GENEZA I KLASYFIKACJA GLEB GÓRSKICH W KARPATACH FLISZOWYCH
K ated ra G leb o zn a w stw a U M CS L u b lin
Gleby górskie różnią się znacznie od gleb terenów nizinnych. Jest to uwarunkowane odm iennym oddziaływaniem głównie takich czynników, jak rzeźba terenu, wysokość nad poziom morza, warunki klim atyczne i skała macierzysta. Szczególnie rzeźba terenu i klimat wysuwają się na czoło jako czynniki glebo-twórcze [47, 79, 69].
Z rzeźbą terenu związane jest działanie procesów erozyjnych i cią głe ,,odm ładzanie” profili glebowych. Duże w yniesienie nad poziom mo rza wpływ a bardzo wydatnie na klimat, który cechuje się dużą ilością opadów, niską temperaturą roczną, w związku z tym krótkim okresem w egetacyjnym . Skała macierzysta decyduje zazwyczaj o miąższości gleb oraz ich szkieletowx)ści.
Warto również wspomnieć o działaniu wód. Otóż ruch wody wT gle bach górskich jest boczny, tzn. więcej spływ a po stokach niż wsiąka w głąb profilu. Nie może to pozostać bez w pływ u na morfologię gleb (zakłócenie przebiegu procesu bielicowego).
W związku z odmiennym oddziaływaniem czynników glebotwórczych gleby górskie różnią się od gleb terenów nizinnych czy też wyżynnych morfologią oraz dynamiką właściwości [49, 79]. Stąd zrozumiały staje się fakt wydzielania wym ienionych gleb w odrębną grupę.
Szczególnie wyraźnie widać tendencję odrębnego traktowania gleb terenów górskich w niektórych klasyfikacjach radzieckich, np. u Z a- c h a r o w a [79], W i l e ń s k i e g o [78], P r a s o ł o w a [58]. W po działach dwóch ostatnich gleboznawców ogół gleb dzielony jest, podobnie jak u nas, na 2 wielkie grupy, tj. gleby równin i gleby górskie. Dalszy podział gleb terenów górskich prowadzi do typów analogicznych do w y stępujących w terenach równinnych, oczywiście z pewnym i różnicami. Bardzo wyraźnie podkreślana była także strefowość pionowa gleb tere nów górskich.
Nowsze klasyfikacje szkoły radzieckiej, np. G i e r a s i m o w a [24], I w a n o w e j [30], R o z o w a [59] nie wyodrębniają gleb górskich jako oddzielnej grupy. Podobnie zresztą widać to w klasyfikacjach szko ły niem ieckiej, np. u K u b i e n y [37] i M ü c k e n h a u s e n a [51] T czy też francuskiej, np. A u b e r t a i D u c h a u f o u r a [5].
K lasyfikacje polskie okresu przedwojennego M i k l a s z e w s k i e g o [46] i M i e c z y ń s k i e g o [44] prawie nie uw zględniały gleb obsza rów górskich po prostu dlatego, że były one mało znane. Schem at po działu gleb górskich S t r z e m s k i e g o z 1952 r. [63] był oparty na in nych zasadach. Mieszczą się one przeważnie w grupie gleb, których kształtowanie jest zakłócone przez czynniki geologiczne (erozja i denu dacja oraz akumulacja deluwialna).
Pierw sze podziały gleb górskich według Komisji Klasyfikacji, Nom enklatury i Kartografii Gleb PTG b yły również bardzo uproszczo ne [55]. Późniejsze podziały opracowane pod kątem potrzeb kartografii gleboznawczej w skali 1 : 300 000 wprowadziły daleko idące zmiany [56].
Aktualna klasyfikacja gleb górskich, a więc i Karpat fliszowych, w g PTG (podobnie jak dla gleb terenów nizinnych czy wyżynnych) oparta jest na zastosowaniu 3 grup kryteriów. Są to: kryteria geomorfologicz ne (stąd gleby terenów górskich, dolin rzecznych oraz kotlin śródgór- skich), genetyczne (typ, podtyp i stopień rozwoju procesu glebotwórcze- go) oraz geologiczno-petrograficzne (rodzaj i gatunek).
Podział ten dla większej przejrzystości podajemy w formie tabeli. Opracowano go na podstawie Genetycznej K lasyfikacji Gleb Polski z 1959 r. [23] oraz prac Roboczej Komisji Kartografii Gleb PTG z I960 r. [29]. Zawiera ona ponadto pewne uzupełnienia bądź modyfikacje, zresz tą w formie propozycji.
W załączonym podziale potraktowano gleby pseudobielicowe i bieli- cowe właściwe jako podtypy gleb bielicowych. Jest to niew ątpliw ie dy skusyjne, a nawet może budzić u niektórych sprzeciw. Gleby bielico w e rozumiane są tu w ujęciu szerszym, tak jak to proponował C e r n e s c u , a więc podgrupa z rozkładem frakcji koloidalnej i druga podgrupa bez rozkładu [11]. Zresztą nic prostszego jak stw orzyć now y typ. Rzecz po lega tylko na tym, aby robić to mając pełne uzasadnienie. W chwili obecnej wydaje się, że nie dysponujem y jeszcze takim materiałem. Bar dzo poważnym argum entem jest także fakt, że odróżnienie tych gleb w polu, tzn. wyłącznie na podstawie cech m orfologicznych jest ogrom nie trudne, a może nawet niem ożliwe, przynajmniej na razie. Nie prze mawiają za tym również wyniki niektórych badań [53, 61].
W odniesieniu do naszej klasyfikacji wydaje się, że może celow e byłoby wprowadzenie pewnego uzupełnienia w typie gleb o nie w ykształ conym profilu. W edług klasyfikacji genetycznej są to gleby о (ЛХ)С
budowie profilowej. Uważam, że na Mapie Gleb Polski w skali 1 : 300 000 zbyt dużo gleb zostało zaliczonych do tego typu [42]. W rzeczywistości gleb o inicjalnym poziomie A x w Karpatach fliszow ych jest raczej mało. Większość z nich natomiast ma budowę А гС i odpowiadają niem ieckie mu pojęciu „Ranker”. Widziałbym potrzebę wydzielenia w przyszłości w obrębie gleb o nie wykształconym profilu 2 podtypów, a m ianowicie gleb o profilu (Ai)C i А гС. Może to mieć pewne znaczenie dla leśników.
Ponadto osobnego przedyskutowania wymaga sprawa gleb halnych. Gleby te ze względu na stosunkowo minimalny zasięg przestrzenny w na szych górach nie mają takiego znaczenia praktycznego jak w innych krajach. Tym niemniej typologia ich jest interesująca i wym aga w przy szłości również pewnych ustaleń. Na razie będzie to zbyt trudne, gdyż dysponujem y bardzo małym materiałem analitycznym. Co więcej, w ięk szość naszych prac dotyczy Karpat Wschodnich, a więc terenów leżących obecnie poza granicami naszego kraju [45, 47, 68, 69].
