Sprawozdanie z rozbiorów chemicznych wody źródlanej regulickiej

i . z ' 1'1 ' ' i 1 1 ł i V ,, m . ? 1 " , , '

Z , ) U I|V r ' ^V

, SPRAWOZDANIE _\

' V .

Z ROZBIORÓW CHEMICZNYCH

WODY ŹRÓDLANEJ REGULICKIEJ

dokonanych przez

Dra K A R O L A O L S Z E W S K I E G O ,

PROFESORA UNIW ERSYTETU JAGIELLOŃSKIEGO.

’ ł ^ Ś ' V

W KRAKOWIE,

W r i R U K A H N r » C Z A S U « F R . K L U G Z Y G K T E d O T S P Ó Ł K I p o d zarząd em Jó zefa Łulcocin?kiego.

SPRAW OZDANIE

z rozbioru chemicznego wody źródlanej Regnlicktój.

S p ro w ad zen ie w ody.

W odę potrzebną do rozbioru chem icznego zaczerpnąłem osobiście ze źródeł E egulickich, w k tórym to celu udałem się d n ia 5. L istopada 1886 r. do R egulic w tow arzystw ie p. Prof. D ra D om ańskiego, p. w ice­

prezy d en ta D ra Schm idta, p. zw ierzyńskiego, inżyniera sanitarnego, jak o też p. Prof. D ra Szajnochy.

Sześć je s t głów nych źródeł E egulickich, k tó re w y p ły w ają w n ie­

dalekich odstępach z podnóża sk a ły i łąc zą się razem w m łynów kę, której w oda m a być u ży tą do zasilania w odociągów krak o w sk ich . N a­

przód zam ierzaliśm y zaczerpnąć w ody do rozbioru z tego m iejsca m ły­

nów ki, w którem połączyła się w oda ze w szystkich sześciu źródeł t. j.

bezpośrednio przed rezerw oarem służącym do m ierzenia w ydatności zdrojów ; odstąpiliśm y je d n a k od tego zam iaru naprzód z tego powodu, że w oda w tem m iejscu b y ła chwilowo zm ącona i długo trzeb ab y było czekać n a zupełne w yjaśnienie się tejże, a pow tóre i z tej p rzy czy n y , że w oda zaw ierała w tem m iejscu znaczną ilość liści i gałęzi p ochodzą­

cych z drzew rosnących n a brzegu. Zgodziliśm y się w ięc na to, aby zaczerpnąć w ody w tern m iejscu, gdzie się łąc zą dw a pierw sze, głów ne i najobfitsze źródła dostarczające przew ażnej ilości w ody. W oda w m iejscu połączenia się dwóch głów nych źródeł płynie bystro, je s t zupełnie p rze­

źroczysta i niezanieczyszczona żadnem i obcemi ciałam i.

Balon szklany, około 50 litrów pojem ności, po należytem w ym yciu i w ypłukaniu, napełniono w odą pochodzącą z połączonych dw u pierw ­ szych źródeł, oprócz tego napełniono 18 flaszek litrow ych w odą z tego sam ego m iejsca. Balon zatkano w szlifow anym korkiem szklanym , flaszki zaś nowem i k o rk am i drzew nem i i opieczętow ano ta k balon jak o te ż

w szystkie flaszki. W celu oznaczenia ilości k w asu w ęglow ego wolnego napełniono w odą cztery flaszki litrow e, odw ażone poprzednio w raz z pew ną ilością w o d n ik a w apniow ego i z korkam i kauczukow em i. M ożna było p rzy ­ puszczać, że w o d a w szystkich 6 źródeł regulickich w ypływ ających w n iedalekich od siebie odległościach, nie będzie się różnić pod w zg lę­

dem sk ład u chem icznego. D la potw ierdzenia je d n a k tego przypuszczenia zaczerpnięto z każdego z 6 źródeł osobno w ody do flaszki litrowej.

B ad an ie w pracow ni chem icznej w ody z tych 6 źródeł w ykazało rzeczy­

w iście identyczność tychże pod w zględem sk ła d u chem icznego.

Poniew aż 3 flaszki w o d y przeznaczone do oznaczenia ilości k w asu węglow ego u le g ły w drodze do K rak o w a stłuczeniu, w ięc postarano się o n ap ełnienie 3 now ych flaszek, k tóre zostały napełnione i do pracow ni dostarczone przez in ży n iera p. Św ierzyńskiego.

W ciągu an alizy o k aza ła się jeszcze potrzeba znaczniejszej ilości wody w celu p oszukiw ania rzad k ich pierw iastków ; dostarczył jej również p. inżynier S w ierzyński, a m ianow icie je d e n balon 50 litrow y i 5 flaszek 5-cio litrow ych zaopatrzonych pieczęciam i.

R o zb ió r jakościow y.

