M ISCELLANEA.
P R Z Y C Z Y N A Z G О N О
К Я о ь н S
t e f k a
b a t o b e g o
.
W n o c g r u d n i o w ą r o k u 1 5 8 6 u m a r ł p r a w i e n a g l e S t e f a n B a t o r y , a n a d n i e z a s t y g ł y m j e s z c z e c ia łe m w i e l k i e g o k r ó la w s z c z ą ł s i ę s p ó r 0 p r z y c z y n ę j e g o ś m ie r c i. T r u d n o o r z e c , c z y s p ó r t e n b y ł d a l s z y m c ią g i e m n i e s n a s e k p o m i ę d z y w r o g o u s p o s o b i o n y m i k u s o b i e le k a r z a m i k r ó l e w s k i m i , k o r z y s t a j ą c y m i z e s p o s o b n o ś c i , a b y s p ó ł z a w o d n i k o w i s z k o d z i ć , c z y l i t e ż p o w s t a ł 1 r o z g o r z a ł z o b a w y o d p o w i e d z i a l n o ś c i , z c h ę c i z e p c h n i ę c i a j e j n a k o g o i n n e g o , b y l e b y s i e b i e w l e p s z e m ś w i e t l e p r z e d s t a w i ć i — b y ć m o ż e — u n o w e g o k r ó la w z g l ę d y s o b i e z j e d n a ć . T o t y l k o p e w n a , ż e s p ó r l e k a r z y B a t o r e g o n i e d o c z e k a ł s i ę o s t a t e c z n e g o r o z w i ą z a n i a a n i w t e d y , a n i p ó ź n i e j . L i c z n e p is m a , w y d a n e w t y m p r z e d m i o c i e p r z e z d w ó c h l e k a r z y k r ó l e w s k i c h , m i a ły n a c e l u n i e t y l e s a m ą s p r a w ę , i l e o c z e r n i e n i e p r z e c iw n ik a , a o c z y s z c z e n i e s i e b i e , p r z y c z y n i ł y s i ę t e ż r a c z e j d o z a g m a t w a n ia i z a c i e m n i e n i a s p r a w y , z a m ia s t j ą w y ś w i e t l i ć . P r a c e p ó ź n i e j s z e , a c z k o l w i e k g ł o s z ą c e w y r o k s t a n o w c z y w te j m i e r z e , n i e u w s z y s t k i c h z n a l a z ł y u z n a n ie . . W o b e c t e g o p y t a n i e , c o s p o w o d o w a ł o g w a ł t o w n ą n a p o z ó r ś m i e r ć k r ó la S t e f a n a , p o z o s t a j e n i e r o z w i ą z a n e m , a w i ę c w r ó c i ć d o n i e g o m o ż n a i n a l e ż y , o i l e m a s i ę c o ś n o w e g o d o p o w ie d z e n i a . O p r z e b ie g u c h o r o b y k r ó l e w s k i e j m o ż e m y c z e r p a ć w i a d o m o ś c i j e d y n i e z o p i s ó w , p o z o s t a w i o n y c h n a m p r z e z l e k a r z y , ś w i a d k ó w ż y c ia i ś m i e r c i k r ó la . Ż e j e d n a k t e o p i s y , j a k z a z n a c z y li ś m y , s ą w i e l o k r o t n i e s p r z e c z n e i s p r a w ę w ik ła j ą , n a l e ż y w p i e r w z b a d a ć , c z y k t ó r y z e ś w ia d k ó w n i e b u d z i w i ę k s z e g o z a u f a n ia , n iż i n n y , a t e m s a m e m , c z y ś w i a d e c t w o j e g o n i e m o ż e b y ć u w a ż a n e z a w i a r o g o d n i e j s z e . A l i ś c i i p o d t y m w z g l ę d e m n i e ł a t w o p r z y j ś ć d o s t a n o w c z e g o w n i o sk u : p r z e c i w n i k ó w p o z n a j e m y g ł ó w n i e z ic h p is m p o l e m ic z n y c h , a w i ę c1 4 4 M I S C E L L A N E A . s ą d u b e z s t r o n n e g o ta m n i e z n a j d z i e m y . D a w n i p r z y j a c i e l e , k t ó r z y
w y
chwalali s i ę n i e g d y ś n a w z a j e m , s k o r o s p ó r r o z g o r z a ł , n i e m o g l i z n a l e ź ć
d o ś ć b a r w c z a r n y c h , b y j a k n a j g o r z e j j e d e n d r u g i e g o o d m a l o w a ć . S i m o n j u s z a w e z w a n o n a d w ó r k r ó l e w s k i z a r a d ą B u c c e lli; p ó ź n ie j t e n ż e B u c c e l l a u t r z y m y w a ł, ż e p r o t e g o w a n y j e g o n i g d y n i e b y ł l e k a r z e m w e W ł o s z e c h , w e F r a n c y i p r z e z w a ł s i ę w p r a w d z ie le k a r z e m , a l e n i e l e c z y ł , w L ip s k u u c z y ł f ilo z o f ii, a t o l i n i e w i e l u m ia ł u c z n i ó w i z a c z ą ł m e d y c y n ę w y k ła d a ć . N a p is m a c h s w o i c h , p r z e c i w k o S i m o n j u s z o w i w y m i e r z o n y c h , B u c c e l l a k ła d ł t a k i e g o d ła :Vipera in s u i perniciem peperit.— Tenue est
mendacium: perlucet s i diligenter inspexeris.— P r z y b y w s z y n a d w ó r
k r ó l e w s k i , S i m o n j u s z o b i e c y w a ł u w z g l ę d n i a ć w s k a z ó w k i B u c c e l l i c o d o l e c z e n i a k r ó la , p ó ź n ie j o p r z y r z e c z e n i u z a p o m n ia ł, c z e m o c z y w i ś c i e o b u r z y ł n a s i e b i e B u c c e l l ę . S i m o n j u s z , w d z ie łk u p r z e c iw k o S q u a r c i a l u p ie m u s k ie r o w a n e m , c h w a l i B u c c e l l ę , j a k o d z i e l n e g o a n a t o m a , p ó ź n ie j a t o li, w d o b i e s p o r ó w , t w ie r d z i, ż e B u c c e l l a b y ł w P a d w i e t y l k o p r o s e k t o r e m p r y w a t n y m a n a t o m ii i z w i e g och iru rg u s anabaptista. —
S ł o w e m j e d e n i d r u g i n i e s z c z ę d z ą s o b i e z a r z u t ó w n i e t y l k o z ł e g o l e c z e n i a , p r z y c z e m w s k a z u j ą c h o r y c h , k t ó r z y n a t e m n i e g d y ś u c i e r p i e li , l e c z n a d t o o b w in ia j ą s i ę w z a j e m o z b r o d n i e r o z m a it e — o t r u c ie , z a b ó j s t w o , c u d z o ł ó s t w o i t. d. G d y d o d a m y , ż e z a r ó w n o B u c c e l l a j a k i S i m o n j u s z m ie li z a t a r g i n i e t y l k o p o m i ę d z y s o b ą , l e c z i z i n n y m i le k a r z a m i w r o z m a i t y c h s p r a w a c h i n i e s z c z ę d z i l i p r z y t e m o b e l g a n i s z y d e r s t w s w o im p r z e c i w n i k o m , s t r a c i m y p o d s t a w ę d o o r z e c z e n i a , k t ó r y z n i c h b y ł s k ł o n n i e j s z y m d o s p o r ó w , c h ę t n i e j s z y m d o u ż y c ia b r o n i f a łs z u i p lo t k i. ’ S ą d y o s ó b w s p ó ł c z e s n y c h t y m le k a r z o m , lu b h i s t o r y k ó w p ó ź n i e j s z y c h , n i e m o g ą r ó w n i e ż r o z s t r z y g n ą ć w ą t p li w o ś c i : , b e z s t r o n n o ś ć p i e r w s z y c h j e s t n a d e r p o d e j r z a n a , o p i n i e d r u g i c h n i e m a j ą s n a ć p e w n e j p o d s t a w y , s k o r o n i e s ą z g o d n e . Z d a n i e O c z k i, k t ó r e m u k i e d y i n d z i e j z a - w i e r z y ć b y m o ż n a , t y m r a z e m p o m in ą ć n a l e ż y : m ia ł O c z k o / n i e p o r o z u m i e n i e z S i m o n j u s z e m , b y ł p r z e d m io t e m j e g o n a p a ś c i. Z a B u c c e l l ą n a t o m i a s t p r z e m a w ia fa k t, iż p o z o s t a ł z w o l i Z y g m u n t a i i i w d a ls z y m c ią g u n a d w o r z e k r ó l e w s k i m , c o d o w o d z i , ż e n o w y k r ó l p o w z i ą ł o n im d o b r e - m n i e m a n i e , j a k o o le k a r z u , a b y ć m o ż e i j a k o o c z ł o w i e k u . A . P a - w i ń s k i o p i e r a s w o j ą o p o w i e ś ć g ł ó w n i e n a S i m o n j u s z u , c o m u t e ż z a r z u c a k r y t y k W . Z .w K w artalniku H istorycznym
z r. 1 8 8 7 'j, K r a u s - h a r 2) n a t o m i a s t o p i e r a s ą d y n a d o k u m e n c ie , z a w i e r a j ą c y m z j a d l iw e w j m ie c z k i p r z e c i w k o S i m o n j u s z o w i . Z a w i ę k s z ą w i a r o g o d n o ś c i ą B u c c e l l i p r z e m a w i a j ą d w i e g ł ó w n i e o k o l i c z n o ś c i : p r z e d e w s z y s t k i e m , ż e b y ł l e k a r z e m B a t o r e g o o w i e l e d łu ż e j , n i ż S im o n j u s z , m ó g ł z a t e m l e p i e j p o z n a ć n a t u r ę f i z y c z n ą k r ó l a i d o k ła d n ie j n a m j ą o p is a ć , p o w t ó r e — s a m p o n i e k ą d c h a r a k t e r p is m j e g o p o l e m i c z n y c h o t r e ś c i le k a r s k i e j b u d z i w n a s w i ę k s z e z a u f a n i e , a l b o w i e m B u c c e l l a c z ę ś c i e j s i ę p o w o ł u j e n a ś w i a d e c t w o o t o c z e n i a i d o k u m e n t ó w ( k s i ę g i a p t e k i k r ó l e w s k i e j ) , a n i ż e l i j e g o p r z e c iw n i k , g a d a t l i w y , ’) K ry ty k a o d c z y tu X. S ta n is ła w a Z a łę s k ie g o o S te f a n ie B a to ry m . 2) C z a ry n a d w o rz e B a to re g o . K ra k ó w , 1888.M I S C E L L A N E A .
