Raport z wyników
powszechnego spisu rolnego 1996
UWAGI WSTĘPNE
Opracowanie zawiera podstaw owe wyniki pow szechnego spisu rolnego przeprowadzonego w czerwcu 1996 r. oraz uwagi metodyczne (w załączniku). Spisem zostały objęte wszystkie indywidualne gospodarstwa rolne, działki rolne, gospodarstwa rolne sektora publicznego oraz pozostałe jednostki prowadzące produkcję rolną.
Spis przeprowadziło ponad 1481 rachmistrzów spisowych. Łącznie w spisie uczestniczyło ok. 1706 osób. Uczestniczyły wszystkie urzędy gminne w tym wójtowie, burmistrze i prezydenci. Zebrane dane odnoszą się do 86947 jednostek
W opracowaniu zaprezentowano wyniki zbiorcze z zasady w ujęciu wojwódzkim i tylko w odniesieniu do tematów w pełni opracowanych. Zakres tematyczny spisu był wyjątkowo obszerny, bowiem objął ponad 280 zagadnień z możliwością ponad 700 odpowiedzi. Ze spisu zostanie opracowanych ponad 800 tablic wojewódzkich, a ponadto 300 tablic z przekrojami gminnymi.
Powszechny spis rolny przeprowadzony w 1996 r. ukazuje więc stan aktualny rolnictwa, a w zestawieniu z wynikami poprzedniego pełnego spisu rolnego, przeprowadzonego w 1988 roku także obraz zmian, które dokonały się w ciągu ostatnich 8 lat.
W 1996 r. w porównaniu z wynikami spisu rolnego 1988 r. zmniejszyła się znacznie liczba gospodarstw rolnych, a mianowicie:
■ indywidualnych gospodarstw rolnych z 63430 w 1988 r. do 59458 w 1996 r., tj.
o 3972 (o 6,3%),
- spółdzielni produkcji rolniczej z 55 w 1988 r. do 44 w 1996 r.,tj. o 11 (o 20%),
■ gospodarstw państwowych a) z 36 w 1988 r. do 18 w 1996 r., tj. o 18 (o 50%);
Tabl.l Ogólna powierzchnia gruntów wg użytkowników
W yszczególnienie
1988 1996
w ha ogółem=100 w ha ogółem=100
Ogółem 612844 100,0 614877 100,0
Sektor prywatny 384964 62,8 374921 61,0
gospodarstwa indywidualne 360459 58,8 354616 57,7
w tym:
indywidualne gospodarstwa rolne 344836 56,3 317694 51,7
spółdzielnie produkcji rolniczej 25515 4,2 16564 2,7
Sektor publiczny 22439 3,7 5766 0,9
gospodarstwa państwowe 20091 3,3 5766 0,9
Grunty pozostałe nie stanowiące gospodarstw rolnych sektora prywatnego i publicznego
łącznie 205441 33,5 234190 38,1
W 1996 r.
zwierząt gospodarskich w ogólnej powierzchni użytków rolnych, w porównaniu z 1988 r.
zmniejszył się z 87,0% do 84,1%.
a /W 1996 r .s ą t o głów nie gospodarstw a Agencji W łasności Skarbu Państw a, spółki z p rzew agą kapitału p aństw ow ego, oraz p ozostałe gospodarstw a resortów nierolniczych
Struktura użytkowania gruntów Sektor prywatny
E3 Gospodarstwa indywidualne
□ Spółdzielnie produkcji rolniczej
■ pozostałe jednostki
E Grunty różne nie stanowiące
gospodarstw
Tabl. 2. Liczba indywidualnych gospodarstw rolnych wg grup obszarowych powierzchni użytków rolnych
Grupy obszarow e w ha
Liczba gospodarstw W procentach razem
1988 1996 1988 1996
Razem 63430 59458 100,0 100,0
1 - 2 13552 16377 21,4 27,5
2 - 5 27677 24097 43,6 40,5
5 - 7 10808 8409 17,0 14,1
7 - 10 7754 6149 12,2 10,3
10- 15 3512 3022 5,6 5,1
15- 20 127 793 0,2 1,3
20- 30 395 0,7
30- 50 151 0,3
50- 100 34 0,1
100-200 15 0,0
200-300 9 0,0
300-500 5 0,0
500-1000 2 0,0
1000 i więcej ** -
Największą grupę stanowią gospodarstwa o powierzchni do 5 ha (w 1988 r. 65,0%, a w 1996 r. 68,0%). Jednak w 1996 r. około 30,0% powierzchni użytków rolnych było w dyspozycji gospodarstw o obszarze ponad 10 ha (w 1988 r. 15,2%,), w tym blisko 15%
w gospodarstwach liczących powyżej 15 ha (w 1988 r. 0,7%).
