Sfałszowany tekst "Pana Tadeusza"

Gabriel Korbut

Sfałszowany tekst "Pana Tadeusza"

Pamiętnik Literacki : czasopismo kwartalne poświęcone historii i krytyce

literatury polskiej 5/1/4, 64-76

koloryt kompozycyi, kirem i żałobą okryty“ ; raczej mówićby nale­

żało o ckliwej czułostkowości. Nie dostrzegamy także przeładow a­

nia mowy obrazam i. W całym opisie znajduję tylko dwa rozsze­

rzone porównania. Pierwsze: „W ieśniacze chatki to ja k gniazda

orłów i sępów czepiają się szczytów skalistych , to znowu , kryjąc

się w sklepieniach zieloności, wyglądają jak zaklęte nimf leśnych

m ieszkania“. W innym miejscu (wschód słońca) światło jest po­

rów nane do oceanu , ogarniającego stopniowo falami swemi skały,

góry i rozpadliny. Styl wogóle jest naw et ubogi, pozbawiony ozdób

retorycznych. Oto garść określników : kręta rzeka, skaliste granity,

traw niki m ajową zielonością okryte, rozkoszna dolina, uroczy Glar-

nisch, przeźrocze wody, błękitnaw a powierzchnia, kwitnące krzewy,

najżyw sza zieloność i t. p. Jak widzimy, środki malowniczości są

dość skąpe. Natomiast u Krasińskiego — co za przepych, co za roz­

rzutność niekiedy aż nużąca ! Jezioro u niego błyszczy, „jak masa

nieprzeliczonych dyam entów “ ; fale się snują „nakształt splotów

ognistego w ęża“, tak są podobne „do roztopionego l a p i s l a z u l i ,

w którego łomie osadzono świetniejące farbami tęczy drogie ka­

m ienie“ ; „każda kropla przybiera jasny blask sre b ra “, chm ury

„z płynącego złota ulane“ , wierzchołki gór „purpurą i dyam entami

strojne“ i t. d. bez końca. Nie znajdujemy też w „Dolinie“ takich

dziwnych porównań, jak przyrównanie góry do narzeczonej, „stroj­

nej w ślubne suknie“, nie spotykamy tak śmiałych zwrotów mowy,

jak : „każda nadbrzeżna chatka zstępow ała z szczytu góry swojej,

by się kąpać w przeźroczystych jeziora wodach, każdy szczyt skał

niebotycznych opuszczał niebiosa, by odświeżać się w zw ierciadla­

nej toni“ (Opis Lemanu, „Listy“, t. 1 — 4.).

W niosek: nie widzę ani wewnętrznego, ani zewnętrznego po­

dobieństwa między „Doliną Klönthal“, a współczesnymi „ułam kam i“

Krasińskiego. W yrazem osobistych w rażeń urywek być nie mógł —

to ponad wszelką wątpliwość. Zostaje nam chyba przypuszczenie,

źe „Dolina“ jest przekładem, raczej parafrazą, jakiegoś opisu cudzo­

ziemskiego a u to r a , dokonaną przez twórcę „Irydiona“. Lecz gdzież

jest choćby cień pozytywnego d o w o d u , że tak b y ło , że tak być

mogło ?

Д ' Drogoszewski.

Sfałszowani! tekst „ J a n a Ja d eu sza “ .

Pierwsze utwory Mickiewicza, z przed r. 1 8 3 0 , wychodziły,

jak wiadomo , w państwie rosyjskiem , a więc były cenzurowane.

Po pow staniu r. 1830, przez lat niespełna 3 0 , aż do r. 1858, nie

N otatki.

₆₅

ukazywały się juź wcale pisma Mickiewicza, ani w Cesarstwie, ani

w Królestwie; nie wolno tam było przedrukowywać dzieł Mickie­

wicza nie tylko now ych, ale i dawniejszych , juź ocenzurowanych :

były one na indeksie. Dopiero po śmierci M ickiewicza, w r. 1858,

za panowania Aleksandra II., pozwolono ogłosić pierwsze wydanie

zbiorowe jego dzieł w W arszawie. W wydaniu tem pism Mickie­

wicza (nakł. M erzbacha, pod redakcją Wójcickiego) znajduje się

także „Pan Tadeusz“ (w tom. 3. i 4.), ale mocno obcięty. Zdawałoby

się, źe następne wydania warszawskie będą tylko przedrukam i wy­

dania z r. 18 58 , tymczasem różnią się one wielce od siebie i od

wydania z r. 1858; jak widać z porównania tekstu tych wydań,

cenzura każdorazowo na nowo go przeglądała i inaczej się z nim

obchodziła. Drugie wydanie w arszaw skie cenzurowane ukazało się

dopiero w r. 1878 (ocenzur. w lutym r. 1877), nakładem Gebeth­

nera i W olfa; trzecie w r. 1886.

