Studia nad kompleksem sorpcyjnym i zawartością kationów wymiennych ważniejszych gleb województwa łódzkiego

RO CZNIKI GLEBOZNAW CZE T. V III, z. 1, W ARSZA W A 1959

ARKADIUSZ MUSIEROWICZ, HALINA KRÓL

STUDIA NAD KOMPLEKSEM SORPCYJNYM I ZAWARTOŚCIĄ KATIONÓW WYMIENNYCH W WAŻNIEJSZYCH GLEBACH

WOJEWÓDZTWA ŁÓDZKIEGO

K O M U N IK A T 1

Z Pracow ni Chemii i Fizyki Gleb IUNG i z Zakładu G leboznawstwa SGGW w W arszawie

BADANIA MAD

Mady województwa łódzkiego zajmują tylko 70 k m 2, co stanow i 0,41% całego obszaru tego województwa, przy czym przeważają tam — zgodnie z pierworysem m apy gleb Polski w skali 1 : 300 000 — m ady piaszczyste oraz m ady lekkie i dlatego też te mady zostały przede w szyst­ kim zbadane.

Zbadane przez nas m ady piaszczyste, zawierające w warstwach aku­ m ulacyjnych poniżej 10°/o części spław ialnych oraz m ady lekkie, za­ wierające w warstwach akum ulacyjnych 10—20% części spławialnych, są typow ym i madami w ystępującym i na terenach dolin rzek: Bzury, Pilicy, Prosny i Warty. Na podstawie osiągniętych w yników badań (tabl. 1, 2, 3, 4, 5 i 6) dochodzimy do następujących wniosków.

1. Zbadane m ady piaszczyste wykazują w warstwach akum ulacyj­ nych (0— 20 cm):

0,97— 1,29% próchnicy, tj. 0,56— 0,75% С i 0,09— 0,12% N ogóln. С : N = 6,2— 6,3.

Są to Więc mady słabo próchniczne, w których zawartość próchnicy wraz z głębokością dość raptownie m aleje (tabl. 2).

2. Zbadane m ady lekkie wykazują w warstwach akum ulacyjnych (0— 15 cm):

1,86— 3,32% próchnicy, tj. 1,08— 1,92% С i 0,12— 0,24% N ogóln. С : N = 6,8— 9.

Część ze zbadanych mad lekkich stanowią gleby średnio próchniczne. Mada lekka z terenu Pilicy (miejscowość N ow e Miasto) charakteryzuje się miąższą warstwą próchniczną i może ibyć uważana za madę czarnoziem- ną (tabl. 2). Jeżeli chodzi o stosunek С : N w warstwach akum ulacyj­ nych, jest on w iększy w zbadanych madach lekkich (tabl. 2).

82 A. M usierowicz, H. iKrófl.

Mady. A llu vial Sklaid mechaniczny gleb. Mechanical

Miejscowość Place Głębokość pobra­ nia próbek w cm Samples taken from depth, of... cm Cząstki szkiele­ towe ® > l m m Skelet parts. ® > l m m Cząstki ziem iste © < l m m Earth part. © < l m m 1—0,5 0,5—0,25 i0,25—0,1 w procentach in percent Mada piaszczysta. Kol. Bełeń 1 0— 15 2,0 98,0 13,0 32,0 32,0 p. Łask 50— 55 4,0 96,0 22,0 23,0 31,0 I

Mada piaszczysta pylasta.

Krzeczew 0— 20 0,0 100,0 0,2 0,5 53,5

p. Wieluń 40— 50 0,0 100,0 0,3 0,4 70,3

70— 80 _1,1 98,9 4,2 6,5 64,3

110— 120 5,1 94,9 39,5 51,7 7,8

M ady lekkie pylaste.

Wieruszów 0— 15 2,4 97,6 1,3 5,0 35,7 p. W ieluń 45— 55 11,4 88,6 1,3 6,2 46,5 80— 90 1,0 99,0 i , 2 18,0 60,8 130— 140 . 0,4 99,6 0,5 12,5. 70,0 N ow e Miasto 5— 15 1,2 98,8 3,7 20,5 34,8 p. Rawa Maz. 35— 45 1,0 99,0 4,8 20,0 27,2 85— 95 1,0 99,0 7,3 20,2 42,5 120— 130 3,6 96,4 8,8 18,0 56,2

Mady lekkie pyłowe.

Rychłowice 52 5— 15 0,0 100,0 0,0 8,0 28,0 p. Łask 110— 120 0,0 100,0 0,5 2,5 42,0 Kampina 6— 15 0,7 99,3 1,3 4,5 36,2 p. Łowicz 50— 60 2,0 98,0 1,8 2,8 30,4 120— 130 6,8 93,2 7,3 7,2 i 29,5

Stu dia nad glebam i woj. łódlzlkiego 83

soils

composition of the soils

T a b l i c a 1 0,1— 0,05 0,05— 0,02 0,02— 0,006 0,006— 0,002 Ogółem — Total < 0 ,0 0 2 _{1—0,1 0,1—} 0,02 < 0 ,0 2 Klasa użyt­ ków w procentach in percent rolnych Class.

Sandy alluvial soil

9 6 5 0 3 77 15 8

IV

9 5 5 1 6 76 14 10

Alluvial fine sand soil/with 25—40 % © 0,1—0,02 mm)

24 13 4 2 3 54 37 9

20 3 1 2 3 72 23 6

IV

20 0 2 1 2 75 20 5

1 0 0 0 0 99 1 0

Light alluvial fin e sand soils (with 25— 40 % © 0,1— 0,02 mm)

20 16 8 1 13 43 36 21 23 13 3 1 6 54 36 10 III 6 4 1 2 7 80 10 10 8 6 0 1 2 83 14 3 13 16 5 3 4 59 29 12 , 9 13 9 7 10 52 22 26’ III 8 4 6 2 10 70 12 18 10 2 2 0 3 83 12 5

Light alluvial fine sand soils (over 40 % © 0,1— 0,02 mm) 33 33 16 10 8 4 3 . 0 4 8 36 45 49 43 15 12 III 33 11 5 3 6 42 44 14 29 17 6 2 11 35 46 19 III 12 15, 9 6 14 44 27 29 6*

84 A. M usierowicz, H. K ról

T a b l i c a 2 Mady. A lluvial soils

Oznaczenia: рНщо, pHkci, H/,, СаСОз, próchnicy, С, N i С : N Determination of рНН2о, рН кoi, Нь, СаСОз, hum us, С, N and С : N

M iejscowość Place ó 2 <л*В Д Q,

$1 fJ

Й

-4 !

Mada piaszczysta. Sandy alluvial soil

kol. Bełeó 0— 15 4,85 4,55 2,03 0 0,97 0,56 0,09 6,2

p. Łask 50— 55 6,05 5,35 0,81 0,01 0,24 0,14 n .o. n.o.

Mada piaszczysta pylasta. Alluvial fine sand soil (with 25—40% © 0,1— 0,02 mm)

Krzeczew 0— 20 4,85 4,40 2,20 0 1,29 0,75 0,12 6,3

p. W ieluń 40— 50 5,80 4,80 0,61 0 n.o. n.o. n.o. n.o.

70— 80 5,80 5,00 0,64 0 n.o. n.o. n.o. n.o.

110— 120 5,60 5,50 0,35 0 n.o. n.o. n.o. n.o.

Mady lekkie pylaste. Light alluvial fine sand soils (with 25— 40% © 0,1— 0,2 mm)

Wieruszów 0— 15 5,50 5,20 3,48 0 3,22 1,87 0,24 7,8

p. W ieluń 45— 55 5,75 5,35 0,75 0 0,07 0,04 0,01 4,0

80— 90 6,10 5,50 1,10 0 n.o. n.o. n.o. n.o.