Dla 1 9 8 8 r. - 1 5 ha i w ięcej (najw yższy przedział grupow ania sto so w a n y w tym okresie)
1,3% 8,0%
86,7%
Tabl.3. Struktura powierzchni indywidualnych gospodarstw rolnych wg grup obszarowych powierzchni użytków rolnych
G rupy obszarow e gospodarstw w ha
O gólna powierzchnia gruntów
Udział w procentach powierzchni razem
1988 1996 1988 1996
Razem 344836 317694 100,0 100,0
ł - 2 24710 28004 7,2 8,8
2 - 5 114212 93198 33,1 29,3
5 - 7 77230 57195 22,4 18,0
7 - 1 0 76717 57631 22,2 18,2
10- 15 49528 40323 14,4 12,7
15- 20 2439 15051 0,7 4,7
20- 30 10399 3,3
30- 50 6049 1,9
50- 100 2372 0,7
100-200 2089 0,7
200-300 2282 0,7
300-500 1843 0,6
500-1000 1258 0,4
1000 i więcej “
Struktura użytkowania gruntów Sektor publiczny
0 Gospodarstwa państwowe
97,0%
□ Pozostałe jednostki sektora publicznego
O Grunty różne nie stanowiące
gospodarstw rolnych
Dla 19 8 8 r. - 1 5 ha i w ięcej (najw yższy przedział grupow ania sto so w a n y w tym ok resie)
LUDNOŚĆ
1. Indywidualne gospodarstwa rolne powyżej 1 ha użytków rolnych
Według stanu w dniu 30.06.1996 r. na terenie wsi zamieszkiwało 368097 osób, co stanow iło 47,1% ludności województwa. Jak wykazał powszechny spis rolny, z gospodarstwami rolnymi na wsi było związanych 200568 osób, tj 54,5% ludności wiejskiej.
W miastach - z indywidualnymi gospodarstwami rolnymi związane były 25684 osoby, tj. 6,2%
ludności miejskiej.
Tabl.4. Liczba i struktura ludności związanej z indywidualnymi gospodarstwami rolnymi
Powierzchnia użytków rolnych w ha
Liczba ludności
W wieku przed -
produk
cyjnym
produkcyjnym
popro - dukcyj- nym razem mobil -
nym
niemo - bilnym
w osobach w % ludności
M iasta i W ieś
Ogółem 226252 25,0 57,1 37,4 19,7 17,9
1 - 2 ha 55776 23,8 5 8 ,6 . 38,0 20,6 17,6
2 - 3 35922 24,0 57,8 37,5 20,3 18,2
3 - 4 28650 24,2 56,9 36,9 20,0 18,9
4 - 5 23851 24,3 57,0 36,9 20,1 18,7
5 - 7 34424 25,3 56,4 36,8 19,6 18,3
7 - 10 26576 26,5 56,0 37,2 18,8 17,5
10 - 20 18038 28,6 55,5 37,8 17,7 15,9
20 - 50 2741 34,1 50.8 37,9 12,9 15,1
50 i więcej 274 33,6 56,6 44,9 11,7 9,8
w tym W ieś
Razem 200568 25,2 56,9 37,3 19,6 17,9
1 - 2 ha 42908 24,1 58,6 38,1 20,5 17,3
2 - 3 30798 24,1 57,8 37,6 20,2 18,1
3 - 4 26055 24,2 56,8 36,8 20,0 19,0
4 - 5 22319 24,4 56,8 36,8 20,0 18,8
5 - 7 32876 25,3 56,3 36,7 19,6 18,4
7 - 1 0 25588 26,5 55,9 37,2 18,8 17,6
1 0 - 2 0 17253 28,6 55,4 37,7 17,7 16,0
20 - 50 2530 34,6 50,0 37,6 12.4 15,4
50 i więcej 241 33,6 56,4 45,2 11,2 10,0
a / W iek przedprodukcyjny 0 - 1 7 lat; produkcyjny mobilny 18 - 4 4 lata; produkcyjny niemobilny 4 5 -5 9 /6 4 lata; poprodukcyjny 6 0 lat i w ięcej kobiety oraz 6 5 lat i w ięcej m ężczyźn i.
Wyniki ostatniego spisu rolnego wskazują, że na ogólną liczbę 226252 osób, które są we wspólnym gospodarstwie domowym z użytkownikami indywidualnych gospodarstw rolnych, 49,8% stanowiły kobiety a 50,2% mężczyźni. Na 100 mężczyzn ogółem przypadało 99 kobiet, na wsi również 99.
Ogółem z indywidualnymi gospodarstwami rolnymi związanych było 54,0% kobiet mieszkających na wsi oraz 6,1% mieszkających w miastach. Odpowiednio wśród mężczyzn:
55,0% na wsi oraz 6,4% w miastach.
Struktura ludności w wieku 15 lat i więcej (178278 osób) według poziomu wykształcenia w gospodarstwach domowych z użytkownikiem gospodarstwa rolnego w miastach i na wsi przedstawiała się następująco:
Ludność w wieku 15 lat i więcej według poziomu wykształcenia
Podst.ukoń.
4 1 ,5%
Zasad.zawodowe 30,4 % Podst.nieuk.i bez wyk.