P rz y b a d an iu jakościow em w ody postępow ano w ed łu g ogólnie p rzy ­ ję ty ch sposobów z zastósow aniem w razie potrzeby b a d a n ia za pom ocą spektroskopu, przy ozem znaleziono:

T le n e k potasow y

„ sodowy

„ litow y ślad

„ w apniowy

„ m agnow y

„ barow y

„ żelazaw y

„ glinow y K w as krzem ow y

„ w ęglow y

„ siarkow y ,, azotow y Chlor

nie. znaleziouo zaś jo d u , bromu, kw asu borowego, k w asu azotaw ego am oniaku, tlen k u strontow ego, jak o też m etali zdrow iu szkodliw ych.

5

R o zbiór ilościow y.

O z n a c z e n i e eiężar-u. g a t u n k o w e g o .

•

Do oznaczenia ciężaru g atunkow ego w ody użyto kolby szklanej, o w ażkiej szyjce, opatrzonej znaczkiem . K olbę odważono n ajp ierw zu ­ pełnie suchą, następ n ie w ypełnioną w odą przokroploną, a w reszcie w odą bad an ą. Przez podzielenie ciężaru w ody b ad an ej 1001-798 gin. przez ciężar w ody przekroplonej 1001*5955 gin. otrzym ano ciężar g atunkow y badanej w ody — 1*0002 p rz y ciepłocie 12*5°.

1. Oznaczenie całkow itej ilości sk ła d n ik ó w stałych.

W odę za w a rtą w dw u flaszkach w ilości 2015*977 gm. odparo­

w ano na m iseczce platynow ej w łaźni wodnej do suchości. O trzym aną pozostałość suszono n astęp n ie w ciepłocie 180°, aż ub y tek n a ciężarze już się nie pojaw iał. Pozostałość w aży ła 0*5110 gm., z której to ilości obliczając n a 1000 gm. w ody, otrzym ujem y 0*25347 gm. sk ład n ik ó w stałych na 1000 gm. wody. O znaczona tym sposobem ilość sk ład n ik ó w stałych daje tylko w przybliżeniu ilość sk ładników w badanej wodzie zaw artych, gdyż przez suszenie w ciepłocie 180° łatw o n astąp ić może rozk ład niektórych sk ład n ik ó w w ody ta k , że otrzym ana ilość je s t nieco m niejszą od ilości w pierw otnej, w odzie zaw artej.

2. Oznaczenie ilości chloru.

D w ie flaszki z aw ierające razem 1958*68 gm, w ody badanej o dpa­

row ano do m ałej pozostałości, otrzym any rozczyn odsączono od osadu pow stałego przez w ydzielenie się soli w apniow ych, przesącz zakw aszono kw asem azotow ym a n astęp n ie dolano rozczynu azotanu srebrow ego.

P o w stały osad chlorku srebrow ego zebrano na m ały sączek i w ym yto dokładnie w odą. Po w ysuszeniu osadu spopielono sączek w tygielku porcelanow ym , otrzym any popiół zwilżono k w asem azotow ym , następ n ie kw asem chloro-wodowym i odparow ano do suchości. Po dodaniu do powyższej pozostałości osadu chlorku srebrow ego, ogrzew ano n astępnie takow y aż do poczynającego się topienia chlorku srebrow ego. Osad chlorku srebrow ego w ynosił 0*01845 g m ., której to ilości odpow iada 0*0045626 gm. chloru w użytej do b a d a n ia ilości wody, czyli 0*0023294 gm. chloru na 1000 gm . w ody.

3. O znaczenie ilości kw asu krzem owego, tlen ku wapniowego i tlenku magnoicego.

W odę z a w a rtą w 5 flaszkach w ilości 50Q9'182 gm. po z a k w a ­ szeniu k w asem chlorow odow ym w yparow ano w m isce platynow ej w łaźni wodnej do suchości. (F laszk i, w k tó ry ch z n ajd o w ała się w oda, popła­

k an o k w asem chlorowodowym , aby część w ęg lan u w apniow ego, n a ścia­

nach flaszek w ydzielonego, w rozczyn przeprow adzić). Pozostałość oblano k w asem chlorowodowym zgęszczonym , po n iejakim czasie dolano w ody przekroplonej i ogrzew ano. W ydzielony osad bezw odnika krzem ow ego zebrano na sączek, w ym yto dokładnie w odą a po w ysuszeniu i w y ża­

rzeniu odważono.

Ilość bezw odnika krzem ow ego w ynosiła 0-06391 gm . O sad ten w y traw iano n astępnie kw asem fluorowodowym dla p rzek o n an ia się, czy o trzym any k w as krzem ow y nie był zanieczyszczony obcerai ciałam i.

Po w ydaleniu k w asu krzem ow ego w postaci fluorku krzem u i w yżarze­

niu, pozostałość w aży ła 0 0 0 5 1 1 gm . Pozostałość ta o d jęta od poprzednio znalezionej ilości bezw odnika krzem ow ego d aje ilość 0 -05880 gm. p rzy ­ p a d a ją c ą n a czysty k w as krzem ow y, czyli po obliczeniu n a 1000 gm.

w ody 0 ’0 1 17384 gm. k w asu krzem ow ego.

