Uwagi na temat ustawodawstwa diecezjalnego

Tadeusz Pawluk

Uwagi na temat ustawodawstwa

diecezjalnego

Prawo Kanoniczne : kwartalnik prawno-historyczny 34/1-2, 25-36

1991

KS. TADEUSZ PAWLUK

UWAGI NA TEMAT USTAWODAWSTWA DIECEZJALNEGO T r e ś ć : Wstęp — I. Diecezjalne akty norm atyw ne w ogólności. — II. Ustawodawstwo synodalne. — III. Ustawodawstwo potzasynodalne. — Zakończenie.

W stęp

Przez ustaw odaw stw o diecezjalne zw ykle rozum iem y ogół ustaw , którym i rządzi się Kościół p a rty k u la rn y stanow iący diecezję 4 lub p raw nie zrów nany z d iece zją2. T utaj jed n ak będzie nas in te re ­ sowało ustaw odaw stw o diecezjalne w znaczeniu nieco zawężonym: jako w ydaw anie ustaw dla tegoż Kościoła.

U staw ę kościelną może w ydać w łaściw y przełożony kościelny, czyli ten, k tórem u przysługuje w ładza ustaw odaw cza. W ładza ta — obok w ładzy w ykonaw czej i sądow ej — jest częścią i istotnym elem entem kościelnej w ładzy rządzenia 3. Władzę ustaw odaw czą w całym Kościele z postanow ienia Bożego m ają Biskup R zy m sk i4 i K olegium B iskupów 5; taka w ładza w odniesieniu do diecezji p rzy­ sługuje biskupow i diecezjalnem u, pozostającem u pod zw ierzchnic­ tw em B iskupa Rzymskiego z racji p ry m atu papieskiego e, oraz te ­ mu, kto jest praw nie zrów nany z n im 7. Rzecz jasna, że u staw o ­ daw stw o diecezjalne może się wzbogacić dzięki specjalnym prze­ pisom Stolicy Apostolskiej oraz norm om synodów party k u larn y ch czy dekretom ogólnym K onferencji Biskupów.

Doświadczenie uczy, że nasze zainteresow anie praw em kościel­ nym zw ykle ogranicza się do ustaw odaw stw a powszechnego, obo­ w iązującego w całym Kościele łacińskim . Wiedzę o tym ustaw o­ daw stw ie zdobyw am y przy okazji poznaw ania K odeksu P raw a K a ­ nonicznego. M niej natom iast uw agi zw racam y na ustaw odaw stw o p arty k u la rn e, zwłaszcza diecezjalne.

Tymczasem w zw iązku ze zwiększoną autonom ią Kościołów p a r

-1 Kan. 369. 2 Kan. 368. 3 Kan. 135 § 1. 4 Kan. 331. 5 Kan. 336. 6 Kan. 381 § 1, 391 § 1. 7 Kan. 381 § 2.

26 К*. T. Pawluk _[2] ty k u lam y ch po Soborze W atykańskim II i przyjętą w nowym K o­ deksie P raw a Kanonicznego zasadą pomocniczości należałoby ocze­ kiw ać niejako odrodzenia ustaw odaw stw a diecezjalnego. O drodze­ nia takiego raczej nip obserw ujem y. Synody diecezjalne nie mogą świadczyć o rozw oju diecezjalnego ruchu legislacyjnego z uwagi na swój „duszpasterski” ch arakter, a nieliczne u staw y pozasyno- dalne pozostaw iają w iele do życzenia pod względem zarówno m e­ rytorycznym , jak i form alnym .

P rzedm iotem podjętych rozw ażań będzie problem atyka ustaw o­ daw stw a diecezjalnego, zarówno synodalnego, jak i pozasynodal- nego, w św ietle przepisów nowego K odeksu P raw a Kanonicznego i p ra k ty k i legislacyjnej. A utor staw ia sobie za cel zwrócenie uwagi na aktualność ustaw odaw stw a p arty k u larn eg o oraz potrzebę dosko­ nalenia procesu pow staw ania aktów ustaw odaw czych w diecezji.

I. Diecezjalne akty normatywne w ogólności

1. U staw a

W Kodeksie P raw a Kanonicznego na określenie ustaw y używ a

się w y razu l e x8. Jednakże ustaw odaw ca kodeksowy nie podaje

definicji ustaw y, słusznie wychodząc z założenia, że jej w ypraco­ w an ie jest zadaniem kanonistyki.