Wyższe
Policealne
1,2% Średnie zawód.
13,3%
Średnie ogóln.
3 ,4%
Poziom wykształcenia ludności związanej z rolnictwem jest stosunkowo niski Prawie połowa (49,7%) osób w wieku 15 lat i więcej ma wykształcenie podstawowe ukończone lub nie, zaś ponadpodstawowe 50,3%. Dla ludności zamieszkałej na wsi struktura ta jest jeszcze mniej korzystna (odpowiednio 51,1% i 48,9%).
Ludność związana z indywidualnymi gospodarstwami rolnymi najczęściej (w 20,1%) utrzymywała się - wyłącznie lub głównie - z dochodów z pracy najemnej poza swoim gospodarstwem rolnym - poza rolnictwem, w tym na wsi w 19,5%. Na drugim miejscu były wymieniane dochody ze świadczeń emerytalnych (17,8%), na wsi również 17,8%, zaś na trzecim - dochody z pracy we własnym gospodarstwie rolnym (17,0% ogółem i 18,2% na wsi). Jednak 30% osób objętych spisem rolnym - nie mając własnego źródła dochodu - pozostawało na utrzymaniu innych. W tej grupie 70% stanowią dzieci w wieku 0-14 lat, które pozostają na utrzymaniu rodziców lub opiekunów.
W miastach z pracy we własnym gospodarstwie rolnym (wyłącznie lub głównie) utrzymywało się 10,0% ludności związanej z rolnictwem.
Tabl.S. Ludność związana z indywidualnymi gospodarstwami rolnymi według źródła _______ utrzymania ^_______ _____________________ _____________________________
W yłączne lub główne Ogółem W tym wieś
źródło utrzym ania
razem mężczyźni kobiety razem mężczyźni kobiety
Ogółem - liczba
ludności 225205 112850 112355 199595 100212 99383
Praca we własnym
gospodarstwie rolnym 17,0 15,0
w ods
19,1 etkach
18,2 15,9 20,5
Praca poza swoim gospodarstwem rolnym
- najemna w rolnictwie 0,5 0,7 0,2 0,5 0,7 0,2
Praca poza swoim gosp.
rolnym - najemna poza
rolnictwem 20,1 25,0 15,2 19,5 24,6 14,4
Praca poza swoim gosp. rolnym - na
własny rachunek 2,5 3,4 1,5 2,1 3,0 1,3
Emerytura 17,8 15,5 20,1 17,8 15,5 20,1
Renta inwalidzka 6,1 7,0 5,2 6,0 7,0 5.1
Renta rodzinna 2,1 0,3 3,9 2,1 0,3 3,8
Zasiłek dla
bezrobotnych 2,5 2,9 2,3 2,6 2,9 2,3
Inne niezarobkowe
źródło 1,0 0,6 1,3 1,0 0,6 1,3
Na utrzymaniu 30,4 29,6 31,2 30,2 29,5 31,0
w tym dzieci
w wieku 0-14 lat ... 21,1 21,6 20,6 21,3 21,7 20,8
a) B ez ludności, dla której nie zbierano informacji o źródle utrzymania.
Praca we własnym gospodarstwie rolnym była dodatkowym źródłem utrzymania dla 39,9%
ludności związanej z gospodarstwami rolnymi na wsi oraz 38,6% w miastach; a praca na rachunek własny poza rolnictwem zaledwie dla 0,3% ludności na wsi oraz 0,4% w miastach.
Tabl.6. Gospodarstwa domowe z użytkownikiem indywidualnego gospodarstwa rolnego
Powierzchnia użytków rolnych w ha
Gospodarstwa domowe
Przeciętna liczba osób w gospodarstwie w liczbach bezwzględnych w odsetkach
razem w tym wieś razem w tym wieś razem w tym wieś
Ogółem 59343 52090 100,0 100,0 3,81 3,85
1-2 ha 16343 12594 27,5 24,2 3,41 3,41
2-3 10130 8680 17,1 16,7 3,55 3,55
3-4 7727 6991 13,0 13,4 3,71 3,73
4-5 6203 5773 10,5 11,1 3,85 3,87
5-7 8394 7995 14.2 15,3 4,10 4,11
7-10 6137 5885 10,3 11,3 4,33 4,35
10-20 3811 3635 6,4 7,0 4,73 4,75
20-50 544 491 0,9 0,9 5,04 5,15
50 i więcej 54 46 0,1 0,1 5,07
...
Można zaobserwować nieznaczny wzrost przeciętnej liczby osób w gospodarstwie domowym w stosunku do 1988 r. Obecnie wynosi ona 3,81, w tym na wsi 3,85, podczas gdy w 1988 r. wynosiła odpowiednio 3,62 i na wsi 3,70. Zwiększenie sie wielkości gospodarstwa domowego można tłumaczyć trudną sytuacją na rynku pracy i powrotem "chłoporobotników"
do gospodarstwa.