P rzesącz otrzym any po oddzieleniu bezw odnika krzem ow ego za praw iono am oniakiem dla oddzielenia m ałej ilości tlen k u żelazow ego i glinow ego, a n astęp n ie po odsączeniu od tych ostatnich zm ieszano ze szczaw ianem am onow ym w celu strącen ia w apna. W ydzielony osad szczaw ianu w apniow ego zebrano po upływ ie dłuższego czasu, a po do- k łąd n em w ym yciu w ysuszono. O sad po spopieleniu sączk a w yżarzono następ n ie na tlenek w apniow y, rozpuszczono w k w a sie chlorowodowym i pow tórnie strącono szczaw ianem am onow ym i am oniakiem . O trzym any osad zebrano n a sączek, obm yto dokładnie w odą, w ysuszono i w y ż a ­ rzono. Ilość otrzym anego w ten sposób tlen k u w apniow ego w ynosiła 0 -48109 gm. czyli 0'0960416 gm. tlen k u w apniow ego n a 1000 gm.

w ody b a d a n e j.

Ciecze odsączone od szczaw ianu w apniow ego zm ieszano razem i odparow ano w m isce platynow ej w łaźni w odnej do suchości. Pozo­

stałość w yżarzono dla od d alen ia soli am onowych, zwilżono kw asem chlorow odow ym i odparow ano z tym że w łaźni w odnej do suchości.

Pozostałość w yługow ano n astępnie w odą zakw aszoną k w asem chloro­

w odow ym ,' otrzym any rozczyn przesączono, a po przek o n an iu się, że tak o w y nie zaw iera ju ż w apna, strącono za w a rty w rozczynie m agn

fosforanem sodow ym z dodatkiem am oniaku. Z eb ran y po dokładnem w ydzieleniu się osad fosforanu m agnow o - am onow ego w ym yto w odą am o ­ n iak aln ą a po w ysuszeniu w yżarzono. Ilość otrzym anego pyrofosforanu ina- gnow ego w ynosiła 0-40869 gm., której to ilości odpow iada 0'1472756 gm.

tlen k u m agnow ego czyli 0-0294011 gm. tlen k u m agnow ego na 1000 gm. wody.

P ostępując w sposób powyżej opisany p r z y . drugiem oznaczeniu ilości tlen k u w apniow ego i m agnow ego, do czego użyto 1017-75 gm.

wody, otrzym ano dw ukrotnie oczyszczonego tlenku w apniow ego 0 0 9 7 2 1 gm. czyli 0'0955146 gm. tlen k u w apniow ego n a 1000 gm. w ody, tudzież ('(•08195 gm. pyrofosforanu m agnow ego czyli 0 0 2 9 5 3 1 5 gm. tlenku m agnow ego, której to ilości odpow iada 0 0 2 9 0 1 6 4 gm. tlenku m agno­

w ego na 1000 gm. wody.

Obliczone z tych dw u dośw iadczeń ilości średnie w ynoszą n a 1000 gm. wody 0 0 9 5 7 7 8 1 gm . tlenku w apniow ego i 0 0 2 9 2 0 8 8 gm, tlen k u ,m ag n o w eg o , któreto ilości w prow adzono w rachunek.

4. Oznaczenie ilości k ic a m krzem ow ego, kw asu siarkowego, tudzież tlen ku potasu i tlenku sodu.

Z aw artość 8 daszek w ody czyli 7838*677 gm. wody w yparow ano po zakw aszeniu k w asem cklorowodowym do suchości i oddzielono bez w odnik krzem ow y, ja k w yżej (por. 3)1; Ilość bezw odnika krzem ow ego w ynosiła 0-0836 gm. czyli 0 0 1 0 6 6 5 0 gm. n a 1000 gm . w ody. Ś rednia z ilości tćj i poprzednio znalezionej w ynosi 0 0 1 1 2 0 1 7 gm. k w asu k rz e ­ mowego na 1000 gm. w ody.

Przesącz otrzym any po oddzieleniu k w asu krzem ow ego zm ięszano z rozczynem chlorku barow ego, pow stały osad siark an u barow ego o d są­

czono przez k ilk a k ro tn e zlew anie, a po w ysuszeniu i w yprażeniu od­

ważono. Ilość siark a n u barow ego w ynosiła 0"12981 gm. O sad ten ogrzew ano następnie z k w asem chlorow odow ym dłuższy czas a n a stę p ­ nie w ym yw ano tak o w y przez zlew anie cieczy n ad ’ osadem się zn ajd u ­ ją c e j. O trzym any rozczyn k w a śn y odparow ano z kilkom a kroplam i chlorku barow ego praw ie do suchości, pozostałość oblano w odą i odsą­

czono. Z eb ran y m ały osad siark a n u barow ego w yżarzono razem z osadem w iększym i odważono. O trzym ana ilość siark an u barow ego w ynosiła 0*12861 gm., z czego obliczona ilość k w asu siarkow ego w ynosi 0 0 4 4 1 5 7 9 gm. czyli 0 0 0 5 6 3 3 3 gm. k w asu siarkow ego n a 1000 gm. wrody.

