MODEL ODPOWIEDZI I SCHEMAT OCENIANIA ARKUSZA I A1, A4 (A1 – arkusz standardowy, A4 – arkusz dla sáabo widzących)
Zasady oceniania
x Za rozwiązanie zadaĔ z arkusza I moĪna uzyskaü maksymalnie 50 punktów.
x Model odpowiedzi uwzglĊdnia jej zakres merytoryczny, ale nie jest Ğcisáym wzorcem sformuáowania (poza odpowiedziami jednowyrazowymi i do zadaĔ zamkniĊtych).
x Za odpowiedzi do poszczególnych zadaĔ przyznaje siĊ wyáącznie peáne punkty.
x Za zadania otwarte, za które moĪna przyznaü tylko jeden punkt, przyznaje siĊ punkt wyáącznie za odpowiedĨ w peáni poprawną.
x Za zadania otwarte, za które moĪna przyznaü wiĊcej niĪ jeden punkt, przyznaje siĊ tyle punktów, ile prawidáowych elementów odpowiedzi, zgodnie z wyszczególnieniem w modelu, przedstawiá zdający.
x JeĪeli podano wiĊcej odpowiedzi (argumentów, cech itp.) niĪ wynika to z polecenia w zadaniu, ocenie podlega tyle kolejnych odpowiedzi (liczonych od pierwszej), ile jest w poleceniu.
x JeĪeli podane w odpowiedzi informacje Ğwiadczą o braku zrozumienia omawianego zagadnienia i zaprzeczają udzielonej prawidáowej odpo- wiedzi lub zawierają báąd merytoryczny, odpowiedĨ taką naleĪy oceniü na zero punktów.
Uwagi do zapisu modelu:
x Odpowiedzi alternatywne (tylko jedna z nich podlega ocenie) oddzielone są od siebie ukoĞnikami (/), np.: ruch koĔczyn /ruch i w ocenie są równowaĪne.
x Sformuáowanie zapisane w nawiasach nie jest wymagane w odpowiedzi. Jego umieszczenie w odpowiedzi nie ma wpáywu na ocenĊ.
Numer
zadania Oczekiwana odpowiedĨ i sposób jej oceny Maksymalnapunktacja
za zadanie
Uwagi 1. Za poprawne uzupeánienie kaĪdych dwóch z czterech rubryk tabeli – po 1 pkt.
Przykáady odpowiedzi:
1 – ruch koĔczyn/ ruch/ skurcz miĊĞni,
2 – wymiana gazowa/natlenianie krwi/oddychanie zewnĊtrzne, 3 – kosmki jelitowe /mikrokosmki/ duĪa powierzchnia wcháaniania, 4 – transport tlenu (i niewielkich iloĞci dwutlenku wĊgla).
2 2 – nie uznaje siĊ okre- Ğlenia oddychanie, 4 – nie uznaje siĊ poda- nia tylko transportu dwutlenku wĊgla.
2. I sposób oceniania: za poprawne podanie nazwy i roli wydzieliny kaĪdego z dwóch gruczoáów – po 1 pkt.
Przykáady odpowiedzi:
- wątroba – emulgacja táuszczów /uáatwienie trawienia táuszczów (1 pkt), - trzustka – trawienie biaáek, cukrów i táuszczów (1 pkt).
II sposób oceniania: za poprawne podanie tylko nazw dwóch gruczoáów – 1 pkt.
Przykáad odpowiedzi: wątroba i trzustka (1 pkt).
2 Trzustka – uznaje siĊ odpowiedĨ dotyczącą jednego lub dwóch ro- dzajów trawionych skáadników pokarmo- wych.
3. Za trafne opisanie podobieĔstwa i róĪnicy – po 1 pkt.
Przykáady odpowiedzi:
- podobieĔstwo: Ğciany tĊtnicy i Īyáy zbudowane są z trzech warstw /trzech rodzajów tkanek (1 pkt),
- róĪnica: Ğciana tĊtnicy zawiera grubszą warstwĊ tkanki miĊĞniowej /jest grubsza (1 pkt).
