Jerzy Jasiuk
Ochrona i społeczne wykorzystanie
zabytków techniki
Ochrona Zabytków 18/1 (68), 63-64
Ochrona i społeczne
w ykorzystanie za b yt
ków techniki
referatem był: La dyna m iguc de form ation de la croûte de fresque dans la peinture m urale classique inż. D i n u M u r a r u , gościa z Rum uńskiej Republiki Ludow ej, wygłoszony w języku francuskim . Z kotlei wyśw ietlono kolorowy film przywieziony przez prelegenta, pokazujący piękno jednego z cenniejszych zabytków architektury i m alarstw a ściennego w Rumunii (monastyr w Voronet). N a tem at referatów doc. L. Torw irta i inż. D. M uraru. zabrali głos : prof. В. M a r c o n i i doc. dr H. J ę- d r z e j e w s k a , prosząc o w yjaśnienie niektórych procesów zachodzących w tyn kach.
Nad referatam i w yw iązała się dyskusja, k tó rą zainicjow ał m gr J. W o l s k i na tem at w arunków udzielania zezwoleń na prowadzenie prac konserw atorskich, jak ie określa Rozporządzenie M inistra K ultury i Sztuki z dnia 24.VII.1964 r. W d y s ku sji zwrócono uw agę na pewne niedomówienia dotyczące konserw acji zabytków ruchomych, a które m ogą być niew łaściw ie interpretow ane, i na sform ułow ania budzące zastrzeżenia.
W w ystąpieniach końcowych prof. dr J. E. Dutkiewicz w ysunął w niosek o zwo ływ anie periodycznych konferencji na tem at m alowideł ściennych, o podjęcie starań w kierunku n orm alizacji badań i dokum entacji konserw atorskiej oraz p rze dyskutow anie problem ów estetyki w pracach konserw atorskich. Jednocześnie z a apelow ał o ja k najszybsze opublikowanie m ateriałów tej konferencji.
Po wypowiedziach, w których mówiono n a tem at znaczenia konferencji i dzię kowano organizatorom za je j zwołanie, przewodniczący se sji dokonał podsum ow ania ohrad. P odając krótką „staty sty k ę” konferencji poinform ował, że w obradach wzięło udział ,ponad 200 konserw atorów i że na tem at m etodologii i dokum entacji było 8 wypowiedzi, 7 referatów zajm ow ało się kw estią ustalenia przyczyn zniszczeń, 5 referatów dotyczyło środków i metod konserw atorskich, a 8 autorów przedstaw iło referaty in form ujące o m etodach i wynikach dokonanych prac konserw atorskich. Zagadnienie zostało więc omówione, w szechstronnie a dyskusja rozszerzyła wiele problem ów i dała okazję do pożytecznej w ym iany poglądów. Spośród w ysuniętych wniosków i postulatów zasługuje na szczególną uw agę sp raw a dalszych b ad ań nad znalezieniem w łaściw ych metod poszukiwań, ,podjęcia p rac nad ustaleniem zasad dokum entacji, opracow ania słow nika konserw atorskiego, i przedyskutow anie za gadnień estetycznych. Kończąc sw oje podsum ow anie przewodniczący zapowiedział, że Ośrodek D okum entacji Zabytków zwoływać będzie periodyczne sem inaria w s p r a wach m alow ideł ściennych i w yda w szystkie m ateriały z tej konferencji, podobnie ja k z poprzednich, w „Bibliotece M uzealnictw a” i „Ochrony Zabytków ” . Zapow iedział również, że kw estia poruszona przez kons. M. Baranow skiego będzie przekazana zainteresow anym dla je j bliższego wyśw ietlenia. Spraw a zaś in terpretacji Rozpo rządzenia powinna być zdaniem przew odniczącego wniesiona do w łaściw ych in stan cji przez zainteresow ane instytucje i organizacje. U stalenie tytułu konserw atora, 0 co zw racał się jeden z dyskutantów , zostało już dokonane przez Kom itet P racy 1 Płac. D ziękując kierownikom k ated r i zakładów Politechniki K rakow skiej i Wyż szej Szkoły Rolniczej w Krakow ie, podkreślił znaczenie prac kom pleksowych i w spółpracy z in stytutam i naukowym i.
Z am ykając konferencję doc. dr K. M alinowski podziękował rektorow i A .S.P w K rakow ie za umożliwienie zorganizowania konferencji, następnie w szystkim autorom referatów i kom unikatów oraz w szystkim uczestnikom za żywy udział w konferencji i w reszcie organizatorom , a przede w szystkim pracow nikom O środka D okum entacji Zabytków i Studium Konserw atorskiego A.S.P. w K rakow ie za sp ra w ną organizację techniczną, co przez zebranych przyjęte było z gorącym aplauzem . Na tym zakończono obrady dwudniowej konferencji.