Trzy te wydania są typowe. Najciekawsze jest wydanie z r.

1878. Tekst „P ana Tadeusza“ jest w niem nie tylko znacznie obcięty,

ale cenzor pozwalał tu sobie nawet zmieniać dowolnie brzmienie

jego w wielu u stę p a c h , jeżeli sens wydał mu się obraźliwym,

niepochlebnym dla Moskali, lub też rewolucyjnym. Cenzor wydania

z r. 1858 wykreślał całe ustępy, ale tekstu nie ru sz ał, treści nie

zmieniał; cenzor zaś wydania z r. 1878 przem azyw ał wprawdzie

nieraz tylko drażliwe wyrazy lub wyrażenia, przez co tekst w wielu

ustępach został zepsuty, wiersze mają pozór zdefektow anych, są

urwane, k alek ie, niedokończone, nieraz ze szkołą sen su , co gorsza

jednak, dość często , pewne wyrazy M ickiewicza, które mu się nie

podobały, zastępował dowolnie innemi i zmieniał umyślnie sens, (np.

zam. M o s k a l e pisał „ p r u s a c y “ ; zam. p o d A u s t e r l i c —

„ p o d J e n a “ ; zam. „ ł o t r . . . p a n W o ł k “ — „ ł o t r . . . p o l a k

W o ł k “ i t. d ) ; całe ustępy sk ra cał, kilka wierszy wykreślił cał­

kiem , chociaż znajdujemy je w wyd. z r. 1858. Wogóle cenzura

z r. 1858 nieraz okazała się liberalniej szą od cenzury z r. 1878.

Ogółem wierszy wykreślonych w wyd. z r. 1878 je st 328 , zepsu­

tych 47 ; w wyd. zaś z r. 1858 wykreślonych 367 wierszy, zepsu­

tych tylko 6. W tem więc wydaniu cenzor więcej tekstu wym azał,

mniej za to popsuł wierszy, gdy cenzor wyd. z roku 1878 mniej

wprawdzie w ykreślił1), więcej natom iast zepsuł wierszy, zmieniając

nieraz sens ich i brzmienie całkowicie. Ta druga metoda cenzuro­

wania , czyli tendycyjne zmienianie myśli a u to r a , jest już grubem

na użyciem, bo jest fałszerstw em 2).

A) Najdłuższe u stęp y wymazane są : w ks. II. opowiadanie T e­ lim eny o czynowniku (wierszy 50) i w kś. V I. nam owy k s. Robaka do powstania (w ierszy 93).

2) F ałszerstw a tego dopuścił się, jak się dowiaduję od p. Z y g ­ munta W o ls k ie g o , nieżyjący obecnie starszy cenzor w W arszaw ie,

W wyd. z r. 1886 („Poezye Ad. M.“ ; t. 3ci mieści „Pana

Tadeusza“ — nakł. Gruszeckiego) cenzor z całego „Pana Tadeu­

sza wykreślił już tylko wierszy 2 0 : 9 wierszy w kś. VII., (od

, Panie Buchman, czy Bóg“ i t. d. do „zuch, kto kropi“ (w. 189—

197); i w kś. IX. wierszy 1 1 , (od „Co to za żółta księg a?“ do

„ A p e lu ję ...“).

Poniżej przytaczam wszystkie wiersze, zmienione lub w ykre­

ślone przez cenzurę w r. 1878 , w porównaniu z tekstem autenty­

cznym i tekstem wydania w arszaw , z r. 1858.

W ydania warszawskiego z r. 1878 p. Biegeleisen w przypi­

ekach do swego wydania „P ana T adeusza“ („Dzieła Ad. M.ft Lwów

1893, tom 3-ci) nie uwzględnił wcale. Zmiany cenzuralne z r. 1858

notuje wprawdzie, ale niedokładnie i nie wszystkie.

