WYMAGANIA PROGRAMOWE DZIAŁ WIEDZY

1

puszczającej; niepodkreślone elementy wiedzy warunkują otrzymanie oceny dostatecznej.

2. W kolumnie „Wymagania programowe ponadpodstawowe” podkreślono elementy wiedzy warunkujące uzyskanie oceny dobrej;

niepodkreślone elementy wiedzy to wymagania na oceną bardzo dobrą.

3. Ocenę celującą moŜna otrzymać za prezentację wiedzy wykraczającej poza obowiązujący program – wymagań programowych na tę ocenę nie moŜna sformułować.

WYMAGANIA PROGRAMOWE DZIAŁ WIEDZY

PODSTAWOWE PONADPODSTAWOWE

GEOGRAFIA OD PODSTAW

PO LEKCJACH TEGO DZIAŁU UCZEŃ:

• przedstawia podział nauk geograficznych;

• wyjaśnia znaczenie terminów: geografia, diagram, kartogram, kartodiagram, środowisko geograficzne, krzywa hipsograficzna, mapa, plan, skala mapy;

• wymienia źródła informacji geograficznej;

• odróŜnia (w atlasie lub podręczniku) kartogram od kartodiagramu;

• wymiena oŜywione i nieoŜywione elementy środowi- ska;

• odróŜnia wysokość względną od wysokości bez- względnej;

PO LEKCJACH TEGO DZIAŁU UCZEŃ:

• przedstawia zakres zainteresowań poszczególnych nauk geograficznych;

• porównuje zalety i wady róŜnych źródeł wiedzy geo- graficznej;

• do wskazanych danych liczbowych dobiera i uzasad- nia metodę prezentacji;

• odczytuje wysokości: względną i bezwzględną wska- zanych punktów (na rysunku poziomicowym);

• wskazuje na rysunku poziomicowym przykłady wklę- słych i wypukłych form rzeźby terenu;

• wykazuje róŜnice między poszczególnymi formami

2

• na rysunku hipsometrycznym wskazuje odpowiednią poziomicę;

• wymienia formy rzeźby lądów i dna oceanicznego;

• wymienia nazwy wklęsłych i wypukłych form rzeźby terenu;

• wymienia i wskazuje w atlasie róŜne postacie skali mapy;

• wskazuje w atlasie przykłady map ogólnogeograficz- nych i tematycznych;

• odróŜnia plan od mapy oraz mapę turystyczną od sa- mochodowej;

• wskazuje wybrane elementy treści na mapie i planie;

• orientuje przy uŜyciu busoli mapę w terenie;

• objaśnia sposób pomiaru wysokości pagórka.

rzeźby terenu i wskaŜe je na mapie;

• wskazuje na mapie najwyŜej i najniŜej połoŜone punkty na powierzchni Ziemi;

• omawia zastosowanie krzywej hipsograficznej;

• porównuje treściowo wybrane fragmenty zdjęć (sate- litarnych, lotniczych) i map;

• wyjaśnia róŜnicę między mapami ogólnogeograficz- nymi i tematycznymi;

• zamienia i porównuje róŜne postacie skal mapy;

• wyjaśnia sposoby orientacji mapy;

• na podstawie mapy turystycznej przygotowuje opis trasy wycieczki pieszej lub rowerowej;

• przygotowuje (na podstawie mapy) plan podróŜy sa- mochodowej;

• opisuje trasę wędrówki po mieście (z planem w ręku);

• orientuje mapę w terenie wskazaną metodą;

• mierzy wskazaną wysokość względną na mapie i w terenie.

ZIEMIA – NASZA PO LEKCJACH TEGO DZIAŁU UCZEŃ: PO LEKCJACH TEGO DZIAŁU UCZEŃ:

3 PLANETA • wymienia dowody kulistości Ziemi;

• wyjaśnia znaczenie terminów: elipsoida, geoida, gó- rowanie Słońca, doba, słoneczny czas miejscowy, czas strefowy, czas urzędowy, granica zmiany daty, orbita, gwiazdozbiór, rok, przesilenie letnie i zimowe, równonoc wiosenna i jesienna, dzień polarny i noc polarna;

• podaje nazwy kontynentów i oceanów oraz wskaŜe je na mapie;