145
s z u k a j ą c j ' w y j ś c i a w s z e r e g u s u b t e l n y c h r o z u m o w a ń t e o r e t y c z n y c h , z a r o z u m ia ły , a w i ę c l e k c e w a ż ą c y ś w i a d e c t w a , z a m ia s t k t ó r y c h s t a r c z y ć m a j ą w ł a s n e j e g o z a p e w n i e n i a . S i m o n j u s z d la o c z y s z c z e n i a s i ę z z a r z u t u , ż e z łe m l e c z e n i e m p r z y ś p i e s z y ! z g o n k r ó l o w i , w y d a ł d z i e ł o p . n .D i v i S te p h a n i 1 P o lo n o ru m
R e g is S a n ita s , v ita m edica, a e g r itu d o , m o rs;
o d p o w i e d z i a ł m u d o t k n i ę t y w n im B u c c e l l a r o z p r a w ą :R e fu ta tio s c r ip ti S im o n is S i m o n i i
L u cen sis, c u i titu lu m j e c i t,
D . S te p h a n i etc. s a n ita s , v ita m e d i
ca etc. 1).
Z o b a c z n r y , w j a k i s p o s ó b w y ł u s z c z a j ą z a j m u j ą c ą n a s s p r a w ę c i l e k a r z e , a d o d a w s z y u w a g i, z i n n y c h ź r ó d e ł z a c z e r p n i ę t e , o d t w o r z y m y o b r a z o s t a t n i c h c h w i l k r ó l a - b o h a t e r a .*
*
*
S im o n ju s z :
O s t a n i e z d r o w i a , o ż y c iu , o c h o r o b i e i o z g o n i e k r ó la S t e f a n a n a p i s z ę p r a w d ę , z g o d n i e z o b o w ią z k i e m s u m ie n i a i s w o j e j w i e d z y le k a r s k ie j ; o p i s z ę w s z y s t k o , n i e t y l k o c o m k i e d y b ą d ź s ł y s z a ł , l e c z r ó w n i e ż , c o m w id z ia ł n a w ł a s n e o c z y i c z e g o m w ł a s n e m i r ę k o m a d o k o n a ł .B uccella :
N i e w i e l e m ó g ł p o w i e d z i e ć S i m o n j u s z o z d r o w i u B a t o r e g o : n i e z n a ł k r ó l a w c a l e d o 4 0 r o k u j e g o ż y c i a , m ó g ł w i ę c t y l k o s ł y s z e ć o n im . C o z a ś d o o s t a t n ie j c h o r o b y , t o o p i s a ł j ą n ie p o d ł u g w s k a z ó w e k s u m ie n i a i w i e d z y , — p r z e c i w n i e , — c a łą r z e c z p r z e d s t a w i ł fał s z y w i e , p o s łu g u j ą c s i ę p r z e w a ż n i e w ł a s n ą w y o b r a ź n i ą .S im .:
S m u t e k o g a r n i a n a m y ś l s a m ą o ś m i e r c i k r ó la . N i e s t e t y ! B y ł a t o r z e c z d o p r z e w i d z e n i a . P r z y t a k ie j k o m p l e k s y i(co rpo ra tu ra )
i ta k im s p o s o b i e ż y c i a , j a k i p r o w a d z ił, m u s ia ł u m r z e ć w c z e ś n i e , c o j u ż p r z e d d w o m a l a t y p r z e p o w i e d z i a ł e m .B uc.:
K r ó l b y ł t a k z d r o w e j k o m p l e k s y i i t a k p o r z ą d n e i u m ia r k o w a n e w i ó d ł ż y c i e , o c z e m w s z y s c y w i e d z ą , ż e d z i w n y m s i ę w y d a j e , w j a k i s p o s ó b m ó g ł S i m o n j u s z p r z e w i d z i e ć ś m i e r ć k r ó l a j u ż p r z e d d w o m a l a t y , z w ł a s z c z a ś m ie r ć t a k n i e s p o d z i e w a n ą . P r z e c i w n i e , k r ó l m ó g ł d o ż y ć o s i e m d z i e s i ę c i u , a n a w e t s t u la t , n i e z a ś 5 4 ; n a l e ż y t y l k o u b o l e w a ć , ż e w p a d ł w r ę c e t a k i e g o S i m o n j u s z a , k t ó r y d n i j e g o ż y w o t a s k r ó c ił, k t ó r y n i e t y l k o n i c z e g o n i e p r z e d s i ę w z i ą ł, a ż e b y s k u t e c z n i e z a p o b i e d z p o c z ą t k o m c h o r o b y , l e c z z a n i e d b a ł w e z w a ć p o m o c y i n n y c h i t ą d r o g ą d o p r o w a d z ił k r ó l a d o c ię ż k ie j n i e m o c y , a w r e s z c i e d o g r o b u g o w t r ą c ił.S i m o n j u s z p r z e c z y s a m s o b i e n a w e t w o k r e ś l e n i u c h o r o b y , g d y b o w ie m k r ó l z a n i e m ó g ł
(p a ro x ism o correp tus cecidisset),
w o b e c n o ś c i n a s o b u 2), z g o d z i ł s i ę S i m o n j u s z z e z d a n ie m , ż e b y ł a t o p a d a c z k a(epilepsia)
i p r z y s t a ł n a z a s t o s o w a n i e l e k a r s t w e n e r g i c z n y c h , ż e b y o d c ią g n ą ć n a p ó r c h o r o b y(m o r b i fo m i t u m )
o d g ł o w y . W k r ó t c e a t o l i k i e d y c h o r o b a n i e u s t ę p o w a ł a , z a c z ą ł g ł o s i ć i n n e , o d m i e n n e o d m e g o9 W s z y s tk ie p is m a p o le m ic z n e w y lic z a G ą s io ro w s k i w to m ie I Zbioru
wiadom ości do historyi sztuki lekarskiej w Polsce.