K lasyczną definicję ustaw y podaje Św. Tomasz, stw ierdzając: L e x est q u a ed a m ordinatio ra tio n is ad b o n u m c o m m u n e ab eo qui cu ra m h a b e t co m m u n ita tis p ro m u lg a ta 9. Teoretycy praw a kościel­ nego, rozbudow ując tę definicję, n a ogół zgadzają się, że ustaw a to obow iązująca, rozum na i stała norm a postępow ania, m ająca na celu w spólne dobro społeczności, należycie ogłoszona przez w łaś­ ciwego przełożonego.

A więc ustaw a to norm a obow iązująca. Nie jest tylko radą, w ska­ zów ką lub zachętą do działania lub zaniechania, lecz au to ry ta ty w ­ n y m nakazem odpowiedniego działania łub pow strzym ania się od działania. Ogólnym skutkiem u staw y kościelnej jest obowiązek m o­ ra ln y w ykonania przepisu przez osobę podlegającą danej ustaw ie. Obowiązek zachow ania w sum ieniu u staw kościelnych zn ajdu je sw oje oparcie nie tylko w praw ie n atu ralny m , od którego w jakiś sposób pochodzi, lecz także — a raczej przede wszystkim — w

8 Wyraz ten zwykło się wyprowadzać od: legere (a legendo), gdyż Rzymianie zapisywali normy praw ne na publicznych tablicach, z k tó ­ rych lud je odczytywał; eligere (ab eligendo), jako że ustaw a zakłada w ybór czynności sprawiedliwej i rozum nej; legare (a legando), ponie­ waż poprzez ustaw ę przekazuje się społeczności określone zlecenie; li­ gare (a Ugando), gdyż skutkiem ustaw y jesit ukierunkow anie woli do określonego działania lub zaniechania.

9 Zob. T. P a w l u k , Prawo kanoniczne według Kodeksu Jana Pawła II, t. I, Zagadnienia wstępne i norm y ogólne, Olsztyn 1985, s. 214.

autorytecie w iary. Ustaw a kościelna ma ścisły związek z w iarą. N a tu raln ą konsekw encją przyjęcia w iary jest posłuszeństwo tym, którzy otrzym ali w ładzę rządzenia ludem Bożym.

U staw a to rozum na norm a postępow ania. P rzyczyną spraw czą u staw y jest nie kaprys przełożonego, lecz jego rozum na wola. U sta­ w a jest rozum na, jeśli jej przepisy są godziwe, spraw iedliw e, moż­ liw e do w ykonania oraz pożyteczne, tzn. konieczne lub p rzy datn e dla społeczności, przynajm niej dla jej większości.

C elem ustaw y jest dobro w spólne społeczności. Ustaw ę w ydaje się nie dla jednostki, lecz dla społeczności, a więc dla w szystkich je j członków razem wziętych. Jednostce można w ydać nakaz. Spo­ łeczność, by m ożna było w ydać dla niej ustaw ę kościelną, pow inna być aprobow ana przez Kościół, dążyć do dobra powszechnego oraz istnieć niezależnie od osób fizycznych, k tóre ją tw orzą. Taką spo­ łeczność m ogą tw orzyć nie tylko Kościoły p arty k u la rn e, lecz także ich części, np. parafia, dekanat, kapituła, dom zakonny, bractw a itd .10 Należy jednak zauważyć, że dobro w spólne nie jest w artością oderw aną od dobra poszczególnych członków danej społeczności. D obro nie byłoby wspólne, gdyby jednostka nie mogła w nim uczestniczyć.

U staw a kościelna jest norm ą w ypracow aną przez rozum, a jed ­ nocześnie norm ą w iary; jest norm ą zachow ania się będącą p ro d u k ­ tem rozum u oświeconego w iarą. Ustaw a ta jest szczególnym prze­ kazem w iary, dostosow anym do ducha i m entalności epoki oraz w arunków , w jakich żyje człowiek. U staw odaw ca kościelny w y­ d ając ustaw ę wychodzi naprzeciw potrzebom ludzi żyjących w spo­ łeczności, k tó re u jaw nia rozum, a jednocześnie realizuje dobro w spólne rozpoznane w św ietle w iary n .

Dniem narodzin ustaw y jest dzień jej p ro m u lg a c ji12. P rom ulga- cja jest aktem praw nym , poprzez k tó ry ustaw odaw ca ogłasza no­ w ą ustaw ę, przekazując ją oficjalnie do wiadom ości osób zain tere­ sow anych i w prow adzenia w życie. Jedn ak że u staw y nie trzeba ogłaszać każdej osobie zainteresow anej z osobna; w ystarczy ją ogłosić wspólnocie.