• szereguje kontynenty i oceany wg powierzchni;

• podaje nazwy elementów linii brzegowej;

• podaje cechy charakterystyczne południków i równo- leŜników oraz wskazuje ich przykłady na globusie i na mapach;

• określa na mapie współrzędne geograficzne wskaza- nych obiektów;

• odróŜnia cechy ruchu obrotowego Ziemi od ich na- stępstw;

• oblicza czas słoneczny w dowolnym miejscu na Zie-

• podaje wartości podstawowych wymiarów Ziemi;

• wskazuje róŜnicę między elipsoidą obrotową a geo- idą;

• przedstawia wzajemne rozmieszczenie kontynentów i oceanów;

• wskazuje na mapie przykłady elementów linii brze- gowej;

• porównuje cechy południków i równoleŜników;

• stosuje współrzędne geograficzne do odnalezienia obiektów na mapie;

• na podstawie mapy określa rozciągłość południkową i równoleŜnikową wskazanych obiektów;

• wyjaśnia pozorny ruch ciał niebieskich po nieboskło- nie;

• wykazuje wzajemną zaleŜność cech oraz następstw ruchu obrotowego Ziemi;

• omawia działanie siły Coriolisa;

• przedstawia zaleŜność między długością geograficzną a czasem słonecznym;

4 mi;

• wskazuje na mapie Europy strefy czasowe i podaje ich nazwy;

• wymienia cechy ruchu obrotowego na Ziemi;

• wyjaśnia, którym kalendarzem posługujemy się obec- nie;

• wymienia terminy kardynalne (terminy zmiany astro- nomicznych pór roku);

• oblicza wysokość górowania Słońca w terminach równonocy w dowolnym miejscu na Ziemi;

• podaje nazwy stref oświetlenia Ziemi i określa ich granice.

• wyjaśnia, dlaczego im dalej przesuwamy się na wschód, tym czas staje się coraz późniejszy;

• wyjaśnia, dlaczego na Ziemi wyróŜniono 24 strefy czasowe i dlaczego je wprowadzono;

• wyjaśnia konieczność wprowadzenia czasów urzędo- wych;

• wzajemnie przelicza czasy: strefowy i słoneczny;

• wyjaśnia mechanizm granicy zmiany daty;

• uzasadnia róŜne oświetlenie półkul północnej i połu- dniowej w ciągu roku;

• wskazuje następstwa ruchu obiegowego Ziemi;

• przedstawia róŜnice między ruchem obrotowym a ruchem obiegowym;

• omawia oświetlenie Ziemi w terminach kardynalnych;

• uzasadnia zmianę miejsc wschodu i zachodu Słońca w ciągu roku;

• wyjaśnia zmienność czasu trwania dnia i nocy w cią- gu roku na Ziemi;

• przedstawia i stosuje zaleŜności między szerokością

5

geograficzną a wysokością górowania Słońca;

• charakteryzuje strefy oświetlenia Ziemi.

ELEMENTY ŚRODO- WISKA

PO LEKCJACH TEGO DZIAŁU UCZEŃ:

• wymienia nazwy elementów środowiska przyrodni- czego;

• wyjaśnia znaczenie terminów: atmosfera, litosfera, pedosfera, hydrosfera, biosfera, antroposfera, tropo- sfera, pogoda, średnia temperatura, amplituda tempe- ratury, niŜ i wyŜ baryczny, izobara, wiatr, pasat, mon- sun, front atmosferyczny, opady i osady atmosferycz- ne, izohieta, chmura, izoterma, czynniki klimatotwór- cze, fen, halny, piętra roślinne, strefy roślinne, gleby strefowe, klimat;

• wymienia elementy pogody;

• oblicza średnią temperaturę powietrza;

• określa, skąd i dokąd wieje wiatr;

• rysuje schemat globalnej cyrkulacji atmosfery;

• przedstawia mechanizm wiania pasatów;

• wymienia nazwy chmur;

PO LEKCJACH TEGO DZIAŁU UCZEŃ:

• omawia zaleŜności między elementami środowiska przyrodniczego;

• wskazuje przykłady zaleŜności przyczynowo- skutkowych w środowisku przyrodniczym;

• przedstawia zmiany temperatury w atmosferze (w pionie i w poziomie);