W trzecim dniu, tj. 24.X.1964r. zorganizowano objazd terenu w oj. krakow skiego i kieleckiego z uwględnieniem zabytków najciekaw szych ze względu na ich rangę artystyczną i historyczną oraz in teresujące problem y konserw atorskie. T rasa o b jaz du uw zględniała zabytki w Olkuszu, Wiślicy, Bejscach , Niepołomicach i Dziekano wicach. Na m iejscu dyskutowano problem y związane z aktualn ą kon serw acją m a lowideł.
M ałgorzata Schuster-G aw low ska
Ochrona zabytków techniki nie jest problem em sam oistnym . Przeciwnie, je st tylko pochodną w ażniejszego zagadnienia, jakim jest odtworzenie historii postępu technicznego ja k o źródła in sp iracji dla dalszych odkryć i jako elementu m obilizu jącego w ynalazców i racjonalizatorów . Znajom ość etapów rozwoju techniki może bowiem ujaw nić kierunki dotychczasowych dociekań i poszukiwań, a tym sam ym umocnić istniejące, względnie podsunąć nowe kierunki badań. H istoria postępu technicznego, dokum entow ana zabytkam i techniki, może ponadto odegrać w ażną rolę w ychow aw czą i popularyzatorską, św iadom o ść ciągłości w ysiłków i wielkich odkryć d a je przecież poczucie szerokich perspektyw , przed którymi stoi technika. Dzięki tem u św iadom ość ta może stać się im pulsem do bardziej aktyw nego udziału społeczeństw a w e w spółzaw odnictw ie w ynalazczości. Nie bez znaczenia je st przy tym okoliczność, czy i w jakim stopniu m ożem y się powołać na w łasny, polski udział w osiągnięciach ludzkości w tej dziedzinie.
Ochrona zabytków techniki w Polsce, zarówno obecnie ja k i w przeszłości, może się poszczycić szeregiem w artościow ych osiągnięć. S ą to jednak osiągnięcia w yraź nie pojedyncze i jeżeli ocenić je na tle ogólnego dorohku ochrony zabytków w n a szym kraju , okaże się ja k niew ielką część tego dorobku stanow ią. W ostatnich latach d a je się zauw ażyć pew na popraw a sytuacji. Mimo to aktualny stan ochrony
zabytków techniki jest nadal niezadow alający, zwłaszcza wobec szybkiego postępu technicznego, który pow oduje w coraz to szerszym zakresie m odernizację lub znisz czenie dawnych m aszyn, urządzeń i budowli. W ynikająca stąd potrzeba wzmożenia ochrony zabytków techniki spow odow ała in icjatyw ę zwołania specjaln ej konferencji, na której m iały być rozważone najskuteczniejsze środki prowadzące do zrealizo wania tego generalnego celu, zarów no organizacyjne, metodyczne ja k i propagan dowe. Planow ano przy tym ujęcie problem u ochrony zabytków techniki w sposób kom pleksowy tj. nie ogran iczając go jedynie do zagadnień konserw atorskich, lecz przeciw nie trak tu jąc ja k n ajszerzej. M. in. wiele uwagi miano pośw ięcić w yko rzystaniu zabytków techniki dla celów naukowych, oświatowych i kulturalnych. Cała problem atyka m iała być przedstaw iona na tle trad y cji naszej techniki, z któ rym i je j zabytki są tak nierozerw alnie zw iązane. Powyższa tendencja znalazła swój w yraz nawet w oficjaln ym tytule konferencji, który brzm iał: „Zabytki i tra dycje techniki w T ysiąclecie Państw a Polskiego” .
Głównymi organizatoram i konferencji były: Kom itet H istorii N auki i Techniki PA N oraz Naczelna O rganizacja Techniczna. Ponadto w sk ład Kom itetu Organiza cyjnego wchodzili przedstaw iciele Min. K u ltury i Sztuki, Min. K om unikacji, Min. Przem ysłu Lekkiego, Min. Przem ysłu Chemicznego, Min. Żeglugi oraz Komitetu Drobnej Wytwórczości. Liczny udział przedstaw icieli resortów gospodarczych w p ra cach organizacyjnych odpow iadał postulatow i możliwie najszerszego wciągnięcia środow isk przem ysłowych do a k c ji ochrony zabytków techniki. Protektorat nad konferencją objął w iceprem ier E. Szyr. K onferencja obradow ała w dniach 13 i 14 listopada 1964 r. w W arszawie. Uczestniczyło w niej ponad 120 osób, reprezen tują cych środow iska naukowe, techniczne i kulturalne.