Rozczyn odsączony od osadu siark an u barow ego odparow ano w łaźni wodnej do suchości, pozostałość rozpuszczono Ave w odzie i go­

tow ano z m lekiem w apiennem w celu oddzielenia m agnezyi. Po o d są­

czeniu strącono z rozczynu wapno w ęglanem am onow ym z m ałym do­

datk iem szczaw ianu am onow ego i am oniaku. Ciecz od osadu odsączoną w yparow ano do suchości i w ydalono sole am onow e przez w yżarzenie w m isce platynow ej, n a stęp n ie zaś je s z c z e . dw a ra z y oddzielano m agne- zy ą przez gotow anie z m niejszą niż poprzednio ilością w o d n ik a w apnio­

w ego w sposób poprzednio opisany. Po w y d alen iu soli am onow ych przez m ierne ogrzanie, rozpuszczono otrzym ane chlorki alkaliów we w o­

dzie, rozczyn odparow ano wT odw ażonej m iseczce platynow ej a po w y ­ suszeniu i slabem w y żarzen iu pozostałe chlorki alk alió w odważono.

Z naleziona w ten sposób ilość chlorków alkaliów w ynosiła 0-0788 gm.

odnośnie do 7838'677 gm. użytej w ody.

W celu oznaczenia ilości po tasu rozpuszczono otrzym ane chlorki w m ałej ilości w ody a po zapraw ieniu n adm iarem chlorku platynow ego w yparow ano w łaźni wodnej p raw ie do suchości. Pozostałość w ytraw iano w yskokiem 8 0 % a nierozpuszczalny osad chlorku piaty nowo potasow ego odsączono i w yskokiem w ym yto. O sad w ysuszony rozpuszczono na sączku w w odzie gorącej, rozczyn w yparow ano wr odważonej miseczce platynow ej do suchości, pozostałość suszono w ciepłocie 130° i odw ażono.

O sad te n jeszcze ra z rozpuszczono W w odzie z dodatkiem k ilk u kropli chlorku platynow ego, odparow ano, w ytraw iano w yskokiem ja k poprzednio a po w ysuszeniu odważono. O sad chlorku platynow o-potasow ego w ażył 01)728 gm., której to ilości odpow iada 0'02 2 2 4 gm. chlorku potasu odnośnie do 7838'677 gm. użytej wody.

O djąw szy od znalezionej poprzednio sum y chlorków alkaliów (01)788 gm .) ilość n a chlorek po tasu p rz y p a d a ją c ą (0-02224 gm .) o trzy ­ m ujem y chlorku sodu 0'05656 gm., a obliczyw szy ilości te n a odpo­

w iednie tlenki, znajdujem y 0 -03000106 gm. tlen k u sodu czyli 0'003828;>

na 1000 gm. w ody i 0 '0140524 gm. tlen k u po tasu czyli 0-0017927 na 1000 gm . w ody.

ij. Oznaczenie całkow itej ilości bezwodnika, węglowe/jo.

K ilk a flaszek, zaw ierających m ałą ilość świeżo przygotow anego w odnika w apniow ego, zatk an y ch szczelnie k o rk am i kauczukow em i, odw ażono a następ n ie w ypełniono w odą prosto ze zdroju płynącą.

F la sz k i te odw ażono n astępnie, przez co znaleziono ilość użytej do ozna­

czenia w ody, a po dokładnem osadzeniu się w ęglanu w apniow ego zebrano ten ostatni n a sączek. O sad w raz z sączkiem w rzucono do p rzyrządu B unsena i razem z k w asem chlorowodowym 1 0 % odważono.

Po odw ażeniu p rzy rząd u w puszczono k w a s chlorow odow y w olnym stru ­ mieniem do osadu w ęg lan u w apniow ego, a skoro już d ziałan ie k w asu ustało, ogrzew ano jeszcze ciecz w przy rząd zie B unsena za w a rtą dla w y d alen ia bezw odnika w ęglow ego; Po oziębieniu p rzeprow adzano przez przyrząd bardzo -wolno pow ietrze dla w y d alen ia reszty bezw odnika w ę­

glow ego, a następ n ie cały p rzy rząd pow tórnie odważono. U bytek na w adze w sk azy w ał ilość bezw odnika w ęglow ego w użytej ilości w ody zaw artego.

P ostępując w sposób powyżej opisany, znaleziono w 908*557 gm.

w ody z pierw szego czerpania 0 1 9 7 3 gm . b ezw odnika w ęglow ego czyli w 1000 gm. w ody 0*2171575 gm . bezw o d n ik a w ęglow ego.

W 844*832 gm. w ody z drugiego czerpania pochodzącej 0*1950 gm. u b y tk u czyli 0*2309518 gm. bezw odnika w ęglow ego n a 1000 gm.

w ody tudzież w 950*253 gm. w o d y z tego sam ego czerpania 0*2173 gm.

u b y tk u czyli 0*2286759 gm. bezw odnika w ęglow ego na 1000 gm. wody.

