"Kodeks dyplomatyczny Wielkopolski, tom VII: Zawiera dokumenty nr 401-733 z lat 1401-1415", wyd. i oprac. Antoni Gąsiorowski i Ryszrd Walczak, komentarzem opatrzył Antoni Gąsiorowski, Warszawa-Poznań 1985 : [recenzja]

Gawlas, Sławomir

"Kodeks dyplomatyczny Wielkopolski,

tom VII: Zawiera dokumenty nr 401-733

z lat 1401-1415", wyd. i oprac. Antoni

Gąsiorowski i Ryszrd Walczak,

komentarzem opatrzył Antoni

Gąsiorowski, Warszawa-Poznań 1985 :

[recenzja]

Przegląd Historyczny 76/4, 921-922

1985

Artykuł umieszczony jest w kolekcji cyfrowej bazhum.muzhp.pl,

gromadzącej zawartość polskich czasopism humanistycznych

i społecznych, tworzonej przez Muzeum Historii Polski w Warszawie

w ramach prac podejmowanych na rzecz zapewnienia otwartego,

powszechnego i trwałego dostępu do polskiego dorobku naukowego

i kulturalnego.

Artykuł został opracowany do udostępnienia w Internecie dzięki

wsparciu Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego w ramach

dofinansowania działalności upowszechniającej naukę.

Z A P I S K I ₉₂₁

ze względu na łatw y dostęp do drukow anych ostatnio aktów (“Elem enta ad fontium editiones”). Zdecydowanie przeważa łacina, zdarzają się też źródła w języku ru s­ kim (16), polskim (7), niemieckim (4) czy francuskim (1). Jeden tekst podano we współczesnym tłum aczeniu litewskim (oryginał był niedostępny).

Schylić trzeba czoła nad trudem Paulusa J a t u 1 i s a, który prowadził k w eren ­ dę w jakże trudnych w arunkach, nie m ając dostępu do wielu archiwów czy biblio­ tek. Z tego względu — co przecież nie obciąża w ydawcy — możliwe będzie niejedno uzupełnienie „Kodeksu Diecezji Żm udzkiej”. Sądzę, że nie w arto dyskutować za­ sadności w prow adzenia niektórych m ateriałów do tomu. Co praw da, przyjęcie ostrzejszych kryteriów kw alifikacji spowodowałyby pominięcie niektórych tekstów; jednak w w ydaw nictw ie tego rodzaju lepiej drukow ać więcej niż mniej.

Zasady w ydania nie budzą specjalnych zastrzeżeń. O praw a edytorska czytelna, choć czasem nazbyt skrótowa. Szczególnie w w ielu w ypadkach odczuwa się brak precyzyjniejszej inform acji na jakiej podstaw ie drukuje się dany „dokum ent”. Przy­ dałby się obszerniejszy opis w ykorzystyw anych rękopisów i określenie ich form y » kancelaryjnej.

Przew ażają dokum enty i ak ta dotyczące erekcji i uposażenia kościołów i o łta ­ rzy, nom inacji na stolicę miedniewicką i parafie. W przew ażającej części są to listy. Trudno oceniać w artość poszczególnych źródeł; ta zależy przecież od problem a­ tyki badawczej. Jednak, sądzę, zupełnie w yjątkow e znaczenie ma zachowana we fragm encie w izytacja biskupia z 1579 r. Dotyczy ona 17 parafii i jednej, o której zachował się tylko fragm ent (Čekiške?). Liczącą 89 stron w izytację w ydaw ca prze­ drukow ał na podstaw ie maszynopisowej kopii.

Tom opatrzono nazbyt popularną przedmową i zbyt skrótow ą „Notą w stępną”, łacińskim w ykazem drukow anych dokum entów (na końcu tomu zamieszczono spis tychże w języku litewskim), wykazem skrótów , także częściej cytowanych w ydaw ­ nictw, selektyw ną bibliografią (razi tu pominięcie podstawowej rozpraw y M. W o- ł o n c z e w s k i e g o „Biskupstwo Żm ujdzkie”, K raków 1898), spisem ordynariuszy diecezji żmudzkiej za okres będący przedm iotem wydaw nictw a oraz indeksam i oso­ bowym i miejscowości.

W ydawca zapowiada t. II, który będzie doprowadzony do 1926 r. tj. do podzia­ łu diecezji i utw orzenia Litewskiej Prow incji Kościelnej. Budzi w ątpliwości zam­ knięcie niniejszego tomu na śmierci bpa M elchiora Giedroycia (1609 r.). Może cho­ dziło o ukazanie pierwszego okresu kościoła żmudzkiego, w którym zam knął się proces chrystianizacji. Zasadniejszą byłaby, sądzę, cezura 1576 r. tj. początków epi­ skopatu tego biskupa. Wszak XVI wiek związany z reform ą potrydencką, jest ce­ zurą ogólnie przyjętą, na Żmudzi zaś zaowocował licznymi, nowymi fundacjam i kościelnymi.

„Kodeks Diecezji Żm udzkiej” ogłoszono w serii, w której uprzednio P. R a b i - • k a u s k a s opublikow ał w dwóch tomach relacje o stanie diecezji Wielkiego K sięst­ wa Litewskiego.

Kodeks dyplomatyczny Wielkopolski, tom VII: zawiera dokum enty nr 401—773 z lat 1401—1415, w ydali i opracowali Antonii G ą s i o r w­

s к i i Ryszard W a l c z a k , kom entarzem opatrzył A ntoni G ą s i о г o w­ s к i, Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, „W ydawnictwa Źródło­ we Komisji H istorycznej” t. XIX, Państw ow e W ydawnictwo Naukowe, W arszaw a-Poznań 1985, s. 605.

