1. Retoryka i erystyka, czyli sztuka przemawiania i prowadzenia sporów
a. 1. Cele lekcji
i. a) Wiadomości Uczeń:
• wie, co to jest retoryka,
• wie, co to jest erystyka,
• wymienia cele, jakie stawiała przed przemawiającym do publiczności szkoła retoryki w starożytnej Grecji i Rzymie (miała uczyć, zachwycać, poruszać),
• wie, kim jest człowiek elokwentny,
• wie, co to jest perswazja,
• wie, jak przygotować się do sporu i jak go prowadzić, by osiągnąć zamierzony cel.
ii. b) Umiejętności Uczeń:
• porównuje zakres znaczeniowy pojęć: retoryka i elokwencja,
• ćwiczy umiejętne dobieranie argumentów, pamięta o odmiennej percepcji rzeczywistości przez oponenta, ma świadomość celu, do którego dąży oraz zna pozawerbalne metod perswazji (bez metod siłowych),
• rozwija wrażliwość na formę i styl wypowiadania się: zwraca uwagę na czystość językową oraz logikę argumentacji.
b. 2. Metoda i forma pracy
Metoda ekspresywna: uczniowie próbują przekonać nauczyciela do swojego zdania.
Metoda podająca: nauczyciel wyjaśnia pojęcia, przedstawia historię retoryki.
Metoda poszukująca: rozmowa na temat tego, jak prowadzić spór, jakich używać argumentów.
Metoda praktyczna: uczniowie wykorzystują wiadomości z lekcji do przygotowania wypowiedzi.
c. 3. Środki dydaktyczne
1. Słownik języka polskiego.
2. Słownik terminów literackich.
d. 4. Przebieg lekcji
i. a) Faza przygotowawcza
Nauczyciel pyta uczniów, w jaki sposób usiłowaliby go przekonać, by (i tu w zależności od okoliczności) nie sprawdzał pracy domowej, przełożył pracę kontrolną na przyszły tydzień, zwolnił ich z ostatniej lekcji do domu. Uczniowie zastanawiają się nad doborem właściwych argumentów oraz przedstawiają swoje propozycje, jakimi metodami staraliby się nakłonić nauczyciela do swojego pomysłu. Ten ocenia inwencję uczniów i zaznajamia ich ze
sformułowaniem: pozostawać głuchym na wszelką perswazję, do którego to sformułowania zastosuje się lub nie (w zależności od siły argumentów klasy).
ii. b) Faza realizacyjna
Nauczyciel zaznajamia uczniów z pojęciami retoryki i erystyki. Przytacza definicje ze słownika języka polskiego i słownika terminów literackich. Mówi o znaczeniu, jakie miała sztuka przemawiania w starożytności. Pyta uczniów, co to oznacza, że ktoś jest obdarzony elokwencją.
Uczniowie tłumaczą własnymi słowami, co oznacza termin perswazja. Zastanawiają się i wymieniają elementy, które mają znaczenie w procesie przekonywania oponenta do własnych racji. Nauczyciel podaje typy argumentów (ad rem, ad personam).
Uczniowie zastanawiają się, w jaki sposób należy przygotowywać się do prowadzenia sporu.
O czym należy pamiętać i jakich reguł należy przestrzegać, by osiągnąć zamierzony cel.
e. 5. Bibliografia
1. Arystoteles, Retoryka. Retoryka dla Aleksandra. Poetyka, przełożył, wstępem i
komentarzem opatrzył H. Podbielski, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2004.
2. Kuziak M., Rzepczyński S., Jak pisać?, Park, Bielsko-Biała 2001.
3. Słownik terminów literackich, pod red. J. Sławińskiego, Ossolineum, Wrocław 2000.
4. Uniwersalny słownik języka polskiego, pod red. S. Dubisza, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2003.
f. 6. Załączniki
i. Zadanie domowe
Rodzice nie wyrażają zgody na Twoją podróż z dziewczyną (chłopakiem) autostopem po całej Europie, ponieważ…(tutaj nauczyciel podaje szereg argumentów). Przygotuj wypowiedź, która przekona rodziców do zmiany zdania.
g. 7. Czas trwania lekcji
45 minut
h. 8. Uwagi do scenariusza
Retoryka w przeszłości stanowiła jeden z podstawowych elementów w procesie nauczania.
W starożytnej Grecji i Rzymie umiejętność publicznego przemawiania charakteryzowała każdego dobrze wykształconego obywatela. Stąd waga, jaką przykładano do nauki retoryki i wielość traktatów jej poświęconych. Jeszcze w wieku XIX w licznych szkołach sztuka wypowiadania się należała do kanonu przedmiotów humanistycznych. Dzisiaj umiejętność logicznego i pięknego wysławiania się jest rozwijana jakby przy okazji. Można zauważyć, że język naszych rozmów jest coraz uboższy, a poziom sporów zazwyczaj żenująco niski. Lekcja niniejsza ma służyć uwrażliwieniu uczniów na to, w jaki sposób i w jakim stylu posługują się swoją mową ojczystą.