P rom ulgacja ustaw p arty k u la rn y ch odbyw a się w sposób okreś­ lony przez ustaw odaw cę 13. Zw ykle um ieszcza się je w organie czy biuletynie urzędow ym , ew entualnie podaje się je bezpośrednio do wiadom ości zainteresow anych w iernych, np. na zebraniu ducho­ w ieństw a diecezjalnego.

Dzień ogłoszenia ustaw y nie zawsze pokryw a się z dniem w

ejś-10 Zob. G. M i c h i e 1 s, Normae generales iuris canonici, vol. I, P a ri­ siis 1949 2, s. 167—173.

11 Zob. R. S o b a ń s k i , Ustawa kościelna — „ordinatio rationis" czy „ordinatio fidei”?, Collectanea Theologica 48 (1978) f. 1, s. 27—35.

i* Kan. 7. is K an. 8 § 2.

28 Ks. T. Pawluk _[4] cia jej w życie. M iędzy prom ulgacją ustaw y a w ejściem jej w życie z n a tu ry rzeczy jest potrzebny czas na zapoznanie się z jej przepisam i (vacatio legis). J e s t zasadą, że ustaw y p a rty k u la rn e obow iązują po upływ ie m iesiąca od dnia ich prom ulgacji, chyba że w sam ej ustaw ie określono inny term in 14.

2. D ekret ogólny

a. D e k r e t w ł a d z y u s t a w o d a w c z e j

Kto ma w ładzę ustaw odaw czą, może w ydaw ać nie tylko ustaw y

(leges), lecz także d ek rety ogólne (decreta generalia). D ekret ogól­

ny, jeśli jest w ydany dla społeczności zdolnej do przyjęcia ustaw y, jest ustaw ą w ścisłym znaczeniu, przeto m ają zastosowanie do nie­ go przepisy kanonów o ustaw ach 15. Tego rodzaju ustaw a, zw ykle regulu jąca jakąś k o n kretn ą kw estię bądź zaw ierająca decyzję w k o nkretn ej spraw ie, zaw iera norm y ogólne, a więc skierow ane nie do jednostki, lecz do określonej społeczności, np. do diecezji, du ­ chow ieństw a diecezjalnego, parafii, dekanatu itd. W praktyce d e­ k re t ogólny często jest nazyw any zarządzeniem .

D ekretu ogólnego w form ie u staw y nie może wydać ten, kto m a w ładzę tylko wykonawczą, chyba że w przypadkach szczególnych, zgodnie z praw em , zostałby do tego upow ażniony przez w łaściw e­ go ustaw odaw cę 16. Z przepisu kan. 135 § 2 w ynika, że ustaw odąw - ca niższy od w ładzy najw yższej, np. biskup diecezjalny, nie m ógł­ by w ażnie upow ażnić kogoś do w ydania dek retu ogólnego z mocą ustaw y.

Od d ek retu ogólnego należy odróżnić d ek ret szczególny (decretum

singulare), k tó ry jest aktem adm inistracyjnym , w ydanym w p rzy ­

padku p arty k u la rn y m przez kom petentną w ładzę w ykonaw czą 17. b. D e k r e t , w ł a d z y w y k o n a w c z e j

D ekret ogólny może mieć ch a rak ter wykonawczy. Ogólne d ek re­ ty w ykonaw cze (decreta generalia exsecutoria) określają sposób za­ chow ania ustaw y istniejącej albo przynaglają do jej zachowania. Takie d ek rety mogą w ydaw ać, w granicach przysługującej kom pe­ tencji, ci, któ rzy m ają władzę w y k o n a w czął8. Np. w ykonaw czy dekret ogólny m ógłby wydać nie tylko biskup d iece zjaln y 19, lecz

14 Tamże. 15 Kan. 29. 16 Kan. 30. 17 Zob. kan. 48. 18 Kan. 31 § 1. 19 Zob. kan. 39 § 1.

także w ikariusz g eneralny lub w ikariusz biskupi,1 chyba że biskup zastrzegł sobie tę czynność 20.

Do w ykonaw czych dekretów ogólnych m ają zastosow anie p rze­ pisy kan. 8 o prom ulgacji u staw i o k re sie , ich nieobow iązyw alnoś- c i 21. D ek rety te obow iązują tylko tych, którzy podlegają ustaw ie, ze w zględu na k tó rą zostały w ydane 22. Nie mogą one zmienić u sta ­ wy. Gdyby przepisy tych dekretów były sprzeczne z ustaw ą, by ły ­ b y pozbawione znaczenia praw nego 23.