P rzy jąw szy śred n ią z tych trzech oznaczeń otrzym ujem y ilość 0*2255950 gm. bezw odnika w ęglow ego zaw artego w 1000 gm. wody.

6. Oznaczenie, ilości tlen ku barowego, źel-uzo i g h n u .

Jed e n balon wody w ilości 4 f0 4 0 '8 7 gm. czyli około 40 litrów w yparow ano po zapraw ieniu w ęglanem sodowym w m isce srebrnej do m ałej ilości; ciecz w odnistą odsączono a pozostały osad w ym yw ano w odą gorącą. Cieczy w odnistej użyto na p oszukiw anie jodu, bromu, litu i k w asu borow ego, pozostałości zaś we wodzie nierozpuszczalnej n a ozn a­

czenie ilości baru, żelaza i glinu.

W tym celu rozpuszczono pozostałość w e wodzie nierozpuszczalną w kw asie chlorow odow ym i po dolaniu kilku kropel kw asu siarkow ego odparow ano w łaźn i w odnej do- suchości. O trzym aną pozostałość oblano kw asem chlorowodowym , n astęp n ie wodą, a pozostały osad nierozpusz­

czalny odsączono i dokładnie w ym yto. O sad ten stopiono po w ysu­

szeniu z czystym w ęglanem sodowym , otrzym any stop ługow ano w odą g orącą a część nierozpuszczalną w ym yto dokładnie w odą g o rącą i roz­

puszczono w k w asie chlorowodowym . R ozczyn k w aśn y w yparow ano do suchości, rozpuszczono w e w odzie zakw aszonej k w asem chlorowodowym i strącono z rozczynu tego b a r k ilk u kroplam i k w asu siarkow ego. Osad strącony k w asem siarkow ym , zaw ie rający w sobie sia rk a n barow y, w ażył 0*00306 gm., której to ilości odpow iada 0*0020093 gm. tlenku barow ego czyli 0*0000436 gm . tlen k u barow ego n a 1000 gm. w ody.

P rzesącz k w aśny, z którego poprzednio oddzielono k w a s krzem ow y

w raz z m ałą ilością siark am i barow ego, zobojętniono am oniakiem i za­

praw iono siarczkiem am onu. O sad zebrany n a sączku rozpuszczono w k w asie chlorowodowym , gotow ano w celu oddalenia k w asu siarko- w odow ego, a po utlenieniu soli żelazaw ej k w asem azotow ym , strącono całk o w itą ilość żelaza i glinu am oniakiem ja k o w odniki. O sad w ydzie­

lony rozpuszczono w k w asie elilorowodowym i pow tórnie strącono w o­

dnik żelazow y i glinow y am oniakiem . Z eb ran y na sączku osad w y su ­ szono i w yżarzono. O trzym ana tym sposobem ilość tlenku żelazow ego i glinow ego w ynosiła razem 0 0 0 2 3 5 gm. W celu oznaczenia ilości tlenku żelazow ego rozpuszczono otrzym ane tlen k i w k w a sie chlorowodowym , p ow stały rozczyn z k w asem siarkow ym w yparow ano w celu zam ienienia chlorków n a sia rk a n y i odtleniono sól żelazow ą za pom ocą cynku n a sól żelazaw ą. W rozczynie tym oznaczono ilość żelaza rozczynem m ia­

now anym n ad m an g an e zy an u potasow ego, którego 1 cm 3 odpow iadał 0-0011224 gm. żelaza. Do przygotow anego rozczynu soli żelazaw ej w ypotrzebow ano 1*2 cni'5 pow yższego rozczynu n ad m an g an e zy an u p o ta­

żowego, której to ilości odpow iada 0-0013468 gm . żelaza czyli 0"00192 gm. tlenku żelazow ego. O djąw szy znalezioną tym sposobem ilość tlen k u żelazow ego od poprzednio oznaczonej sum y tlen k u żelazow ego i tlenku glinow ego, pozostaje 0-00043 gm. tlen k u glinow ego czyli 0-0000093 gm.

tlenku glinow ego n a 1000 gm. wody, a obliczyw szy ze znalezionej po­

przednio ilości tlen k u żelazow ego ilość tlen k u żelazaw ego, w y p ad a 0"0017317 gm. tlenku żelazaw ego czyli 0-0000376 gm. tlen k u żelazaw ego n a 1000 gm . w ody.

7. O znaczenie ilości kw asu azotowego.

Ilość k w asu azotow ego oznaczono za pom ocą m ianow anego roz­

czynu indychtu, postępując ściśle w ed łu g sposobu podanego w dziele F re sen iu sa p. t. „A nleitung zur qu an titativ en chem ischen A nalyse 6.