*j P r z y p ie r w s z y m n a p a d z ie c h o ro b y d
.8
g ru d n ia n ie b y ło n ik o g o p r z y k ró lu146
M IS C E L L A N E A .z d a n i e o c h o r o b i e , n a z y w a ł j ą m i a n o w i c i e a s t m ą ; w s z c z ą ł t e ż s p ó r c o d o m o ż n o ś c i z a l e c e n i a k r ó l o w i w i n a , p r z y s t a ł j e d n a k n a m o j ą r a d ę , a b y p o p r z e d n i e l e k a r s t w o r a z j e s z c z e p o w t ó r z y ć . O b e c n i e , g d y k r ó l u m a r ł i g d y s e k c y a z w ł o k p r z e k o n a ł a , iż p łu c a I t y ły z u p e ł n i e z d r o w e , j u ż n i e n a z y w a c h o r o b y a n i e p i l e p s y ą , a n i a s t m ą , n a t o m i a s t d a j e j e j n a z w ę o m d l e n i a a s t m a t y c z n e g o
(Syncope asthmatica),
d o k t ó r e g o p r z y łą c z y ł a s i ę g o r ą c z k a(febris quae lypuriam imitetur).
W c h o r o b i e k r ó l a n a p i e r w s z y p la n w y s t ą p i ł y d w a g ł ó w n e o b j a w y , m i a n o w i c ie : u p a d e k , p o k t ó r y m p r z e z c z a s j a k i ś k r ó l l e ż a ł b e z c z u c ia i r u c h u , n a s t ę p n i e z a ś — d u s z n o ś ć
(difficultas inspirandi);
o t ó ż o p r z y c z y n i e t y c h o b j a w ó w i o s a m e j c h o r o b i e t a k i e s o b i e S i m o n j u s z p o j ę c i e u r o b ił: p o n i e w a ż k r ó l n a k r ó t k o p r z e d z a p a d n i ę c ie m w c h o r o b ę d ł u g o p o l o w a ł w ś r ó d m r o z ó w g r u d n i o w y c h , z z im n a w s t r z y m a ł y s i ę o d p ł y w y ( w y d z i e l i n y ) z o w r z o d z e ń i r a z e m z k r w ią p r z e s z ł y d o ż y ł y c z c z e j i t ę t n i c y g ł ó w n e j(ad venam cavam et arteriam magnam),
s k ą d u d e r z y ły n a s e r c e i w y w o ł a ł y o m d l e n i e , o r a z u t r a t ę p r z y t o m n o ś c i(anim i defectio).
P r z y c z y n ą z a ś d u s z n o ś c i b y ł y c ię ż k i e , z a g ę s z c z o n e w y z i e w y(vapor crassus), k t ó r e z a t k a ł y t ę t n i c e p ł u c n e , c o s i ę t e m ł a
t w ie j s t a ł o , ż e n a r z ą d y o d d e c h o w e r ó w n i e ż b y ł y n i e c o n a d w e r ę ż o n e(laesa)
s k u t k ie m z im n a , a k r ó l b y ł o t y ł y i m ia ł ż y ł y w o g ó l e z a c i e ś n i o n e , w ą z k i e(angustas venas).
S i m o n j u s z t e d y n a d a ł c h o r o b i e n o w ą n a z w ę , m i a n o w i c ie s y n c o p e a s t h m a t i c a , n a z w ę n i e i s t n i e j ą c ą d o t ą d , g d y ż i c h o r o b a t a k a n i e i s t n i e j e z g o lą . T w i e r d z i S im o n j u s z , ż e k r ó l m ia ł o w r z o d z e n i e(ulcus).
W c a l e t a k n i e b y ł o . M ia ł k r ó l o b r a ż e n ia s z t u c z n e , ż e g a d łe m w y w o ł a n e(cauterium),
a t o l i w y d z i e l i n a z n i c h n i g d y c a łk ie m s i ę n i e z a t r z y m y w a ł a i o c z y w i ś c i e n i e m o g ł a w y w o ł a ć c h o r o b y . P o w i a d a S i m o n j u s z , iż ż y ł a c z c z a i t ę t n i c a g ł ó w n a b y ł y z a j ę t e c h o r o b ą . A l e ż w t a k im r a z ie k r ó l m u s ia łb y u m r z e ć n i e z w ł o c z n i e , b o k t ó r a ż i s t o t a m o ż e u t r z y m a ć s i ę p r z y ż y c i u , g d y p r z e s t a n i e d z ia ła ć ż y ł a c z c z a , r o z n o s z ą c a p o ż y w i e n i e(nutrim entum
) p o c a ły m u s t r o j u , lu b t e ż t ę t n i c a g ł ó w n a , p r z e z k t ó r ą d o w s z y s t k i c h c z ę ś c i u s t r o j u d o s t a j ą s i ę s i ł y ż y w o t n e(spiritus vitales)?
C o d o p r z y c z y n y d u s z n o ś c i , t o S i m o n j u s z r ó w n i e ż s i ę m y li; g d y b y m ia ł n a w e t s ł u s z n o ś ć , t o p i e r w s z y m a n i e z b ę d n y m ś r o d k ie m r a t u n k u b y ł b y p o d ó w c z a s u p u s t k r w i z ż y ł y ś r o d k o w e j r a m ie n ia(vena interior brachii);
r a d z iłe m t e ż ta k p o s t ą p i ć , a le S i m o n j u s z o p a r ł s i ę t e m u . N a l e ż a ł o p r z e c i e ż z a s t o s o w a ć n i e z w ł o c z n i e j a k i ś l e k c h ł o d z ą c y(pharmacum refrigerans).
S i m o n j u s z t e g o n i e u c z y n i ł, p r z e c i w n i e , z a l e c i ł d o d a w a ć d o p o l e w e k p i e t r u s z k i, s z a f r a n u , g o ź d z i k ó w , s z a ł w i i, r o z m a r y n u , c o w s z y s t k o , j a k w i a d o m o , p o s i a d a w ł a s n o ś c i r o z g r z e w a j ą c e . J e ż e l i c h o r o b a b y ła , j a k s a m w y z n a j e , j u ż z i s t o t y s w o j e j d o s y ć g o r ą c a , t o p o c ó ż k a z a ł d a w a ć c h o r e m u w i n o i w y r z e k a ł , g d y g o n i e d a w a n o s t a le ?Sim .:
W u ż y c iu p o k a r m ó w , n a p o j ó w i w s z e l k i c h u c i e c h , p r ó c z o w o c ó w i m y ś l i w s t w a , k r ó l b y ł w s t r z e m i ę ź l i w y . N i g d y s i ę n i e u s k a r ż a ł n a ż a d n e b ó l e g ł o w y , d o l e g l i w o ś c i ż o łą d k a , ly b i n n y c h n a r z ą d ó w ; n i g d y n i e m o ż n a b y ł o d o s t r z e d z ż a d n e j w r o d z o n e j , lu b n a b y t e j w a d l i w o ś c i ( s ł a b o ś c i ) w e w n ę t r z n e j . B y ł t e d y k r ó l b u d o w y c a łk ie m z d r o w e j .Buc.:
S t a ł e u ż y c ie o w o c ó w — k r ó l b a r d z o j e lu b ił— m o ż e d o p r o w a d z ić d o p a d a c z k i, o w o c e b o w ie m , z w ł a s z c z a w s i l n y m ż o łą d k u(in ro
busto ventriculo), j a k ś w i a d c z y G a le n u s , ł a t w o u l e g a j ą z e p s u c i u
(cor-M I S C E L L A N E A . 1 4 7
rum puntur),
p o c z e m u d e r z a j ą d o g ł o w y(caput petunt);