3. Instrukcja

Przez in stru k cję (instructio) w znaczeniu p raw ny m należy rozu­ mieć ak t n orm aty w n y władzy w ykonaw czej, w yjaśniający przepisy

ustaw y oraz odkryw ający i określający racje, które należy uw zględ­ nić przy ich zachowywaniu. W ydaje ją w granicach sw ojej kom ­ petencji w ładza wykonawcza, z przeznaczeniem dla tych, którzy m ają obow iązek troszczenia się o w prow adzenie u staw y w życie i właściw e jej stosow anie 34. T ak więc in stru k cja nie może zmienić ustaw y 25.

Do in stru k cji nie m ają zastosow ania przepisy dotyczące p rom ul­ gacji i okresu nieobowiązywalności. O bow iązuje ona dopóty, do­ póki obow iązuje ustaw a, ze w zględu na k tó rą została w ydana, chyba że w cześniej została odwołana przez w łaściw ą w ła d z ę 26.

4. S ta tu t

Kościelne osoby p raw ne i inne jednostki organizacyjne rządzą się nie tylko odpowiednim i ustaw am i czy dek retam i ogólnymi i sto­ sow nym i in strukcjam i, lecz także swoim statutem . S ta tu t w sensie w łaściw ym jest zbiorem przepisów, pow stałym zgodnie z norm am i praw a w zespołach osób lub rzeczy, określającym ich zadania, s tru k ­

tu rę, zarząd i sposoby działania 27. W części w stępnej sta tu tu zw yk­ le naw iązuje się do pow stania danej in sty tu cji oraz krótko u k a ­ zuje się jej działalność w aspekcie historycznym .

S ta tu ty zazwyczaj są uchw alane przez daną osobę praw n ą czy in n ą jednostkę organizacyjną. N abierają one mocy p raw nej do­ piero po zatw ierdzeniu ich przez właściwego przełożonego. Do prze­ pisów statutow ych, które zostały ustanow ione i prom ulgow ane na

г» Zob. kan. 479 § 1—2. 21 Kan. 31 § 2. 22 Kan. 32. 22 Kan. 33 § 1. 24 Kan. 34 § 1. 25 Kan. 34 § 2. 28 Kan. 34 § 3. 27 Kan. 94 § 1.

30 Ks. T. Pawluk

[6Γ

mocy władzy ustawodawczej, m ają zastosowanie przepisy kano­ nów o ustaw ach 28.

S ta tu t pow inien zaw ierać raczej norm y podstawowe. U zupełnie­ niem tych norm jest regulam in, zaw ierający szczegółowe i p ra k ­ tyczne przepisy funkcjonow ania danej instytucji.

5. Przepisy porządkow e

P rzepisy porządkow e (ordines) to regulam in, czyli zbiór norm , których należy przestrzegać na zgrom adzeniach osób, zw ołanych przez władzę kościelną lub z in icjaty w y w iernych, oraz podczas różnych uroczystości. Przepisy te określają to wszystko, co dotyczy ukonstytuow ania zgromadzeń i uroczystości, kierow ania nim i i ich przebiegu 29.

Przepisy porządkow e nie mogą być sprzeczne z obowiązującym i ustaw am i czy innym i aktam i no rm atyw nym i właściwego przełożo­ nego. Obowiązek troski o właściwe przestrzeganie ich spoczywa na o rganizatorach i przewodniczącym danego zgrom adzenia czy u ro ­ czystości 30.

6. Z w yczaj praw ny

№ e można przeoczyć, że źródłem norm y postępow ania w K oś­ ciele p arty k u la rn y m jest też zwyczaj praw ny, zw any praw em nie­ pisanym . Tylko ten zwyczaj w prow adzony przez w spólnotę w ie r­ nych ma moc ustaw y, k tó ry uzyskał zgodę ustaw odaw cy, przy za­ chow aniu wym ogów przepisanych w kanonach 24—28 31.

Kościół ceni zwyczaje swoich w iernych. Pozw alają one u rato w ać w iele w artości przyd atnych dla dobra wspólnego całej lub okreś­ lonej części diecezji. Zwyczaj in teg ru je w spólnotę kościelną oraz uw ydatn ia uniw ersalizm i jedność Kościoła.