A uflage Bd. II. p. 158.“ Poniew aż je d n a k Avoda reg u lick a m ałą tylko ilość azotanów w składzie sw ym zaw iera, dlatego zagęszczono w pierw b a d a n ą w odę przez odparow anie w łaźni w odnej, pozostały rozczyn odlano od w ydzielonego osadu, osad w ym yw ano n astęp n ie m ałem i ilościam i w ody i w ten sposób otrzym any rozczyn m iareczkow ano roz­

czynem m ianow anym indychtu. Do każdego dośw iadczenia brano do­

k ład n ie odw ażoną ilość w ody około 250 gm ., a po zagęszczeniu takow ej w sposób powyżej opisany do 25 cm 3 objętości, dolew ano naraz 50 cm 3 zgęszczonego k w asu siarkow ego a n astęp n ie rozczynu indychtu aź do w y stąp ien ia b a rw y zielonkow atej. O trzym aną ilość śred n ią k w asu azoto­

w ego 0-0056953 gm . na 1000 gm. w ody w prow adzono w rachunek.

8. Oznaczenia ilości n a d m a n g a n ezya n u .potasowego potrzebnej do utlenienia c ia ł o rganicznych.

Przy oznaczeniu ilości n ad m a n g a n e zy a n u potasow ego potrzebnej do utlenienia ciał organicznych postępow ano ściśle w ed łu g sposobu p o ­ danego przez Trom m sdorffa w wyżej przytoczonem dziele F resen iu sa p. 167. W odę p otrzebną do b a d a n ia wzięto z balonu szklanego o p atrzo ­ nego zaty czk ą szk lan ą a oznaczenie ilości n ad m an g an ezy an u przepro­

w adzono zaraz po n adejściu w ody z Regulic. Ilość nadm an g an ezy an u , k tó rą zużyw ało 100 cm 3 wody, w ynosiła z dw u dośw iadczeń 0 ’47 cm :i rozczynu n ad m an g an ezy an u potasow ego zaw ierającego w cm 3 0*0003163 gm. pow yższćj s o li; ilość zatem suchego n ad m an g an ezy an u potasow ego p otrzebna do utlenienia ciał organicznych w litrze w ody zaw artych w ynosi 0 0 0 1 4 8 gm .

Z estaw ienie w yników rozbioru obliczonych n a 1000 cz. w ody.

T len k u p o t a s u ... O-OOl 79 cz.

„ s o d u ... 0-00383 „

„ l i t u ... ślad n b a r u ... O.iKKKM „

„ w apniu ... 0-09578 „

„ m a g n u ... ... 0 0 2 9 2 1 „

„ ż e l a z a w e g o ... 0-00004 „

„ g lin o w e g o ... 0-00001 „ K w asu k r z e m o w e g o ... 0 0 1 1 2 0 „

„ w ę g l o w e g o ...0-32559 „

„ s i a r k o w e g o ... 0 0 0 5 6 3 „

„ azotow ego . . . 0 0 0 5 6 9 „ C h l o r u ... 0-00233 „ Ilość n ad m an ganezyanu potrzebna do

utlenienia ciał organicznych . 0 0 0 1 4 8 „ S kładników s t a ł y c h ... 0-25347 „ Ciężar g a t u n k o w y ...1.0002 p. 12-5".

Zespolenie p o łączeń na 1000 cz. wody.

Chlorek sodu.

Pod 2) znaleziono chloru . . . . Cl . . . . 0-00283 cz.

k tó ry w iąże s o d u ... N a . . . . 0 0 0 1 5 1 „ tw orząc chlorku s o d u ...N a Cl 0 0 0 3 8 4

P o d 4) znaleziono tlenku sodu . . NaO . . . 0'00383 do połączenia z Cl potrzeba . . . N a . . . . 0 0 0 1 5 l.

którem u o d p o w i a d a ...NaO . . . 0-00203 p o z o s t a j e ...NaO • ■ ■ <*00180 k tó ry w iąże k w asu siark o w eg o ' . . SO;i . . . 0.00232 tw orząc siarkam i sodowego . . . N a 0 S 0 3 . . 0'00412 S iark a n potasow y.

Pod 4) znaleziono tlenku potasu . . KO . . . 01)0179 k tó ry w iąże k w a su siarkow ego . . S 0 3 . . • 0-00152 tw orząc siarkam i potasow ego . . . KOSO,., . • 0'00331 S ia rk an barow y

Pod 6) znaleziono tlenku barow ego . BaO . . . 01)0004 k tó ry w iąże k w a su siarkow ego . . S 0 3 • • ■ 0'00002 tw orząc siarkam i barow ego . . . BaOSO,. . . 0 ‘00006 S ia rk a n w apniow y.

P od 4) znaleziono k w asu siarkow ego S 0 3 . • 0*00563 połączono z KO . . S 0 3 . . 0-00152 cz.

,, NaO . . . . 0-00232 „

„ BaO . . „ • • 0.00002 „ . . 0-00386 pozostaje k w asu siarkow ego . . . S 0 3 . . . . 0'00177 który w iąże tlenku w apniow ego . . CaO . . . 0-00124 tw orząc siarkam i w apniow ego . . . CaOSO.. . . 0-00301 A zotan w apniow y.