Użytkownicy indywidualnych gospodarstw rolnych
Według wyników spisu rolnego w 1996 roku użytkowników indywidualnych gospodarstw rolnych o powierzchni powyżej 1 ha było 59343 a/. Ich liczba spadła w porównaniu z 1988 r. Wśród użytkowników indywidualnych gospodarstw rolnych tylko 28,7% stanowią kobiety zaś 71,3 % mężczyźni.
Tabl.7. Użytkownicy indywidualnych gospodarstw rolnych według wieku i pici
W y szczegół - nienie
O gółem W wieku
15-19 20-29 30-39 40-49 50-59 60-64 65 lat i więcej
Ogółem 59343 74 4056 11370 15791 11664 5611 10777
Mężczyźni Kobiety
42309 17034
58 16
3193 863
8887 2483
11943 3848
8676 2988
3744 1867
5808 4969 W odsetkach
Ogółem 100,0 0,1 6,8 19,1 26,6 19,7 9,5 18,2
Mężczyźni Kobiety
100,0 100,0
0,1 _ L',L
7,6 21,0
14,6
28.2 22,6
20,5 . 17,5
8,9 11,0
13,7 29,2
Interesująco przedstawia się struktura użytkowników według poziomu wykształcenia.
Odsetek osób o wykształceniu podstawowym lub bez takiego wykształcenia nie przekracza 50%, zaś udział osób z wykształceniem co najmniej średnim wynosi 19%, podobnie jak w przypadku całej ludności związanej z rolnictwem. Jednak poziom wykształcenia rolniczego tej szczególnej grupy osób jest bardzo niski: 73,5% nie ma wykształcenia rolniczego, zaś 19,3% posiada wyłącznie kursy rolnicze.
Użytkownicy gospodarstw rolnych według poziomu wykształcenia
Podst. nieuk, i bez wyk.
Podstawowe ukończone Zasadnicze zawodowe Średnie ogólnokształcące Średnie zawodowe Policealne Wyższe
7,3%
: i
:,8%
—T - T - r - i i
=> 40,9*5
r - r - i > i
'==* 2,2%
3,4%
T l " ! f " " I 1 1 1 r T- T I T T t T f ■ 'b 1,0%
= 3 2,4%
r r r r r
0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% 40% 45%
a) P on ad to 115 indywidualnych g osp od arstw rolnych było p row ad zon ych p rzez organ izacje w yzn an iow e oraz spółki cyw ilne i jaw ne.
Użytkownicy gospodarstw rolnych według poziomu wykształcenia rolniczego
Bez wykształ. rolniczego Kursy rolnicze Zasadnicze zawodowe Średnie zawodowe Policealne W yższe
= 3 4,0 % b 2,7
i
0,1%
0,4 %
19,3 %
□ 73,5 %
i f - y - r i — i— i— i— r - 1 — i— i— i i f "» “ ■ — »“ t “ ’ — i— '— '— I— »— '— i i ' 1 t
10 20 30 40 50 60 70 80
2. Działki rolne o powierzchni do 1 ha użytków rolnych
Ludność związana z użytkownikiem działki rolnej stanowi 27,7% ogółu ludności związanej z rolnictwem, w tym na wsi 22,3%. Ludność ta w większości mieszka na wsi (66,3%), w miastach zamieszkuje 33,7%. Różni sie ona nieznacznie wiekiem od ludności związanej z użytkownikiem indywidualnego gospodarstwa rolnego (o powierzchni powyżej 1 ha).
Ogólnie można stwierdzić, że jest to ludność starsza wiekiem, ponieważ większy jest udział osób w wieku niemobilnym oraz poprodukcyjnym (39,4%).
Tabl.8. Liczba i struktura ludności zwiazanej z działkami rolnymi według wieku
W yszczególnienie
Liczba ludności
W wieku J przed -
produk
cyjnym
produkcyjnym p o p r o - dukcyj- nym razem mobil -
nym
niemo - bilnym
w osobach w % ludności
Ogółem 86576 23,3 58,5 37,3 21,2 18,2
w tym; 0,1-1 ha 86035 23,3 58,5 37,3 21,2 18,2
M iasta 29147 21,9 60,0 37,2 22,8 18,1
w tym: 0,1-1 ha 29110 21,9 60,0 37,2 22,8 18,1
W ieś 57429 24,0 57,7 37,4 20,3 18,3
w tym: 0,1-1 ha 56925 24,0 57,7 37,4 20,3 18,3
a / W iek przedprodukcyjny 0 - 1 7 lat; produkcyjny m obilny 1 8 - 4 4 lata; produkcyjny niem obilny 4 5 -5 9 /6 4 lata; poprodukcyjny 6 0 lat i w ięcej kobiety oraz 6 5 lat i w ięcej m ężczyźn i.
Ludność związana z użytkownikiem działki rolnej ma korzystniejszą strukturę według poziomu wykształcenia, przede wszystkim dzięki znacznemu udziałowi ludności mieszkającej w miastach. Osoby o wykształceniu ponadpodstawowym stanowią 61,2% ogółu tej grupy ludności (z tego 65,9% mieszkający w miastach i 51,1% na w si).