130— 140 6,20 5,30 0,46 ₀ n.o. n.o. n.o. n.o.

N ow e Miasto 5— 15 5,75 5,25 ^ 2 6 0 3,32 1,92 0,24 8,0

p.R aw aM az. 35— 45 5,40 5,05 2,85 0 1,96 1Д4 0,15 7,6

85— 95 5,40 5,20 1,67 0 n.o. n.o. n.o. n.o.

120— 130 6,10 5,15 0,87 0,01 n.o. n.o. n.o. n.o.

Mady lekkie pyłowe. Light alluvial fine sand soils (over 40% © 0,1— 0,02 mm)

Rychłocice 5— 15 7,38 7,17 0,70 0 1,86 1,08 0,12 9,0

p. Łask 110— 120 7,87 7,47 0,52 0,22 n.o. n.o. n.o. n.o.

Kampina 6— 15 7,20 6,50 0,46 0,39 2,13 1,22 0,18 6,8

p. Łowicz 50— 60 7,40 6,50 0,52 0,13 n.o. n.o. n.o. n.o.

S tu dia nad gleibami iwoj1. łódizjkie<go 85

KWASOWOSC I POJEMNOŚĆ SORPCYJNA

Tylko część zbadanych mad wykazuje na .pewnej głębokości nieznacz­ ne ilości СаСОз (tabl. 2).

Najkw aśniejszym i okazały się m ady piaszczyste. Ich w arstw y aku­ m ulacyjne (0— 20 cm) wykazują odczyn kw aśny lub siln ie kw aśny

(P^kci = 4,4— 4,55), a w arstw y podakumulacyjne odczyn tylko kw aśny

<pHKCl = 4,8— 5,5).

W zbadanych madach lekkich część w ykazuje w warstwach .akumula­ cyjnych odczyn kw aśny (pHKCi = 5,2— 5,25), część odczyn lekko kw aśny

(pHkci = — 6,5), a pozostałe odczyn obojętny {pHKC\ = 7,17. Odczyn

w arstw podakumulacyjnych mad lekkich jest przeważnie zbliżony do odczynu ich w arstw akum ulacyjnych (tabl. 2).

K wasowość hydrolityczna (Hh = З у i) w zbadanych madach w ynosi (tabl. 2):

a) w poziomach akum ulacyjnych (0— 20 cm) mad piaszczystych : 2,03— 2,2 m g-równ. Hh/ 100 g gleby;

b) w poziomach akum ulacyjnych (0— 15 cm) mad lekkich: 0,46— 3,48 m g-równ. Hh/ 100 g gleby;

c) w warstwach podakumulacyjnych (40— 120 cm) mad piaszczy­ stych:

0,35— 0,81 m g-równ. Hhi 100 ig gleby;

d) w warstwach podakumulacyjnych (35— 140 cm) mad lekkich: 0,46— 2,85 m g-równ. Hh/ 100 g gleby.

Największą w ięc kwasowość hydrolityczną wykazują wierzchnie w ar­ stw y m iąższości (0— 55 cm) mad lekkich pylastych (tabl. 2). W arstwy podakumulacyjne zbadanych mad wykazują przeważnie m niejszą kw a­ sowość hydrolityczną od ich w arstw akum ulacyjnych.

Tylko część zbadanych kwaiśnych m ad w ykazuje nieznaczną kw aso­ wość wym ienną, która wynosi:

a) w ich warstwach akum ulacyjnych (0— 20 cm): 0,00— 0,12 (0,20х) m g-równ Hw + A1„V100 g gleby, b) w ich warstwach podakumulacyjnych:

0,00— 0,08 m g-rów n H w + Al»,/100 g gleby,

W ym ienne jony glinu i jony wodoru w ystępujące w kom pleksie sorp­ cyjnym części zbadanych mad stanowią (tabl. 3):

0,95— 6,63 (9,39 х) °/o pojemności sorpcyjnej wym iennej poziomów akum ulacyjnych tych gleb i

0,22— 4,82ю/о pojemności sorpcyjnej wym iennej poziom ów podaku­ m ulacyjnych tych gleb.

T a b l i c a 3

Mady. A llu vial sodiłs

Oznaczenie kationów w ym iennych S „ S, Sw, Hw, A lw, Fer, Ew, Elw, Eh Détermination of exchangeable cations S u S, Sw, Hw, A lw, F ef, Ew, eI, Ea

8 Ë

Ca M g К N a Si 5 H w+

+A1W H w

!

А1ш Fer Ew El Eh

M iejscowość •o Q, ~ :CO tij m g-równ./ЮО g gleby m val/100 g soil

Place G łę b o k o ść p ró b .w c m . S o il sa m p le at dep th, о (a) _{W (fi) (d)} + + о « 4- _wg K a p e n a af te r K a p e n m g + CO + + + < CO + a? + Co 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15

Mada piaszczysta. Sandy alluvial soil Kol. Bełeń

p. Łask

0—15 1,09 0,27 0,27 0,06 1,69 1,5 0,12 0,09 0,03 16,8 1,81 1,62 1 3,72

50— 55 4,20 0,20 0,22 0,12 4,74 6,7 0,08 0,0 0,08 39,1 4,82 6,78 5,55

Mada piaszczysta pylasta. Alluvial fine sand soil (with 25— 40% © 0,1— 0,02 mm) Krzeczew p. W ieluń 0—20 1,54 0,14 0,16 0,09 1,93 2,0 0,20 0,0 0,20 27,9 2,13 2,20 4,13 I О 1,65 0,05 0,05 0,06 1,81 1,0 0,08 0,0 0,08 22,3 1,89 1,08 2,42 0 1 1,68 0,08 0,04 0,07 1,87 0,85 0,04 0,0 0,04 32,1 1,91 0,89 2,51 110— 120 0,63 0,04 0,09 0,03 0,79' 0,5 0,04 0,0 0,04 16,8 0,83 0,54 1,14

c.d. Tablicy 3

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15

Mady lekkie pylaste. Light alluvial fine sand soils (with 25— 40 % 0 0,1— 0,02 mm) Wieruszów p. W ieluń 0— 15 45— 55 6,92 6,09 0,76 0,52 0,28 0,18 0,34 0,22 8,30 7,01 10,4 1 7,4 1 0,08 0,04 0,02 1 0,0 1 0,06 0,04 44,7 ' 44,7 8,38 7,05 10,48 7,44 11,78 7,76 80— 90 4,59 0,46 0,17 0,14 5,36 5,4 0,04 0,0 0,04 122,9 5,40 5,44 6,46 130— 140 1,39 0,34 0,16 0,11 2,00 1 , 0 0,06 0,0 0,06 15,4 2,06 1,06 2,46 N ow e M ias­ 5— 15 7,14 0,54 0,15 0,17 8,00 10,9 0,08 0,08 0,0 83,8 8,08 10,98 10,26 to p. Rawa Maz. 35— 45 8,84 0,68 0,24 0,18 9,94 13,8 0,08 0,02 0,06 75,4 10,02 13,88 12,79 85— 95 8,00 0,46 0,11 0,16 8,73 * 11,2 0,02 0,01 0,01 67,0 8,75 11,22 10,40 120— 130 2,85 0,07 0,04 0,19 1 3,15 4,6 0,0 1 0,0 1 0,0 92,2 1 3,15 1 4,60 1 4,02

-Mady lekkie pyłowe. Light alluvial fine sand soils (over 40% © 0,1— 0,02 mm) Rychłocice p. Łask 5— 15 1 110— 120 [ 7,60 1 5,02 i 1,36 0,62 0,37 0,06 0,17 0,27 9,50 5,97 9,8 n.o. 0,0 0,0 0,0 1 0,0 1 0,0 0,0 55,8 j 117,3 1 9,50 5,97 9,80 n.o. 10,20 6,49 Kampina 120 p. Ł o­ wicz 6— 15 50— 60 14,12 16,33 2,54 1,50 0,25 0,25 0,31 0,32 17,22 18,40 n.o. 20,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 48,9 72,6 17,22 18,40 n.o. 20,00 17,61 18,92 120— 130 19,50*) 6,50 1 0,36 1 0,35 26,71 1 n.o. 0,0 1 0,0 0,0 50,3 1 26,71 n.o. 1 27,56

*) O znaczono w 0,ln N H4CI d op row ad zon ym a m o n ia k iem do pH 8?2; Ca, К i Na o zn aczon o m eto d ą p ło m ien io w ą .