Pod 7) znaleziono kw asu azotowego NOr> . . . 0-00569 k tó ry w iąże tlenku w apniow ego . . CaO . . . 0-00295 tw orząc azotanu w apniow ego . . . C a 0 N 0 5 . . 0-00864 W ęglan w apniow y.

Pod 3) znaleziono tlen k u w apniow ego CaO . ■ 0"09578 połączono z S 0 3 . . . CaO 0-00124 cz.

.. X 0 , . . . „ 0-00295 „ . . . 0-00419 pozostaje tlenku w apniow ego . . . CaO . . . 0"09159 k tó ry w iąże k w asu w ęglow ego . . CO,, . . . 0 '0 7 196 tw orząc w ęglanu w apniow ego . . . CaOCO* . ■ 0-16355 W ęglan m agnow y.

P od 3) znaleziono tlenku m agnow ego MgO . . . 0 ‘02921 któ ry w iąże k w asu w ęglow ego . . C 0 2 . . . 0-03213 tw orząc w ęglanu m agnow ego . . . MgOCO,, . 0-06134 W ęglan żelazaw y.

Pod 6) znaleziono tlenku żelazaw ego FeO . . ■ 0-00004

tw orząc w ęg lan u żelazaw ego . . . F e 0 G 0 2 . .. 0-00006 T le n ek glinow y.

P od 6) znaleziono tlenku glinow ego Al2 0 3 . . 0-00001 K w as krzem ow y.

P od 4) znaleziono k w asu krzem ow ego SiO,, . . . 0-01120 S k ładniki stałe.

P od 1) znaleziono sk ład n ik ó w stałych . 0-25347 K w as w ęglow y w olny.

Pod 5) znaleziono k w a su w ęglow ego

co„

„ M g O . . . „ 0-03213 „

n » F e 0 • • • » 0-00002 „ . . 0-10411 do utw orzenia dw u w ęg lan ó w p o t r z e b a ...0-10411 pozostaje istotnie w olnego kw asu w ęglow ego CO„ 0-01737

Z estaw ienie sk ła d n ik ó w zespolonych n a 1000 cz. w ody.

Chlorku sodu (N a C l ) ...

S iark an u potasow ego (KO S 0 3) . . . . 0 00331 „

„ sodow ego NaO S 0 3) . . . 0-00412 „

„ litow ego (LiO S 0 3) . . . ślad

„ barow ego (BaO S 0 3) . . . . 0-00006 „

„ w apniow ego (CaO S 0 3) . . . 0-00301 „ A zotanu w apniow ego (CaO N 0 5) . . . 0-00864 „ W ęglanu w apniow ego (CaO GO*) . . . 0 1 6 3 5 5 „

„ m agnow ego (MgO C 0 2) . . . 0-06134 „

„ żelazaw ego (FeO CO„) . . . 0-00006 „ T len k u glinow ego (A l, 0 3) . . . o-o o o o i „ K w asu krzem ow ego (SiO„) . . . 0-01120 „ S k ład n ik ó w stały ch razem . . 0-25914 cz.

Ilość tychże przez odparow anie otrzym ana 0-25347 Ilość nad m an g an ezy an u potasow ego potrze­

bna do utlenienia ciał organicznych . 0-00148 „ K w asu w ęglow ego istotnie wolnego . . 0-01737

czyli 8-78 cm 3 przy o" i ciśnieniu 760 m/m.

O bliczenie tw a rd o śc i w ody.

T w a rd o ść ca łko w ita w stopniach fr a n c u s k ic h .

Stopniem tw ardości w ody n azy w am y ilość je d n o ste k w ęglanu w apniow ego zaw arty ch w 100,000 cz. w ody, przyczem całk o w itą ilość soli m agnow ych oblicza się na rów now ażną ilość w ęglam i w apniow ego.

P od 3) znaleziono tlen k u w apniow ego 0'09578 p/in i 0'02921 gm . p/m tlen k u m agnow ego, któ rem u rów now ażną je s t ilość 0'04089 gm. p/m tlen k u w apniow ego, czyli razem 0 '1 3667 p/m tlen k u w apniow ego. Ilości tej odpow iada 0-2440 gm. w ęg lan u w apniow ego, czyli 2 4 4 gm . w ę ­ glam i w apniow ego n a 100,000 gm . w ody. T w ardość zatem całkow ita tj. niegotow anej w ody w ynosi 24.4° francuskich (13’7° niem ieckich).

T w a rd o ść trw a ła .

Ilość tlen k u w apniow ego, połączonego z kw asem siarkow ym i a zo ­ towym , w ynosi 0 ‘00419 gin. p/m, rów now ażna tej ilości ilość w ęglanu w apniow ego = 01)0748 gm. p/m czyli 0'748 gin. n a 100.000 gm. w ody.

Stopień zatem w ody w ygotow anej i do pierw otnej objętości w odą prze- kroploną uzupełnionej, czyli stopień tw ardości trw alej w ynosi 0-7° franc.

(0-4" niem .).