Tabl.9. Ludność związana z użytkownikiem działki rolnej według źródła utrzymania *>
W yłączne lub główne źródło utrzym ania
Ogółem Mężczyźni Kobiety M iasta W ieś
Ogółem - liczba ludności 86077 41820 44257 29054 57023
W odsetkach
Praca na działce rolnej 2,7 1,5 3,8 1,4 3,3
Praca poza działką rolną -
najemna w rolnictwie 0,4 0,5 0,3 0,2 0,5
Praca poza działką rolną -
najemna poza rolnictwem 27,4 31,4 23,7 28,2 27,0
Praca poza działką rolną -
na rachunek własny 4,7 6,5 2,9 6,0 4,0
Emerytura 19,6 17,5 21,7 19,3 19,8
Renta inwalidzka 6,5 7,0 5,9 7,0 6,2
Renta rodzinna 2,1 0,4 3,8 2,1 2,2
Zasiłek dla bezrobotnych 3,4 3,6 3,2 3,0 3,6
Inne niezarobkowe źródło 0,9 0,7 1,2 0,8 1,0
Na utrzymaniu 32,3 30,9 33,5 32,0 32,4
w tym dzieci w wieku
0-14 lat 19,6 20,7 18,4 18,1 20,3
a) B ez o só b , dla których nie zbierano informacji o źródle utrzymania
Dochód z działki rolnej jest głównym źródłem utrzymania zaledwie dla 2,7% osób (w tym dla 3,3% mieszkających na wsi). Utrzymują się one głównie z: dochodu uzyskiwanego z pracy najemnej poza rolnictwem - 27,4% (w tym 27,0% mieszkających na wsi), emerytury - 19,6% (w tym 19,8% na wsi) oraz renty inwalidzkiej - 6,5% osób (w tym 6,2% na wsi).Trzeba jednak podkreślić, że dochód z działki rolnej był najczęściej wymieniany jako dodatkowe źródło utrzymania przez 37,3% osób ( z tego 32,5% mieszkających w miastach i 39,7% na wsi).
Gospodarstwa domowe użytkowników działki rolnej w liczbie 27402 są mniejsze w porównaniu z gospodarstwami użytkowników indywidualnych gospodarstw rolnych i składają się przeciętnie z 3,15 osób, na wsi 3,12 osób.
Użytkownicy działek rolnych
Według wyników spisu rolnego w 1996 r. było 27402 użytkowników działek rolnych, w tym 67,1% stanowili mieszkańcy wsi. W porównaniu z właścicielami indywidualnych gospodarstw rolnych znacznie wyższy był wśród nich odsetek kobiet (37,8% ogółu użytkowników działek). Druga istotna różnica to znacznie wyższy odsetek osób w wieku 65 lat i starszych. Stanowiły one 27,8% ogółu użytkowników działek. W tej grupie osób dominowały kobiety, których udział wynosił 52,3%. Wśród ogółu kobiet - użytkowniczek działek osoby w wieku 65 lat i więcej stanowiły 38,5%, z tego w miastach 34,6%, a na wsi aż 40,6%.
PRACUJĄCY
1. INDYWIDUALNE GOSPODARSTWA ROLNE
Według powszechnego spisu rolnego 1996 r. w swoim gospodarstwie rolnym pracowały głównie lub wyłącznie 96483 osoby l/, tj. 38,9% ludności w wieku 15 lat i więcej, związanej z gospodarstwami rolnymi Zdecydowana większość tej populacji (93766 osób, tj. 97,2%) pracowała wyłącznie w gospodarstwie rolnym, natomiast dla 2717 osób (2,8%) było to główne miejsce pracy, ponieważ dodatkowo pracowali również poza gospodarstwem.
Wśród 96483 pracujących w swoim gospodarstwie rolnym kobiety stanowiły 53,7%.
Dla 98,3 % kobiet pracujących w swoim gospodarstwie rolnym było to wyłączne miejsce pracy, podczas gdy dla mężczyzn odsetek ten wynosił 95,9%.
Pracujący wyłącznie w swoim gospodarstwie rolnym charakteryzują się stosunkowo niekorzystną strukturą wieku. Według powszechnego spisu rolnego ponad połowę tej populacji (60,5%) stanowiły osoby w wieku powyżej 44 lat, a co trzecia osoba była w wieku poprodukcyjnym. Niewielka grupa osób pracujących dodatkowo poza gospodarstwem rolnym odznaczała się młodszą strukturą wiekową w tej grupie osoby w wieku poprodukcyjnym stanowiły tylko 3,8%.