II. Ustawodawstwo synodalne

1. Pojęcie synodu diecezjalnego

Synod diecezjalny (synodus dioecesana) jest uroczystym zgrom a­ dzeniem pew nej liczby w iernych, zarów no duchow nych, jak i świeckich, w ystępujących w im ieniu w szystkich w iernych danej diecezji, obradujących pod przew odnictw em biskupa diecezjalnego.

23 Kan. 94 § 3. 29 Kan. 95 § 1.

30 Gdyby zgromadzenia publiczne odbywały się poza obrębem koś­ ciołów i kaplic, zachodziłaby konieczność zachowania także przepisów

porządkowych władzy cywilnej. 31 Kan. 23.

Celem tego synodu jest świadczenie pom ocy bisküpow i diecezjal­ nem u dla dobra całej w spólnoty diecezjalnej, zgodnie z norm am i kanonów 461—-468 32. Pomoc ta może polegać np. na ukazaniu ogól- nodiecezjalnych problem ów duszpasterskich, w ysunięciu postulatów lub propozycji, udzieleniu rady w kon k retn ej spraw ie dotyczącej Kościoła p arty k u larn eg o , zam anifestow aniu stanow iska w spraw ach dotyczących całej diecezji, w yrażeniu poparcia dla określonych form i sposobów apostolstw a diecezjalnego itp.

Działalność w iernych na synodzie diecezjalnym nie m a ch a rak ­ te ru ściśle kolegialnego. Działalność ta nie może ograniczyć bisku­ piej w ładzy rządzenia, k tóra się w yw odzi z praw a Bożego.

2. D ecyzja o zw ołaniu synodu

Decyzję o zw ołaniu synodu diecezjalnego podejm uje hiskup. P o­ w inien on jed n ak w tej spraw ie zasięgnąć opinii ra d y kapłańskiej, pod rygorem nieważności d e c y z ji33 Za zw ołaniem synodu pow in­ ny przem aw iać okoliczności Kościoła p artyk ularn ego , czyli a k tu a l­ ne jego potrzeby 34.

Biskup diecezjalny zw ołując synod pragnie w sposób uroczysty spraw ow ać sw oją posługę p asterską i w ładzę rządzenia. M otyw y zwołania to dostosowanie ustaw powszechnych do sytuacji diece­ zjalnej, ukazanie dróg i sposobów apostolstw a w diecezji, w ydanie norm m obilizujących do życia zgodnego z praw em ew angelicznym i usuw ania uchybień w życiu chrześcijańskim 35.

3. Przygotow anie obrad synodalnych

Owoce synodu diecezjalnego będą tym większe, im więcej w y ­ siłku włoży się w jego przygotow anie i właściw e przeprow adze­ nie. Trzeba zacząć od w yrobienia świadomości, iż synod diecezjal­ ny jest dziełem całego Kościoła partyku larneg o. Niezbędne jest po­ czucie odpowiedzialności w szystkich w iernych za posłannictw o Kościoła oraz m odlitew ne w sparcie dzieła synodalnego przez całą w spólnotę diecezjalną. W tej atm osferze duchow ej należy p rz y stą­ pić do fachowego przygotow ania m ateriałów , które będą p rzed ­ m iotem rozw ażań synodalnych.

M ateriały, które będą stanow iły podstaw ę do dyskusji synodal­ nych, m ają form ę schem atów , opracow anych problem owo i sy ste­ m atycznie. O pracow ują je, zgodnie z przyjęty m założeniem, spe­ cjalne kom isje synodalne. Każda z kom isji m a swojego przew odni­

82 Kan. 460.

83 Zob. kan. 127 § 1. 84 Kan. 461 § 1.

85 S. Congregatio pro Episcopis, D irectorium Ecclesiae imago de p a ­ storali m inisterio Episcoporum, 22 II 1973, n. 163.

czącego i sekretarza. W ram ach kom isji m ogą działać podkom isje. N ad całością prac czuw a i koordynuje je z upow ażnienia biskupa diecezjalnego osoba kom petentna z racji swoich m erytorycznych kw alifikacji; może ona przyjąć różną nazwę, zależnie od zwyczaju lub sytuacji, np. przewodniczącego kom isji przygotow aw czych sy­ nodu czy prom otora synodu.

S chem aty synodalne mogą zaw ierać — zależnie od p rzyjętej kon­ cepcji — albo tek sty norm atyw ne, albo tek sty doktrynalno-dusz- pasterskie. Pierw sze m ają zobowiązywać do określonego działania lub zaniechania, drugie zaś zaw ierają rozw iązania określonych problem ów duszpasterskich o charakterze ogólnodiecezjalnym , po­ głębiających świadomość religijną w iernych i m obilizujących do zajęcia w łaściw ych postaw w życiu chrześcijańskim ; te drugie m o­ gą rów nież zaw ierać stosowne norm y wykonawcze.