Na podstawie literatury, a częściowo także własnych obserwacji (z te renu Bieszczad), wydzielono w zespole gleb halnych kilka typów, tj. gle by o nie w ykształconym profilu, gleby brunatne (kwaśne), bagienne i murszowe [50, 65].
Drobne uzupełnienia sprowadzają się do rodzajów gleb, gatunków i odmian. Wprowadzono utwory starych tarasów akum ulacyjnych (ze względu na ich stosunkowo równe położenie [43, 74]. Wśród mad w y dzielono mady szkieletow e. Ponadto przyjęto następującą zasadę podziału gleb wg miąższości profilu: dla gleb wytworzonych ze skał nie scem en towanych — jak w terenach nizinnych, dla gleb wytworzonych ze skał m asywnych — jak dotychczas, ale z wyróżnieniem gleb bardzo głę bokich.
Przy rozpatrywaniu zagadnień klasyfikacji gleb Karpat fliszow ych należy pamiętać, że są to góry niskie i najwyżej średnie. Ponadto ska ły, z których są one zbudowane, mają odm ienny charakter od skał ca łego szeregu innych gór, a mianowicie są one na ogół bardzo miękkie i łatwo wietrzejące. Stąd też podziały dotyczące wysokich gór, np. Alp, czy Kaukazu nie m ogłyby być aktualne dla naszych gór fliszowych. Można się tu opierać głównie na pracach dotyczących Karpat, a więc: S w e d e r s k i e g o [68, 69, 70], M u s i e r o w i c z a [47, 48] i współ pracowników, R u d n i e w e j [60], G o g o l e w a [27], A n d r u s z - c z e n к i [1, 2, 3], F r i d ł a n d a i innych [66].
Po tych ogólnych uwagach dotyczących klasyfikacji przejdę do om ó wienia genezy gleb karpackich. W pierwszej kolejności om ówione zosta ną gleby najpospolitsze i o największym zasięgu przestrzennym bądź sta nowiące pewną osobliwość terenów górskich, a m ianowicie gleby brunat ne, zwłaszcza kwaśne, pseudobielicowe oraz halne.
G l e b y b r u n a t n e są na terenie Karpat dominującym typem glebowym . Gleby brunatne to pewnego rodzaju osobliwość gór i to nie tylko naszych. Są one rozpowszechnione na w ielu terenach górskich Eu ropy, Azji, Ameryki i Australii [4, 6, 66, 78]. Do niedawna panowało przekonanie o powszechności gleb bielicow ych w górach. Warunki kli matyczne (dużo opadów), a także panująca roślinność (drzewostany igla ste) sprzyjały takim poglądom.
Zagadnienie gleb brunatnych górskich było przedmiotem w ielu roz praw i jest ciągle aktualne. Dużo uwagi poświęcili temu problemowi gle boznawcy radzieccy, jak P r a s o ł o w [57], A n t i p o w - K a r a t a j e w [4], L i w i e r o w s k i j [41], Z o n n [80], R u d n i e w a [60] i w ie lu innych [66]. Z polskich gleboznawców zajmowali się nimi S w e d - r o w s k i [68], M u s i e r o w i c z [48] i S t r z e m s k i [64].
Geneza gleb brunatnych nie jest jeszcze dostatecznie wyjaśniona. Opinie na ten temat są bardzo różne [26, 35, 38, 64, 72]. Wśród glebo znawców radzieckich istnieją dwa poglądy [60]. Niektórzy ( G l i n k a , A f a n a s j e w , T i u r i n, P o ł у n o w, К o w d a) nie przyznają gle bom brunatnym prawa do samodzielnego typu. Inni ( P r a s o ł o w , A n t i p o w - K a r a t a j e w , W i l e ń s k i j, W e r n a n d e r , L i w i e r o w s k i j , G i e r a s i m o w , Z o n n , В o g a i y r i e w, F r i d ł a n d ) wydzielają je w osobny typ związany z określonymi bioklim atycznym i warunkami.
Cechą charakterystyczną gleb brunatnych jest dość daleko posunięty rozkład m inerałów pierwotnych z równoczesnym uwalnianiem do roz tworu głównie Ca, które przeciwdziała zakwaszeniu. Z pozostałych skład ników (przede wszystkim związków glinu, żelaza i kwasu krzemowego) tworzą się minerały wtórne, tzw. ilaste. Niezużyta reszta wodorotlenków żelaza ulega wytrąceniu, powlekając cienką warstewką cząstki glebowe i nadając jej charakterystyczną barwę. Nie ma tu zatem praktycznie bio rąc odpływu tlenków Fe, Al, Mn i innych w głąb profilu. Na potwier dzenie tego wprowadzono iloraz stosunku S i 02 : R2O3 w poziomie Д1 do analogicznego w poziomie В, a G e e r i n g proponuje uznać go jako kryterium typologiczne [22].
W glebach brunatnych ma więc m iejsce stały cykl obiegu Ca, Mg, Fe, Al i Mn. Otóż wśród zwolenników wyodrębniania wym ienionych gleb ujawniają się dość znaczne różnice poglądów w interpretowaniu tego obiegu [64].
Gleby brunatne Karpat są reprezentowane przez trzy podtypy, a mia nowicie właściw e, wyługow ane i kwaśne. Gleby brunatne właściwe, po dobnie jak i wyługowane, stanowią znacznie mniej rozpowszechnioną grupę gleb w Karpatach w porównaniu z brunatnymi kwaśnymi. Zale gają one dość często w niższych położeniach górskich [39, 40, 65]. W y
stępowanie w ielu z tych gleb związane jest z lasami liściastym i lub m ie szanymi oraz skałami niekwaśnymi, a więc geneza ich jest taka jak analogicznych gleb w terenach nizinnych czy wyżynnych.
Część om awianych gleb zawdzięcza budowę morfologiczną i w łaści wości procesom erozyjnym. Otóż niektóre z gleb brunatnych, zwłaszcza wyługow anych, np. Pogórza, zalegających na niezbyt silnych skłonach, powstało z gleb pseudobielicowych. Wskazuje na to rozmieszczenie gleb, a m ianowicie na wierzchowinach i łagodnych skłonach zalegają gleby pseudobielicowe, na zboczach gleby brunatne. Na obszarze Pogórza Ciężkowickiego i Dynowskiego ten rodzaj powstania jest dość częsty.