n i e p o w in n i ś m y j e d n a k u p a tr y -w a ć ź r ó d ła c h o r o b y k r ó l e w s k i e j w n a d u ż y m iu u c i e c h y m y ś l i w s k i e j , k t ó r a n i e m o ż e s z k o d z ić w o j a k o w i o z d r o w e j p o d k a ż d y m w z g l ę d e m n a t u r z e i b u d o w i e c ia ła , n a w y k ł e m u o d m ł o d o ś c i d o m y ś l i w s t w a . K r ó l t e ż , j e ż e l i d o z n a w a ł n i e k i e d y d o l e g l i w o ś c i , t o n i e z n a d m ia r u ł o w ó w , a l e p r z e c i w n i e , s k u t k ie m w s t r z y m a n i a s i ę o d n ic h , n p . w c z a s ie s e j m ó w ; w t e d y t o k r ó l s k a r ż y ł s i ę n ie r a z n a b r a k s n u i o s ł a b i e n i e . S k o r o t y l k o z a p o l o w a ł , s e n , a p e t y t i s i ł y s z y b k o w r a c a ł y . K r ó l p o s ia d a ł u m y s ł b y s t r y(acerrimo ingenio),
m ia ł p r z e t o s k ł o n n o ś ć d o p a d a c z k i i b y ł b y j e j d a w n o j u ż u l e g ł , g d y b y m n i e z a p o b i e g ł t e m u d r y a k w ią , n a - c ie r a n ia m i i c z ę s t } 7m z a d a w a n ie m ś r o d k ó w p r z e c z y s z c z a j ą c y c h(purgan
tia);
b y s t r y u m y s ł d o w o d z i, ż e p o s ia d a c z j e g o m a t k a n k ę m ó z g o w ą d e lik a t n ą , a w i ę c b a r d z o w r a ż l i w ą i t e m s a m e m n i e z n o s z ą c ą a n i p o ż y w i e n i a r o z d y m a j ą c e g o(flatus),
a n i w in a .Sim .:
K r ó l o p o w ia d a ł , ż e j e s z c z e w S i e d m i o g r o d z i e p o d l e g a ł j a k i e j ś s ł a b o ś c i , p o ł ą c z o n e j z e ś p ią c z k ą(soporoso quodam affectu);
u ż y w a ł p o n o o n g i z a c z ę s t o , b e z u m ia r k o w a n ia i w n i e o d p o w i e d n i e j p o r z e k ą p ie li o ś c i ą g a j ą c y c h p i e r w ia s t k a c h(balnea alum inatarum vel
atram entosarum aquarum),
c z e m n a d a ł s k ó r z e s w o j e j z b y t n i ą ś c i s ł o ś ć (adstricta cutis); n a w s t r z y m a n i u p r z e w i e w u s k ó r n e g o{transpiratio)
c ie r p i a ły p r z e d e w s z y s t k i e m n a r z ą d y k la t k i p i e r s i o w e j i p o w s t a w a ł n a p ł y w k u g ł o w i e . S ą d z ę , ż e t o b y ł o p r z y c z y n ą o w y c h s ł a b o ś c i , k t ó r e b y m n a z w a ł C a t o c h u s a lb o C a t a l e p s i a.Buc.:
I s t o t n i e , k r ó l o p o w ia d a ł w i e l o k r o t n i e o k ą p i e l a c h , k t ó r e n a d a ły s k ó r z e j e g o t a k ą ś c i s ł o ś ć , ż e s a m p r z e z s i ę{sponte)
n i g d y s i ę n i e p o c ił; n a t o m i a s t n i e w s p o m i n a ł n i g d y , a b y s k u t k ie m t e g o c ie r p ia ł n a p i e r s i(thoracis laesione).
T o j u ż w y m y s ł s a m e g o S i m o n j u s z a , j a k r ó w n i e ż , ż e k r ó l z a p a d a ł j a k o b y w k a t a l e p s y ę lu b l e t a r g ( ś p ią c z k ę — ca-tochum).
O t e m k r ó l n i g d y n i e m ó w ił; w s p o m i n a ł t y l k o , ż e z d a r z a ło s i ę , iż p o d w p ł y w e m o w } 7c h k ą p i e l i tr a c ił ł a k n ie n i e , b y ł d r ę c z o n y p r a g n i e n i e m n i e z n o ś n e m i u c z u c ie m g o r ą c a w e w n ę t r z n e g o . I le k r o ć a t o li, w r ó c i w s z y z p o l o w a n i a , n a p i ł s i ę w o d y z im n e j(magnos frig id a e aquae
haustus hausisset),
t e j ż e n o c y i d n ia n a s t ę p n e g o m ia ł z a r a z w y p r ó ż n i e n ia , z k t ó r e m i w y c h o d z i ł y b e z b ó lu k r w i s t o - r o p n e w y d z i e l i n y , p o c z e m w r a c a ł c a ł k o w i c i e d o d a w n e g o z d r o w i a . D o p i e r o p o d w ó c h l a t a c h p o p a d ł w o w ą c h o r o b ę g ł o w y(in capitis affectionem incidit),
k t ó r e j w s z a k ż e n i e m o ż n a n a z w a ć a n i C a t o c h u s , a n i C a t a l e p s i a w ś c i s t y m z n a c z e n i u , l e c z n a l e ż } 7 z a l i c z y ć d o r o d z a j u k a t a ł e p s y i , p o w s t a j ą c e j — z d a n i e m A e t i u s a — z p o w o d u ś c i s ł e g o z a p e ł n i e n i a g ł o w y n a d m ia r e m k r w i(ex san gu inis confertim caput occupantis copia oriri),
k r ó l b o w ie m z g o ł a n i e t r a c ił p r z y t o m n o ś c i , p r z e c i w n i e , w s z y s t k o r o z u m ia ł, p a m ię t a ł, m ó g ł m ó w i ć i c h o d z ić , lu b o n i e k i e d y c h w i a ł s i ę n a n o g a c h , j a k b y p ij a n y i m ó w i ł o d r z e c z y(praeter rem loquebatur), a l e w k a
ż d y m r a z ie c h o d z i ł i m ó w i ł . P r z y c z } 7n ę c a łe j te j c h o r o b y u p a t r u j e S i m o n j u s z w o w y c h k ą p ie la c h , a l iś c i z a p o m i n a o t e m , o c z e m p r z e c ie ż w s z y s c y w i e d z ą , ż e k r ó l, b ę d ą c w z ie m i S i e d m i o g r o d z k i e j , w c ią g u la t k ilk u c ie r p ia ł n a z a p a l e n ie s k ó r y m o k n ą c e d o k o ł a k o s t e k
{erysipelato-
sam fluxionem circa malleolos)
l e w e j g o l e n i ; w d a l s z } 7m p r z e b ie g u p o - m i e n io n e j c h o r o b y z a c z ę ł y u k a z y w m ć s i ę r ó w n i e ż n a g o l e n i o w r z o d z e n ia , b a r d z o d r o b n e(ulcuscula valde parva),
n a t o m i a s t g ł ę b o k i e i b o-148
M I S C E L L A N E A . l e ś n e . W b r e w w o l i d o k t o r a J e r z e g o B l a n d r a t y , c h ir u r g z a s t o s o w a ł n a t e o w r z o d z e n i a s i l n e ś r o d k i ś c i ą g a j ą c e i w s t r z y m a ł w y d z i e l i n ę z n ic h ; o w ó ź p o k ilk u m i e s i ą c a c h k r ó l z a p a d ł w c h o r o b ę , o k t ó r e j m o w a i o d z y s k a ł p i e r w o t n e z d r o w i e d o p i e r o w t e d y , gdj? z a s t o s o w a n o o b f it y u p u s t k r w i, o d w r ó c o n o z e p s u t e s o k i w m i e j s c e p o p r z e d n i e i p o w s t r z y m a n o g o n a c z a s d łu g i o d u ż y c i a w in a .Sim .:
W ó w c z a s t o l e k a r z e w p a d l i n a s w ó j p o m y s ł i o p r ó c z i n n y c h l e k ó w , z a l e c o n y c h k r ó l o w i , n a c i ę l i m u s k ó r ę p o d p r a w y m k o l a n e m i p r z y p a l il i j ą ż e l a z e m r o z p a l o n e m — lu d p r o s t y n a z y w a t ocaute
rium,
— a b y u t o r o w a ć u s t r o j o w i d r o g ę d o o c z y s z c z e n i a s i ę i ś c i ą g n ą ć s z k o d l i w e w y d z i e l i n y k u d o ł o w i .Buc.:
N i e b y ł t o w c a l e p o m y s ł l e k a r z y k r ó l e w s k i c h , t y l k o z a s t o s o w a n i e p r z e z n ic h r a d G a le n a . P o n i e w a ż , s k u t k ie m w y g o j e n i a o w y c h d r o b n y c h o w r z o d z e ń , w y d z i e l i n y , k t ó r e n i e m i o d c h o d z i ł y , u l e g ł y z a t r z y m a n iu i z w i e l k ą s z k o d ą d la z d r o w i a a n a w e t n i e b e z p i e c z e ń s t w e m d la ż y c i a r a z e m z k r w ią p o s z ł y k u g ó r z e , n a l e ż a ł o p r z e t o ś c i ą g n ą ć j e k u d o ł o w i . J a s a m p o w t ó r z y ł e m t ę o p e r a c y ę n a d r u g ie j g o l e n i , b y o t w o r z y ć n o w y u p u s t (em issarium ). P o m i n ą w s z y j u ż n a w e t o w e o w r z o d z e n i a , z a s t o s o w a n i e ż e g a d ł a i u t w o r z e n i e j ą t r z n i k a(cauterium)
b y ł o n i e o d z o w n e z u w a g i n a d z i e d z i c z n e u s p o s o b i e n i e k r ó la . O t o , o j c i e c j e g o b y ł p o d a g r y k i e m i z m a r łnova fluxione ad inguina exorta;
m a t k a z m a r ła n a z a p a l e n i e o p łu c n e j(pleuritide);
d w a j j e g o b r a c ia p r z e d 5 0 r o k i e m ż y c i a s w o j e g o c ie r p i e l i j u ż n a p o d a g r ęet novis supervenientibus fluxionibus
ż y w o t s w ó j z a k o ń c z y l i . S'am k r ó l w r e s z c i e o k o ł o 2 6 r o k u ż y c i a m ia ł z a p r a w y m u c h e m j a k i e ś p ł y n i e n i e(fluxio),
k t ó r e w y w o ł a ł o d u ż y r o p i e ń , s i ę g a j ą c y a ż d o k o ś c i(os iuguli'), p r z e z k ilk a l a t d o ś w i a d c z a ł p o w t a r z a j ą c e g o s i ę
w p e w n y c h o k r e s a c h b ó l u w p r a w y m b o k u(circa dextrum hypocon-
drium),
w r e s z c i e m i e w a ł w y p r y s k i(erysipelata),
u k a z u j ą c e s i ę t o n a j e d n e j , t o n a d r u g ie j g o l e n i . Ń a k o n i e c , p o z w i c h n i ę c i u k o l a n a l e w e g o i p o k ą s a n iu p r z e z p s a w t ę s a m ą g o l e ń w o k o l i c y k o s t k i , ' w y t w o r z y ł s i ę ta m s t a ł y o d p ł y w(fluxio)
z p o w i e r z c h n i s k ó r y , n a p e w n e j p r z e s t r z e n i m o k n ą c e j ; p o w i e r z c h n i a t a s k u t k ie m u ż y c ia k ą p i e l i u l e g ł a n a w e t o w r z o d z e n i u i d o p i e r o w s t r z y m a n e w y ż e j o p i s a n y m s p o s o b e m p r z e z c h ir u r g a w y d z i e l i n y u d e r z y ł y d o g ł o w y . A b y p r z e t o z a t r z y m a n amateria
n i e n a p a s t o w a ł a g ł o w y , g r o ż ą c n a g ł y m n i e b e z p i e c z e ń s t w e m , a b y , d o s t a w s z y s i ę d o s t a w ó w , n i e w y w o ł a ł a p o d a g r y , a b y w r e s z c i e , r o z s z e d ł - s z y s i ę p o c a ły m c i e l e , n i e w y r z ą d z i ł a in n e j s z k o d y , b y ł o r z e c z ą k o n i e c z n ą o t w o r z y ć u p u s t n a p r a w e j g o l e n i , u t o r o w a ć d r o g ę i d a ć u j ś c ie , p r z e z k t ó r e u s t r ó j m ó g ł b y s i ę p o z b y w a ć n a d m ia r u p i e r w i a s t k ó w s z k o d l i w y c h(superfluis exonerare).
S i m o n j u s z p o w ia d a , ż e n i e p o z w a l a ł y n a t o a n i k o m p l e k s y a(corporatura) k r ó l a , a n i t r y b ż y c i a , a n i s t a n j e g o
g o l e n i . O t ó ż b łą d z i S i m o n j u s z . K r ó l t a k ą k o m p l e k s y ę p o s ia d a ł , ż e g d y b y n a w e t n i e b y ł d z i e d z i c z n i e o b a r c z o n y , n a l e ż a ł o b y m u s t w o r z y ć s z t u c z n i e u p u s t , m ia ł b o w ie m , j a k w i d z i e l i ś m y , s lę ó r ę ś c i s ł ą , n i g d y p r z e t o n i e p o c i ł s i ę i b y ł p e ł n y s k u t k ie m n a d m ia r u w i l g o t n o ś c i(serositatibus
abundaret).
C o d o t r y b u ż y c i a , t e n r ó w n i e ż w y m a g a ł p o d o b n e g o p o s t ę p o w a n i a : k r ó l b o w ie m n a w y k ł p ij a ć d u ż o d o b r e g o 1) w in a , j a d a ł d u ż oM IS C E L L A N E A 1 4 9
o w o c ó w , a o s t a t n ie m i l a t y p o l o w a ł m n ie j , n iż w ó w c z a s , k i e d y b y ł k s i ę c ie m s i e d m i o g r o d z k im . Z b liż a ł s i ę w r e s z c i e w i e k p ó ź n e j d o j r z a ło ś c i ,
w k t ó r y m n a d m ia r w y d z i e l i n
(excrem enta)
o b c i ą ż a c ia ło . G d y b y n a w e t ż a d n a z t y c h p r z y c z y n n i e o d d z i a ł y w a ł a , n a l e ż a ł o p o m y ś l e ć o p o m o c y d la g o l e n i l e w e j , a l b o w i e m p o z w i c h n i ę c i u w k o l a n i e i p o k ą s a n iu p r z e z p s a s t a ł a s i ę s ła b s z ą , a w i a d o m o p r z e c ie ż , ż e n a t u r a z w y k ł a w ł a ś n i e d o c z ę ś c i s ł a b s z y c h p r z e r z u c a ć n a d m ia r p i e r w i a s t k ó w , s o b i e n i e p o t r z e b n y c h (su p e rflu a tra n sm itte r e ),
n a l e ż a ł o w i ę c c z ę ś ć z ła o d c i ą g n ą ć d o g o l e n i p r a w e j , k t ó r a z d r o w ą b y ła . W y d z i e l i n a z p o w i e r z c h n i ż e g a d łe m s z t u c z n i e z r a n io n e j b y w a ł a t o o b f it s z a , t o s k ą p s z a , r a z ł a g o d n i e j s z a , t o z n o w u o s t r z e j s z a i ta k d a l e c e , ż e w y w o f y w a ł a n i e k i e d y z a p a l e n i e s k ó r y i c z e r w o n o ś ć , k t ó r a n i e t y l k o tr z y m a ła s i ę n a j b liż s z e j o k o l i c j 7, l e c z n a d t o p r z e c h o d z i ła n a b i o d r o , n i e s p r a w ia j ą c z r e s z t ą ż a d n y c h d o l e g l i w o ś c i ; z d a r z a ło s i ę n a w e t , lu b o r z a d k o , ż e g d y s i ę ta m a t e r y a ż j rw ie j p o r u s z y ła , k r ó l u c z u w a ł d r e s z c z e , j a k b y z w i a s t u n y g o r ą c z k i , k t ó r a j e d n a k n i g d y n i e p r z y c h o d z ił a . S i m o n j u s z z a ś t w ie r d z i, ż e k r ó l z a p a d a ł w g o r ą c z k ę i u t y k a ł n i e k i e d y t a k , j a k b y m ia ł g u z w b io d r z e (tu m o r erysip e la to su s
in coxa).