4. D yskusja synodalna

W szystkie przedłożone kw estie pow inny być swobodnie ro zp a­ trzone przez członków synodu na sesjach 36. To rozpatrzenie polega na dopuszczeniu do głosu w czasie sesji synodalnych tych w szyst­ kich członków synodu, którzy o to poproszą, bez uprzedniego in ­ struow an ia ich co do sposobu głosowania. Nie powinno się zam y­ kać dyskusji synodalnej, dopóki wszyscy zapisani do zabrania gło­ su nie w ypow iedzą się zgodnie z regulam inem synodu, opracow a­ nym przez specjalną komisję.

Obradom synodu diecezjalnego przew odniczy biskup diecezjalny, k tó ry jed n ak może w ypełnić ten obowiązek delegując na poszcze­ gólne sesje synodalne w ikariusza generalnego lub w ikariusza bis­ kupiego 37. Nie w ystarczy ogólne upow ażnienie.

Poniew aż w czasie dyskusji synodalnej zarysow ują się różne sta ­ now iska i są proponow ane różne rozw iązania, zachodzi potrzeba głosowania. U chw ały zapadają zgodnie z przepisem kan. 119 n. 2. W głosowaniu biorą udział ci, którzy zostali w ezw ani jako człon­ kowie synodu 38.

5. Ustawodawca synodalny

N a synodzie diecezjalnym jedynym ustaw odaw cą jest biskup diecezjalny, natom iast pozostali członkow ie synodu m ają głos tylko doradczy; biskup też podpisuje deklaracje i d ek rety synodalne, któ ­ re jedynie jego powagą mogą być p ro m u lg o w an e39. Chociaż więc członkow ie synodu głosują, to jednak ich głosy m ają ch a rak ter ty l­

32 Ks. T. Pawluk [8]

86 Kan. 465. « Kan. 462 § 2.

88 Zob. kan. 463 § 1—2. “ Kan. 466.

ko doradczy. Uczestnicy synodu bowiem nie mogą ograniczyć w ładzy rządzenia biskupa diecezjalnego, k tó ra pochodzi z praw a Bożego.

T eksty d ek laracji i dekretów synodalnych tpo ich prom ulgacji pow inny być przekazane do wiadom ości m etropolicie i K onferencji Biskupów 40. Nie chodzi tu o aprobatę tekstów synodalnych, lecz o przekazanie ich w celach inform acyjnych i dla zam anifestow ania łączności m iędzy biskupam i tej sam ej prow incji kościelnej i m ię­ dzy Kościołam i p arty k u larn y m i tego samego kraju .

Je st też w skazane, aby prom ulgow ane tek sty synodalne były przesyłane do uczelni katolickich w k ra ju oraz na w ydziały p ra ­ wa kanonicznego tych uczelni.

III. Ustawodawstwo pozasynodalne

U staw odaw stw o synodalne, ze w zględu na swój nadzw yczajny ch a ra k te r i nieczęsto zw oływ ane synody diecezjalne, nie zawsze za­ radza w szystkim potrzebom ustaw odaw czym diecezji. Jeśli do tego dodam y, iż dzisiejsze synody diecezjalne, jeśli się odbyw ają, z re ­ guły m ają ch a ra k te r duszpasterski, pozasynodalne ustaw odaw stw o biskupie w ydaje się nieodzowne.

Intensyw ność pozasynodalnego ustaw odaw stw a biskupiego jest uzależniona od w ielu okoliczności, np. od um iejętności biskupa do­ strzegania problem ów praw nych w diecezji w ym agających rozw ią­ zania, od form acji praw niczej w pływ ow ych w spółpracow ników biskupa, od właściw ego funkcjonow ania diecezjalnej rad y k ap łań ­ skiej i innych organów doradczych biskupa, od trad y c ji u staw o ­ daw czych w diecezji itd. W k o n kretnym jed nak p rzypadku w ydanie u staw y diecezjalnej jest uzależnione od rzeczyw istej potrzeby. U staw odaw ca w ydaje ustaw ę nie dlatego, że m a władzę u staw o ­ dawczą, lecz celem zaradzenia rzeczyw istym potrzebom danej spo­ łeczności, potrzebom rozum ianym obiektyw nie.