Warto przypomnieć, że w literaturze znane są przykłady nawet skraj nych poglądów w tym względzie. S z u 1 g a widział wszystkie gleby brunatne północnego Kaukazu jako iluw ialne poziomy gleb bielicowych odsłoniętych przez erozję [60].
Nie można wreszcie w ykluczyć jeszcze jednej drogi powstania gleb brunatnych na Pogórzu i w kotlinach. Chodzi tu mianowicie o zacieranie cech pseudobielicowych wskutek uprawy. Z powyższego widać, że ge neza gleb brunatnych w łaściw ych i w yługow anych Karpat nie jest jednolita.
Gleby brunatne kwaśne, jak już wspomniano, mają zdecydowaną przewagę w Karpatach. Karpaty nie są zresztą pod tym w zględem uprzy wilejowane. Analogiczne gleby są również pospolite w innych górach, np. Środkowy i Południowy Ural, częściowo Kaukaz, Sudety, Ardeny, Czarny Las, Harc, Wogezy, Masyw Centralny, Alpy i inne [66, 72].
Gleby brunatne kwaśne mają podobne cechy morfologiczne do gleb brunatnych właściwych, tzn. А, (В), С budowę profilową i barwę brunat ną. Żelazo, glin i mangan są zazwyczaj równomiernie rozmieszczone w całym profilu. Przem ieszczeniu ulega przeważnie tylko węglan wap nia, a czasem i magnez [64]. Odczyn mają z reguły kwaśny, często bar dzo kwaśny (znane są przypadki pH poniżej 3). Dlatego też były na zwane glebami skrytobielicowym i [20, 48].
Należy podkreślić, że kwestia przemieszczenia pewnych składników ma charakter dyskusyjny. Według G o g o l e w a żelazo, glin i man gan są w glebach Karpat przemieszczane w okresach anaerobiozy. Nie zaznacza się to jednak w budowie profilowej, gdyż związki te są w yno szone poza obręb profilu glebowego [27]. Prace S w e d e r s k i e g o mó wią o przemieszczaniu glinu w głąb [68, 70]. Również nasze nie publiko wane dane wskazują na pewne przemieszczanie żelaza, a zwłaszcza glinu [77].
Na tworzenie się gleb brunatnych kwaśnych w górach mogą się składać następujące przyczyny [64, 65]:
— rzeźba terenu uniem ożliwiająca praktycznie pionowy ruch wody, warunkujący w ykształcenie poziomu bielicowego,
— bliskość skały m acierzystej (rumoszu skalnego), który to czyn nik wraz z rzeźbą powierzchni utrudnia ruch wody glebowej;
— szybkie usuwanie bielicujących łatwo rozpuszczalnych kwasów próchnicznych przez obfite spływ y wód opadowych,
— szybkie (mimo niskich temperatur) włączanie się kwasów próch nicznych w obieg przemiany materii dzięki dużej zasobności wód gór skich w tlen;
— zjawisko erozji powodujące niszczenie poziomów powierzchnio wych gleb.
S w e d e r s k i , M u s i e r o w i c z , G o g o l e w wskazują na ew en tualny w pływ kw^asów próchnicznych, maskujących zbielicowanie. Rów nież R a m a n wskazywał na wietrzenie w Alpach Szwajcarskich przy udziale soli organicznych [70]. Duża ilość substancji organicznej w całym profilu m ogłaby potwierdzać takie przypuszczenie.
Dość charakterystyczny jest skład frakcjonarny próchnicy tych gleb [77]. Otóż substancja organiczna składa się tu w dużej mierze z kwasów ulm inowych (brunatnych) oraz ulm inów ruchomych związku glinu i że laza, a także z fulwokwasów, zwłaszcza związanych z ruchomymi uwod nionymi tlenkami (w pierwszym rzędzie), glinu, ponieważ w glebach karpackich jest go bardzo dużo [16]. Tym tłum aczy G o g o l e w małą agresywność fulw okwasów w stosunku do koloidów glebowych i w efek cie brak bielicującego w pływ u na glebę [27].
Mimo różnych interpretacji geneza om awianych gleb nie jest, jak to już podkreślono na wstępie, jeszcze dostatecznie pewna. Nasuwa się w iele wątpliwości, m iędzy innym i następujące:
— Jak w ytłum aczyć dużą ilość substancji organicznej w całym pro filu, jeśli kwasy krenowe są usuwane szybko przez wody opadowe, a przy tym ruch pionowy wody w głąb jest zakłócony?
— Przyjęcie twierdzenia, że kwasy próchniczne w głębszych pozio mach nie pochodzą z przemieszczenia, lecz są produktem działalności mikroorganizmów) o czym może świadczyć wysoka aktywność drobno ustrojów), nie wyjaśnia, dlaczego kw asy te nie tworzą się w analogicz ny sposób w głębszych poziomach gleb, np. bielicowych.
G l e b y b i e l i c o w e są drugim co do wielkości zajmowanej po wierzchni typem gleb na terenie Karpat, choć bardzo poważnie ustępu jącym m iejsca glebom brunatnym. W miarę przesuwania się ku wyżej położonym partiom gór gleby bielicowe wyraźnie zanikają [65]. Naj w iększe powierzchnie przypadają na gleby te na Pogórzu oraz w kotli nach śródgórskich [76]. Widać tu wyraźną zależność od rzeźby terenu,
a mianowicie występowanie ich związane jest z terenem stosunkowo słabo urzeźbionym.
Z tablicy wynika, że grupa gleb bielicowych składa się z 2 podtypów, tj. gleb bielicowych w łaściw ych i pseudobielicowych. W dotychczasowych pracach nie rozdzielono tych gleb [10, 13, 75]. Powstawanie gleb bieli cowych w łaściw ych na terenie Karpat nie różni się od genezy w ym ie nionych gleb w innych terenach. Są to gleby leśne, a przy tym wydaje się, że zajmują one raczej niew ielkie powierzchnie. Zdecydowanie do minują nad nimi gleby pseudobielicowe. Dlatego też ograniczę się głów nie tylko do drugiego podtvpu.
Gleby pseudobielicowe albo inaczej lessivés1 (darniowo-paliowo-bieli- cowe wg radzieckiej nom enklatury [31]) to gleby bardzo eksponowane w ostatnich latach.
N ow y termin przyjęli szybko gleboznawcy niem ieccy ( K u b i e na, M ü c k e n h a u s e n , E h w a i d i inni [19, 25, 51]). F r i d ł a n d [21] wprowadza pojęcie ilimeryzacji (lessivage odnosi się wg niego raczej do przemieszczania węglanów i innych soli).
G i e r a s i m o w zaproponował dla nich nazwę pseudobielicowe gle jow e [25].