D eterm in ed in 0,ln N H4CI trea ted w ith am m on ia to o b ta in pH 8,2; Ca, К and Na d eterm in ed b y fla m e m eth od . 00

S tu d ia na d gl eł b a m i -w oj . łó d iz ik ie ^ go

88 A. M usierowicz, ,H. K ról

Pojemność sorpcyjna wym ienna (Ew = S i + Hw + A \w) w w ym ie­ nionych madach wynosi:

Nazwa gleby

m g-równ. kationów w ym iennych w 100 g gleby w warstwach

akumulacyjnych podakumulacyjnych 0—20 cm 0 —15 c m 40—-120 cm 35—140 cm Mady piaszczyste Mady lekkie 1,81-2,13 8,08-17,22 0,83-4,82 2,06-26,71 Pojem ność sorpcyjna hydrolityczna (Eh=S1-\-Hn) w ynosi (tabl. 3)

Nazwa gleby

mg-równ. kat. „hydrol i tycznych“ w 100 g gleby w warstwach

akumulacyjnych podakumulacyjnych 0 — 20cm 0—15 cm 40—120 cm 35—140 cm Mady piaszczyste Mady lekkie 3,72-4,13 10,20—17,68 1,14-5,55 2,46-27,58

Najm niejsze pojemności sorpcyjne w ym ienne i hydrolityczne w yka­ zują w arstw y akum ulacyjne zbadanych mad piaszczystych:

Ew = 1,81— 2,13 m g-równ. kationów wym iennydh/100 g gleby, Eh = 3,72— 4ДЗ m g-równ. kationów o charakterze zasadowym

4- H h/ 100 g gleby.

Pojemność sorpcyjna w ym ienna i hydrolityczna zbadanych mad na ogół jest dość znaczna (tabl. 3).

Pojemność sorpcyjna w ym ienna i hydrolityczna w arstw podakumu­ lacyjnych zbadanych mad zależy m. in. od składu m echanicznego oraz zawartości m inerałów ilastych w tych warstwach. Waha się ona w bar­ dzo szerokich granicach i jest na ogół większa -od pojem ności sorpcyjnej w ym iennej i hydrolitycznej w arstw akum ulacyjnych omawianych mad, Suma kationów wym iennych o charakterze zasadowym (S x) w ynosi (tabl. 3):

Nazwa gleby

m g-równ. kationów w ym iennych o charakterze zasadowym w 100 g gleby w warstwach

akum ulacyjnych | podakumulacyjnych

0—20 cm 0—15 cm 40—120 cm 35— 140 cm

Mady piaszczyste 1,69—1,93 — 0,79—4,74 —

Studia nad glelbami woj. łódizlkteigo 89

Najm niejszą ilość kationów w ym iennych o charakterze zasadowym zawierają w arstw y akum ulacyjne zbadanych mad piaszczystych. War­ stw y podakumulacyjne omawianych mad piaszczystych są zasobniejsze od warstw akum ulacyjnych w kationy w ym ienne o charakterze zasa­ dowym . Zawartość kationów w ym iennych o charakterze zasadowym w zbadanych madach lekkich waha się w szerokich granicach i jest znacz­ nie większa niż w zbadanych madach piaszczystych.

S T O P IE Ń N A S Y C E N IA K O M P L E K S U S O R P C Y J N E G O Z B A D A N Y C H M A D K A T IO N A M I O C H A R A K T E R Z E Z A S A D O W Y M (OBLICjZ. W E D Ł U G T A B L . 3)

V 2

w warstwach akum ulacyjnych mad piaszczystych: 89,34— 93,37°/o,

w warstwach akum ulacyjnych mad lekkich: 99,01— 100,0%,

w warstwach podakum ulacyjnych mad piaszczystych: 95,18— 98,34%,

w warstwach podakum ulacyjnych mad lekkich: 97,09— 100,0%.

V ,3

w warstwach akum ulacyjnych mad piaszczystych: 46,73— 50,9%,

w warstwach akum ulacyjnych mad lekkich: 70,46— 97,4%,

w warstwach podakum ulacyjnych mad piaszczystych: 69,3— 85,4%,

w warstwach podakum ulacyjnych mad lekkich: 77,7— 97,2%.

Stopień w ięc nasycenia warstw akum ulacyjnych i podakum ulacyj­ nych zbadanych mad, szczególnie mad lekkich, kationami w ym iennym i o charakterze zasadowym jest bardzo duży, w iększy od 89%. Jeżeli cho­ dzi o w spółczynnik V h zbadanych mad, to jest najniższy w przypadku w arstw akum ulacyjnych zbadanych mad piaszczystych.

W w arstwach akum ulacyjnych zbadanych mad lekkich i w warstwach podakumulacyjnych zbadanych mad lekkich i piaszczystych współczyn­ niki V h wahają się w granicach 69,3— 97,4%.

100 • S i a V _ —— — __{V w} o / _ /o , 8 Vft = Ец 100 - Si Eh %.

90 A. M usierowicz, !H. K ról

K A T IO N Y W Y M IE N N E I K A T IO N Y R O Z P U S Z C Z A L N E W 20®/o H C L

Zbadane m ady zawierają następujące ilości Ca wym iennego i Ca (lub CaO) rozpuszczalnego w 20% HC1 -w warstwach:

) _{Zawartość w 100 g suchej gleby}

Nazwa gleby Warstwa cm Na wymiennego

m g-równ.

Na rozpuszczal­ nego w 20% HCl

m g-równ.

Mady piaszczyste akumulacyjna

(0—20) 1,09— 1,54 1,57— 1,96

Mady piaszczyste podakumula-

cyjna (40—120) 0,63— 4,20 2,01— 5,36

Mady lekkie akumulacyjna

( 0 -1 5 ) 6,92 — 14,12 8,26 — 16,18

Mady lekkie podakumula-

cyjna (35—140) 1,39 — 19,50 1,52 — 36,78

W arstwy akumulacyjne zbadanych mad piaszczystych zawierają bar­ dzo małe, kilkakrotnie m niejsze niż w arstw y akumulacyjne zbadanych mad lekkich, ilości Ca w ym iennego i Ca rozpuszczalnego w 20% HC1. W warstwach podakumulacyjnych zbadanych mad zawartość wapnia w y ­ miennego i wapnia rozpuszczalnego w 20% HC1 waha się w bardzo sze­ rokich granicach, co spowodowane jest m. in. różną zawartością w tych warstwach ilości części spławialnych i m inerałów ilastych. W arstwy pod- akum ulacyjne mad lekkich są znacznie zasobniejsze od warstw podaku­ m ulacyjnych mad piaszczystych zarówno w Ca wym ienne, jak i w Ca rozpuszczalne w 20% HC1.