Wiersze

w

„Panu Tadeuszu“ wykreślone lub zmienione

przez cenzurę rosyjską.

T e k st autentyczny

(w ed i. w yd. M acierzy T ek st sfałszow any polskiej, red. W . W y d ' W arszaw skie

B rucłm alsk iego).

W . 6 — 7. Od „. . . T y, co gród zam kow y“

do ludem “. W . 5 9 — 61 . Od „Ta­ kim b y ł . . . “ do „ . . . p ad n ie“. W . 67 — 68. Od „Stoją. . . “ do „ . . . p a li“ . W . 380, „ B yle nie sz p ie g “ ' i t. d. W . 4 8 9 — 4 9 0 . Od „ J e s t sła w a . . . “ do „ . . .w y k w ita “. z r. 1878. K S IĘ G A I. W ykreślono. W ykreślono. W ykreślono. W ykreślono. W ykreślono. W y d . W arszaw skie z r. 1858. N ie wykreślono. W ykreślono. W ykreślono. N ie w ykreślono. N ie wykreślono.

A ntoni F unkenstein. P an Z ygm . W o lsk i w id ział przed kilku la ty w rękach p. Ludw ika K orotyń sk iego , syna W in centego , egzemplarz „P ana T adeusza“ w yd . Brockhausa, cenzurowany ręką Funkensteina, z własnoręcznem i jeg o „poprawkami“ . P od łu g tego egzem plarza pro­ w a d z ił korektę w ydania „Pana T adeusza“ z r. 1878 ś. p. W in cen ty K orotyński.

Notatki.

₆₇

szlachtę zbierał“. W . 524. „O nowych coraz sroźszych“ itd.

W . 6 0 7 - 6 5 6 . (50 w ierszy). Od „Otóż

na me nieszczę­ ście . . . “ do „ . . . sam Cesarz śm iał

s ię “. W . 782. „ . . . na której Ojczyzny na­

dzieje“.

W .

40 6—407.

622— 623.

do „ . . .niepod oba“. W .

626.

i t. d.

W . 3 5 — 41 . Od „Pom niki n asze. . . “

do „ . . . ś p i e w a “. W . 3 0 5 - 3 0 9 . Od „K ędy j e s t . . . “ do „ . . . sied zi“ . W . 3 1 9 — 324. Od „ . . . prawda, z Czę­ sto ch o w y “ do „ . . . więcej “. W ykreślono. W ykreślono. K SIĘ G A II. Zmieniono: „ S t r o n ę M a ł a c h o w s k i e g o i juź szlachtę zbierał“. W ykreślono. W ykreślono. W ykreślono. K S IĘ G A ΙΠ . W ykreślono. W ykreślono. W ykreślono. K S IĘ G A 1У. W ykreślono. W ykreślono.

Wykreślono.

Nie wykreślono.

W . 3 2 6 . „ W y tylko grosz dajecie do mo­ skiew skiej sk rzy n i“ .

W . 3 43. „Niechaj M oskal w las idzie p ytać się d ęb in y “.

W . 3 9 5 — 3 9 6 . Od „ . . . ale nie M oskali“

do „ . . .b ie r a li“ . W . 3 9 9 — 4 0 0 . Od „Bo n M oskałów . . . “ do „ . . . w szafranie“.

W . 4 1 5 — 4 1 6 . „Na­ przykład pod A uster-

lic Francuzi tak stali, Z armatami,

a na nich b ieg ła ćma M oskali“. W . 4 1 8 . „To M oskale pułkam i jak traw a się

ścielą “. W . 4 2 1 — 4 2 2 . Od „ . . . A lek san der“ do

„ . . .Fran ciszk iem “ . W . 4 2 3 . „W n ogi z pola; w ięc Cesarz, widząc, źe po w a lce“ .

W . 4 36. „Z Napo­ leonem pobić Moska­

łów nie sztu k a“.

W . 88. „Chwyta s ię “ i t. d.

W . 89. „I na drewnianej n odze“.

Zmieniono : „W y tylk o grosz dajecie

do r z ą d o w e j sk rzyn i“.