Genezę tych gleb wiąże autor ze zjawiskam i peryglacjalnym i. Na osadach strefy peryglacjalnej po zmianie warunków klim atycznych na w ilgotniejsze i cieplejsze, nastąpiło w ym ycie zasad z wierzchnich warstw (faza dekalcyfikacji). Pociągnęło to za sobą dyspersję frakcji ilastej i stworzyło możliwość przemieszczenia tego m ateriału w głąb profilu (faza dekolmatacji). Procesy glejow e na granicy 2 warstw jeszcze bar dziej skom plikowały budowę omawianych gleb.
Powstawanie gleb pseudobielicowych może się odbywać wg S t r z e m - s к i e g o w następujący sposób (wypowiedzi ustne):
— z przemycia, tj. poprzez lessivage, — pseudoogle jenie, czyli oglejenie odgórne, — regradacja gleb bielicowych przez uprawę i — nałożenie się na siebie różnoimiennych warstw.
Gleby pseudobielicowe mają budowę profilową zbliżoną do gleb bie licowych. Od ostatnich różnią się m niejszym stopniem zakwaszenia, w ięk szym stopniem nasycenia zasadami oraz jednakowym składem jakościo
1 T erm in p o w y ższy w p ro w a d zo n y został w la ta ch 1937— 1938 p rzez O udin, A u b ert i D em olon , a D u ch au fou r w 1951 r. p r z e c iw sta w ił go term in o w i b ielica [17, 25]. L e ssiv a g e je st p rocesem p o leg a ją cy m na m ech a n iczn y m p rzem ieszcza n iu k oloid ów bez ich rozpadu [17]. P op rzed za on z w y k le p roces b ielico w a n ia . Oba' te p ro cesy m ogą się też n ak ład ać na sieb ie.
wym , choć różnym ilościowo w poszczególnych poziomach, minerałów ilastych [17]. Ważnym kryterium ma być iloraz Geeringa. Stosunek mo- larny S i 02 : R2O3 w całej m asie glebowej jest, analogicznie do gleb bie- licowych, szerszy w poziomie A x niż w poziomie B. Natomiast we frakcji ilastej stosunek ten jest jednakowy w całym profilu, podobnie jak w glebach brunatnych [19].
W ydaje się, że pod względem właściwości om awianym glebom odpo w iadałyby gleby odbielicowyw ane D o b r z a ń s k i e g o [12], gleby bie licowe uprawne M u s i e r o w i c z a [49] oraz pobielicowe T o m a- s z e w s k i e g o [73]. Wspomnę przy sposobności, że w edług badań К u n d 1 e r a . rosyjskie gleby darniowo-bielicowe oraz niem ieckie les sivés mają zbliżone właściw ości [36].
Na terenie Karpat, zwłaszcza Pogórza i w kotlinach śródgórskich gle by pseudobielicowe według naszych nie opublikowanych badań [76] zwią zane są przede wszystkim z procesem odgórnego oglejenia, a także prze mycia (lessivage). Proces oglejenia może również powodować przemiesz czenie składników glebowych w głąb profilu. WTskazują na to badania między innymi B l o o m f i e l d a [7], B o g a t y r i e w a [9], J a r k o - w a [32] oraz S i u t y [61, 62], który reprezentuje zbliżony pogląd na genezę tych gleb.
Ścisłe rozgraniczenie procesów glejow ego i lessivage jest zbyt trud ne, a w chwili obecnej nawet niemożliwe. Zresztą oba te procesy m ogły przebiegać równolegle obok siebie, tzn. nakładając się wzajem nie na sie bie i wzajem nie się potęgując. Ponadto nie byłoby w łaściw e przeciwsta wianie sobie tych procesów, jak to słusznie podkreśla S t r z e m s k i [67]..
Warto przy sposobności przypomnieć, że T o m a s z e w s k i od sze regu lat wiąże proces bielicow y z okresową anaerobiozą i procesami re dukcyjnym i, co również potwierdzałoby nierozerwalność omawianych wyżej procesów [73].
Należy też podkreślić, że efekt morfologiczny procesów oglejenia odgórnego oraz przemycia zbliżony jest do efektu procesu bielicowa- nia [61]. Prowadzi bowiem do zubożenia górnych warstw glebowych, co zmusza do traktowania ich z punktu widzenia rolniczego łącznie z gle bami bielicowym i (oczywiście na tych samych utworach).
Nie można także w ykluczyć m ożliwości powstawania gleb pseudobie licowych karpackich na drodze regradacji gleb bielicowych.
G l e b y h a l n e to gleby nadleśnej strefy łąk wysokogórskich, tj. hal albo połonin. Na terenie polskich Karpat fliszow ych w ystępują one na Babiej Górze, w Pilsku oraz w Bieszczadach (poza obszarem
fliszo-w ym rófliszo-wnież fliszo-w Tatrach). Ich zasięg przestrzenny jest minim alny, z czym wiąże się też zapewne i mała znajomość tych gleb.
Strefa nadleśna rozpoczyna się w Karpatach fliszow ych na wysoko ści ponad 1400 m n.p.m. [71]. W Bieszczadach Zachodnich schodzi ona nawet do koło 1000 m. Zapewne obecna górna granica lasu przebiegała w Bieszczadach wyżej. Wskazuje na to budowa i właściwości gleb. Nie można stwierdzić tego bezpośrednio na podstawie starych map, np. Kummersberga z 1859 r. [34] lub Grossa [28]. Podobne są również sugestie P a ł c z y ń s k i e g o [52]. Być może fakt powyższy odnosi się również do innych terenów Karpat fliszowych.
Gleby halne stanowią zawiły kompleks gleb, a ściślej mówiąc zespół typów bądź podtypów. Termin powyższy wprowadzony został przez gle boznawców rosyjskich i używany był przez wielu, m iędzy innymi przez G l i n k ę , Z a c h a r ó w a, G i e r a s i m o w a , R u d n i e w ą. J e n - n y określił je mianem alpejskich gleb próchnicznych [33]. A n d r u s z - c z e n k o uważa, że geneza ich nie była ustalona i proponuje nazwę darniowo-brunatne zwarto-kępkowej fazy [2]. Z polskich gleboznawców zajmowali się nimi S w e d e r s k i [68, 69] i M u s i e r o w i c z [47], którzy nazywali je glebami połoninowymi. Pisał o nich również S t r z e m s k i , określając je mianem gleb murszowo-próchnicznych [66].
Gleby halne kształtują się pod przemożnym w pływ em roślinności łą kow ej, a zwłaszcza klimatu. J e n n y pisze, że gleby alpejskie próch- niczne nie zależą od podłoża geologicznego i występują w e wszystkich górach świata, oczywiście na różnych wysokościach [33]. Warto dodać, że w różnych górach, a także strefach klim atycznych gleby halne mogą przybierać różne postacie (np. darniowe, torfiaste, murszowe, czarno- ziemopodobne, tundropodobne i inne [33, 79].