Ca w ym ienne stanow i (tabl. 5):

a) w warstwach akum ulacyjnych (0— 20 cm) zbadanych mad piasz­ czystych:

60,22— 72,30% pojemności sorpcyjnej wym iennej i 69,45— 78,49% ilości Ca rozpuszczalnego w 20% HCl;

b) w warstwach akum ulacyjnych (0— 15 cm) zbadanych mad lekkich: 80.0— 88,37% pojemności sorpcyjnej wym iennej i

59.01— 90,8% ilości Ca rozpuszczalnego w 20% HCl;

c) w warstwach podakum ulacyjnych (40— 120 cm) zbadanych mad

piaszczystych:

75,9— 87,97% pojemności sorpcyjnej wym iennej i

63,5 (31,34 4) — 78,36% ilości Ca rozpuszczalnego w 20% HCl; 4 Jedno oznaczenie.

Stu dia nad glelbami woj', łódzkiego 91

d) w wiarstwach podakumiulacyjnych (35— 140 om) obadanych mad lekkich:

67,48— 91,43% pojemności sorpcyjnej wym iennej i

50,56 (32, l 5)— 93,10% ilości Ca rozpuszczalnego w 20% HC1. W arstwy akum ulacyjne zbadanych mad lekkich wykazują w porów­ naniu do w arstw akum ulacyjnych zbadanych mad piaszczystych większy stopień wysyoenia kom pleksu sorpcyjnego kationami wapnia w ym ienne­ go. W arstwy podakumulacyjne (35— 140 cm) zbadanych mad wykazują w porównaniu do ich w arstw akum ulacyjnych wyższą zawartość procen­ tową Ca wym iennego obliczoną w stosunku do Ew.

Zawartość Ca w ym iennego w poszczególnych warstwach zbadanych mad wynosi:

50,56— 93,1% ilości Ca rozpuszczalnego w 20% HC1.

W szeregu więc przypadków w poszczególnych warstwach zbadanych mad ponad 75% wapnia rozpuszczalnego w 20% HC1 w ystępuje pod po­ stacią wapnia wym iennego.

Zbadane mady zawierają następujące ilości Mg w ym iennego i Mg (lub MgO) rozpuszczalnego w 20% HC1 w poszczególnych warstwach (tabl. 4):

Zawartość w 100 g suchej gleby

Nazwa gleby W arstwa cm _{Mg w ym ien ne­}

go m g-rów n.

Mg rozpuszcza- lnęgo w 20% HC1 m g-równ.

Mady piaszczyste akum ulacyjna

(0 -2 0 ) 0,14 — 0,27 0,80— 1,08

Mady piaszczyste podakumula-

cyjna (40—120) 0,04 — 0,20 0,67— 1,48

Miady lekk ie akumulacyjna

( 0 -1 5 ) 0,54 — 2,54 2,16— 6,25

Mady lekkie podakumula-

cyjna (35—140) 0,07 — 6,50 0,80 — 11,81

W arstwy akum ulacyjne zbadanych mad piaszczystych zawierają bar­ dzo małe, m niejsze niż w arstw y akumulacyjne zbadanych mad lekkich, ilości zarówno Mg wym iennego, jak i Mg rozpuszczalnego w 20% HC1. W arstwy podakumulacyjne zbadanych mad piaszczystych zawierają po­ dobne ilości Mg w ym iennego i Mg rozpuszczalnego w 20% HC1 jak war­ stw y akum ulacyjne omawianych mad piaszczystych, natomiast niektóre w arstw y podakum ulacyjne zbadanych mad lekkich charakteryzują się w porównaniu do ich w arstw akum ulacyjnych zasobnością w Mg w y ­ m ienny i Mg rozpuszczalny w 20% HC1.

Zawartość kationów w ym iennych i rozpuszczalnych w 20°/o HCl, 'zawartość kationów w ym iennych wyrażona w °/o kationów rozpuszczalnych w 20% HCl

Contemt of exchangeable cations and cations soluble in 20°/o HCl, content of exchangeable caitions in % of cations soluble in 20% HCl T a b l i c a 4 M iejscowość Place Głębokość pobr. prób w cm

Zawartość kationów w 100, g suchej gleby w mg-równ. Cation content o f 100 g dry soil mg

Kationy wymienne w %; kationy rozp. w 20% H C l Exchangeable cations in % o f cations soluble in 20% H Cl Soil samples taken at depht o f . . . cm Kationy wymienne Exchangeable cations Kationy rozp. w 20% H Cl Cations sol. in 20% H C l Ca M g К Na Ca M g К N a Ca M g К N a 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14

Mada piaszczysta. Sandy alluvial soil

Kol. Bełeń 0— 15 1,09 0,27 0,27 0,06 1,57 0,80 0,34 0,26 69,43 33,75 79,41 23,08

p. Łask 50— 53 4,20 0,20 0,22 0,12 5,36 0,68 0,46 0,33 78,36 29,41 47,82 36,36

Mada piaszęzysta pylasta. Alluvial fine sand soil (with 25—40% © 0,1— 0,02 mm)

Krzeczew 0—20 1,54 0,14 0,16 0,09 1,96 1,08 0,21 0,13 78,49 13,00 76,19 69,23 p. W ieluń 40— 50 1,65 0,05 0,05 0,06 2,17 1*22 0,37 0,39 76,04 4,10 13,51 15,77 70— 80 1,68 0,08 0,04 0,07 2,65 1,48 0,21 0,79 63,40 5,40 19,05 8,86 110— 120 0,63 0,04 0,09 0,03 2,01 0,67 0,13 0,29 31,34 6,00 69,23 10,34 A . M u si e r o w ic z , H . K r ó l

с. d. Tablicy 4 “

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14

Mady lekkie pylaste. Light alluvial fine sand soils (with 25—40% © 0,1—0,02 mm)

Wieruszów 0— 15 6,92 0,76 0,28 0,34 8,93 6,25 3,00 0,96 77,49 12,16 9,33 35,42 p. W ieluń 45— 55 6,09 0,52 0,18 0,22 8,90 4,12 0,43 0,39 68,43 12,65 41,86 56,41 80— 90 4,59 0,46 0,17 0,14 8,08 3,00 0,48 0,16 56,81 15,33 35,42 87,50 130— 140 1,39 0,34 0,16 0,11 1,52 0,80 0,22 0,15 91,43 42,50 72,73 73,33 N ow e Miasto 5— 15 7,14 0,54 0,15 0,17 12,10 5,02 0,69 0,48 59,01 10,56 21,74 35,42 p. Rawa Maz. 35— 45 8,64 0,48 0,24 0,18 16,07 4,65 1,62 0,22 53,76 10,32 14,81 83,64 85— 95 8,00 0,46 0,11 0,16 8,60 2,90 0,53 0,40 93,10 15,90 20,75 40,00 120— 130 2,85 0,07 0,04 0,19 10,01 1,38 0,34 0,39 32,10 5,09 11,76 48,72

Mady lekkie pyłowe. Light alluvial fine sand soils (over 40%, © 0,1-—0,02 mm)

Rychłowice 5— 15 7,60 1,36 0,37 0,17 8,26 2,16 0,89 0,30 90,80 63,00 41,55 56,67

52 p. Łąsk 110— 120 5,02 0,62 0,06 0,27 9,93 1,25 0,49 0,32 50,56 49,60 12,04 84,37

Kampina 120 6— 15 14,12 2,54 0,25 0,31 16,18 2,75 0,70 . 0,35 87,27 92,36 35,71 88,06

p. Łow icz 50— 60 16,33 1,50 0,25 0,32 22,00 3,76 1,90 0,64 74,23 39,89 13,16 50,00

120— 130 19,50* 6,50 0,36 0,35 36,78 11,81 3,40 0,97 53,02 55,04 10,60 36,08

*) O znaczono w 0 ,l i N H4CI d op row ad zon ym a m o n ia k iem do pH 8,2.