B iskupi diecezjalni w ydają ustaw ę nie tylko z w łasnej in icjaty ­ wy, lecz tak że ze względu n a obow iązek ustaw ow y. Brawo po­ wszechne dość często odsyła do ustaw y d ie c e z ja ln e j4ł; jeśli więc jej nie ma — albo istnieje, lecz jest nieprzydatne ze w zględu na okoliczności — należałoby ją wydać.

Ze szczególną roztropnością należy ustanaw iać p arty k u la rn e ustaw y karne. K a ry pow inny być u stan aw ian e w diecezji o tyle, o ile są praw dziw ie konieczne do lepszego zachow ania dyscypliny kościelnej w śród w ie rn y c h 42 Z dużą rozwagą i um iarem należy

40 Kan. 467.

41 Zob. hasła lu s particulare oraz L ex particularis w indeksie anali- tyczno-alfabetycznym Kodeksu Praw a Kanonicznego (1989).

« Kan. 1317.

34 Ks. T. Pawluk [1 0]

ustanaw iać k a ry latae se n te n tia e 43. B iskupi diecezjalni pow inni zabiegać o to, aby w całym k ra ju lub regionie ew entualne ustaw y karne, w m iarę możliwości, były jednakow e 44.

O sobnym problem em jest redagow anie ustaw i innych aktów n o r­ m atyw nych. Pozasynodalne ustaw y diecezjalne, podobnie jak i d e­ k re ty ogólne czy instrukcje, pow inny być zredagow ane popraw nie, zarów no pod względem m erytorycyznym , ja k i form alnym , gdyż tylko takie mogą skutecznie przyczynić się do podniesienia pozio­ m u k u ltu ry p raw n ej w śród w iernych. Dlatego przed ich prom ulgo­ w aniem należy zasięgnąć opinii — jeśli to jest możliwe i w ydaje się korzystne — znaw ców problem atyki teologiczno-pasterskiej i praw n ej oraz kom petentnego organu kolegialnego lub doradczego w diecezji.

B y u staw a była skuteczną, jest potrzebny pozytyw ny stosunek do n iej-w ie rn y ch . Dlatego zaleca się, ab y w e w stępie do u staw y bądź w specjalnym piśm ie prom ulgacyjnym były ukazane m otyw y p rzyjęcia jej. A dresaci ustaw y jed n ak pow inni wiedzieć, że za przyjęciem u staw y kościelnej przem aw ia au to ry te t w iary, a nie w ola ludu.

P rom ulgow ane ustaw y należy odpow iednio rozpowszechnić w śród tych, k tóry ch one dotyczą. Je s t też w skazane, ab y tek sty tych ustaw były bezzwłocznie przekazyw ane diecezjalnym instytucjom naukow o-w ychow aw czym , a przy n ajm n iej w ykładow com p raw a k a ­ nonicznego, celem uw zględnienia ich treści w w ykładach.

U staw y służą nie tylko tym , którzy są św iadkam i ich narodzin. U staw a z n a tu ry swej zaw iera norm y stałe. Dlatego biskup die­ cezjalny pow inien zatroszczyć się o to, aby w diecezji istniał zbiór obow iązujących u staw party k u larn y ch , łącznie z wykonawczym i d ek retam i ogólnym i i instrukcjam i, opublikow any zgodnie z prze­ pisem p raw a 4S.

Zakończenie

U staw odaw stw o jest nieodłączną funkcją urzędu biskupiego. W swoim Kościele p arty k u la rn y m biskupi spełniają zadania dobrego ojca i troskliw ego pasterza 4β; spełniają posługę nauczania i uśw ię­ cania; k ieru ją c pow ierzonym sobie ludem Bożym pouczają go, udzielają rad, zachęcają, dają dobry przykład. Ale też k o rz y sta ją z przysługującej im w ładzy ustaw odaw czej, jeżeli tego domaga się

43 Kan. 1318. 44 Kan. 1316. 45 Zob. kan. 828.

46 Sob. Wat. II, D ekret Christus Dominus o zadaniach biskupów w Kościele, n. 16.

dobro w spólnoty d ie c e z ja ln e j47. W ładza ustaw odaw cza — obok w ła­ dzy w ykonaw czej i sądow ej — jest częścią i istotnym elem entem kościelnej w ładzy rządzenia 48. Jest oczywiste, że kościelny porzą­ dek praw ny, nierozłącznie zw iązany z życiem Kościoła jako spo­ łeczności zo rg an izo w an ej49, zakłada istnienie w tym że Kościele w ładzy ustaw odaw czej.