Wspomniano już, że ważną rolę odgrywa czynnik klim atyczny, który działa tu przez dużą wilgotność pochodzącą z opadów w połączeniu z ni ską temperaturą okresu w egetacyjnego [66]. W wyższych położeniach czynnik ten dochodzi do głosu szczególnie silnie. W wyniku dużej okre sowej wilgotności tworzy się masa organiczna storfiała. Nie dochodzi jednak do pełnego storfienia, gdyż nie pozwala na to niska temperatura i okresy aerobowe, w których substancja organiczna ulega wietrzeniu, a częściowo też humifikacji. Tak więc tworzy się specyficzna substancja murszowo-próchniczna o zmiennej proporcji murszu, tj. nie rozłożonej próchnicy. Chodzi tu zatem o nakładanie się substancji organicznej na poziomy mineralne.
S t r z e m s k i podaje, że w naszych górach gleby murszowo-próch- niczne w ykształciły się bardzo słabo, tworząc „koronkowy” nalot kilku
Z a ł ą c z n i k d o R o c z n i k ó y ) G l e b o z n a w c z y c h , t . X I I I , D o d a t e k Z j a z d o w y
do kilkunastu cm miąższości [65]. W ydaje się, że w Karpatach fliszow ych występowanie ich jest jeszcze bardziej ograniczone niż ma to m iejsce w Tatrach.
Głównym typem gleb współczesnej strefy nadleśnej naszych Karpat, zwłaszcza w niższych położeniach, są gleby brunatne kwaśne. Gleby te w chwili obecnej są pokryte małowartościową roślinnością (przewaga bliźniczki wyprostowanej i ś/miałka darniowego). Same zaś gleby, po dobnie jak pod lasami iglastym i, odznaczają się dużą zawartością próch nicy często storfiałej i silnie kwaśnym odczynem. Geneza ich w zasa dzie nie odbiega od genezy gleb strefy leśnej.
W położeniach bardziej wyrów nanych (na kulminacjach) gleby hal ne m ogą wykazywać ogle jenie od stagnującej wody [8]. Dłuższe zatrzy m ywanie się wody może doprowadzić do nadmiernej wilgotności i two rzenia się gleb bagiennych, tj. torfiastych bądź torfowisk wysokich.
W miejscach wychodni na powierzchnię skał twardszych (kulmina cje bądź strome zbocza) zalegają gleby bardzo płytkie i rumoszowe, tzn. 0 niewykształconym profilu.
Pozostałe gleby na terenie Karpat są utworami znanymi i nie w y magają specjalnego omówienia. Dlatego też zostaną tu potraktowane bardzo krótko.
G l e b y p o c z ą t k o w e g o s t a d i u m r o z w o j o w e g o wią żą się w obszarze górskim bądź ze skałą macierzystą, bądź z zakłócaniem procesu glebotwórczego przez czynniki zewnętrzne, np. erozję (zm ywa nie i namywanie). Tworzą się one głównie w miejscach, gdzie twardsze 1 trudniej wietrzejące skały wychodzą na powierzchnię. Również erozja na strom ych zboczach może nie pozwalać na wykształcenie się profilu glebowego. W ymienione gleby mogą ponadto zalegać w miejscach aku mulacji m ateriału znoszonego ze zboczy.
R ę d z i n y są tu jak najściślej związane ze skałami m asywnym i, za sobnymi w w ęglan wapnia. Zazwyczaj odnosi się to do łupków bądź py- łowców, rzadziej do piaskowców. Rędziny fliszow e zostały wprowadzone do literatury przez D o b r z a ń s k i e g o [15]. Rędziny z łupków ila stych ciem nych mają zw ykle charakter szarych ziem o ciężkim składzie mechanicznym. Z pyłowców, a niekiedy piaskowców i innych łupków, tworzą się rędziny brunatne. Uprawa mechaniczna wzdłuż stoków (wą skie działki pól) i potęgująca się przez to erozja odmładza profil rędziny. W niektórych rejonach (np. w pow. Przem yśl) poważną rolę w odsłania niu się skał m arglistych i powstawaniu rędzin fliszow ych w yw ierają osuwiska [54].
C z a r n e z i e m i e powstanie swoje zawdzięczają zwiększonej w il gotności w miejscach, gdzie poziom wód gruntowych jest dość wysoki, a równocześnie udziałowi roślinności łąkowej [74]. W tych warunkach tw orzyły się gleby próchniczno-glejowe. W cinanie się coraz głębsze rzek spowodowało obniżenie poziomu wód i przejście gleb próchniczno-glejo- wych w czarne ziemie. Zwiększona wilgotność pozostawiła ślady w po staci mniej lub więcej wyraźnego oglejenia dolnych partii profilu gle bowego.
W kształtowaniu czarnych ziem poważną rolę odegrały również pro cesy deluwialne, które w sposób sztuczny przyczyniały się do w ytw orze nia zwiększonej miąższości poziomu próchnicznego. Zjawisko powyższe można obserwować na krawędziach kotlin i w obniżeniach terenowych obszarów górskich. Czarne ziemie, podobnie jak rędziny, zajmują na te renie Karpat niew ielkie powierzchnie i to w postaci rozproszonej.
G l e b y h y d r o g e n i c z n e stanowią kompleks 3 typów i w y stępują zarówno w terenie górskim, jak i w dolinach oraz kotlinach śródgórskich. Ich geneza jest jak najściślej związana z roślinnością łą kową bądź łąkowo-bagienną oraz nadmierną wilgotnością. Stopień na sycenia wodą zadecydował, który z typów glebowych wykształcił się.
Gleby glejowe są pospolite w każdym terenie. W obszarze górskim wiążą się one z miejscami w ysięków wód gruntowych (tzw. młaki). N ie kiedy ulegają one zatorfieniu.
Gleby torfowe są raczej glebami dolin rzecznych i kotlin śródgór skich. Osobliwością są niewątpliwie gleby torfowe torfowisk wysokich Podhala. Torfowiska te powstały w postglacjale. Według D y a k o w s k i e j niektóre z nich przechodziły 2 fazy rozwoju [18]. W chwili obecnej rozwój ich jest zahamowany. Dalszy ich rozwój może być spo wodowany jedynie zmianą stosunków wodnych (zwiększeniem w ilgot ności).
Gleby murszowe w ytw orzyły się wskutek odwodnienia gleb torfo wych lub torfiasto-m ineralnych (np. rowami osuszającymi) lub ich zao raniem, co ma miejsce zwłaszcza w niektórych kotlinach.
Gleby hydrogeniczne, z wyjątkiem torfowisk wysokich Podhala, po krywają na ogół nieznaczne powierzchnie i są rozrzucone.