D eterm in ed in 0,1 n N H4CI (treated w ith am m onia to o b ta in pH 8,2. vOCO

S tu d ia na d g le b a m i iw oj i. łó d iz lk ie ig o

Procentowa zawartość kationów wym iennych w (kompleksie sorpcyjnym gleb. Stosunek Ca : Mg w ym iennych i stosunek Ca : Mgr rozpuszczalnych w 20°/'o HCl, P0O5 i FeOe + AI2O3 rozp. w 120% HC1

Percentage of exchangeable cations content in sorption com plex of soils. Relation Ca : Mg exchangeable Mg and relation Ca : Mg soluble in 20°/o HCl, P2O5 and FeOa + АД2О3 soluble in 20°/o HC1

Mady. AUuvdal soils T a b l i c a 5

Miejscowość Place Głębokość pobr. prób w cm Soil samp­ les taken at depth of., cm Ca • 1 0 0a _0/, M g 1 0 0ъ o/ К 1 0 0c Na IOW (А1^ + + H W)100 Ca : M g wy­ miennego — Ca : exch. M g Ca : M g roz- puszcz. w 2 0% HC1 — Ca : M sol. in 2 0% HC1*> p2o5 F e 0 3+ AI2O3 E /ü _{/ü ^ /0} E _{11 \D} /о _К procent wyrażony w expressed mg-równ. — in me 1 2 3 4 5 6 1 8 9 1 0

1

Mada piaszczysta. Sandy alluvial soil

Kol. Bełeń 0— 15 60,22 14,92 14,92 3,31 6,63 100 : 24,8 100 : 51,0 0,073 0,95

p. Łask 50— 55 87,12 4,16 4,57 2,49 1 , 6 6 100: 4,8 100 : 12,7 0,092 1,71

Mada piaszczysta pylasta. Alluvial fine soil (with 25— 40%

(Z)

Krzeczew 0— 2 0 72,30 6,57 7,51 4,23 9,39 1 0 0 : 1 0 , 0 100 : 55,1 0,038 1 , 0 0 p. W ieluń 40— 50 87,30 2,65 2,65 3,17 4,23 100 : 3,3 100 : 56,2 0,014 0,98 70— 80 87,97 4,19 2,09 3,66 2,09 100 : 5,2 100 : 55,8 0,007 1,40 1 1 0 — 1 2 0 75,90 4,82 10,84 3,62 4,82 100 : 7,0 100 : 33,3 0,009 0,40 A . M u si e r o w ic z , iH . K ró fl.

c .d . T a b L i ' C y 5

1 2 3 4 5 6 7

₈

_i

Mady lekkie pylaste. Light alluvial fine sand soils (with 25—40% © 0,1— 0,02 mm)

Wieruszów 0— 15 82,58 9,07 3,34 4,06 0,95 100 : 10,9 100 : 70,0 0,458 13,00 p. W ieluń 45— 55 86,38 7,38 2,55 3,12 0,57 100: 8,5 100 : 46,5 0,164 5,20 80— 90 85,00 8,52 3,15 2,59 0,74 100 : 10,0 100 : 37,1 0,322 6,73 130— 140 67,48 16,50 7,77 5,34 2,91 100 : 24,9 100 : 52,6 0,018 0,58 N ow e Miasto 5— 15 88,37 6,68 1,86 2,10 0,99 100: 7,6 100 : 41,5 0,132 3,00 p. Rawa Maz. 35— 45 88,22 6,79 2,39 1,80 0,80 100: 7,7 100 : 28,9 0,255 6,23 85— 95 91,43 5,26 1,26 1,83 0,22 100: 5,8 100 : 33,7 0,218 5,50 120— 13Ó 90,40 2,22 1,27 6,03 0,0 100 : 2,5 100 : 13,8 0,184 1,50

Mady lekkie pyłowe. Light alluvial fine sand soils (over 40% © 0,1— 0,02 mm)

Rychłocice 5— 15 80,00 14,32 3,89 1,79 0,0 100 : 25,3 100 : 26,1 0,047 2,12 52 p. Łask 110— 120 84,09 10,39 1,00 4,52 0,0 100 : 12,3 100 : 12,6 0,030 1,75 Kampina 6— 15 82,00 14,75 1,45 1,80 0,0 100 : 18,9 100 : 17,0 0,112 3,24 p. Łow icz 50— 60 88,75 8,15 1,35 1,75 0,0 100 : 9,2 100 : 17,1 0,556 12,82 120— 130 73,01 24,34 1,35 1,31 0,0 100 : 33,3 100 : 32,1 2,870 23,25 *) P r z y ję to Ca = 100, Mg = x A ssu m ed Ca = 100, Mg = x S tu d ia na d g te lb a m i rw o) ; łó d zi k ie < g o

96 A. M usierowicz, H. K ról

Mg w ym ienny stanowi (tabl. 5):

a) w warstwach akum ulacyjnych (0— 20 cm) zbadanych mad piasz­ czystych:

6,57— 14,92% pojemności sorpcyjnej w ym iennej i 13,0— 33,75% ilości Mg rozpuszczalnego w 20% HC1;

b) w warstwach akum ulacyjnych (0— 15 cm) zbadanych mad lekkich: 6,68— 14,75% pojemności sorpcyjnej w ym iennej i

10,56— 63,00% (92,36e)% ilości Mg rozpuszczalnego w 20% HC1; c) w warstwach podakumulacyjnych (40— 120 cm) zbadanych mad piaszczystych:

2,65— 4,82% pojemności sorpcyjnej w ym iennej i 4,10— 29,41% ilości Mg rozpuszczalnego w 20% HC1;

d) w warstwach podakumulacyjnych (35— 140 cm) zbadanych mad lekkich:

22,2— 16,5 (24,34e)% pojemności sorpcyjnej w ym iennej i 5.09— 55,04% ilości Mg rozpuszczalnego w 20% HC1.

Jeżeli chodzi o w arstw y akum ulacyjne (0— 20 cm) zbadanych mad, to zawartość w nich Mg w ym iennego stanow i 6,57— 14,32% ich pojem ­ ności sorpcyjnej w ym iennej. W kom pleksie sorpcyjnym w arstw podaku­ m ulacyjnych zbadanych màd piaszczystych i lekkich procentowa zawar­ tość Mg w ym iennego jest przeważnie m niejsza niż w kom pleksie sorp­ cyjnym zbadanych w arstw akum ulacyjnych tych mad.

Zawartość Mg wym iennego w poszczególnych warstwach zbadanych mad stanowi:

4.10— 63,0% (92,367) ilości Mg rozpuszczalnego w 20% HC1,

procentowa więc zawartość Mg w ym iennego w stosunku do Mg rozpusz­ czalnego w 20% ИС1 waha się w bardzo szerokich .granicach, osiągając w jednym przypadku bardzo wysoką wartość 92,36%. Tylko w 30% przypadków w warstwach zbadanych mad ponad 40% Mg rozpuszczal­ nego w 20% HC1 w ystępuje pod postacią Mg wym iennego. Przeważnie zaś w tych warstwach zawartość Mg w ym iennego wynosi poniżej 40% zawartości Mg rozpuszczalnego w 20% HC1.

W zbadanych madach, w warstwach zalegających na głębokości 0— 60 cm stosunek

Ca„, : Mgw =■ 100 : 1,5— 14,3 (20,0 7).

Według norm Kedrow-Ziehmana jest on za niski dla optimum roz­ woju roślin uprawnych. W edług norm Scheffera i Schachtschabella za­ wartość Mg w ym iennego w części zbadanych mad w ich warstwach aku­ m ulacyjnych jest również nieodpowiednia, jeżeli chodzi o optym alny

6 Jedno oznaczenie. 7 Jw.

S tudia nad gl-dbami iwo), łódizlkiego 97

rozwój roślin uprawnych (według tych badaczy stosunek Caw : Mgw po­ w inien wynosić przynajmniej 100 : 15, a zawartość Mg powinna stanowić przynajmniej 10% Ew).

