Mowa zależna i niezależna – ćwiczenia
1. Cele lekcji
a. Wiadomości
– Powtórzenie i utrwalenie wiadomości o mowie zależnej i niezależnej.
b. Umiejętności Uczeń:
– rozpoznaje i właściwie nazywa mowę zależną i niezależną,
– potrafi przekształcić zdanie mowy zależnej w mowę niezależną i odwrotnie, – kształci logiczne myślenie,
– rozwija słownictwo i poziom kompetencji komunikacji językowej.
2. Metoda i forma pracy
Metody: ćwiczenia praktyczne,
Formy pracy: indywidualna i zbiorowa,
3. Środki dydaktyczne
Ćwiczenia
4. Przebieg lekcji
a. Faza przygotowawcza 1. Nauczyciel wita uczniów.
2. Następnie zapoznaje uczniów z tematem dzisiejszych zajęć i celem zajęć.
3. Uczniowie przypominają poznane im już wcześniej informacje na temat mowy zależnej i niezależnej. Forma powtórzenia zależy od nauczyciela.
W trakcie powtórzenia powinny pojawić się następujące informacje:
Mamy dwa sposoby wymieniania między sobą uwag, myśli i spostrzeżeń.
Mowa niezależna:
– Jest to dosłowne przytoczenie czyjejś wypowiedzi, cytowanie kogoś.
– Przytoczona wypowiedź zachowuje własną budowę gramatyczną i jest niezależna składniowo od zdania wprowadzającego.
– Taką wypowiedź wprowadzamy po dwukropku ujmując ją w cudzysłów albo tylko w pauzy dialogowe.
– Zazwyczaj towarzyszy jej zdanie wprowadzające.
Mowa zależna:
– Jest to ujęcie własnymi słowami czyjejś wypowiedzi.
– W mowie zależnej oddajemy sens cudzej wypowiedzi, ale nie przytaczamy cudzych słów dosłownie.
– Przybiera ona często formę zdania złożonego podrzędnie ze spójnikiem, że.
Można dowolnie przekształcać mowę zależną w niezależną i odwrotnie – z niezależnej w zależną.
Zdanie wprowadzające staje się wtedy nadrzędnym, a zdanie wprowadzane – podrzędnym
dopełnieniowym, połączonym spójnikami: że, żeby, czy. W razie potrzeby zmieniamy osobę zaimka oraz osobę i tryb czasownika.
Generalnie różnica między tymi dwoma sposobami polega na tym, że mowa niezależna ma
charakter naturalnej rozmowy, jest żywym dialogiem oddającym emocje towarzyszące mówiącym.
W mowie zależnej autor wypowiedzi może łatwiej scharakteryzować mówiącego, może oddać sposób mówienia, opisać jego stan psychiczny i usposobienie.
4. Kolejnym krokiem jest zapisanie tematu lekcji w zeszytach.
5. Następnie uczniowie samodzielnie redagują krótką notatkę.
W notatce powinno się znaleźć:
Mowa niezależna polega na dosłownym przytoczeniu wypowiedzi czyjejś lub własnej.
Mowa zależna polega na przytoczeniu czyjejś lub własnej wypowiedzi w formie zdania podrzędnego dopełnieniowego.
b. Faza realizacyjna
1. Przejście do części ćwiczeniowej.
Ćwiczenie I
Zamień mowę niezależna na zależną:
a) Dziś radio podało znajomość: „Do Polski przyjedzie w tym roku Leonard Cohen”.
b) Nauczyciel poprosił uczniów: „Ustawcie krzesła w Sali gimnastycznej”.
c) Mama przykazała rodzeństwu: „Nie otwierajcie nikomu drzwi”.
Ćwiczenie II
Zamień mowę zależną w niezależną:
a) Przeczytałam w ogłoszeniu, że potrzebna jest osoba do pracy na basenie.
b) Ciocia napisała w liście, że zaprasza nas na wakacje.
c) Matka poleciła córce, żeby umyła okna.
Ćwiczenie III
Ułóżcie dziesięciozdaniowy tekst na dowolny temat. Zapiszcie go w formie mowy niezależnej.
Następnie zamieńcie się tekstem z kolegą z ławki i otrzymany od niego tekst zamieńcie na mowę zależną.
Ćwiczenie IV
Każdy z uczniów ma za zadanie przedstawić kolegom jedno zdanie za pomocą mowy zależnej i niezależnej.
c. Faza podsumowująca
1. Podsumowanie przeprowadzonych zajęć. Nauczyciel przypomina cele dzisiejszej lekcji i dokonuje zebrania wiadomości, na temat mowy zależnej i niezależnej.
2. Zadanie pracy domowej.
5. Czas trwania lekcji:
45 minut.
6. Bibliografia
Nagajowa M., ABC metodyki języka polskiego, Warszawa 1995.
Nasiłkowski S., Metody nauczania, Toruń 1997.
Nagajowa M., Nauka o języku dla nauki języka, Kielce 1994.