T w a rd o ść p r z e m ija ją c a czy li czasowa

stanow i różnicę m iędzy tw ard o ścią całk o w itą a tw ard o ścią trw a łą i w y­

nosi w tym razie 2 3 ‘7° francuskich (13'3° niem ieckich).

O z n a c z e n ie ilości n i e k t ó r y c h s k ła d n ik ó w w w o d z ie zaczerpn iętej w m ie s ią c u M a r c u 1887.

W celu poszukiw ania, rzad k ich pierw iastków , ja k o tem na w stępie nadm ieniono, sprow adzono w m iesiącu M arcu 1887 r. je d e n balon 50 litrow y i 5 flaszek pięcio-litrow ych w ody regulickiej. P rz y tej sposob­

ności oznaczono rów nież ilość n iek tó ry ch sk ład n ik ó w w celu p rzek o n a­

nia się, czy w sk ład z ie w ody nie zaszła zm iana. P o stęp u jąc przy roz­

biorze chem icznym w sposób powyżej już opisany, oznaczono: ciężar g atunkow y w ody za pom ocą piknom etru objętości 100 cm 3, ilość chloru, do czego użyto 5004-455 gm. wody, ilość k w asu azotow ego i ilość sk ład n ik ó w stały ch przez odparow anie 2001‘575 gm . w ody. Zgodność

doczniej okazuje się z n astęp u jąceg o zestaw ien ia:

W oda zaczerpnięta C iężar g atu n k o w y w 1000 gm. Chloru

w ody znal. K w asu azotow ego S k ład n ik ó w stałych

W oda zaczerp n ięta w L isto p ad zie 1886 r. pozostaw iona w e flaszce w ydzieliła dotychczas żadnego osadu (prócz m ałej ilości w ęglanu pniowego n a ścianach flaszki) i nie posiada żadnej woni podobnie, świeżo zaczerpnięta.

5. L istopada 1886.

1-0002 0-00233 p/m.

0-00569 „ 0-25347 „

w Marcu 1887.

1-0002 0-00239 p/m.

0-00588 „ 0-24980 „

me wa- jak

Z e s t a w i e n i e ilości s k ła d n ik ó w s t a ł y c h z a w a r t y c h w w o d z ie z 6 ź r ó d e ł regulickic h.

D la potw ierdzenia, że w oda w szystkich 6-ciu źródeł regulickich w ypływ ających w n iedalekich od siebie odległościach, nie różni się pod w zględem sk ład u chem icznego, zaczerpnięto z k ażd eg o z 6-ciu źródeł osobno w ody do flaszki litrow ej w celu oznaczenia ilości s k ła d ­ ników stałych przez odparow anie.

O trzym ane re zu ltaty p rzed staw ia n astęp u jące zestaw ienie :

ilość użytej wody Ilość pozostałości Ilość składników stałych w ysuszonej p. 180" na 1000 gm. wody

1. 985-31 gm. 0-2492 gm. 0-253 p/m

2. 1006-81 „ 0-2508 „ 0-249 77

3. 937-36 „ 0-2334 „ 0-249 77

4. 811-69 „ 0-2020 „■ 0-249 77

5. 944-92 „ 0-2421 „ 0-256 77

6. 930-06 „ 0-2470 „ 0-266 77

W K rakow ie w Lipcu (18-go) 1887 r.

SPRAWOZDANIE

Z ROZBIORU CHEMICZNEGO WODY REGULTCKlfrT

zaczerpniętej cl. 10 Lipca 1888 r.

R e zu lta ty obliczone na litr wody.

S k ład n ik i stałe przez odparow anie po w ysuszeniu przy 180° — 0 2 5 3 K w as krzem ow y, ja k o SiO„, z jed n eg o I. w ody . . . . = 0 0 1 0 4 T len ek w apniow y, 2 ra z y strącan y „ „ . , . . . = 0'0 9 5 5 T le n e k m a g n o w y ... „ „ „ . . . . = 0'0 3 0 4 Chlor, oznaczony rozczynem m ianow anym z jednego 1. w ody = 0.0025 K w as azotow y oznaczony rozczynem m ianow anym indychtu,

w e wodzie zagęszczonej przez odparow anie 10 : 1 . = 0-0061 ilość n ad m a n g an ia n u potasow ego zużyta do utlenienia ciał

organicznych w g m ... — (>001 \ Obliczona z tćjże ilość ciał o r g a n ic z n y c h ... — 0 ’0055 T w ardość całkow ita, obliczona z ilości tlen k u w apniow ego

i tlenku m agnow ego, w stopniach niem ieckich . . . = 13-8°

f r a n c u s k i c h ... 2 4 -5 n T w ardość całkow ita, znaleziona rozczynem m ydła w stopniach

f r a n c u s k i c h ... ... 25-0°

T w ardość c z a s o w a ...— 19-2"

„ trw a ła (w ody w ygotow anej) ...= 5-8u A m o n i a k ...— ____

K w as a z o t a w y ...=

W K rakow ie <1. 17. S ierp n ia 1888 r.

---’