Zbadane mady zawierają następujące ilości К w ym iennego i К roz­ puszczalnego w 20% KC1 w poszczególnych warstwach (tabl. 4):

Nazwa gleby W arstwa cm

Zawartość w 100 g suchej gleby К w ym iennego m g-równ. К rozpuszczal­ nego w 20% HC1 m g-równ. Mady piaszczyste Mady piaszczyste Mady lekkie Mady lekkie akumulacyjna (0—20) podakumula- cyjna (40—120) akumulacyjna (0 -1 5 ) podakumula- cyjna (35—140) 0,16 — 0,27 0,04 — 0,22 0,15 — 0,37 0,04 — 0,36 0,21 — 0,34 0,13 — 0,46 0,69 — 3 00 0,22 — 3,40

W warstwach więc akum ulacyjnych zbadanych mad zawartość К w y ­ m iennego wynosi 0,15— 0,37 m g-rów n./100 g gleby i К rozpuszczalnego w 20% HC1 0,21— 3,0 m g-równ./100 g gleby, z tym że w arstw y akumu­ lacyjne zbadanych mad lekkich są zasobniejsze w К w ym ienny od w arstw akum ulacyjnych zbadanych mad piaszczystych. W warstwach podakumu- lacyjnych (35— 140 om) zbadanych mad, zawartość К w ym iennego w y ­ nosi 0,04— 0,36 m g-równ./100 g gleby i К rozpuszczalnego w 20% HC1 0,13— 3,4 m g-równ./100 g gleby, z tym że w arstw y podakumulacyjne zbadanych mad lekkich są zasobniejsze w К w ym ienny niż w arstw y podakumulacyjne zbadanych mad piaszczystych.

К w ym ienne stanow i (tabl. 5):

a) w warstwach akum ulacyjnych (0— 20 cm) zbadanych mad: 1,45— 7,51 (14,928)% pojemności sorpcyjnej wym iennej i 21,74 (9,339) — 79,41% ilości К rozpuszczalnego w 20% HC1; b) w warstwach podakumulacyjnych (35— 140 cm) Zbadanych mad:

I,26— 1,0010) — 7,7 (10,8411)% pojem ności sorbcyjnej wym iennej II,76 (10,6 12) — 69,23 (72,7513)% ilości К rozpuszczalnego w 20% HC1. 8 Jedno oznaczenie. 0 Jw. 10 Jw. 11 Jw. 12 Jw. 13 Jw.

98 A. M usierowicz, ŒL K ról

Opierając się na uzyskanych wynikach badań m ożem y stwierdzić, że: a) procentowa zawartość К w ym iennego obliczona w stosunku do Ew w warstwach akum ulacyjnych i podakumulacyjnych zbadanych mad waha się przeważnie w granicach:

I,26— 7,7%;

b) zawartość К w ym iennego w warstwach akum ulacyjnych i pod­ akumulacyjnych zbadanych mad wyrażona w procentach zawartości К rozpuszczalnego w 20% HC1 waha się w granicach:

II,76— 79,41% .(przeważnie nie przekracza 21%).

Uzyskane dane wskazują na to, że w zbadanych madach przeważnie •tylko niewielka ilość К rozpuszczalnego w 20% HC1 w ystępuje pod po­ stacią К wym iennego. W niektórych jednak przypadkach współczynniki

— —— --- wynoszą 35,42— 79,41%. N

К rozp. w 20% HC1

Zbadane m ady zawierają następujące ilości Na w ym iennego i Na roz­ puszczalnego w 20% HC1 w poszczególnych warstwach (tabl. 4):

Zawartość w 100 g suchej gleb

Nazwa gleby Warstwa cm _{Na w ym ien n e­}

go m g-równ. Na rozpuszcza­ lnego w 20% HC1 m g-równ. Mady piaszczyste Mady piaszczyste Mady lekkie Mady lekkie akumulacyjna (0—20) podakumula- cyjna (40—120) akumulacyjna (0 -1 5 ) pod akum ula­ cyjna (35—140) 0,06 — 0,09 0,03 — 0,12 0,17 — 0,34 0,11 — 0,35 0,13 — 0,26 0,29 — 0,79 0,30 — 0,96 0,15 — 0,97

W arstwy akum ulacyjne i podakumulacyjne zbadanych mad lekkich są w porównaniu do w arstw akum ulacyjnych i podakumulacyjnych zba­ danych mad piaszczystych przeważnie zasobniejsze zarówno w Na w y ­ m ienny, jak. i Na rozpuszczalny w 20% HC1.

Na w ym ienny stanowi (tabl. 5):

a) w warstwach akum ulacyjnych (0— 20 cm) zbadanych mad: 1,79— 4,23% pojem ności sorpcyjnej w ym iennej i

23,08— 88,06% ilości Na rozpuszczalnego w 20% HC1;

b) w warstwach podakum ulacyjnych (35— 140 cm) zbadanych mad: 1,31— 6,03% pojemności sorpcyjnej w ym iennej i

10,34 (— 8,3614) — 87,50% ilość Na rozpuszczalnego w 20% HC1. 14 Jedno oznaczenie.

Studia nad glébam i iwoj«. łódzlki^go 9 9

Procentow e więc zawartości Na w ym iennego w kompleksie sorpcyj­ nym akum ulacyjnym i pod akum ulacyjnym warstw zbadanych mad są zbliżone, natomiast jeśli chodzi o zawartości Na wym iennego, wyrażone w procentach zawartości Na rozpuszczalnego w 20% HC1 tych mad, to w niektórych przypadkach są te zawartości w ich warstwach podakumu­ lacyjnych wyższe niż w warstwach akumulacyjnych.

Ż E L A Z O , G L IN I F O S F O R

Stwierdzono, że zbadane m ady zawierają następujące ilości Fer — labilnego (oznaczono metodą L. Gereia — w 0,05n H 2 S O 4 ):

a) mady piaszczyste — w arstw y akumulacyjne: 16,8— 27,9 mg F er/100 g gleby;

b) m ady lekkie — w arstw y akumulacyjne: 44.7—-83,8 mg Fer/100 g gleby;

c) m ady piaszczyste — w arstw y pod akum ulacyjne (40— 120 cm): 16.8— 39,1 mg Fer/100 g gleby;

d) m ady lekkie — w arstw y podakumulacyjne (35— 140 cm): 15,4— 122,9 mg Fer/100 g gleby.

W arstwy w ięc akum ulacyjne i podakumulacyjne zbadanych mad piaszczystych zawierają zbliżone ilości żelaza labilnego. W arstwy aku­ m ulacyjne mad lekkich są zasobniejsze od w arstw akum ulacyjnych mad piaszczystych w żelazo ruchome (Fer).

Zawartość żelaza ruchomego w w arstw ach podakumulacyjnych zba­ danych m ad lekkich waha się w bardzo szerokich granicach i w szere­ gu przypadkach przewyższa kilkakrotnie zawartość Fer w warstwach podakumulacyjnych mad piaszczystych.

Zawartość w zbadanych madach glinu w ym iennego (Alw) i żelaza ru­ chomego (Fer) w ynosi (tabl. 3):

a) w ich warstwach akumulacyjnych: 17,1— 83,8 mg (Fer + A \w) na 100 g gleby; b) w ich w arstwach podakumulacyjnych:

15.9— 123,3 mg (Fer + A \ w) na 100 g gleby.

Rozm ieszczenie więc sumarycznej zawartości (Al„, + Fer) w warstwach zbadanych mad przedstawia się podobnie jiak rozmieszczenie Fer w war­ stw ach omawianych mad i nie zależy ono od głębokości zalegania tych warstw.