O publikow ane w latach 1877—1881 przez Ignacego Z a k r z e w s k i e g o tomy I—IV „Kodeksu dyplomatycznego W ielkopolski” objęły 2073 dokum enty do 1399 r. W oparciu o zgromadzone przez niego m ateriały i w łasną, niestety, pośpieszną kw

e-922 Z A P IS K I

rendę Franciszek P i e k o s i ń s k i przygotow ał tom V kodeksu, który ukazał się ostatecznie w 1908 r. Znalazło się w nim 738 dokum entów z lat 1400—1444 (w tym 383 tylko w regeście lub ekscerpcie). W 1975 r. nakładem Poznańskiego Tow arzyst­ wa Przyjaciół N auk ukazał się przygotowany wcześniej przez Zbigniewa P e r z a ­ n o w s k i e g o tom dokum entów opactw a Benedyktynów w Lubiniu, a w nim 215 dyplomów w pełnym tekście (201 dotychczas nieznanych) i 130 regestów. W ydaw­ nictwo otrzym ało tytuł „Kodeks dyplomatyczny W ielkopolski” — seria nowa, ze­ szyt 1 i zapoczątkowało cykl publikacji zaw ierających reedycję dokum entów w iel­ kopolskich skupionych tematycznie wokół jednego w ystawcy lub odbiorcy. Zapew ­ ne w związku z zapowiadanym jako kontynuacja tomem przyw ilejów m iasta Poz­ nania ukazała się w „Studiach i M ateriałach do Dziejów Wielkopolski i Pom orza” t. X III (1980), z. 2 (30), s. 139—177 (dalej SMDWP) edycja czternastowiecznego ko­ deksu przyw ilejów tego m iasta (z lat 1253—1388 uzupełnianych regestam i do około 1463 r. — łącznie 50 pozycji), którą przygotow ał W itold M a i s e 1. Pow stała w 1975 roku Pracow nia Edytorska Źródeł do Dziejów W ielkopolski przy Komisji Historycz­ nej PTPN przygotow ała i opublikow ała w 1982 r. tom VI Kodeksu zaw ierający uzupełnienia z lat 1174—1400. Na 400 dokum entów 290 nie było nigdzie publikow a­ nych, pozostałe były ogłaszane w trudno dostępnych w ydawnictwach, drobnych a r ­ tykułach, aneksach itp.

W ydany obecnie tom VII „Kodeksu” przynosi 372 dokum enty w tym 322 do­ tychczas niedrukow ane. W przygotow aniu są następne tomy, w których zinajdą się dyplomy do 1450 r. włącznie. Mimo w ielu usterek edytorskich tomu V nie zdecy­ dowano się na ponowną publikację pozycji drukow anych wtedy przez Franciszka Piekosińskiego. Spośród dokumentów tam zregestowanych lub ekscertpow anych wydano obecnie w pełnym tekście tylko te zachowane w oryginale, w ystawione przez króla, ogłoszone w postaci błędnej lub zbyt lakonicznej a także mało znanych wystawców (małe m iasta, klasztory itp.). Dla innych pozycji tomu V Antoni G ą ­ s i o r o w s k i sporządził w wypadkach gdy było to konieczne listę uzupełnień i po­ praw ek oraz inform acji o aktualnych m iejscach przechowywania i sygnaturach ogłoszoną w SMDWP XV (1984), z. 2, s. 125—140 (szkoda, że nie w aneksie do tomu VII). Zasady edycji w tomie VII są takie same ja k w tomie VI. W ydawcy trzym ali się wskazówek zaw artych w „Projekcie in stru k cji w ydaw niczej” Adama W o l f a . Aby nie rozszerzać nadm iernie kw erendy i zakresu w ydaw nictw a przyjęto zasadę, że za W ielkopolskę uznawano te ziemie, które były do tej dzielnicy zaliczane w momencie w ystaw ienia dokumentu. Pom inięto ziemie łęczycką i sieradzką, podle­ gły Poznaniowi archidiakonat czerski potem w arszaw ski i pozawielkopolskie ob­ szary archidiecezji gnieźnieńskiej. W zasadzie wyeliminowano dokum enty w yda­ w ane dla W ielkopolan a dotyczące obiektów znajdujących się na innych ziemiach. Stosowano jednak niekiedy odstępstwa. O praw a edytorska i szata graficzna wy­ daw nictw a są przejrzyste d wygodne w korzystaniu. Należy się cieszyć, że nakład 500 egzemplarzy, chociaż nadal niski, jest jednak wyższy o 150 egz. w porów naniu z tomem VI; papier też je st lepszy — IV klasy (w tomie VI klasy V). Przy okazji należy zasygnalizować uw agi i uzupełnienia do tom u VI opublikow ane przez Joachim a Z d r e n k ę w SMDWP XVI (1985), z. 1 (31) s. 93—116 i tam że s. 117—118

odpowiedź Antoniego Gąsiorowskiego. S.G.

Adam S. L a b u d a , Wrocławski ołtarz św. Barbary i jego twórcy. Studium o malarstwie śląskim połowy X V wieku, U niw ersytet im. A da­ ma Mickiewicza w Poznaniu, „Seria H istoria Sztuki” nr 16, W ydaw nic­ two UAM, Poznań 1984, sl 221, dl.

Jest to m onografia retabulum św. B arbary, zdobiącego niegdyś ołtarz główny kościoła św. B arbary w f W rocławiu (obecnie, zachowane częściowo, w Muzeum