Przysłówki Utrwalenie wiadomości cz. I. Przysłówki Utrwalenie wiadomości cz. I

(1)

Przysłówki – Utrwalenie wiadomości cz. I

(2)

Ważne daty

734 p.n.e. – początek Wielkiej Kolonizacji 356 p.n.e. – narodziny Aleksandra Wielkiego

333 p.n.e. – zwycięstwo Aleksandra Wielkiego nad Dariuszem pod Issos 323 p.n.e. – śmierć Aleksandra Wielkiego

117‑138 p.n.e. – panowanie cesarza Hadriana

79 p.n.e. – wybuch Wezuwiusza i zniszczenie Pompejów

Scenariusz dla nauczyciela

Źródło: online-skills, licencja: CC0.

I. W zakresie kompetencji językowych. Uczeń:

1. zna i rozpoznaje następujące formy morfologiczne z zakresu gramatyki języka łacińskiego:

c) formy ﬂeksyjne przymiotników deklinacji I‑III.

8. Dokonuje następujących transformacji gramatycznych w zakresie morfologii:

c) formy ﬂeksyjne przymiotników deklinacji I‑III.

Nauczysz się

rozróżniać formy morfologiczne z zakresu gramatyki języka łacińskiego;

tworzyć transformacje gramatyczne w zakresie morfologii;

tworzyć i tłumaczyć formy przymiotników i przysłówków;

tworzyć przymiotniki, zaimki i rzeczowniki w związku zgody.

Łacińskie przymiotniki deklinacji I i II

(3)

Ćwiczenie 1

magnus numerus magna insula magnum oppidum puer miser vita misera oppidum miserum

liber pulcher lingua pulchra verbum pulchrum

Następnie uzupełnij zdanie odpowiednią formą przymiotnika.">

Przeanalizuj pojedyncze rzeczowniki i przymiotniki.

magnus numerus magna insula magnum oppidum puer miser vita misera oppidum miserum

liber pulcher lingua pulchra verbum pulchrum

Następnie uzupełnij zdanie odpowiednią formą przymiotnika.

a) clar... Romanus b) terras ignot...

c) puer content...

d) pulch... exemplorum e) coloniae Graec...

f) magn... divitiae g) liberi bon...

Termin „kolonia grecka” najczęściej odnosimy do intensywnej ekspansji kultury greckiej w VIII i VII w.

p.n.e. Kolonie to miasta zakładane przez Greków na terenach zamieszkanych przez ludy niegreckie.

Miasto, które wysyłało swoich osadników – kolonistów, było odtąd metropolią kolonii – jej macierzystą polis. W ciągu 150 lat pierwszej kolonizacji Grecy założyli tyle nowych miast, ile istniało przed 734 r. p.n.e.

– jej początkiem. Ruch ten nazywamy Wielką Kolonizacją. Greckie miasta powstały wtedy w południowej Hiszpanii, południowej Italii, nad Morzem Czarnym, na północy Afryki, a grecki model życia miejskiego zaczął być znany w basenie Morza Śródziemnego.

Najwcześniej założono kolonie na Sycylii, potem na południu Italii, następnie kolonizowano wybrzeża Tracji i Macedonii, północną Afrykę (Kyrena), południe Galii i Hiszpanii. Nie wiadomo, kiedy dokładnie zaczęto kolonizować wybrzeża Morza Czarnego. Niektóre miasta miały wiele kolonii (np. Milet założył od 75 do 90 miast), inne tylko jedną – jak Sparta (Tarent na południu Italii, dziś Taranto).

Najważniejszym czynnikiem ekonomicznym kolonizacji było poszukiwanie nowych terenów uprawnych, choć było tych powodów znacznie więcej, np. przeludnienie, klęski żywiołowe itd.

Kolejna kolonizacja o podobnej intensywności nastąpiła za czasów Aleksandra Wielkiego. Greckie miasta i ich styl życia poznano na Wschodzie – na terenie imperium perskiego od Egiptu po Mezopotamię, Indie i Afganistan.