W s z y s t k o t o f a łs z , a S i m o n j u s z d l a t e g o c h c e w y n a l e ź ć t}d e c h o r ó b u k r ó la , a b y w i n a t a k n a g ł e j ś m i e r c i k r ó l e w s k i e j w y d a ł a s i ę m n i e j s z ą .S im .:
S k u t k ie m u d e r z e n i a p r z y u p a d k u k o ś c i g o l e n i o w e j(tibia)
m ia ł g o l e ń o b r z ę k łą(sc y rrh o sa m a tq ue elephantiaco sim ile m ),
j a k b y s ł o n i o w a c i z n ą d o t k n i ę t ą , p o k r y t ą s k ó r ą t w a r d ą , ł u s z c z ą c ą s i ę i g r u b ą .B uc.:
S w o i m z w y c z a j e m p r z e s a d z a S i m o n j u s z i m ó w i n i e p r a w d ę , p o b u d k ę z a ś d o k ł a m s t w a w t e m z n a l a z ł , ż e k r ó l, n o s z ą c n a p r a w e j g o l e n i j ą t r z n ik , m i e w a ł j ą c z a s e m g r u b s z ą , n i ż l e w ą , c o s i ę k a ż d e m u w t y c h w a r u n k a c h z d a r z a .S im .:
Z p o w o d u c ie r p i e n i a p r a w e j g o l e n i k r ó l m ia ł n o g ę s ła b ą i d l a t e g o m u s ia ł w s t r z y m y w a ć s i ę o d ć w i c z e ń f i z y c z n y c h c ia ła(corpo ris
exercitationes),
d la z d r o w i a s w o j e g o . n i e z b ę d n y c h .Buc.:
N i e p r a w d a . K r ó l z a w s z e b y ł z d r ó w n a p r a w ą n o g ę i n i g d y n i e u ż a la ł s i ę n a j a k i e b ą d ź je j o s ł a b i e n i e ; c o z a ś d o ć w i c z e ń f i z y c z n y c h , t o tjrnh b }-ło c h y b a d o s y ć , g d y ż k r ó l n i e k i e d y c a łe m i d n ia m i o d d a w a ł s i ę z a b a w i e ł o w i e c k i e j , n a c o s i ę p r z e c ie ż u s k a r ż a ł S i m o n j u s z , a t e r a z s a m s o b i e p r z e c z y , t w i e r d z ą c , ż e k r ó l m u s ia ł z a n i e d b y w a ć ć w i c z e n i a c ia ła .S im .:
M ik o ła j B u c c e l l a n a o w ą r a n ę(apertae c u ti)
p r z y k ła d a ! c o d z i e n n i e z r a n a i w i e c z o r e m ś w i e ż e p l a s t r y , p r z e z c o p o d t r z y m y w a ł w y d z i e l i n ę , k t ó r e j b y w a ł o d z i e n n i e 1/ 6— х/ 4 , n i e k i e d y n a w e t x/ 3 fu n ta .B uc.:
P r z e s a d z a S im o n j u s z : r a n a w c a l e n i e b y ł a d u ż a , a w y d z i e l i n y d a w a ła p r z y n a j o b f it s z y m c i e c z e n i u n a j w y ż e j j e d n ą u n c y ę ; z r e s z t ą im w i ę c e j o d c h o d z i ł o z u s t r o j u n i e c z y s t o ś c i , t e m l e p ie j b y ł o d la n i e g o .S im .:
K r ó l c ie r p ia ł n a z a t w a r d z e n i e , m o c z u o d d a w a ł m a ło , s e n m ia ł n i e s p o k o j n y , p r z e r y w a n y(in te rru p tu s),
d u s z n o ś ć . P o m im o t o B u c c e l l a d a w a ł k r ó l o w i w d u ż y c h d a w k a c h d r y a k i e w w w i n i e , n i e b a c z ą c , c z y p o r a p o t e m u i n i e p r z y g o t o w a w s z y w o d p o w i e d n i s p o s ó b c h o r e g o d o t a k ie j k u r a c y i.B uc.:
B r e d n ie ! K r ó l m ie w a ł z a w s z e d o b r y , w o l n y s t o l e c , a p r z e t o , r z e c z p r o s t a , m n ie j o d d a w a ł m o c z u , w k a ż d y m z a ś r a z i e i l o ś ć d o s t a t e c z n ą . D u s z n o ś c i (m o le stia resp ira tio n is)
n i g d y n i e d o ś w i a d c z a ł , r a z130
M I S C E L L A N E A . t y l k o , p r z e d d w o m a l a t y i t e r a z d o p i e r o w o s t a t n ie j c h o r o b i e . Ż e m a ło s y p ia ł , n ic w t e m d z i w n e g o ; t a k b y w a z w y k l e u l u d z i b y s t r e g o u m y s łu , z w ł a s z c z a g d y m a j ą g ł o w ę z a j ę t ą m y ś l a m i p o w a ż n e m i . D r y a k w i n i e d a w a ł e m w i ę c e j n a d d r a c h m ę , a ż e w w i n i e , t o s t o s o w n i e d o r a d y G a l e n a , k t ó r y lu d z io m w w i e k u d o j r z a ły m , k u s t a r o ś c i z b liż a j ą c y m s i ę , k a ż e w ł a ś n i e d r y a k i e w w w i n i e d a w a ć ; n i e d a w a łe m w s z a k ż e n i g d y l a t e m , t y l k o w z im ie i z a w s z e n a c z c z y ż o łą d e k . D o p r z y j ę c i a l e k u n i e b y ł o p o t r z e b y p r z y g o t o w y w a ć k r ó la , g d y ż c i e s z y ł s i ę z d r o w i e m i s t o l e c m ia ł w o l n y , w i ę c ś r o d k i r o z w a l n ia j ą c e b y ł y b y z b y t e c z n e .Sini.:
I l e k r o ć k r ó l m ia ł z a p a r c i e s t o l c a , d a w a ł m u B u c c e l l a 1 2 ś l i w e k , u m a c z a n y c h w o d w a r z e s e n e s u(pruna decocto fo lio ru m senae
imbuta);
p o t a k im l e k u k r ó l p r z e z d n i k ilk a m i e w a ł p r a g n i e n i e , t r a c ił c h ę ć d o j a d ł a i s k a r ż y ł s i ę n a b ó l e b r z u c h a ( z a b u r z e n ia w b r z u c h u == ventriculus turbaretur).
Buc.:
D a w a łe m k r ó l o w i ś l i w k i w s e n e s i e n i e p r z e c i w k o z a t w a r d z e n i u , t j d k o w t e d y , k i e d y m w id z ia ł, ż e w y d z i e l i n a z j ą t r z n ik a(ex cau
terio)
j e s t z b y t s k ą p a , g d y ż z ł e s o k i (:materia peccans) m o g ł y b y w t e d y u d e r z y ć d o g ł o w y . P o z a ż y c iu l e k u n i e m i e w a ł k r ó l ż a d n y c h p r z y k r y c h n a s t ę p s t w , o k t ó r y c h w s p o m i n a S i m o n j u s z . Z r e s z t ą s a m S i m o n j u s z u ż y w a t e g o le k u , o c z e m ł a t w o s i ę p r z e k o n a ć z k s i ą g a p t e k i k r ó l e w s k i e j ; j e s t t o ś r o d e k d o b r y i w i e l e o s ó b p o s ł u g u j e s i ę n im z e s k u t k ie m j a k -n a j l e p s z y m .
Sini.:
K r ó l d a w a ł n a c i e r a ć s o b i e (fricab atur) c a ł e c i a ł o ,, . n i e b a c z ą c n a p o r ę r o k u , d w a r a z y d z ie n n ie : , z r ą n a p o p r z e b u d z e n i u s i ę i w i e c z o r e m p o j e d z e n i u . N a c i e r a n o m o c n o s z m a t a m i o g r z a n e m i , w y w o ł u j ą c z a c z e r w i e n i e n i e i o b r z ę k (tumorem
) s k ó r y .B u c :
C a łe c ia ł o n a c i e r a n o w t e d y t y l k o , g d y k r ó l z a ż y w a ł z w y k łe j k ą p i e l i (balneum aquae dulcis), lu b g d y w p a d a ł w o c i ę ż a ł o ś ć
(las
situdo),
c o s i ę d o s y ć c z ę s t o t r a fia ło . N a c i e r a n o g o r ą c e m i s z m a t a m i z le k - k a , b y p o t. w y w o ł a ć . N a c i e r a n o o d d z i e l n e c z ę ś c i c ia ła . G d y b y S i m o n j u s z w n i e o b e c n o ś c i m o j e j d a le j t a k p o s t ę p o w a ł , n i e s t r a c i l i b y ś m y k r ó la .Sini.:
T a k p o s t ę p o w a n o z k r ó le m i w t a k im s t a n i e z n a j d o w a ł o s i ę j e g o z d r o w i e , k i e d y p o w o ł a n o m n i e d o d w o r u i m o j e j p i e c z y .g o p o w i e r z o n o .Buc.:
P r z e z d z i e w i ę ć l a t s a m j e d e n m ia łe m w o p i e c e k r ó la , a p r z e z t e n c z a s c i e s z y ł s i ę n a j l e p s z y m z d r o w ie m ; r a z t y l k o z a p a d łin Synoclium
non pu trid am
( g o r ą c z k ę ) i te j w s z a k ż e c h o r o b y p o z b y ł s i ę w p r z e c ią g u t r z e c h .dni.Sini.:
O d k r y w s z y g o l e ń i z d j ą w s z y o p a t r u n e k(deligatio)
w i d z i a ło s i ę d o p i e r o d u ż e i j u ż n a p i e r w s z y r z u t o k a s t r a s z n e o w r z o d z e n i e i j ą - t r z n ik(cauterium).