2 Uznaje siĊ odpowiedĨ uwzglĊdniającą jeden element budowy Ğciany Īyáy i tĊtnicy.
4. Za poprawnie podaną nazwĊ struktury i wydalanego (wydalanych) przez nią produktu (produktów) przemiany materii – 1 pkt.
Przykáady odpowiedzi: páuca/ ukáad oddechowy – wydalają dwutlenek wĊgla/ wodĊ (1 pkt); skóra /gruczoáy potowe – produkują pot zawierający rozpuszczone w wodzie substancje zbĊdne dla or- ganizmu (1 pkt).
1 Do uznania jest odp.:
jelito/ uká. pokarm. – wydalanie barwników Īóáciowych/ produktów rozpadu hemoglobiny.
Nie uznaje siĊ odp.:
ukáad pokarmowy – usuwanie niestrawio- nych resztek pokarmu.
5. Za prawidáowe uzupeánienie opisu rysunku o nazwy kaĪdych dwóch z czterech odcinków krĊgo- sáupa – po 1 pkt.
Poprawna odpowiedĨ: odcinek szyjny, piersiowy, lĊdĨwiowy, krzyĪowy /koĞü krzyĪowa/ (2 pkt).
2
6. Za prawidáowe zaznaczenie klamrą sarkomeru oraz poáoĪenia miozyny i aktyny – po 1 pkt. 2
7. Za uwzglĊdnienie w odpowiedzi obecnoĞci kosteczek w uchu Ğrodkowym oraz ich poáączenia z uchem zewnĊtrznym i wewnĊtrznym – po 1 pkt.
Przykáad odpowiedzi: przystosowaniem jest obecnoĞü w uchu Ğrodkowym (stykających siĊ ze sobą) kosteczek sáuchowych (máoteczek, kowadeáko i strzemiączko) (1 pkt), z których jedna przylega do (drgającej) báony bĊbenkowej (oddzielającej ucho zewnĊtrzne od Ğrodkowego), a druga – do báony oddzielającej ucho Ğrodkowe od wewnĊtrznego (1 pkt).
2 I
II
III
miozyna aktyna
8. Za poprawne podanie nazwy rodzaju odruchu oraz trafne uzasadnienie odpowiedzi – po 1 pkt.
Przykáad odpowiedzi: opisana reakcja jest przykáadem odruchu bezwarunkowego (1 pkt), gdyĪ jest wrodzona /nie wyuczona/ niezmienna w ciągu Īycia/ automatyczna /zachodzi bez udziaáu oĞrod- ków decyzyjnych w mózgu (1 pkt).
2 Nie uznaje siĊ uzasad- nienia zgodnego z mo- delem przy podaniu báĊdnej nazwy odruchu.
9. Za poprawne przedstawienie udziaáu ukáadu krwionoĞnego i gruczoáów potowych w mechanizmie pozbywania siĊ nadmiaru ciepáa z organizmu – po 1 pkt.
Przykáady odpowiedzi:
a) ukáad krwionoĞny – rozszerzanie siĊ naczyĔ krwionoĞnych blisko powierzchni ciaáa uáatwia wypromieniowanie nadmiaru ciepáa (1 pkt),
b) gruczoáy potowe – wydzielają pot, którego parowanie z powierzchni ciaáa pocháania znaczne iloĞci ciepáa/ który parując ocháadza ciaáo czáowieka (1 pkt).
2 Nie uznaje siĊ odpowie- dzi zawierającej tylko:
a) rozszerzanie naczyĔ, b) wydzielanie potu.
10. Za poprawne podanie nazwy procesu – 1 pkt.
Przykáady odpowiedzi:
komórki pozostają diploidalne, poniewaĪ dzielą siĊ mitotycznie (1 pkt).