Tabl.10. Pracujący wyłącznie lub głównie w swoim gospodarstwie rolnym według wieku
W ick Ogółem Pracujący
wyłącznie głównie
W osobach
Ogółem 96483 93766 2717
W % ogółem
Przedprodukcyjny 3,6 3,7 0,6
Produkcyjny 67,6 66,8 95,6
mobilny 36,6 35,7 65,6
niemobilny 31,0 31,1 30,0
Poprodukcyjny 28,8 29,5 3,8
Wyniki powszechnego spisu rolnego wskazują nadal na mało korzystną strukturę wykształcenia osób pracujących wyłącznic w swoim gospodarstwie rolnym. Osoby z wykształceniem podstawowym ukończonym i nieukończonym stanowiły aż 61,7% tej populacji,a osoby legitymujące sie wykształceniem średnim i wyższym - 13,2%. Biorąc jednak pod uwagę, że w 1988 roku wykształcenie podstawowe, pełne i niepełne, miało 74,1%
pracujących wyłącznie w swoim gospodarstwie rolnym, a wykształceniem co najmniej średnim legitymowało się 8,5% pracujących, należy zauważyć, że w ciągu ostatnich 8 lat nastąpiła widoczna poprawa struktury pracujących według poziomu wykształcenia.
1 / W p ow szech n ym sp isie rolnym do pracujących w sw oim gospodarstw ie rolnym zaliczon o osob y, które w tygodniu poprzedzającym sp is, pracowały głów nie lub w yłącznie w sw oim gospodarstw ie rolnym.
Wśród 96483 pracujących wyłącznie łub głównie w swoim gospodarstwie rolnym 18461 , tj. 19,1% posiadało wykształcenie rolnicze. Z liczby tej 12800 (69,3% ukończyło kurs rolniczy, pozostałe 5661 osób posiadało wykształcenie szkolne o kierunku rolniczym, z tego wyższe - 137 (0,7%), policealne i średnie zawodowe - 2255 (12,2%), zasadnicze zawodowe - 3269 (17,7%).
T a b l.ll. Pracujący wyłącznie lub głównie w swoim gospodarstwie rolnym według poziomu wykształcenia
W ykształcenie Ogółem Pracujący
wyłącznie głównie
W osobach
Ogółem 96483 93766 2717
W % ogółem
Wyższe 0,7 0,7 2,5
Policealne 0,7 0,6 2,0
Średnie zawodowe 9,7 9,5 17,9
Średnie ogólnokształcące 2,5 2,4 4,1
Zasadnicze zawodowe 25,6 25,1 44,8
Podstawowe ukończone 51,8 52,5 26,9
Podstawowe nieukończone 9,0 9,2 1,8
Wyniki powszechnego spisu rolnego dostarczają szeregu informacji o czasie pracy w rolnictwie indywidualnym, zarówno o liczbie miesięcy pracy w roku, jak i przeciętnej dziennej liczbie godzin w roku oraz w poszczególnych sezonach. Informacje te pozwalają na stwierdzenie, że populacja pracujących w swoim gospodarstwie rolnym jest bardzo niejednorodna pod względem wkładu pracy. Przeciętna dzienna liczba godzin pracy w skali roku wynosiła 6,0 godzin; najwyższa była w sezonie letnim - 7,8 godziny, zaś najniższa - w sezonie zimowym - 4,0 godziny. Ponad połowa pracujących w swoim gospodarstwie rolnym (66,3%) pracowała, przeciętnie w skali roku, mniej niż 8 godzin dziennie, czyli krócej niż wynosi norma czasu pracy obowiązująca większość pracowników poza rolnictwem.
Zdecydowana większość (78,3%) pracujących w swoim gospodarstwie rolnym deklaruje pracę od 10 do 12 miesięcy w roku, do 3 godzin 14,8%, ale 19,9% spośród nich pracuje średnio w roku do 5 godzin dziennie, zaś 35,7% od 6-8.
Wyniki powszechnego spisu rolnego wskazują wyraźnie, że liczba godzin pracy jest zależna od wielkości gospodarstwa rolnego. W gospodarstwach małych, od 1-2 ha, pracowano przeciętnie dziennie 4,2 godziny. Dzienna liczba godzin pracy zwiększała się stopniowo wraz ze wzrostem powierzchni gospodarstwa rolnego. Około 8,4 godzin dziennie pracowano w gospodarstwach rolnych powyżej 20 ha, a w gospodarstwach powyżej 200 ha - 9,5 godzin dziennie.
Tabl.12. Pracujący wyłącznie lub głównie w swoim gospodarstwie rolnym według rocznego wkładu pracy
L ic/b a miesięcy
Ogółem Przeciętna dzienna liczba godzin pracy
do 3 4-5 6-8 9-10 11-12 powyżej
12 W osobach
Ogółem 96483 26969 18845 28146 14153 6457 1913
10-12 75566 11155 15037 26963 14057 6442 1912
7-9 6178 3490 1803 801 71 12 I
4-6 10418 8072 1943 375 25 3 -
do 3 4321 4252 62 7 - - -
W odsetkach
Ogółem 100,0 100,0 27,9 19,5 29,2 14,7 6,7 2,0
10-12 78,3 100,0 14,8 19,9 35,7 18,6 8,5 2,5
7-9 6,4 100,0 56,5 29,2 13,0 1,1 0,2 0,0
4-6 10,8 100,0 77,5 18,7 3,6 0,2 0,0 -
do 3 4,5 100,0 98,4 1,4 0,2 " • -
Zdecydowaną większość pracujących głównie lub wyłącznie w swoim gospodarstwie rolnym - 88,0% - stanowili członkowie gospodarstw domowych użytkujących małe gospodarstwa rolne, tj. od 1 do 10 ha, natomiast w dużych gospodarstwach rolnych (50 ha i więcej) pracowało 0,1% populacji pracujących.