Sumaryczna zawartość (A\w + Fer) w poszczególnych warstwach zbadanych mad wynosi:

0,34— 9,7 (10,215)% zawartości (Fe + Al) — rozpuszczalnych w 20% HC1.

15 Jedno oznaczenie.

100 A. M usierowicz, H. Króli

ZW IĄZK I RO ZPUSZC Z A LN E ŻELAZA I G LINU W 20% HC1 (tabl. 5)

Rozpatrując dane zestaw iane w tablicy 5 dotyczące zawartości Fe2C>3 +

+ AI2O3) — rozpuszczalnych w 2 0% HC1 w profilach zbadanych mad

stwierdzam y, że:

a) w arstw y akum ulacyjne (0 — 2 0 cm) zbadanych mad piaszczystych

zawierają 0,95— 1,0% (Fe^Oa + AI2O3) rozpuszczalnego w 20% HC1;

b) w arstw y akum ulacyjne (0— 15 cm) zbadanych m ad lekkich zaw ie­ rają 2,12— 13,0% (Fe2 0 3 + AI2O3) — rozpuszczalnych w 2 0% HC1;

c) warstw y podakum ulacyjne (40— 120 om) zbadanych mad piaszczy­ stych zawierają 0,40— 1,71% (Fe2C>3 + AI2O3) — rozpuszczalnych w 20% HC1;

d) w arstw y podakumulacyjne (35— 140 cm) zbadanych mad lekkich

zawierają 0,58— 12,82 (23,2516)% (Fe2Ü3 + AI2O3) — rozpuszczalnych

w 20% HC1.

Sumaryczna w ięc zawartość Fe2C>3 + AI2O3 w warstwach akum ula­ cyjnych i podakum ulacyjnych zbadanych mad piaszczystych w ynosi 0,40— 1,71%, nie ulega w ięc ona zbyt silnym wahaniom, natom iast duże

różnice zawartości Fe2Û3 + AI2O3 wykazują w arstw y akum ulacyjne

i podakumulacyjne zbadanych mad lekkich. W warstwach tych sum a­ ryczna zawartość F e20 3 + AI2-O3 w ynosi 0,58— 13,00 (23,2517)%, a w ięc

waha się w bardzo szerokich granicach, 0 0 uwarunkow ane jest m. in.

różnym składem chemicznym, m ineralogicznym i m echanicznym tych warstw.

FOSFOR

Zawartość w zbadanych madach P2O5 rozpuszczalnego w 20% HC1

wynosi:

a) w warstwach akum ulacyjnych mad piaszczystych

0,038— 0,073% P2O5 rozpuszczalnego w 20% HC1;

b) w warstwach akum ulacyjnych mad lekkich

0,047— 0,458% P2O5 rozpuszczalnego w 20% HC1;

c) w warstwach podakum ulacyjnych (40— 120 cm) mad piaszczystych

0,007— 0,092% P2O5 rozpuszczalnego w 20% HC1;

d) w warstwach podakumulacyjnych (35— 140 cm) mad lekkich

0,03— 0,556% (2,8718) P2O5 rozpuszczalnego w 20% HC1.

W arstwy w ięc akum ulacyjne i ipodakumulacyjne zbadanych mad

piaszczystych są przeważnie ubogie w związki fosforowe (P2O5 rozpusz­

16 Jedno oznaczenie niech arakter y styczne z powodu dużej ilośai w tej w arstw ie rudawca i w.iwianitu.

17 Jedno oznaczenie w w arstw ie iz głębokości 120—130 cm mady lekkiej zasob­ nej w w iw ianit (miejscowość Kaimpina).

Studia nad glebam i w oj. łódz/kiego 101

czalny w 20% HCl). Jeżeli chodzi o m ady lekkie, to tylko część z nich (mady z m iejscow ości K rzeczew i Rychłocice) jest uboga w P 2 O 5 roz­ puszczalny w 20% HCl, większość natomiast zbadanych mad lekkich

jest zasobna lub bardzo zasobna w P 2 O 5 rozpuszczalny w 20% HCl, co

świadczy o tym, że niektóre w arstw y zbadanych mad lekkich m usiały znajdować się okresowo w warunkach podmokłości, sprzyjających na­ gromadzeniu się w nich w iw ianitu.

M IN E R A Ł Y IL A S T E 19

Stwierdzam y, opierając się na analizie termicznej przeprowadzonej orientacyjną metodą J. Tokarskiego, że zbadane m ady województwa łódzkiego zawierają (tabl. 6):

a) w warstwach akum ulacyjnych mad piaszczystych: m ontm orylonitu 0,94— 1,29%,

kaolinitu 1,54— 4,23%,

m ontm orylonitu + kaolinitu 2,48— 5,52%;

b) w warstwach akum ulacyjnych (0— 15 cm) mad lekkich: m ontm orylonitu 1,5220— 6,67%,

kaolinitu 7,83— 11,80%,

m ontm orylonitu + kaolinitu 10,34— 18,47%,

c) w warstwach podakumulacyjnych (40— 120 cm) mad piaszczystych: m ontm orylonitu 0,29 21— 2,16% 2 2,

kaolinitu 0,6123— 2,21%24,

m ontm orylonitu + kaolinitu 0,90 — 4,37%,

d) w warstwach podakumulacyjnych (35— 140 cm) mad lekkich: m ontm orylonitu 1„3326— 4,42 (11,8226)%,

kaolinitu 1,90 2 7— 9,6%,

m ontm orylonitu + kaolinitu 3,23— 13,90 (2 0,ł028)%. •

19 Nazwy m ontmorylonity i kaołirmty 'używane w tej pracy wedlług nomenkla­ tury J. Tokarskiego należy traktować jako terminy umowne. W metodzie J. Tokar­ skiego inie uiwzględnia się w ystępow ania ilitu, obecnie trudno ©twierdzić, do jakich grup — m ontm orylonitu czy kaolinitu — oznaczonych <tą m etodą, wchodzą ility.

20 Siady według norm J. Tokarskiego. 21 Jedno oznaczenie. 22 Jw. 2a Jw. 24 Jw. 25 Jw. 2C Jw. 27 Jw. 28 Jw.

Mady. A lluvial soils T a b l i c a 6 g

Zawartość m ateriałów ilastych. Content of clay m aterials ю

Miejscowość Place Głębokość pobr. prób. w cm Soil sam­ ples taken at depth o f ...cm

% montmorylonitu — % montmorillonite % kaolinitu — % kaolinite

we frakcji < 0,1 mm po wydzieleniu jej z gleby in fraction 0,1 mm after isolation from soil w glebie oblicz, wg oznaczeń we frakcji < 0,1 mm in the soil, calcul, on basis determ, in frac^ tion < 0 ,1 mm w glebie (w częś­ ciach < 1 m m ozn.) in the soil (de-

tem i. in parti­ cles < 0 ,1 mm) we frakcji < 0,1 mm po wydzieleniu jej z gleby in fraction < 0,1 mm after ... from soil w glebie oblicz, wg oznaczeń we frakcji < 0,1 mm in the soil, calcul, on basis determ, in frac­ tion 0,1 mm w glebie (ozna­ czono w częś­ ciach < 1 mm) in the soil (determ, in part- cles < 1 mm)

Mada piaszczysta. Sandy alluvial soil

Bełeń kol. 0— 15 4,1 0,94 n.o. 6,7 1,54 n.o.

p. Łask 50— 55 9,0 2,16 n.o. 9,2 2,21 n.o.

Mada piaszczysta pylasta. Alluvial fine sand soil (with 25— 40 % © 0,1— 0,02 mm)

Krzeczew 0— 20 2,8 1,29 n.o. 9,2 4,23 n.o.

p. W ieluń 40— 50 1,2 0,35 n.o. 4,0 1,16 n.o.