• oblicza amplitudę temperatury;

• przedstawia genezę wiatru;

• wyjaśnia globalną cyrkulację atmosfery;

• omawia mechanizm monsunów;

• wykazuje róŜnice między opadami a osadami atmos- ferycznymi;

• przedstawia rozmieszczenie opadów na Ziemi;

• wyjaśnia, dlaczego pada deszcz;

• wyjaśnia róŜnice między pogodą a klimatem;

• ustala gradację czynników klimatotwórczych;

6

• wyjaśnia genezę wybranych chmur;

• charakteryzuje czynniki klimatotwórcze;

• wymienia elementy klimatu;

• omawia genezę efektu cieplarnianego;

• wymienia piętra roślinne w Tatrach;

• wskazuje na mapie i podaje nazwy stref klimatycz- nych;

• ogólnie charakteryzuje strefy klimatów;

• wskazuje na mapie i podaje nazwy stref roślinnych;

• podaje nazwy roślin charakterystycznych dla po- szczególnych stref;

• wskazuje na mapie i podaje nazwy gleb strefowych;

• na podstawie klimatogramów charakteryzuje strefy klimatyczne i typy klimatów;

• wykazuje wpływ efektu cieplarnianego na klimat i działalność gospodarczą człowieka;

• uzasadnia piętrowość roślinności w górach;

• wyjaśnia genezę fenu (halnego);

• wykazuje i uzasadnia róŜnice między poszczególnymi strefami roślinnymi;

• charakteryzuje wybrane gleby strefowe;

• wykazuje wzajemną zaleŜność klimatu, gleb i roślin- ności;

• wyjaśnia znaczenie terminów: magma, lawa, wulkan, gejzer, skała, minerał, wietrzenie, krasowienie, ruchy masowe, erozja, akumulacja, źródło, ujście rzeki, te- rasa, meander, starorzecze, granica wiecznego śniegu, lodowiec, lądolód, firn, abrazja, klif, mierzeja, jezioro przybrzeŜne, deflacja, korazja, wydma, grzyb skalny;

• przedstawia budowę wnętrza Ziemi;

• przedstawia ogólny podział skał;

• wskazuje róŜnice między magmą a lawą;

• wyjaśnia genezę trzęsień ziemi, tsunami, wulkanu, gejzeru;

• omawia działanie róŜnych rodzajów wietrzenia oraz ruchów masowych;

7

• wskazuje na mapie i podaje nazwy duŜych płyt lito- sfery;

• wymienia wewnętrzne i zewnętrzne procesy rzeźbo- twórcze;

• wskazuje na ilustracji elementy doliny rzecznej;

• omawia odcinki biegu rzeki;

• wskazuje na mapie przykłady róŜnych ujść rzecznych;

• omawia przebieg granicy wiecznego śniegu;

• wskazuje elementy lodowca;

• wyjaśnia róŜnicę między lodowcem górskim a lądolo- dem;

• wyjaśnia genezę fal morskich;

• przedstawia genezę niszy abrazyjnej;

• wymienia rodzaje pustyń;

• wskazuje róŜnice między deflacją a korazją;

• wskazuje na mapie największe pustynie świata.

• wskazuje na rysunku formy rzeźby krasu zewnętrzne- go i wewnętrznego;

• omawia działalność rzeźbotwórczą rzeki w poszcze- gólnych odcinkach jej biegu (stosując rysunek od- ręczny);

• wyjaśnia genezę lejka i delty;

• uzasadnia przebieg granicy wiecznego śniegu;

• przedstawia genezę lodu lodowca;

• omawia zmiany rzeźby spowodowane przez lodowiec górski oraz przez lądolód;

• wykazuje róŜnice w działalności rzeźbotwórczej lodu lodowca i wód roztopowych;

• przedstawia proces niszczenia wysokiego brzegu i wyrównywania niskiego wybrzeŜa;

• wyjaśnia, skąd bierze się piasek na plaŜy;

• przedstawia działanie procesów rzeźbotwórczych na pustyni piaszczystej, Ŝwirowej i kamienistej;

• wskazuje podobieństwa i róŜnice między barchanem a wydmą paraboliczną;

8

• wyjaśnia mechanizm korazji;

• wyjaśnia genezę pustyń zwrotnikowych.