W ykonyw anie w ładzy ustaw odaw czej przez biskupa diecezjalne­ go to zadanie wielce odpowiedzialne. Św iadczy o tym już sam fa k t zastrzeżenia ustawowego, iż władzę ustaw odaw czą biskup może w ykonyw ać tylko osobiście 5°.

Poprzez sw oją ustaw ę biskup diecezjalny może osiągnąć wielo­ rakie cele. Przede wszystkim , m ając za pun kt w yjścia pojęcie spraw iedliw ości, realizuje w diecezji dobro wspólne, bez którego życie w spólnoty kościelnej nie m iałoby większego sensu.

U staw a strzeże porządku w Kościele jako społeczności zorganizo­ wanej. Jiuż św . P aw eł p isał do pierw szych chrześcijan: „Lecz wszystko niech się odbywa godnie i w należytym porządku” 51. Strzeże też tożsamości Kościoła, zarówno powszechnego, jak i p a r-* tykularnego, jako że Kościół p a rty k u la rn y jest odzw ierciedleniem całego K o ścio ła52; praw o p a rty k u la rn e i praw o powszechne do­ tyczą tej sam ej rzeczywistości, jaką jest Kościół Chrystusow y.

U staw a kościelna jest swoistym przekazem w iary i w ezw aniem do życia godnego i świętego. M obilizuje ona do w spółdziałania z łaską, przyczynia się do poznania praw d y objaw ionej, ułatw ia w ie r­ nym dążenie do uświęcenia i zbawienia. Zadaniem ustaw y kościel­ nej jest takie uregulow anie życia we wspólnocie w iernych, aby wszyscy mogli jak najow ocniej korzystać z posiadanych przez Koś­ ciół dóbr duchow ych, a tym sam ym doskonalić się i osiągnąć oso­ bisty cel zgodnie z powołaniem.

Jeśli więc ustaw ie kościelnej przypisuje się tak w ielkie funkcje, zrozum iały jest postulat, aby ustaw odaw stw o Kościołów p a rty k u ­

larnych, jakim i są diecezje, b yło dojrzałe, zarów no merytorycznie', jak i form alnie, oraz rozw ijało się na m iarę swoich zadań. W szech­ stro n n ej pom ocy w zakresie ustaw odaw stw a diecezjalnego w razie

praw dziw ej konieczności pow inna udzielać specjalna kom isja

K onferencji Biskupów.

Troska o ustaw odaw stw o diecezjalne obejm uje też ochronę zw y­ czajów p raw n ych istniejących w diecezji. Zwyczaje praw ne,

po-47 Sob. Wat. II, Komst. dogm. Lum en gentium o Kościele, n. 27; kan. 391 § 1.

48 Kan. 135 § 1.

49 Zob. 1 Kor 14. 40; Konst. dogm. L um en gentium, n. 9. 50 Kan. 391 § 2.

51 1 Kor 14. 40.

62 Konst. dogm. Lum en gentium , n. 23; Dekret Christus Dominus, η. U ; кап. 369.

36 Ks. T. Pawluik _[1 2]

dobnie jak i ustaw y, in teg ru ją społeczność oraz u w y datniają jej tożsamość. Szczególną opieką należy otoczyć zw yczaje zgodne z praw em i pow stałe obok praw a, a także stu letn ie i niepam iętne. Nie da się ukryć, że przez lekkom yślność czy m ałostkowość n ie­ których, zm ieniających się, rządców parafii bezpow rotnie zginęło w iele chw alebnych zwyczajów parafialnych.

De dioecesana legislatione adnotationes quaedam

Post Concilium Vaticanum II legislatio dioecesana renascitur. Sed parum dicitur de praxi legislativa episcoporum dioecesanorum.

Dioecesana legislatio potest esse synodalis vel extrasynodalis. S tatuta synodalia generatim studiose p raep aran tu r a variis commissionibus sy- nodalibus et peritis, dialogo comitante. Studiosae investigationes, unitis viribus, sem per utiles et salutares effectus praebent. A liter dicendum est de extrasynodali legislatione dioecesana. Non raro haec legislatio est vitiata, m axime quoad form am im perfectam .

Proculdubio legislator dioecesanus debet prospicere qualitati legis condendae. Perfecta enim lege non solum effectus exspectandi facilius assequuntur, sed etiam doctrina canonica fovetur. In lege perfecta m aiestas ac auctoritas legislatoris m anifestantur. E contra propter le ­ gem im perfectam ius et doctrina canonica in discrim en vocantur. Quae cum ita sint, apta media ad augendam qualitatem legislationis dioe- cesanae inquirenda sunt.