M a d y , czyli gleby dolin rzecznych, są również jednostką zróżni cowaną typologicznie i genetycznie. Wspomnę, że na potrzebę uw zględ niania odrębnych właściw ości mad górskich zwracał uwagę D o b r z a ń s k i i N i p a n i c z [14]. Część z mad, która ulega okresowym
zale-worn (jest ich mało), określana bywa mianem tzw. mad młodych albo inaczej mad o niewykształconym profilu. Zdecydowaną większość stano wią mady w typie brunatnym. Geneza ich jest podobna do genezy mad w terenach nizinnych.
Mady czarnoziemne w ykształciły się z gleb próchniczno-glejowych na aluwiach.
L IT E R A T U R A
[1] A n d r u s z c z e n k o G. A.: N iek a to ry je d au n yje к p ozn an iju p ro cessa ob ra- zo w a n ija i u sło w ij p łod orod ija p oczw burych leśn y ch p oczw zap ad n ych i Z a- k arp atsk oj O b łastiej U SSR . N aucz. Zap. L w ow . S ielsk o ch o z. Inst., t. 3, 1952. [2] A n d r u s z c z e n k o G. A.: P oczw oiobrazow atielnyj p rocess i u sło w ija pod-
n ia tija p łod orod ija p oczw na p ołon in ach S o w ie ts k ic h K arpat. N aucz. Zap. L w o w . S ielsk o ch o z. Inst., t. 4, 1954.
[3] A n d r u s z c z e n k o G. A.: О w iertik a ln o j p oczw ien n oj zo n a ln o sti so w ie t sk ich K arpat. G eogr. Sborn., w yp . 4, Izd. L w ow . U n iw er., 1957.
[4] A n t i p o w - K a r a t a j e w I. N.: O burych leśn y ch i k o riczn iew y c h le ś n y c h p oczw ach . P o czw o w ied ien ., 12, 1947, s. 697— 703.
[5] A u b e r t G., D u c h a u f o u r P.: P ro ject de c la ssific a tio n des sols. R apports VI C ongrès In tern at, de la S c ie n c e du Sol. Vol. E, V, P a ris 1Э56, s. 597— 604. [6] B e r g L. S.: G ie o g ra ficzesk ije zony S o w ie tsk o w o Sojuza. T. 2, M o sk w a
1952.
[7] B l o o m f i e l d C.: The ex p e r im e n ta l p roduction of p odzolization. R apports. VI C ongrès In tern at, de la S c ie n c e du Sol. Vol. E, V -3, P aris 1956, s. 21— 23.. [8] B o g a t y r i e w К . P.: О n iek a to ry ch oso b n ien n o stia ch ra zw itija p oczw
górn ych stran. P o czw o w ied ien ., 8, 1946. s. 492— 500.
[9] B o g a t y r i e w К. P.: К w o p ro su o g lejeo b ra zo w a n ii pod w lija n ie m p o - w ie r c h n o stn y c h i w n u tr ip o c z w ie n n y c h w od w o w ła ż n y c h su b trop ik ach . P o czw o w ied ien . nr 12, 1954, s. 20— 29.
[10] B o r o w i e c J.: B ie lic o w e g leb y p y ło w e Pogórza D y n o w sk ieg o ze szczeg ó l n ym u w z g lę d n ie n ie m ich p otrzeb n a w o zo w y ch . A n n a les UM CS, sec. E, v . V III, 7, L u blin 1953.
[11] C e r n e s c u N.: D ie B od en zon en der R egion des H u m id en K lim a s R u m ä n ien s. B erich te V C om ision der Intern. B od en k u n d l. G eselsch a ft. W ien 1938. [12] D o b r z a ń s k i В.: R egradacja b ielico w y ch gleb lesso w y ch . A n n a les UMCS»
sec. B, v. II, 2, L u b lin 1947.
[13] D o b r z a ń s k i B., M a l i c k i A.: G leb y w o je w ó d z tw a k ra k o w sk ieg o i rze szow sk iego. A n n a les U M CS, sec. B, v. IV, 6, L u b lin 1950.
[14] D o b r z a ń s k i B., N i p a n i c z A.: M ady w d olin ie W isłok i. A n n a les UMCS,, sec. B, v. IV., 10, L u b lin 1950.
[15] D o b r z a ń s k i B.: W y stęp o w a n ie rędzin na sk ałach flisz u k a rp a ck ieg o . A n n a les UM CS, sec. E. v. V, 12, L u b lin 1950.
[16] D o b r z a ń s k i B., W o n d r a u s c h J.: G lin ru ch om y w g le b a c h Karpat, te r e n ó w flisz o w y c h . A n n a les UMCS, sec. E, vol. V III, L u blin 1953.
[17] D u c h a u f o u r P.: L e ssiv a g e et p o d solisation . R ev. F orest. F ra n ça ise, 10, 1951, s. 647— 652.
[18] D y a k o w s k a J.: H istoria to rfo w isk a na C zerw on ym pod N o w y m T argiem w św ie tle a n a lizy p y łk o w ej. S p ra w o zd a n ie K om . F izyogr., t. 63, K rak ów 1929. [19] E h w a l d . E.: Ü b er den g eg en w ä rtig en S tan d der S y ste m a tik d er d eu tsch en
B öden. Z eszy ty P roblem . P o stęp ó w N auk R oln. z. 16, 1959, s. 191— 202. [20] F i ł a t o w M. M.: G eografija poczw S SSR . M oskw a 1945.
[21] F r i d l a n d W. M.: Ob op od zoliw an ii i illim ie r iz a c ji (o b ieziliw a n ii). P o czw o - w ied n ien ., 1. 1958.
[22] G e e r i n g J.: B eitra g zur K en tn iss d er B ra u n erd eb ild u n g au f M olasse in S c h w e iz e r isc h e n M ittellan d . L andw . Jb. S ch w eiz. 1936, s. 136— 207.
[23] G en ety czn a k la s y fik a c ja g leb P olsk i. II w y d . R oczn. G lebozn. t. V III, z. 2, W arszaw a 1959.
[24] G i e r a s i m o w I. P.: N a u czn y je o sn ow y sistiem a tik i poczw . P o czw o w ied ien . 11, 1952, s. 1019— 1026.
[25] G i e r a s i m o w I. P.: G le je w y je p seu d op od zoły C entralnoj J ew ro p y i ob ra- z o w a n ije d w u ch czlen n y ch p ok row n ych n an osow . Izw . A. N. SSSR , Ser. Geogr. 3, 1959, s. 20— 30.
[26] G i e r a s i m o w I. P.: B u ry je lesn}'je p o czw y w SSS R , je w r o p ie jsk ic h stran ach i w S. Sz. A. P o czw o w ied n ien ., 7, 1959.