Zmieniono : „N iechaj k t o c h c e w las idzie pytać się dę­

b in y “ . W yk reślono. W ykreślono. Zmieniono : „ O t n a ­ p r z y k ł a d p o d J e n ą Francuzi ta k s ta li“. „Z armatami, a na nich p r z e c i w ­ n i k s i ę w a l i “. Zm ieniono: „To P r u ­ s a c y pułkami j ak trawa się śc ie lą “. W ykreślono. Zmieniono : „A ź w k o ń c u w n o g i ; Cesarz“ i t. d. Zm ieniono : „Z N apo­ leonem pobić t o w c a l e nie sztu k a“ .

K S IĘ G A V I. W yk reślono. Zmieniono : „ W n e t na drewnianej nodze“ . W .

326— 327.

343— 344.

N otatki.

₆₉

N apoleona“ do „ . . . w skrzeszona“ . W . 1 9 4 — 286. (98 w ierszy). Od „Ileź r a z y . . . “ do „ . . . panowie“. W . 287. „ B iegę do n iego zaraz. . . “ W . 5 1 7 — 5 20. Od „ I źe n ig d y . . . “ do „ . . . w borze“. W . 5 4 — 55. Od „ G d y b y . . . “ do „ . . .łaźn ię ?“ W . 57. „Moskwa drze k oty, to on w ojuje nie żartem “. W . 63. „Jak g d y b y

szabli szukał ; (od zaboru kraju“. W . 65. „Na w spo­ m nienie Moskala za­ w sze rękę zw racał“. W . 75. „Czy juź wojnę zaczęli z Mo­

skw ą? Gdzie i o co ?“ W ykreślono. W ykreślono. W ykreślono. Zmieniono : „ B iegę z a r a z d o H r a b i “. W ykreślono. K SIĘ G A V II. W ykreślono. Zmieniono : „ S ą s i a d drze k o ty “ itd. Zmieniono : „ . . . (od u p a d k u kraju“. Zmieniono : „ P r z y l a d a s p o s o b n o ­ ś c i zawsze rękę zwracał“. Zmieniono : „Czy juź

wojnę zaczęli t o ­ c z y ć ? Gdzie i o co ?“ W . 174. N ie w ykre­ ślono. W . 17 5 — 286. (112 w ierszy) (Od „S łyszałeś p ew n e. . . “ do „ . . . panow ie“), w ykreślono. N ie w ykreślono. W ykreślono. W . 54— 59. (Od „ G d y b y . . . “ do „. . .k rólik u “). W y ­ kreślono. W . 6 3 — 66. (Od „ . . . od zaboru. . . “ do „ . . . m a c a ł “). W yk re­ ślono.

W. 75 — 76. Wykre­

ślono.

W . 84. „A by Mo­ skalom naszych za­

m iarów“ itd .

W . 9 6 — 97. „Co mi tam R obak, otóż m y

będziem robaki“, „I dalej M oskw ę to­

czyć ! Trem, bdrem, szp iegi, w zw ia d y “.

W . 1 24. ,, „W ojny !“ krzyk n ęli — „ J a ­ kiej ?“ sp ytał. — Za­

w o ła li“ . W . 125. „W ojna z M oskalem “ itd. W . 1 8 3 — 184. Od „W id zim y t e d y . . . “ do „ . . . z w oli B ożej“ . W . 1 8 9 — 191. Od „Panie B u ch m an . . . “ do „ . . . z r u c i ó “. W . 1 9 2 - 1 9 7 . Od „ . . . gd yb ym m ógł p od sk oczyć. . . “ do do „ ...b e lz e b u b a “. W . 2 0 4 - 2 0 5 . „Tylko zgódźcie się,

dalbóg pobijem na d ru zg i. . . “ „Mo­ skala ; “ . . . W . 3 4 5 — 3 4 6 . Od „ P o l s k ę . . . “ do „ . . . n i e d aje“ . W . 4 4 9 . „Bracia ! chcecie bój“ itd. W . 45 0 , „A boicie

się w ojn y“ itd .