1
11. Za podanie, Īe wiĊksza bĊdzie cząsteczka biaáka (A) oraz poprawne uzasadnienie – po 1 pkt.
Przykáady odpowiedzi:
- biaáko A bĊdzie zawieraáo wiĊcej aminokwasów niĪ B (1 pkt), poniewaĪ 243 triplety kodują 243 aminokwasy, a 243 nukleotydy 81 aminokwasów (1 pkt),
- wiĊksza bĊdzie cząsteczka biaáka A (1 pkt), poniewaĪ biaáko A zawiera 243 aminokwasy, a biaáko B – 81 aminokwasów (1 pkt),
- wiĊksza bĊdzie cząsteczka biaáka A (1 pkt), gdyĪ wbudowanie jednego aminokwasu w czą- steczkĊ biaáka koduje jeden triplet/ kodon, a nie nukleotyd (1 pkt).
2
12. Za wskazanie odpowiedzi B – 1 pkt. 1
13. Za poprawne przyporządkowanie kaĪdych dwóch z czterech skáadników – po 1 pkt.
Poprawna odpowiedĨ: A – V, B – III, C – I, D – II (2 pkt). 2
14. Za prawidáowe podanie kaĪdego z dwóch zakresów wartoĞci – po 1 pkt.
Poprawna odpowiedĨ:
- niedowaga – poniĪej 42,5 kg (1 pkt), - otyáoĞü – od 72,5 kg do 97,5 kg (1 pkt).
Uwaga: dopuszczalny báąd w odczycie (+, –) 1 kg.
2
15. Za prawidáowe podanie czasu najwyĪszej gotowoĞci do reakcji na stres i jej braku – po 1 pkt.
Poprawna odpowiedĨ: 2
- najwyĪsza gotowoĞü – okoáo godz. 900 (1 pkt),
- brak gotowoĞci – miĊdzy godz. 2330 (2400, 000) i 200 (1 pkt).
16. Za uwzglĊdnienie w wyjaĞnieniu powiązania stresu ze wzrostem poziomu adrenaliny i kortyzolu oraz poziomu hormonu z zachorowalnoĞcią – po 1 pkt.
WyjaĞnienie musi zawieraü cztery elementy: stres – wzrost poziomu hormonów – obniĪona odpor- noĞü – wzrost zachorowalnoĞci.
Przykáad wyjaĞnienia: w sytuacji stresowej podnosi siĊ poziom adrenaliny (kortyzolu), co moĪe prowadziü do obniĪenia odpornoĞci organizmu (1 pkt), a przez to zwiĊkszenia prawdopodobieĔ- stwa zachorowania (1 pkt).
2
17. Za kaĪdy z dwóch trafnych argumentów (niezaleĪnie od stanowiska) – po 1 pkt.
Przykáady argumentów za:
- wczesne wykrycie nieprawidáowoĞci moĪe zwiĊkszyü szanse jej wyleczenia (1 pkt), - dobry wynik badania moĪe zminimalizowaü niepokój o rozwój dziecka (1 pkt).
Przykáady argumentów przeciw:
- w czasie badania /pobierania páynu owodniowego/ moĪe dojĞü do uszkodzenia páodu (1 pkt), - badanie /pobieranie páynu owodniowego/ moĪe byü przyczyną poronienia/ infekcji (1 pkt).
2 Uznaje siĊ równieĪ argumenty etyczne.
18. Za zaznaczenie odpowiedzi C – 1 pkt. 1
19. Za poprawne przedstawienie kaĪdego z dwóch przykáadów reakcji obronnych organizmu – po 1 pkt.
Przykáady odpowiedzi:
- reakcja swoista – wytwarzanie przeciwciaá niszczących okreĞlony rodzaj wirusów czy bakterii (1 pkt),
- reakcja nieswoista – fagocytoza/ poĪeranie/ niszczenie przez makrofagi komórek róĪnych drob- noustrojów (1 pkt), kichanie/ kaszel/ wymioty itp. (1 pkt), podwyĪszona temperatura (1 pkt).