[27] G o g o l e w I. N.: К w op rosu o g e n ezisie b u rych le śn y c h p oczw K arpat. L w o w sk ij O td zieł Geor. O bszcz. S SSR , G eogr. S b orn ik W yp. 6, 1961.
[28] D er grosse T op ograp h isch e K arte von O stg a lizien und L od om erien . P od ziałk a około 1 : 160 000. H era u sg eg eb en von G ross, W ien (ok. 1840 r.) by G eistin g er. [29] In stru k cja ram ow a o p r a co w y w a n ia m apy g leb i m ap y b o n ita cy jn ej w sk ali
1 : 25 000 na p o d sta w ie d ok u m en tacji k la s y fik a c ji gru n tów , p row ad zon ej p rzez M in isterstw o R o ln ictw a (praca zesp ołow a). P o w ielo n a przez PTG , W arsza w a 196*0.
[30] I w a n o w a E. N.: E ssai de cla ssific a tio n g én éra le des sols. R apports VI C ongrès Internat, de la S cien ce du Sol. V. E, V. 64, P a ris 1956, s. 387— 394. [31] I w a n o w a E. N.: P rin cip y sistie m a tik i p oczw w SSSR . Z eszy ty P robl. Post.
N au k R oln., z e s z .'16. s. 139— 171, W arszaw a 1959.
[32] J a r k ó w S. P.: D yn am iq u e sa iso n n ière de certain s p ro cessu s dans les sols. R apports VI C ongrès In tern at, de la S c ie n c e du Sol. V. E. V -66, P a ris 1956,
s. 401— 405.
[33] J e n n y H.: H och geb irgsb öd en . H andbuch der B o d en leh re (red. E. B lank), t. III, s. 96— 118, B erlin 1930.
[34] K u m m e r s b e r g v. C a r l K u m m e r R i t t e r : A d m in istra tiv K arte von den K ö n ig reich en G alizien und L od om irien. P od ziałk a ok oło 1 : 117 000. W ien 1855.
[35] K u b i e n a W. L.: B estim m u n gsb u ch und S y ste m a tik der B öden E uropas. F. E nke F erla g , S tu ttg a rt 1953.
[36] К u n d 1 e r P.: Zur C h arak terisieru n g und S y ste m a tik der brau n en W ald böden. Z eit. f. P fl. Ernähr. D üng. B od en k u n d e, t. 78, z. 2/3, 1957, s. 209— 232. [37] K u n d 1 e r P.: Zur K en n tn is der R a sen p o d so le und grau n e W aldböden M itte l ru sslan d s im V erg leich m it dem S ols ,,l e s s iv é s ” des w e stlic h e n E uropas. Z. f. P flan z. Ernähr. D üng. B o d en k u n d e, t. 86, «z. 1, 1959, s. 16— 36.
[38] K w i n i c h i d z e M. , P r u s i n k i e w i c z Z.: K w e stia gleb bru n atn ych . Roczn. G lebozn., t. 2, 1952, s. 47— 58.
[39] L a z a r J.: B a d an ia w stę p n e nad g leb a m i K arp at flisz o w y c h . R oczn. N auk R oln., t. 66, ser. A , z. 1. W arszaw a 1952.
[40] L a z a r J.: G leb y w o je w ó d z tw a k a to w ick ieg o . PW R iL, W arszaw a 1962. L i w i e r o w s k i j J. А.: К g ie o g ra fii i g ie n ie z isu b u rych le ssn y c h poczw . T rudy P oczw . Inst. im . W. W. D o k u cza jew a , t. 27, M oskw a 1948.
M apa G leb P olsk i. S k a la 1 : 300 000, ark. C ieszyn , ark. N o w y Sącz, atk . P rzem y śl. IU N G . W arszaw a 1959.
M i c z y ń s k i K.: O p o ch od zen iu i sk ła d zie ch em iczn y m g le b y w d olin ie S ą d eck iej. S praw ozd. K om . F izyogr. t. 29, K rak ów 1894.
M i e c z y ń s k i T.: G leb o zn a w stw o teren o w e. P u ła w y 1938.
M i k l a s z e w s k i S.: G leb y trzecio rzęd o w e. B. G leb y p ia sk o w c o w e z p o ło n in y P o rzy żew sk iej pod H o w erlą w K arpatach. Spraw ozd. T ow . N auk. W arsz. z. 5, 1908.
M i k l a s z e w s k i S.: G leb y P o lsk i. W yd. 3. W arszaw a 1930.
M u s i e r o w i c z A.: S tu d ia nad g leb a m i p o ło n in o w y m i pasm a gór „Baba L u d o w a ”. R ocz. N auk Roln. i L eśn ., t. 46, z. 2, P ozn ań 1939.
M u s i e r o w i c z A.: P rzy czy n ek do pozn an ia sk ry to b ielico w y ch g leb teren ó w p od górsk ich . R oczn. N au k R oln., t. 54, W arszaw a 1950.
M u s i e r o w i c z A.: G leb o zn a w stw o szczeg ó ło w e. W yd. II. PW R iL, W ar sza w a 1958.
M u s i e r o w i c z A.: Z arys sy ste m a ty k i g leb P olsk i. Z eszy ty Probl. P o stęp ó w N auk R oln., z. 16, 1959, s. 15— 61.
M ü c k e n h a u s e n E.: D ie w ic h tig ste n B öden der B u n d esrep u b lik D e u tsc h land. V erlag K om m entator. F ra n k fu rt am M ain 1959.
P a ł c z y ń s k i A.: Ł ąki i p a stw isk a w B ieszczad ach Z achodnich. S tu d ia g eo b o ta n iczn o -g o sp o d a rcze. R oczn. N au k R oln., t. 99-D , 1962.
P a r f i e n o w a E. J.; J a r iło w a E. A.: К w op rosu o le s siv a ż e d o p o d zo liw a n ii. P o c z w o w ie d ie n . 9, 1960, s. 1— 15.
P o m i a n .Т.: W y stęp o w a n ie rędzin flisz o w y c h w zależn ości od rzeźb y teren u . R oczn. G lebozn., D od atek do t. X , z. 2, 1961, s. 604— 605.
P race K o m isji K la sy fik a c ji i N o m en k la tu ry G leb. W ykaz gleb do m ap g le b ozn aw czych P o lsk i w sk a li 1 : 100 000. PTG , W arszaw a 1948.
P ra ce K o m isji K la sy fik a c ji, N o m en k la tu ry i K a rto g ra fii G leb. W ykaz g le b do p ro jek to w a n y ch m ap w sk a li 1 : 300 000. W arszaw a 1953.