Osoby łączące pracę w swoim gospodarstwie rolnym z pracą dodatkową częściej niż pracujący wyłącznie w swoim gospodarstwie wykonywali tę pracę na małych obszarowo gospodarstwach (1-10 ha); odpowiednie odsetki wynosiły 89,6% i 0,3%.
Tabl.13. Pracujący wyłącznie lub głównie w swoim gospodarstwie rolnym według powierzchni użytków rolnych
Powierzchnia w ha Ogółem Pracujący
wyłącznie głównie
W osobach
Ogółem 96483 93766 2717
1-2 17956 17503 453
2-5 36325 35300 1025
5-10 30645 29690 955
10-20 9958 9719 239
20-50 1458 1422 36
50-100 119 111 8
100 i więcej 22 21 1
W odsetkach
Ogółem 100,0 100,0 100,0
1-2 18,6 18,7 16,7
2-5 37,6 37,6 37,8
5-10 31,8 31,7 35,1
10-20 10,3 10,4 8,8
20-50 1,5 1,5 1,3
50-100 0,1 0,1 0,3
100 i więcej 0,1 0,0 0,0
Poza osobami pracującymi wyłącznie lub głównie w swoim gospodarstwie rolnym, funkcjonuje dość liczna grupa osób, wspomagająca swą pracą zasadniczą populację. Są to osoby pracujące głównie poza swoim gospodarstwem rolnym, a tylko dodatkowo - w swoim gospodarstwie. Według powszechnego spisu rolnego, tego typu populacja liczyła 36641 osób, tj. 14,8% ludności w wieku 15 lat i więcej.
Wśród ludności pracującej, związanej z gospodarstwami rolnymi, są również osoby w ogóle w nim nie pracujące, świadczące prace wyłącznie poza swoim gospodarstwem rolnym. Populacja ta liczyła 12858 osób, tj. 5,2% ludności w wieku 15 lat i więcej związanej z gospodarstwami rolnymi.
Populacja pracujących głównie lub wyłącznie poza gospodarstwem rolnym charakteryzowała się stosunkowo młodą strukturą wieku. Osoby w wieku pozaprodukcyjnym stanowiły niewielki odsetek - 1,3%. Zdecydowana większość tej populacji - 75,7% była w wieku mobilnym, tj. od 18 - do 44 lat.
Tabl.14. Pracujący wyłącznie lub głównie poza swoim gospodarstwem rolnym według wieku
W iek Ogółem
Pracujący
wyłącznie głównie
poza swoim gospodarstwem rolnym W osobach
Ogółem 49499 | 12858 | 36641
W % ogółem
Przedprodukcyjny 0.4 0,6 0,4
Produkcyjny 98,7 98,2 98,8
mobilny 75,7 81,5 73,6
niemobilny 23,0 6,7 25,2
Poprodukcyjny 0,9 1,2 0,8
Populacja pracujących poza gospodarstwami rolnymi odznaczała się nie tylko młodszą strukturą wieku, ale również korzystniejszą strukturą wykształcenia w porównaniu z pracującymi w gospodarstwach rolnych.
Tabl.15. Pracujący wyłącznie lub głównie poza swoim gospodarstwem rolnym według poziomu wykształcenia
W ykształcenie Ogółem
Pracujący
w yłącznie głównie
poza swoim gospodarstwem rolnym W osobach
Ogółem 49499 12858 36641
W % ogółem
Wyższe 4,8 7,6 3,8
Policealne 2,5 3,3 2,2
Średnie zawodowe 22,9 25,7 21,9
Średnie ogólno
kształcące 4,1 5,6 3,7
Zasadnicze zawodowe 48,0 44,3 49,3
Podstawowe ukończone 17,2 12,8 18,7
Podstawowe
nieukończone 0,5 0,7 0,4
Wykształceniem ponadpodstawowym legitymowało się 82,3% populacji, w tym wykształceniem średnim i wyższym 34,3%.
Wyższy poziom wykształcenia tej populacji łączy się z jednej strony z wyższym udziałem osób młodszych wiekiem, z reguły lepiej wykształconych, z drugiej strony wynika z faktu, że podejmując pracę poza gospodarstwem rolnym konieczne jest posiadanie pewnego poziomu kwalifikacji zawodowych.
Pracę poza gospodarstwem rolnym podejmują przede wszystkim członkowie gospodarstw domowych posiadających niewielkie gospodarstwa rolne.