70— 80 1,2 0,30 n.o. 4,4 1,10 n.o.

110— 120 1,7 0,29 n.o. 3,6 0,61 n.o.

Mady lekkie pylaste. Light fine sand soils (with 25— 40 % © 0,1— 0,02 mm)

Wieruszów 0— 15 11,5 6,67 6,3 20,3 11,8 9,2 p. W ieluń 45— 55 5,2 2,39 2,6 6,8 3,13 3,6 80— 90 10,0 2,00 2,5 12,0 3,4 3,8 N ow e 5— 15 3,7 1,52 2,1 21,5 8,82 9,4 Miasto 35— 45 8,9 4,3 6,4 20,1 9,6 8,4 p. Rawa 85— 95 14,6 4,38 4,1 21,7 6,51 8,1 M az. 120— 130 7,8 1,33 1,6 11,2 1,90 2,5

Mada lekka pyłowa. — Light alluvial fine sand soils (over 40% © 0,1—0,02 mm)

Kampina 6— 15 6,5 3,77 2,5 13,5 7,83 7,5 120 50— 60 6,8 4,42 5,2 13,6 8,84 8,0 p. Łowicz 120— 130 19,7 11,82 24,4 13,8 8,28 13,2 A . M u si e r o w ic z , iH . Króli

S tudia nad glebam i wójt. łódzkiego 103

Skład m echaniczny mad. M echanical com position o f allu vial soils a) Skład m echaniczny. M echanical composition;

b) Procentowa zawartość kationów w ym iennych w madach. Procentual con­ tent of exchangeable cations in allu vial soils;

C) Procentowa zawartość kationów w ym iennych w kom pleksie sorpcyjnym mad. Prooentual content o f exchangeable cations in the sorption com plex of allu vial soils

104 A. M usierowicz, H. /Króli

W IERUSZÓW

Mada lekka pylasta. L ight fine sand soils (with 25—40°/o ф 0,1—0,02 mm)

NOW E MIASTO

Studia nad glebam i woj. łódzkiego 105

RYCHŁOWICE

Mada lekka pyłowa. Light a llu vial fine sand soils (over 40°/o 0 0,1—0.02 mm)

106 A. M usierowicz, H. Król

Zasobniejszym i w ięc w m inerały ilaste okazały się ze zbadanych mad mady lekkie, a przede w szystkim ich w arstw y akumulacyjne. War­ stw y akum ulacyjne zbadanych mad zawierają przeważnie więcej .mine­ rałów ilastych niż ich w arstw y podakumulacyjne.

W obadanych madach zawartość m inerałów ilastych wynosi:

a) w warstwach akum ulacyjnych mad. piaszczystych od 83% zawar­ tości trakcji iłu koloid ailnago do 61,2% zawartości frakcji części spław ialnych ( < 0,02 m m 0 );

b) w warstwach akum ulacyjnych mad lekkich:

82,8— 86,1% zawartości frakcji części spław ialnych (< 0,02 m m 0 ); c) w w arstwach podakumulacyjnych mad piaszczystych:

50.3— 72,8% zawartości frakcji iłu koloidalnego; d) w w arstwach podakumulacyjnych mad. lekkich:

77,1— 91,6% zawartości frakcji iłu koloidalnego (dwie warstwy) 81,7— 100,0% zawartości frakcji iłu koloidalnego i iłu pyłow ego

(trzy warstwy).

35.4— 82,8% zawiartości frakcji części spławiialnych (trzy warstwy). W warstwach w ięc zbadanych mad lekkich m inerały ilaste zamaga-zynowane są albo w e frakcji części spławialnych albo w e frakcji iłu ko­ loidalnego i iłu pyłowego (części < 0,006 m m 0 ) lub tylko w e frakcji iłu koloidalnego (części < 0,002 m m 0 ) .

STRESZCZENIE

W ipracy niniejszej podana jest charakterystyka niektórych w łaści­ wości w kom pleksie sorpcyjnym mad lekkich i mad piaszczystych w o­ jewództwa łódzkiego. Charakterystyka zbadanych mad m . in. dotyczy:

a) zawartości w nich .próchnicy i azotu, stosiunków С : N, р Н я^0у

pHK ci, kw asow ości wym iennej oraz kwasowości hydrolitycznej

(tabl. 2 i 3); •

b) zawartości w nich poszczególnych kationów w ym iennych o cha­ rakterze zasadowym (Ca, Mg, K, Na) i ich sum y (S) oraz pojemności w y ­ miennej (Ew) — (tabl. 3 i 4);

c) stopni nasycenia ich kom pleksu sorpcyjnego o charakterze za­ sadowym;

d) zawartości w nich kationów (Ca, Mg, K, Na) rozpuszczalnych w 20% HCl (tabl. 4);

e) zawartości w nich żelaza ruchomego i iglinu wym iennego oraz że­ laza i glinu rozpuszczalnego w 20% HCl (tabl. 3 i 5);

f) zawartości w nich m inerałów ilastych oznaczonych orientacyjną metodą termiczną J. Tokarskiego (tabl. 6).

Studia nad gleibami wio), łódzkiego 107 А. МУСЕРОВИЧ и Г. КРУЛЬ ИССЛЕДОВАНИЕ ПОЧВЕННОГО КОМПЛЕКСА И СОДЕРЖАНИЯ В НЕМ ПОГЛАЩЕННЫХ ОСНОВАНИЙ ГЛАВНЕЙШИХ ПОЧВ ЛОДЗКОГО ВОЕВОДСТВА Р е з ю м е В настоящей публикации излож ена характеристика некоторых свойств связанных с поглащающим комплексом у типичных песчаных и легких пойменных почв лодзкого воеводства. Эта характеристика для исследованных пойменных почв касается: a) содержания гумуса и общего азота, соотношения С : N обменной и гидролитической кислотности, рНщо и рННС1 (табл. 2, 3). b) содержания отдельных обменных катионов (Ca, Mg, К, Na) и об­ щего содержания этих катионов в поглощающем комплексе исследо­ ванных пойменных почв (S) а обменной ёмкости поглощения (Ew) — (табл. 3, 4). е) процентного содержания обменных катионов в поглощающем комплексе исследованных пойменных почв, d) содержания катионов (Ca, Mg, К, Na) растворимых в 20% НС1 (табл. 4). e) содержания подвижного ж ел еза (Fer) и обменного алюминия (А1Ш) — (табл. 3); количества Fe, Al растворимых в 20% НС1 (табл. 5). f) содержания иловатых минералов определенных по ориентиро­ вочному термическому методу Ю. Токарского (табл. 6). A. MUSIEROWICZ, H. KRÖL

STUDIES ON THE SORPTION COMPLEX AND ITS CONTENT OF EXCHANGEABLE CATIONS IN THE MORE IMPORTANT SOILS

OF THE LÓDŻ V Ol V ODE SHIP

S u m m a r y

The present paper discusses som e characteristics of the sorption com plex of typical light alluvial soils and sandy alluvial soils of the Lódź voivodeship. The characteristics of the investigated soils refer i. a. to:

a) humus and nitrogen content, relations C:N, рНщо, pH нсь exchan­

108 A. M usierowicz, H. Król

b) content of various exchangeable cations of alkaline character (Ca, Mg, K, Na) and their sum s '(S'), also the exchange capacity (Ew) — Tabl. 3, 4,

c) degree of saturation of soil sorption com plex w ith cations of alka­ line character,

d) content of cations (Ca, Mg, K, Na) soluble in 20% HC1 (Tabl. 4). e) content of m obile Fe and exchangeable Al, also of Fe and A1 so­ luble in 20% HCl (Tabl. 3, 5),

f) content of clay m inerals determ ined by J. Tokarski’s thermic test m ethod (Tabl. 6).