Z m ie n io n o : „ A b y p r z e d c z a s e m n a- szyciL z a m ia r ó w “ itd . Zm ieniono: „Co mi tam Robak, с o m i t a m w s z y s t k i e R o b a k i “ , „ T r e m , b r e m , p o w t a r z a ł c i ą g l e : Trem, brem sz p ie g i, w zw iad y“ . Zmieniono : „ W o j n y ! w o j n y ! k r z y k n ę l i ! — s p y t a ł : J a k i ej p r z e c i e ? “ W ykreślono. W ykreślono. W ykreślono. W yk reślono. Zm ieniono: „T ylko zgódźcie się ; dalbóg

w s z y s t k o p ó j ­ d z i e w d r u z g i “ „ Z o b a c z y s z ! . . . “ W ykreślono. W ykreślono. Zm ieniono: „ B r a ­ c i a ! boicie się w o jn y “ itd. W . 8 1 — 84. Od „T ym czasem . . . “ do „ . .zd rad ził“. W y ­ kreślono. W . 9 5 — 97. (Od „Ja c h c ę . . . “ do „ . . .w z w ia d y “) w y ­ kreślono. W . 1 2 4 — 125. W ykreślono. W ykreślono. W . 189— 197 (Od „Panie Buchm an. . . “

do „ . . . kropi“) wykreślono. W . 2 0 4 — 205. (Od „ T y lk o . . . “ do „ . . . R ó z g i“). W yk reślono. W ykreślono. W . 4 4 9 — 4 5 0 . W ykreślono.

Notatki,

₇₁

Zmieniono : „I łotr, W . 4 5 7 — 465. (Od przyjaciel jego P o - „ U r o s ł a . . . “ do

l a k W ołk z Logo- „ . . .scy z o ry k u “), m owicz“. W ykreślono.

Zmieniono : „N ie wspomnę t u t a j wiel- N .e w ykreślono. kioh zajazdów bez

lik u “. W . 4 6 0 . „I łotr,

przyjaciel jeg o pan W ołk z Łogom ow icz“.

W . 46 6 . N ie w spo­ mnę innych w ielkich

zajazdów bez lik u “. W . 505. „To, póki o w skrzeszeniu P ol­ sk i b yła rada“ . W . 47. „M oskale!! !“ itd. W . 1 0 8 — 109. Od „Lecz przechrzcił s i ę . . . · do „ . . . zm oskw icieje“. W . 143— 148. Od r 0 lb g d y tańczy­ łem . . . “ do „ . . . szlachcianka“ . W . 1 6 7 — 172. Od „K sięga, rzekł Ma­

jor . . . “ do „ . . . robotę“. W . 173. „Appeluję, rzekł Sędzia, do gu ­ bernatora“. W . 174. „Appeluj, rzekł P łu t, choćby

do Imperatora“ . W . 1 7 5 — 176. Od „ W i e s z . . . “ do „ . . . dwa razy“. W . 329. „Moskale cofają s i ę . . . “ itd.

Zmieniono : „To, póki o w a s z e j P o l s c e b y ła rada“. K SIĘ G A IX . Zm ieniono. „ Ż o ł n i e ­ r z e ! ! ! “ itd. W ykreślono. W ykreślono. W ykreślono. Zmieniono : „Appe­ lu ję , z a w o ł a ł , do gubernatora“. Zmieniono : „Appeluj,

rzekł P łut, choćby z r a n a d o w i e ­ c z o r a “. W ykreślono. Zmieniono : „ Ż o ł ­ n i e r z e cofają s ię “ itd. W . 5 0 5 — 506. W ykreślono. W yraz „M oskale“ w ykreślono. W ykreślono. W ykreślono. W ykreślono. (N ie od w. „Co to za żółta k sięg a . . . “, jak no­ tuje w przypisku p. B iegeleisen ; wiersz ten pozostał.) N ie wykreślono. N ie wykreślono. W ykreślono. N ie w y k reślo n o .