Ćwiczenie 2

Dobierz do rzeczownika podanego w nominatiwie przymiotnik deklinacji I lub II w odpowiednim rodzaju i liczbie.

pulchrae, periti, bonus, clara, pulcher, clarus, peritum, bona, clarum, pulchrum, perita, bonum agricola ... (dobry)

nautae ... (doświadczeni) poeta ... (sławny)

lauri ... (piękne)

(4)

Do poniższych rzeczowników dobierz przymiotnik deklinacji III w odpowiednim rodzaju.

fortis, viridis, levis, horribilis

Pompeje

Jeden z najciekawszych wizerunków Aleksandra Wielkiego znajduje się obecnie w Muzeum

Archeologicznym w Neapolu. Mozaika, która przedstawia scenę bitwy pod Issos (333 p.n.e.), została tu przeniesiona z Domu Fauna w Pompejach. Starożytne Pompeje zniknęły z powierzchni ziemi w 79 r. n.e., przysypane sześciometrową warstwą popiołu wulkanicznego, a ożyły w XVIII w., gdy zaczęto odkrywać miasto zniszczone niegdyś podczas wybuchu Wezuwiusza. Był to punkt zwrotny poznawania antyku. Po latach analiz i interpretacji przedmiotów oderwanych od kontekstu kulturowego rozpoczęto badania życia Rzymian w całej jego rozciągłości. Pompeje zachowały ich obraz życia (przetrwały tam bezcenne przemioty codziennego użytku, ozdoby, freski, mozaiki i architektura, których poznanie zmieniło nasz sposób patrzenia na Rzymian) i stały się wielkim muzeum pod gołym niebem: możemy wędrować jego ulicami, oglądać ruiny forum, zaglądać do domów, sklepów, warsztatów.

Pompeje z lotu ptaka. Na pierwszym planie znajduje się bazylika, wikimedia.org, CC BY-SA 4.0

Zachował się list Pliniusza Młodszego, który opisuje historykowi Tacytowi okoliczności śmierci swego wuja, Pliniusza Starszego, rzymskiego uczonego, pisarza i urzędnika, przy okazji zdając dokładną relację z przebiegu katastrofy:

... ...

(5)

Wuj był właśnie w Misenum i osobiście sprawował dowództwo ﬂoty. W dniu 24 sierpnia koło godziny pierwszej moja matka zawiadamia go, że nadchodzi chmura niezwykłej wielkości i o dziwnym wyglądzie.

Wuj przed chwilą zażył kąpieli słonecznej, zaraz potem zimnej i, już spoczywając na łożu, pożywił się nieco, a potem zajął swoją pracą naukową. Na tę wiadomość zażądał obuwia, wspiął się na wzgórze, skąd można było najlepiej oglądać zadziwiające zjawisko. Istotnie, zaczynała się wznosić wysoko chmura. […]

Miała wygląd i kształt drzewa i na oko sprawiała wrażenie wielkiej pinii. […] Z jednej strony była lśniąco biała, z drugiej upstrzona plamami i brudnoszara na skutek zawartości ziemi i popiołu. Wuj uznając to zjawisko za istotnie niezwykłej miary i warte bliższego poznania – był przecież uczonym – rozkazuje sposobić do drogi statek.

[Źródło tekstu: Salvatore Nappo, Pompeje. Przewodnik po starożytnym mieście, Warszawa 2000, s. 14]

Pliniusz Starszy ruszył na pomoc ludziom mieszkającym w pobliżu Wezuwiusza i stał się jedną z oﬁar katastrofy. Historię tą opisywał w swoim liście do Tacyta bratanek Pliniusza Starszego, Pliniusz Młodszy, który znajdował się wtedy w pobliżu, po drugiej stronie Zatoki Neapolitańskiej. List ten jest niezwykle ważnym źródłem naukowym, dokumentalnym i historycznym.

Karł Briułłow, „Ostatni dzień Pompejów”, 1830-1833, Państwowe Muzeum Rosyjskie, Petersburg, Rosja, wikimedia.org, domena publiczna

Ćwiczenie 4

Wybierz, w jakim przypadku i liczbie stoją poniższe wyrażenia.

genetivus pluralis, dativus singularis, genetivus singularis, accusativus singularis laboris diﬃcilis

animalium ferocium militem fortem curae levi

(6)

Do każdego przymiotnika przyporządkuj jego antonim.

malus, pauper, turpis, gravis, difﬁcilis bonus

dives levis pulcher facilis

Ćwiczenie 6

Czy formy podane w kolumnie 2 są przysłówkami utworzonymi od przymiotników podanych w kolumnie 1? Wpisz TAK lub NIE.

1. 2. Odpowiedź

pulcher –ra - rum

pulchrum

longus –a –um longe

for s -e for ter

sapiens -n s sapienter

Ćwiczenie 7

Uzupełnij zdania przysłówkami utworzonymi od zaznaczonych przymiotników.

1. Malus dominus ... servos tractat.

2. Beatus homo ... vivere potest.

3. Homo elegans ... vivit.

Petroniusz

Rzymianinem, którego śmiało można było określić mianem homo elegans, był Gajusz Petroniusz, nazywany Petronius Arbiter, elegantiae arbiter. Historyk Tacyt w swoich Rocznikach (16, 18) tak o nim pisze:

Źródło: online skills, licencja: CC BY 3.0.