Na program obrad złożyły się:
1. przem ów ienia pow italne, które w ygłosili: w im ieniu M inisterstw a K ultury i Sztu ki w icem inister Z. G arstecki, a w im ieniu N aczelnej O rganizacji Technicznej jej Sekretarz Generalny m gr inż. K. Kim szal,
2. przem ówienie program ow e, wygłoszone przez m gra inż. J. Chylińskiego, z-cę Przewodniczącego Kom itetu Nauki i Techniki,
3. refera ty : prof, dra J. Pazdura — Postępowe tradycje techniki polskiej, prof, dra E. Olszewskiego — Znaczenie badań i nauczania historii techniki i kultury m aterialn ej, doc. M. R adw ana — W artość naukow a zabytków techniki na przy kładzie historii hutnictwa polskiego, m gra M. P taśn ik a — M iejsce zabytków tech niki w ogólnopaństwowym system ie ochrony dóbr kultury, inż. J. Ja sin k a — Stan i postulaty ochrony zabytków techniki w Polsce, prof, dra W. H ensla, prof, dra B. K rupińskiego i m gra M. P taśn ik a — Krzem ionki Opatowskie jak o zabytek tech niki i kultury m aterialn ej,
4 kom unikaty: dra P. Sm olarka — Problem y ochrony zabytków techniki m orskiej w Polsce, m gra inż. H. Jo sta — Techniczne um iejętności ludu polskiego na przykła dzie zabytków Podhala, m gra inż. B. Rudnickiego — Zabytki górnictwa polskiego jako m aterialne dokum enty jego historii.
5. dyskusja.
Przebieg konferencji odpow iadał założeniom w stępnym . W referatach przed staw iono dośw iadczenia, osiągnięcia d potrzeby ochrony zabytków techniki, zarówno sum arycznie ja k i na przykładzie niektórych dziedzin przem ysłu. Ścisły związek zabytków z tradycjam i technicznymi był podkreślany bardzo wyraźnie. Równie w yraźnie oceniane zostało znaczenie tych zabytków dla współczesnego społeczeń stw a, m. in. dla kształtow ania klim atu sp rzy jającego rozwojowi dzisiejszej techniki, na co zwrócił szczególną uwagę w swoim przem ówieniu min. Chyliński.
D yskusja, w której wzięło udział ponad 20 osób. dotyczyła w ielu problemów. Zwrócono w niej uwagę na cały szereg zabytków techniki w ym agających rychłej opieki. Interesującym , a m ałe znanym przykładem takich zabytków mogą być kieraty drewniane, stosow ane do transportu pionowego w czasie robót budowla nych i zachowane po zakończeniu tych robót na strychach niektórych budowli, przew ażnie kościołów. Wśród licznych wniosków , w ysuniętych w czasie dyskusji, na wym ienienie zasłu gu ją szczególnie postulaty obciążenia jednostek przem ysło wych obow iązkam i bezpośredniego udziału w ak cji ochrony zabytków techniki Postulow ano np. utworzenie specjalnego funduszu na ten cel, który byłby zasilany przez zakłady produkcyjne i organy adm in istracji przem ysłow ej.
K onferencja zakończyła się podjęciem uchwały, zaw ierającej generalne wnioski zgłoszone w czasie obrad. W uchwale tej stwierdzono, że ochrona zabytków tech niki w Polsce była do tej pory prowadzona w sposób nieskoordynow any i nieodpo- w iad ający współczesnym potrzebom. D alsze poczynania w tej dziedzinie muszą się odbyw ać na podstaw ie specjaln ie opracowanych wytycznych, które należy możliwie n ajszybciej przygotować. Poczynania te .powinna koordynować jedna z centralnych in stancji państwowych, przy której pow stałaby odpowiednia kom órka organizacyjna. Niezależnie od powyższego bardzo celowe byłoby wzmocnienie obsady wojewódzkich urzędów konserw atorskich o osoby zajm ujące się spraw am i zabytków techniki w tych województwach, w których problem atyka ta w ystępuje w szczególnie sze rokim zakresie. Za województwa takie uważa się przede w szystkim katowickie, krakow skie ii kieleckie. Celem w iększego zainteresow ania przem ysłu ochroną za bytków techniki zalecono organizow anie n arad na ten tem at w poszczególnych r e sortach i zjednoczeniach. Podstaw ą do dyskusji na takich naradach byłyby uchwały om aw ianej konferencji. Wskazano w reszcie na potrzebę uregulow ania zasad przej m owania i zabezpieczania obiektów zabytkowych, wycofywanych z bieżącej pro dukcji. Postanowiono w reszcie ogłosić rok 1965 rokiem muzeów technicznych i ochrony zabytków techniki. Do w ykonania uchwał zobowiązano K om itet Organi zacyjny konferencji. Zapowiedziano również organizow anie w przyszłości podobnych narad.
Je rz y Jasiu k