W . 3 9 9 — 4 0 0 . Od „Tak p ad ł. . . “ do

„ . . .m ed alów “. W . 4 6 4 — 4 6 9 . Od „Jak nie wierzono . . . “ do „ . . .k o ­ zack i“. W . 74 9 . „On odpo­ w ie przed Carem, bo on m iał ko­ m endę“ . W . 1 3 8 — 141. Od nQj> w y L a c h y . . . “ do „ . . . n i e pozw ala“ . W . 1 9 4 — 197. Od „Jedna je s t restryk- c y a . . . “ do „ . . . pro publico b ono“. W . 2 27. „Źe nam z w iosną sw obody zorza zajaśn ieje“. W . 2 2 8 — 2 29. Od „I L itw a . . . “ do „ . . .zo b a czy “. W . 233 — 24 3 . Od „W iad om o. . . “ do „ . . .s łu ż y “. W . 244. „Oświad­ czyli, że zaraz w y ­ jeżdżać g o to w i“. W . 3 7 3 — 3 7 4 . Od „ W ie sz . . . “ do in tra ty “. W . 629. „Panu P o l­ sk iem u “ itd. W . 630. „N ie byłem w zm owie, Jacek od­

powiedział z żalem “ . W yk reślono. W ykreślono. Zmieniono : „O n z a w s z y s t k o o d p o ­ w i e , bo on m iał k om endę“ . K S IĘ G A X . W yk reślono. W yk reślono. Zmieniono : „Ze z o- r z a s p o k o j n o ś c i i n a m zajaśn ieje“. W ykreślono. W yk reślon o. Zmieniono : „ W i ę c o d r z e k l i , że zaraz

w yjeżd żać“ itd.

W ykreślono. W yk reślono. Zmieniono : „N ie by­ łem w zmowie, Ja ­ cek m ó w i ł d a l ej z żalem “. W ykreślono. W ykreślono. N ie wykreślono. W ykreślono. , W ykreślono. W .

226— 227

232—243.

do „ . . . s łu ż y “ w ykreślono. N ie w ykreślono. W ykreślono. W ykreślono. W y k r e ślo n o .

Notatki.

₇₃

W . 728. „Ledw iem p om yślił, szatan na­

sy ła M oskali“ . W . 730. „Bo fa łsz “

itd.

W . 789. „B ydlęta, źle strzelają! Na w idok ick k lę sk i“. W . 8 0 7 - 8 1 7 . Od

„ P rzecież. . . “ do „ . . .n ie m ogłem “. W . 8 3 2 - 8 3 4 . Od „Z ły p rzyk ład . . . “ do „ . . . poświęceniem s ię “. W . 8 4 0 — 855. Od „Udało mi s i ę . . . “ do „ . . .zdaje się czy sta “. W . 8 5 8 — 859. Od „T yś w ą te k . . . “ do „ . . .zaprzątał“. W . 8 6 5 — 866. Od „Jeżeli masz przyjąć

w i j a t y k . . . “ do „ . . . schizm atyk“. W . 6 7 — 70. Od „ B i t w a . . . “ do „ . . . z nam i“. W . 8 4 — 86. Od „A le polscy żołnierze. . . “ do „ . . . M o s k a l e “ . W . 1 8 8 — 191. Od „S ław ni d ow ód zcy. . . “ do „ . . . L i t w y “. W . 2 2 9 — 236. Od „ . . . Bracia ! “ do „ . . . p an ów . . . “ Zmieniono : „Ledwiem p om yślił: w t e m l o s n asyła M oskali“. W ykreślono. Zmieniono : „ W i d z ę , ź e źle strzelają“ itd.

W ykreślono. W ykreślono. W ykreślono. W ykreślono. W ykreślono. K S IĘ G A X I. W ykreślono. W ykreślono. W ykreślono. W y k reślo n o . W . 7 2 8 — 730. (Od „ L e d w i e m . . . “ do „ . . .zm o w ie“). W y ­ kreślono. W ykreślono. W ykreślono. W ykreślono, W ykreślono. W yk reślono. W ykreślono. W ykreślono. W ykreślono. W ykreślono. W y k r e ślo n o .

W . 257. „Tow arzy­ stw o tajem ne“ itd.

W . 659. „A ssessor n ieg d y ś Cara, dziś

N apoleona“. W . 111 — 119. Od „Ach ! w y n ie pa­ m iętacie . . . “ do „ . . . nie u w ierzę“. W . 204. „F ałszyw e w ino modne, m oskie­ w sk ie szam pańskie“. W . 24 8 . „Słyszałem , źeś niedawno Moska­

łów oów iczył“. W . 3 91. „Czy syz- m atyki, co n i B oga ani w ia ry “. W . 5 5 4 - 5 5 6 . Od „ . . .jako za Mo­ sk ali . . . “ do „ . . . og ło d ził“ . W . 5 7 4 . „Od Mo­ skałów i od w as, państw o S oplicow ie“ .