Buc.:
O p r ó c z j ą t r z n ik a , k t ó r y b y ł w i e l k o ś c i p a z n o g c i a , ż a d n e g o i n n e g o o w r z o d z e n i a k r ó l n i e m ia ł. Ż e S i m o n j u s z ł ż e , m o ż e z a ś w i a d c z y ć a p t e k a r z i p o k o j o w i k r ó l e w s c y , p o l a c y , k t ó r z y b y li p r z y o m y w a n iu c ia ła z m a r ł e g o k r ó la ; c i w s z y s c y w i d z i e l i m a łą , d a w n i e j s z ą r a n ę , p r z e z ż e g a - d ło s p r a w io n ą , a d o k o ł a n ie j s k ó r ę n i e c o z m i e n i o n ą p o d w p ł y w e m p r z y k ł a d a n y c h m a ś c i, w i d z i e l i r a n ę n a d k o l a n e m , p o z o s t a ł ą o d u d e r z e n ia , g d y k r ó l w o s t a t n ic h d n i a c h ż y c i a u p a d ł, w i d z i e l i w r e s z c i e ś w i e ż e ś l a d y b a n ie k(cucurbitularum),
k t ó r e p r z y s t a w i a n o w p r z e d d z ie ń ś m ie r c i. P o - z a t e m ż a d n e j r a n y , a n i o w r z o d z e n i a n i e b y ło .M IS C E L L A N E A . 1 5 1
S i m . : R a d z i ł e m k r ó l o w i m n ie j j e ś ć , m n ie j p ić , w i ę c e j o d d a w a ć s i ę ć w i c z e n i o m f i z y c z n y m , w s t r z y m y w a ć s i ę o d s a ł a t y , r z o d k i e w k i i o w o c ó w , k t ó r e n i e z m i e r n i e lu b ił i s t a l e p o o b i e d z ie i k o l a c y i s p o ż y w a ł, (m ia ł t e ż r ó ż n e i c h g a t u n k i, s p r o w a d z a n e n i e r a z z n a j d a ls z y c h k r a j ó w ) .
Buc.:
W c a l e n i e r a d z ił. Z r e s z t ą , g d y b y r a d z ił n a w e t , n i e ł a c n o b y g o k r ó l u s łu c h a ł. K r ó l j a d a ł w p r a w d z ie s p o r o , a le n i e n a d m ia r ę ; o w o c ó w s p o ż } 7w a ł d u ż o , l e c z o d l a t w i e l u b y ł d o t e g o p r z } 7z w y c z a j o ix y . P o k a ż d e j w } 7p r a w i e w o j e n n e j k r ó l c h u d ł z n a c z n i e . S i n i . : P o n i e w a ż d o s ł a w n } 7c h ś l i w e k p r z e c z y s z c z a j ą c y c h B u c c e l l i k r ó l p o w z i ą ł w s t r ę t n i e p r z e z w y c i ę ż o n } ' , k a z a ł w i ę c m n i e z r o b ić t a k i p r e p a r a t, k t ó r } 7b }7 b y ł s k u t e c z n } 7, a j e d n o c z e ś n i e n i e o d r a ż a j ą c y d la o k a , s m a k u i p o w o n i e n i a . Z a l e c i ł e m s p o r z ą d z i ć le k i z a p r a w i łe m g o u le p k ie m f ij o łk o w 3 7m i r ó ż a n } 7m . P o u ż }7c iu k r ó l m ia ł ł a g o d n e , a l e d o k ł a d n e o p r ó ż n i e n i e ż o łą d k a .Buc.:
P o z n a w s z y s k ła d le k a r s t w a , o d r a d z iłe m k r ó l o w i , b y g o n i e z a ż y w a ł , g d y ż S i m o n j u s z z a m ia s tScam m onii
( s o c z n i c y ) u ż}7łColocyn-
thidem
( b u r z a n e k ) . C h c ą c w z b u d z ić w k r ó lu z a u f a n ie k u s w e m u l e k o w i , S i m o n j u s z s a m w } 7p ił j e g o f y ż k ę i j e d n a t y l k o ły ż k a t a k g o p r z e c z } -- ś c i ła , ż e o m a ło d u c h a n i e w y z i o n ą ł .Sini.: Powtarza zarzut co do nacierań.
Buc.:
P o n i e w a ż k r ó l b y ł z n a t u r } 7 p l e t o r y k i e m (habitum corporispletoricum habebat)
a s k ó r ę m ia ł ś c i s ł ą (densissim am), w p r o w a d z ił e m p r z e t o n a c i e r a n i a c e l e m r o z l u ź n i e n i a s k ó r y(ad cutem relaxandam)',
g d y k r ó l s i e d z ia ł w* k ą p ie li, r o z c i e r a n o g o r ę k a m i d łu g o , a l e d e l ik a t n i e , p o w j 7j ś c i u z a ś z k ą p i e l i m i ę k ie m i s z m a t a m i s u c h e m i . C h c ia łe m d o d a ć n a c ie r a n i a t łu s z c z e m(oleo relaxante),
a l e k r ó l n a t o s i ę n i e z g o d z ił . K r ó l m a ło c h a d z a ł, g d y ż a lb o s i e d z ia ł , a lb o t e ż j e ź d z i ł k o n n o . J a k o ż z a u w a ż y łe m , ż e o d c z a s u w } 7p r a w } 7 p o d W i e l k i e Ł u k i l e w a g o l e ń z a c z ę ł a z n a c z n i e c i e n i e ć , p r a w a z a ś g r u b ie ć : k a z a łe m t e d y l e w ą g o l e ń c o d z i e n n i e z r a n a i w i e c z o r e m r o z c i e r a ć s z m a t a m i k r ó t k o i m o c n o , ż e b y p o b u d z ić r o z r o s t m i ę ś n i , p r a w ą z a ś r o z c ie r a ć d ł u g o i d e l ik a t n i e g o ł ą r ę k ą . O c c a s i o p o s t r e m a e a e g r i t u d i n i s R e g i a e .Sim .:
K i e d y w* r o k u 1 5 8 6 k r ó l b a w ił w G r o d n ie , p o m i ę d z y 2 5 l i s t o p a d a a 7 — 8 g r u d n ia p a n o w a ł y m r o z y t r u d n e d o z n i e s i e n i a n a w e t d la z r ó d z o ir y c h w t y m k r a j u . W i a t r ś iln } 7 t o w a r z y s z y ł z im n u : n a j p ie r w p ó ł n o c n o - z a c h o d n i z e ś n i e g i e m , p ó ź n i e j p ó ł n o c n y . N i e b a c z ą c n a ta k i s t a n p o w ie t r z a , k r ó l w } 7r u s z a ł c o d z i e n n i e w c z e s n } - m r a n k ie m n a ł o w y , n i e z a b e z p i e c z y w s z y s i ę d o s t a t e c z n i e o d 1 z im n a o d p o w i e d n i e r n u b r a n ie m . Z d a r z a ło s i ę , ż e w r a c a j ą c z p o l a m ia ł z g r a b ia ł e n i e t y l k o n o g i , l e c z c a łe c ia ło , k t ó r e t r z e b a t e ż b y ł o r o z g r z e w a ć p r z e d d u ż y m o g n i e m . S k u t k ie m t e g o o w r z o d z e n i e g o l e n i d a w a ło z n a c z n ie m n ie j - w y d z i e l i n y , z j a w i ła s i ę d u s z n o ś ć . W d n iu d r u g im g r u d n ia , k t ó r y s i ę o d z n a c z a ł n i e z w y k ł y m z im n e m i s i l n y m w ia t r e m , k r ó l w y b r a ł s i ę j e s z c z e p r z e d w s c h o d e m s ł o ń c a n a d z ik i, d o l a s u o p i ę ć m il o d G r o d n a p o ł o ż o n e g o . T e g o d n ia w y d z i e l i n a z a t r z y m a ła s i ę c a ł k o w i c i e , a g d } 7m z w r ó c i ł u w a g ę k r ó la , ż e s p r a w ił o t o z im n o i ż e g r o z i m u n i e b e z p i e c z e ń s t w o , o d p o w i e d z i a ł , ż e n i e m a z a m ia r u s i e d z i e ć w z a m k n i ę c i u i n a z a ju tr z , t. j , 3 g r u d n ia z n o w u w y r u s z y ł d o la s u p r z e d ś w it e m . W r ó c i ł d o p i e r o p ó ź n ą n o c ą i w s z y s t k i c h1512 M I S C E L L A N E A . w n e t o d p r a w iw s z y , z a t r z y m a ł m n i e j e d n e g o i z w i e r z y ł s i ę , ż e p o d c z a s p o l o w a n i a c z u ł s i ę z u p e ł n i e z d r o w y m , a le p o w r a c a j ą c , g d y n a j s p o k o j n i e j j e c h a ł , u c z u l n a g l e j a k i e ś ś c i ś n i e n i e w p i e r s i (oppressio thoracis), p o ł ą c z o n e z d u s z n o ś c i ą (.spirandi difficultas); s t a n t a k i t r w a ł o k o ł o d z i e s i ę c i u m in u t .