2
20. Za uwzglĊdnienie w obserwacji przynajmniej dwóch grup osób, np.: palących i niepalących/ palą-
cych rzadko i czĊsto – 1 pkt. 1
21. Za prawidáowe dokoĔczenie schematu ilustrującego zróĪnicowanie skáadu komórkowego i chemicznego krwi – po 1 pkt.
2 Pionowa kolejnoĞü wy- mienionych skáadników
Przykáad odpowiedzi (schematu):
albuminy substancje organiczne biaáka immunoglobuliny
fibrynogen (1 pkt) osocze
substancje nieorganiczne (woda) krew
czerwone krwinki granulocyty
skáadniki komórkowe biaáe krwinki (1 pkt) (morfotyczne) páytki krwi agranulocyty
moĪe byü inna niĪ na przykáadowym schema- cie, ale powinny byü uwzglĊdnione wszystkie wymienione elementy.
22. Za trafne uzasadnienie odpowiedzi przeczącej – 1 pkt.
Przykáad odpowiedzi:
nie moĪna sformuáowaü takiego wniosku, poniewaĪ np. Indianie nie są najwyĪsi, a w tej grupie jest najwiĊksza róĪnica wysokoĞci miĊdzy kobietami i mĊĪczyznami (1 pkt).
1
23. Za prawidáowe odczytanie, który schemat ilustruje zespóá Downa, a który – Turnera – po 1 pkt.
Poprawna odpowiedĨ: zespóá Downa – D (1 pkt), zespóá Turnera – C (1 pkt). 2 24. Za kaĪdy z dwóch trafnych argumentów – po 1 pkt.
Przykáady argumentów:
- znajomoĞü genomu moĪe uáatwiü diagnozowanie/leczenie chorób genetycznych/ moĪe uáatwiü eliminowanie chorób dziedzicznych (1 pkt),
- znajomoĞü genomu uáatwia lepsze zrozumienie ewolucji czáowieka (1 pkt),
- znajomoĞü genomu umoĪliwia dopasowywanie leków do indywidualnych cech pacjenta (1 pkt), - umoĪliwia poznanie funkcjonowania organizmu czáowieka.
2
25. Za podanie kaĪdej z dwóch poprawnych cech – po 1 pkt.
Przykáady odpowiedzi:
- populacja czáowieka moĪe naleĪeü do róĪnych poziomów troficznych/ zajmowaü róĪne miejsca w áaĔcuchach pokarmowych (1 pkt),
- w poszczególnych áaĔcuchach pokarmowych stanowi ogniwo koĔcowe (1 pkt), - czáowiek jest zawsze konsumentem (1 pkt).
2
26. Za kaĪdą z dwóch prawidáowo przedstawionych ról producentów – po 1 pkt.
Przykáad odpowiedzi:
a) przeksztaácają energiĊ Ğwietlną w chemiczną/ na energiĊ wiązaĔ chemicznych (1 pkt),
b) wytwarzają materiĊ organiczną z prostych związków nieorganicznych/ przeksztaácają materiĊ nieorganiczną w związki organiczne (1 pkt).
2
27. Za przedstawienie propozycji kaĪdego z dwóch trafnych sposobów ograniczenia zanieczyszczeĔ atmosfery – po 1 pkt.
Przykáady odpowiedzi:
- odsiarczanie paliw (1 pkt),
- instalowanie (w elektrowniach, elektrociepáowniach, fabrykach) urządzeĔ zmniejszających emisjĊ zanieczyszczeĔ/ stosowanie filtrów (1 pkt),
- wykorzystywanie alternatywnych Ĩródeá energii/ energii sáonecznej/ wiatrowej/ jądrowej (1 pkt).
2
28. Za kaĪdy z dwóch trafnych argumentów – po 1 pkt.
Przykáady argumentów:
- korzyĞci – zwiĊkszenie plonów/ wprowadzenie do uprawy lepszych odmian (np. odporniej- szych na choroby, o smaczniejszych owocach itd.) (1 pkt),
- nastĊpstwa negatywne – chemiczne zanieczyszczenie Ğrodowiska przez nawozy sztuczne/ eu- trofizacja zbiorników wodnych/ skaĪenie chemicznymi Ğrodkami ochrony roĞlin/ zuboĪenie róĪno- rodnoĞci gatunkowej organizmów (np. owadów, ptaków) (1 pkt).
2