Ów „znawca rozkoszy” był także pisarzem, autorem powieści Satyryki, która nie zachowała się w całości;

jej najbardziej znanym fragmentem jest Cena Trimalchionis (Uczta Trymalchiona), opisana z dużym dowcipem i realizmem: …ułożyliśmy się przy stole i niewolnicy aleksandryjscy lali nam mrożoną wodę ze śniegiem na ręce, a po nich przyszli inni, którzy stanęli u nóg i z niezmierną starannością obcinali

paznokcie. I nawet przy tak uciążliwym zajęciu nie milczeli, lecz śpiewali przy tym. […] Rzekłbyś, że jesteś na przedstawieniu pantomimy z chórami, nie zaś w jadalni domu prywatnego. Atoli wniesiono bardzo wytworne zakąski […] Na tacy stał osieł z korynckiego spiżu, z biesiagami, które zawierały z jednej strony oliwki zielone, z drugiej czarne, nad osłem umieszczone były dwie szale, mające na krawędziach wyryte imię Trymalchiona i wagę srebra. Przylutowane mostki dźwigały pieczone koszatki, oblane miodem

(7)

z makiem. Leżały na srebrnym ruszcie gorące kiełbasy, a pod rusztem syryjskie śliwki z punickimi jabłkami granatowymi. Cała Uczta Trymalchiona na przemian bawi, dziwi i w humorystyczny sposób pokazuje absurdy tamtych czasów.

[Przekład: Seweryn Hammer]

Ćwiczenie 8

Na podstawie poznanego wcześniej tekstu, uzupełnij zdania odpowiednimi przysłówkami.

Vitellus ... leonem fugere potest.

Prometheus ... ingentes dolores tolerat.

Haec navis ... venit.

Prometeusz jest bohaterem niezwykle interesującego dramatu Ajschylosa pt. Prometeusz w okowach. Akcja tragedii zaczyna się w Scytii. Kratos (Gwałt) i Bia (Przemoc) idą, przytrzymując Prometeusza, a wraz z nimi Hefajstos, niosąc narzędzia do przykucia tytana do skały. Heros niechętnie wykonuje rozkaz Zeusa. Potem tytan zostaje sam, ale tylko na chwilę, bo oto pojawiają się Okeanidy, córki boga wód, a zaraz potem ich ojciec. Prometeusz odrzuca rady Okeanid, które dziwią się jego uporowi,

i propozycję Okeanosa, który chce pośredniczyć między Zeusem i Prometeuszem. Tytan nie chce jednak nikogo narażać, jest przekonany, że dobrodziejstwa wyświadczone ludziom są warte takiego cierpienia.

Zna wyroki losu, wie, że będzie cierpiał długo, zna także tajemnicę: oto panowanie Zeusa jest zagrożone, jeśli zawrze on związek małżeński z pewną boginią. Prometeusz mówi o tym tylko Io, która pojawiła się znienacka obok skały, gnana szałem i uciekająca przed widmem groźnego Argosa. To jej potomek uwolni kiedyś Prometeusza z okowów. Io poznaje koleje swojej dalszej ucieczki i w napadzie szału wybiega.

Zjawia się Hermes, żąda, by tytan zdradził tajemnicę losów Zeusa, jednak Prometeusz jest nieugięty.

Hermes grozi, że Zeus zaostrzy karę – strąci go do Tartaru i przyśle orła, który codziennie będzie wyjadał ciągle odrastającą wątrobę. Tak też kończy się sztuka: Prometeusz zapada się w głąb otchłani, a wraz z nim Okeanidy – chór trwający wiernie przy cierpiącym tytanie.

Prometeusz odbywa karę w górach Kaukazu. Po drugiej stronie naczynia Atlas (ceramika grecka z ok. 500 p.n.e.)., wikimedia.org, domena publiczna

(8)

Znajdź w podanych sentencjach łacińskie przysłówki i zapisz je obok ich polskich odpowiedników.

Sero venientibus ossa.

Honores saepe mutant mores.

Facile credo.

Bis dat, qui cito dat.

a) łatwo ...

b) szybko ...

c) późno ...

d) często ...

Ćwiczenie 10

Które z polskich przysłów wyrażają tę samą myśl co łacińskie?

Zaszczyty często zmieniają obyczaje., Kto daje szybko, daje dwa razy., Co nagle, to po diable., Chętnie wierzę., Ludzie wierzą w to, czego pragną., Kto późno przychodzi, sam sobie szkodzi., Kłamstwem daleko się nie zajdzie.

Sero venientibus ossa. ...

Honores saepe mutant mores. ...

Facile credo. ...