— P r z y c z y n ę t e g o w i d z i a łe m w n i e p o m i e r n y c h t r u d a c h m y - ś l i w s t w a i W p ły w ie z im n a , k t ó r e ś c i ą g a ł o s k ó r ę , ś c i e ś n i a ł o ż y ł y , w s t r z y m y w a ł o w y d z i e li n y : o n e t o , z a m ia s t w y j ś ć p r z e z o w r z o d z e n i e , o b r ó c if y s i ę d o w n ę t r z a . Z b a d a w s z y t ę t n o , p r z e k o n a ł e m s i ę , ż e k r ó l m a le k k ą g o r ą c z k ę . Z a s t o s o w a ł e m d e l i k a t n e r o z c i e r a n i e , c a ł e g o c ia ła , z a k a z a łe m j e d z e n i a , o d k t ó r e g o k r ó l p r a w i e z u p e ł n i e s i ę w s t r z y m a ł. N o c p r z e s z ł a s p o k o j n ie . N a z a ju tr z , t. j . 4 g r u d n ia , z n o w u w ś r ó d s t r a s z n e g o z im n a i w i a t r u k r ó l w y r u s z y ł n a ł o w y . D n ia 5 g r u d n ia , z p o w o d u p ią t k u , k r ó l z j a d ł s k r o m n e ś n ia d a n i e z r y b , p o m im o to , g d y p o p o łu d n iu r o z m a w i a ł z o t o c z e n i e m , d o z n a ł p o n o w n i e o w e g o n a p a d u d u s z n o ś c i i ś c i s k a n i a , c o p r ę d k o j e d n a k m i n ę ło . N a z a j u t r z , t. j. w s o b o t ę d n ia 6 g r u d n ia , w o b e c l e k k i e g o z a p a r c ia s t o l c a , r a d z iłe m k r ó l o w i u ż y c i e d e l i k a t n e g o le k u . K r ó l n i e z g o d z i ł s i ę . .
Buc.:
W i e m z p e w n o ś c i ą , ż e k r ó l n i e m ia ł w .c a le z a p a r c ia s t o l c a , w y d z i e l i n a z a ś z j ą t r z n ik a n i e z n ik ła , t y l k o z m n i e j s z y ł a s ię . P o c z ą t e k c h o r o b y w n i e d z i e l ę d n i a 7 g r u d n i a .Sim .:
W n i e d z i e l ę r a d z iłe m k r ó l o w i , b y p o z o s t a ł w d o m u i n i e j e c h a ł (equitaret) d o k o ś c i o ł a n a n a b o ż e ń s t w o . K r ó l n i e u s łu c h a ł. W r ó c i w s z y z k o ś c i o ł a , z a p r a g n ą ł o d e t c h n ą ć s w o b o d n i e , z d a ł a o d d o m o w n i k ó w i w s z e d ł d o k o m n a t y s y p i a l n e j . D o z n a ł ta m z n o w u n a p a d u , k t ó r y j e d n a k m in ą ł w k r ó t c e s a m p r z e z s i ę . Z a s i a d łs z y n a s t ę p n i e d o s t o ł u , j a d ł m a ło : d r o b i n ę c h l e b aw w i n i e m a c z a n e g o , b r z o s k w i n i e w c u k r z e s m a
ż o n e , t r z y ś l i w k i d a m a s c e ń s k i e ; w i n a m ł o d e g o (m usta), ś w i e ż o p r z y w i e
z i o n e g o z W ę g i e r , z a l e d w i e s k o s z t o w a ł , o d d a j ą c k i e l i c h m n i e d o w y p i c ia . O g o d z i n i e 9 p o p o i. p o ł o ż y ł s i ę d o łó ż k a .Buc.:
K r ó l p o j e c h a ł d o k o ś c i o ł a w b r e w r a d z ie S i m o n j u s z a , p o n i e w a ż c z u ł s i ę z d r o w y m . Z e k r ó l m ia ł n a p a d d u s z n o ś c i p o p o w r o c i e z k o ś c i o ł a , o t e m n ik t n i c d o t ą d n i e w i e d z ia ł , a n i s ły s z a ł; s a m S i m o n j u s z p o r a z p i e r w s z y t e r a z o t e m p i s z e . R z e c z n i e p r a w d o p o d o b n a , b y k r ó l j a d l s m a ż o n e b r z o s k w in ie , lu b ś l i w k i , g d y ż s ł o d y c z y n i e lu b ił i n i g d y n i e w i d z i a n o , b y j e s p o ż y w a ł . W i e c z o r u t e g o d a n o k r ó l o w i k i e li c h p r z e d n i e g o w i n a(generosi v in i non m usti).
Sim .:
K o ł o p ó ł n o c y u s ły s z a ł e m g w a ł t o w n e k o ł a t a n i e d o d r z w i i w o ł a n i e , b y m ś p i e s z y ł d o k r ó la . Z a r z u c i w s z y n a s i e b i e p ł a s z c z t y l k o , n i e u b ie r a j ą c s i ę , b y c z a s u n i e t r a c ić , p o b i e g ł e m d o z a m k u . Z a s t a ł e m k r ó l a s i e d z ą c e g o w łó ż k u z w y c i ą g n i ę t e m i p r o s t o p r z e d s i e b i e n o g a m i, s k ó r a n a c z o l e b y ł a z d r a p a n a(lacerata),
t w a r z b la d a z w y r a z e m lę k u . S t r a c h m n ie o g a r n ą ł. Z r z u c i w s z y z k r ó l a k o łd r ę , s p o s t r z e g ł e m p o w y ż e j k o l a n a r a n ę p r z e c ię t ą , u k o ś n ą , d o - s i e d m i u p a l c ó w d łu g ą , w g ł ą b d o m i ę ś n i a s i ę g a j ą c ą , k r w a w ią c ą ; k o ł d r a i p o ś c i e l b y ł y o b f i c ie z a k r w a w i o n e .. D o w i e d z i a ł e m s i ę , j a k s i ę r z e c z m ia ła : o c k n ą w s z y s i ę z p i e r w s z e g o s n u , k r ó l w s t a ł, c h c ą c p ó j ś ć d o u s t ę p u z a s w o j ą p o t r z e b ą . W r a c a j ą c p o c z u ł, ż e t r a c i s i ł y i p r z y t o m n o ś ć . C h c ą c p o ś p i e s z y ć d o łó ż k a , p o t k n ą ł s i ę o k r a w ę d ź s t o j ą c e j n a d r o d z e ł a w k i , u p a d ł i s k a l e c z y ł s i ę . O c z e k u j ą c yMISCEI LANEA. 1 3 3 n a ń L e p s c e n i u s s a m n i e m ó g ł p o d n i e ś ć k r ó la , d o p i e r o n a k r z y k j e g o n a d b i e g l i i n n i i p o w r a c a j ą c e g o d o p r z y t o m n o ś c i k r ó la u ł o ż y l i w łó ż k u . B a d a n i e t ę t n a w s k a z y w a ł o lek ’k ą g o r ą c z k ę (