W . 711. „Rzeź P r a g i“ itd .

W yk reślono.

Zmieniono : „A sse- sor. . . dziś N a­

poleona“. K SIĘ G A X I I . W yk reślono. Zmieniono : „F ałszyw e wino modne, f r a n ­ c u s k i e , szampań­ sk ie “. W yk reślono. Z m ieniono: „Czy t e ż i n n i , co ni B oga ani w ia ry “ . W ykreślono. Zmieniono : „Od w r o g ó w i od w as,

państw o Soplicow ie“.

W yk reślono. W . 2 5 5 — 259. (Od „ N a s t ę p n i e . . . “ do „ . . .zajeźd zie“). W y ­ kreślono. N ie w ykreślono. N ie w ykreślono. W . 2 0 3 — 2 0 4 (Od „W ęgrzyn a. . . “ do „ . . .szam p ań sk ie“)

w ykreślono.

W ykreślono.

W . 391 — 39 3 . Od „Czy syzm atyk i. . . “

do „ . . . r a b u j ą “ W ykreślono. W . 553 — 5 56. Od „T ylko ostrzega. . . “ do „ . . . o g ło d ził“ wykreślono. W ykreślono. (P. B ie- g eleisen w przypi­ ekach błędnie podaje,

źe cenzura w w yd. z r. 1 8 5 8 zm ien iła, tylk o „Od M oskałów“

na „Od n apaści“, cały ten w iersz bo­

w iem je st tu w y ­ kreślony. W . 7 1 0 — 71 1 . Od „Przypom inając. . do „ . . . z p ow ieści“ w ykreślono.

N otatki.

₇₅

W . 7 4 3 — 744. Od „Marsz tryum falny . . . “ do „ . . . do

P olsk i ! “

W ykreślono.

W . 7 4 3 — 745. (Od „Marsz tryum falny . . . “ do „ . . . okrzy­ k n ęli“ w ykreślono.

Wykreślenia cenzuralne тг „Objaśnieniach“

do „Pana Tadeusza“.

prezesem Rządu re- Zm ieniono: „ . . . b y ł Zm ieniono: „ . ' . . b y ł W ykreślono. W ykreślono od „Rząd R os. zabr.“. w olucyjnego w czasie powstania Jasiń ­ sk ie g o “. Do w . 796. „Jerzy Białopiotrow icz“ itd.

D o w. 924. D o w. 824. „M ejen“ itd. D o w. 750. D o w . 40 . „Ob. poema Goszczyń­ sk ie g o “ itd. Do w . 525. „A lek­ sander hr. P o ciej“ itd. prezesem w r. 1 7 9 4 “. N ie w ykreślono. N ie wykreślono. DO K S IĘ G I II. N ie wykreślono. DO K S IĘ G I Ш . W ykreślono od „U rzędnicy c i“ itd.

DO K S IĘ G I IV .

W ykreślono.

DO K S IĘ G I V I. W ykreślono. Od , . . .w róciw szy“ itd.

prezesem Rządu w r. 1 7 9 4 “. W ykreślono. W ykreślono od ,,W em igracyi“ itd . W ykreślono. W ykreślono od „U rzędnicy c i“ itd.

N ie w ykreślono.

W ykreślono cały przypadek.

D o w . 165. „Żółta k s ię g a “ itd. D o w. 4 6 8 . „Po pow staniu J a siń ­

sk ie g o “ itd. D o w . 762.

D o w . 81 0 .

D o w . 3 5 6 . „Zna­ jom a na L itw ie “ itd.

D o w . 5 5 5 . „Rząd R o sy jsk i nie uznaje“ itd. DO K S IĘ G I IX . N ie wykreślono. "Wykreślono. N ie wykreślono. DO K S IĘ G I X . W ykreślono od „Zdaje się, źe Stol­

nik . . . “ do „ . . . w ojn y“ . DO K S IĘ G I X II. N ie w ykreślono. W ykreślono. W ykreślono. W ykreślono. W ykreślono od „Około r. 1 8 1 7 “ itd. W yk reślono. W ykreślono. W ykreślono.

Gabryel Korbut.