Bis dat, qui cito dat. ...

Ćwiczenie 11

Do każdego przysłówka przyporządkuj jego antonim.

stulte, multum, saepe, longe, bene male

sapienter raro prope parum

Ćwiczenie 12

Zaznacz zdania prawdziwe.

rebus publicis = dativus pluralis

discipulos diligentes = nominativus pluralis oratoris celebris = genetivus singularis

(9)

Ćwiczenie 13

Od podanych wyrażeń utwórz wskazane formy.

Słowniki

Słownik pojęć Aleksander Wielki

Aleksander III Macedoński zwany Wielkim (356–323 p.n.e.). Był synem Filipa II i Olimpias. Jako następca tronu był wychowywany przez Arystotelesa (od 342 p.n.e.). W 340 sprawował regencję pod nieobecność ojca; 338 odznaczył się w bitwie pod Cheroneą; rozwód Filipa II z Olimpias (337) poróżnił go z ojcem, ale wkrótce doszło do pojednania; po śmierci Filipa (336), w którą zdaniem niektórych miała być zaangażowana Olimpias, a być może i on sam, Aleksander Wielki wyeliminował wszystkich konkurentów i został królem Macedonii oraz hegemonem Związku Korynckiego.

Hadrian

Publius Aelius Hadrianus (76–138), cesarz rzymski w latach 117–138.

Neptun

italski bóg deszczu, chmur i wód, opiekun koni i wyścigów. Utożsamiany z greckim Posejdonem.

Petroniusz

Caius Petronius Arbiter (zm. 65 r. n.e.) – pisarz i poeta rzymski, żył w czasach Nerona, znany z dobrego smaku i elegancji. Autor romansu Satyryki.

Pliniusz Młodszy

Caius Plinius Caecilius Secundus (62–113), pisarz, polityk, siostrzeniec Pliniusza Starszego. Pozostał po nim zbiór listów, będących cennym źródłem historycznym.

Pliniusz Starszy

Caius Plinius Secundus (23–79), uczony, pisarz. Z jego obﬁtej twórczości zachowała się Historia naturalis, dzieło o charakterze encyklopedycznym.

Pompeje

miasto w Kampanii w Italii u podnóży Wezuwiusza, uległo całkowitej zagładzie w 79 r. podczas wybuchu Wezuwiusza. Wykopaliska na terenie Pompejów rozpoczęto w XVIII w.

Prometeusz

syn jednego z tytanów, brat Atlasa i Epimeteusza. Dobroczyńca ludzkości. Ukradł ogień Zeusowi, ...

...

(10)

Tacyt

Publius Cornelius Tacitus (ok. 55–120), historyk i pisarz. Pozostawił po sobie m.in.: Żywot Agrykoli, Dzieje, Roczniki.

Tibur

dziś Tivoli, miasto w Lacjum nad rzeką Anio. Od I w. p.n.e. Rzymianie wznosili tam okazałe wille, a jedną z najpiękniejszych była Willa Hadriana.

Triera

grecki okręt wojenny o trzech rzędach wioseł.

Słownik łacińsko‑polski

Źródło: online skills, licencja: CC0.

Galeria dzieł sztuki

Karł Briułłow, „Ostatni dzień Pompejów”, 1830-1833, Państwowe Muzeum Rosyjskie, Petersburg, Rosja, wikimedia.org, domena publiczna

(11)

Prometeusz odbywa karę w górach Kaukazu. Po drugiej stronie naczynia Atlas (ceramika grecka z ok. 500 p.n.e.)., wikimedia.org, domena publiczna

Mozaika z psem i napisem cave canem (strzeż się psa), Narodowe Muzeum Archeologiczne, Neapol, Włochy, wikimedia.org, domena publiczna

Aleksander na Bucefale podczas bitwy pod Issos (333 p.n.e.). Fragment tzw. mozaiki Aleksandra z Domu Fauna w Pompejach, Narodowe Muzeum Archeologiczne, Neapol, Włochy, wikipedia.org, domena publiczna





(12)

Bibliograﬁa

Salvatore Nappo, Pompeje. Przewodnik po starożytnym mieście, Warszawa 2000, s. 14 Tacyt, Dzieła, Warszawa 2004, s. 380

Petroniusz, Uczta Trymalchiona, Warszawa 1994, s. 13–14

Władysław Kopaliński, Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych, Wiedza Powszechna, Warszawa 1978

Encklopedia PWN; https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/Aleksander‑III‑Wielki;3867559.html

Sosos z Pergamony, „Gołębie pijące ze złotego naczynia”, II w. p.n.e., Muzeum Kapitolińskie, Rzym, Włochy, wikimedia.org, domena publiczna