P r a s o ł o w L. I.: G o rn o lesn y je p o czw y K aw k aza. T rudy P oczw ow . Inst. im . D o k u cza jew a , t. 25, 1947, s. 5— 28.
P r a s o ł o w L. I. (redaktor): A N SSSR . P oczw . Inst. im . W. W. D ok u czajew a. Otd. G eogr. i K artogr. P oczw . U sło w n y je ob ozn aczen ija. M asztab. 1 : 1 000 000. Izd. Gł. U pr. Geod. i K artografii pni Sow . M in istró w SSSR . M osk w a 1949. R o z o w N. N.: P rin cip es de la c la ssific a tio n des sols. R aports V I C ongrès Intern , de la S cien ce du Sol. V. E, V. 65, s. 395— 399, P a ris 1956.
R u d n i e w a E. N.: P o czw ien n y j p okrow zak arp atsk oj ob łasti. Izd. A N S SSR , M osk w a 1960.
S i u t a J.: W p ływ p rocesu g le jo w e g o na k sz ta łto w a n ie się cech m o rfo lo g ic z n ych i w ła śc iw o ś c i ch em iczn y ch p ro filu g leb o w eg o . G leb y w y tw o r z o n e z lessu i g lin y p y la stej. R oczn. G lebozn., t. X , z. 2, 1961.
S i u t a J.: W lija n ije w o ssta n o w itie ln y c h p ro cesso w i podkislenaja na r a stw o - rim o st m iniera'lnych so jed in ien ij p oczw y. P o czw o w ied ien ., 5, 1962.
164] S t r z e m s k i M.: P rob lem ty p o lo g ii górsk ich g leb leśn y ch . S y lw a n , rok X C V II, z. 1, W arszaw a 1953.
[65] S t r z e m s k i M.: G leby w o jew ó d ztw a k ra k o w sk ieg o . P rzegląd G eograf., t. 26, z. 4, W arszaw a 1954.
[66] S t r z e m s k i M.: G leb y Tatr P olsk ich . Roczn. G lebozn. t. V, W arszaw a 1956. [67] S t r z e m s k i M.: A k tu a ln y stan sy stem a ty k i g leb w E uropie. R oczn. G lebozn.,
D od atek do t. IX . 1960. s. 49— 86.
[68] S w e d e r s k i W.: S tu d ia nad g leb a m i g ó rsk im i w K arp atach W schodnich. Cz. I. G leb y p ó łn o cn o -za ch o d n iej części pasm a C zarnohory. P a m iętn ik i PIN G W , t. 12, z. 1, P u ła w y 1931.
[69] S w e d e r s k i W.: S tu d ia nad gleb am i g ó rsk im i w K arp atach W schodnich. Cz. III. Z m iany w ch arak terze gleb p ołonin w zależn ości od reliefu . P a m iętn ik P IN G W , t. 14, P u ła w y 1933.
170] S w e d e r s k i W.: S tu d ia nad g leb a m i g ó rsk im i w K arp atach W schodnich. Cz. V. O rozk ład zie g lin o k rzem ia n ó w w różn ych typ ach g leb górsk ich . P a m ię tn ik PIN G W , t. 14, P u ła w y 1933.
[71] S zata ro ślin n a P o lsk i (praca zb iorow a pod red ak cją W. S zefera). T. II, PW N, W arszaw a 1959.
[72] T a v e r n ii e r R., S m i t h G. D.: The con cep t o f B rau erd e (B row n F o rest Soil) in E urope and the U n ited States. A d v a n ces in A gron om y. V ol. IX , s. 217— 289, N o w y Jork 1957.
[73] T o m a s z e w s k i J.: S tad ia ro zw o jo w e n iek tó ry ch rodzajów* (typów ) gleb. R oczn. G lebozn., t. II, 1952, s. 2o— 46.
[74] U z i a k S.: G leb y k otlin śród górsk ich na obszarze D o łó w J a sie lsk o -S a n o c k ic h . A n n ales UM CS, sec. E, V, 8, 4, L ublin 1953.
£75] U z i a k S.: C h a ra k tery sty k a fiz jo g r a fic z n o -g le b o z n a w c z a obszaru ob jęteg o k o n feren cją te r e n o w ą w e w rześn iu 1957 r. Cz. II. N izin a S a n d o m iersk a i K a r paty. Z eszy ty Probl. Post. N au k R oln., z. 16, 1959, s. 101— 135.
176] U z i a k S.: Z a g a d n ien ie ty p o lo g ii n iek tó ry ch g leb p y ło w y c h Podgórza K arp ac k ieg o (w ręk op isie).
[77] U z i a k S.: G leby brun atn e g órsk ie na p rzy k ła d zie gleb B ieszcz a d ó w Z achod nich (w rękopisie).
[78] W i l e ń s k i j D. G.: P o czw o w ied ien . U czpiedgiz. M osk w a 1954. [79] Z a c h a r ó w S. A.: K urs p o czw o w ied ien ija . M osk w a—L en in grad 1931. 180] Z o n n S. W.: К w op rosu ob ew o lu cji burych leśn y ch p oczw na sew iern o m
K a w k a zie. P o czw o w ied ien ., 6, 1950.
с. У З Я К ГЕН ЕЗИ С И К Л А С С И Ф И К А Ц И Я ПО ЧВ П О Л ЬС К И Х Ф Л ЕШ ЕВЫ Х К А Р П А Т К а ф е д р а п о ч в о в е д е н и я У н и в е р с и т е т а М а р и и К ю р и - С к л о д о в с к о й в Л ю б л и н е Р е з ю м е В д ок л аде представлен о (в ф ор м е табели) к ласси ф и к ац и ю почв п ольских ф л и ш е в ы х К арпат, согласно П ольском у п очвоведческ ом у общ еству. К ром е того разр аботан о ген ези с К ар п ат ск и х почв с особым учетом бурозем ов, п сев д о п о д зо - л и сты х, а т а к ж е горнолуговы х почв.
S . U Z I A K
THE O R IG IN A N D C L A SSIF IC A T IO N OF M O U N T A IN SO IL S IN THE F L Y S H C A R PA T H IA N
D e p a r t m e n t o f S o i l S c i e n c e o f M a r i a C u r i e - S k ł o d o w s k a U n i v e r s i t y , L u b l i n
S u m m a r y
A u th o r g a v e th e c la ssific a tio n (in a table) o f soils of th e P o lish F ly sh C ar path ian accord in g to th e P o lish S o c ie ty of S o il S cien ce. M oreover th e origin of C ar p ath ian so ils w a s d ea lt w ith ta k in g in to con sid eration p a rticu la rly th e b row n and p seu d o p o d so lic soils and th o u se o f h igh m o u n ta in m ead ow s.