85% populacji pracujących wyłącznie poza swoim gospodarstwem rolnym pochodziła z gospodarstw domowych użytkujących gospodarstwa rolne o powierzchni od 1 do 5 ha.
Tabl.16. Pracujący wyłącznie lub głównie poza swoim gospodarstwem rolnym według użytków rolnych
Powierzchnia w ha Ogółem
Pracujący
wyłącznie głównie
poza swoim gospodarstwem rolnym W osobach
Ogółem 49499 12858 I 36641
W % ogółem
1-2 32,8 45,6 28,3
2-5 43,2 39,0 44,7
5-10 20,1 12,7 22,7
10-20 3,6 2,4 4,0
20-50 0,3 0,3 0,3
50-100 0,0 0,0 0,0
100 i więcej 0,0 0,0 0,0
2. DZIAŁKI ROLNE
Według powszechnego spisu rolnego na działkach rolnych pracowało głównie lub wyłącznie 20278 osób, tj. 29,1% ludności w wieku 15 lat i więcej związanej z działkami rolnymi. Z liczby tej 98,3% pracowało wyłącznie na działce rolnej, natomiast dla 1,7% było to główne miejsce pracy. Większość - 59,2% - populacji pracujących na działkach rolnych stanowiły kobiety.
Pracujący na działkach rolnych charakteryzowali się jeszcze starszą strukturą wieku niż pracujący w gospodarstwach rolnych. Osoby w wieku powyżej 44 lat, tzn. w wieku niemobilnym i poprodukcyjnym stanowiły aż 78,8% tej populacji, w tym osoby w wieku poprodukcyjnym - 45,1%.
Struktura wieku rzutuje na poziom wykształcenia tej grupy pracujących. Osoby z wykształceniem podstawowym ukończonym i nieukończonym, stanowiły 58,7%, natomiast osoby z wykształceniem średnim i wyższym - zaledwie 18,7%.
Tabl.17. Pracujący wyłącznie lub głównie na działkach rolnych według cech demograficzno-społecznych.
W yszczególnienie Ogółem Pracujący
wyłącznie głównie
W osobach
Ogółem 20278 19936 j 342
W % ogółem Płeć
Mężczyźni 40,8 40,6 54,4
Kobiety 59,2 59,4 45,6
W iek
Przedprodukcyjny 0,9 0,9 0,3
Produkcyjny 54,0 53,5 86,0
mobilny 20,3 19,8 48,0
niemobilny 33,7 33,7 38,0
Poprodukcyjny 45,1 45,6 13,7
W ykształcenie
Wyższe 2,1 2,1 6,7
Policealne 1,2 1,2 0,6
Średnie zawodowe 11,9 11,7 22,2
Średnie ogólnokształcące 3,5 3,4 6,7
Zasadnicze zawodowe 22,6 22,3 37,1
Podstawowe ukończone 47,5 47,9 24,0
Podstawowe nicukończone 11,2 2,7
Tabl.18. Pracujący wyłącznie lub głównie na działkach rolnych według miesięcy pracy w roku
Liczba miesięcy Ogółem
w osobach w odsetkach
Ogółem 20278 100,0
10-12 6580 32,4
7-9 2145 10,6
4-6 6787 33,5
do 3 4766 23,5
GOSPODARSTWA ROLNE PROWADZĄCE DZIAŁALNOŚĆ
GOSPODARCZĄ ROLNICZĄ I POZAROLNICZĄ
Powszechny Spis Rolny w czerwcu 1996 r. wykazał, że działalność gospodarczą na rachunek własny (rolniczą i pozarolniczą) prowadziło 78212 gospodarstw rolnych, tj. 90,0%
ogółu, w tym 18 należących do sektora publicznego oraz 78194 gospodarstwa sektora prywatnego. Użytkownicy pozostałych gospodarstw rolnych (10% ogółu), zgodnie z uzyskanymi od nich informacjami, nie prowadzili działalności rolniczej, tzn. odłogowali całą posiadaną powierzchnię użytków rolnych i w momencie spisu nie mieli na stanie zwierząt gospodarskich, a także nie przewidywali podjęcia chowu zwierząt oraz jednocześnie nie potwierdzili prowadzenia działalności pozarolniczej, a źródłem ich dochodów były m in. renty, emerytury lub praca najemna.
Spośród jednostek, które zadeklarowały prowadzenie działalności gospodarczej 69539 gospodarstw, tj. 88,9% ogółu spisanych podmotów, realizowało wyłącznie lub głównie działalność związaną z działem gospodarki "Rolnictwo, łowiectwo i leśnictwo", a 8672 (11,1%) prowadziło działalność pozostałą, obejmującą między innymi: rybactwo i rybołówstwo, handel, produkcję, budownictwo i transport.
Tabl.19. Gospodarstwa prowadzące działalność na rachunek własny według grup obszarowych użytków rolnych.
Gospodarstwa rolne prowadzące działalność gospodarcza
Grupy obszarowe w tyrn
użytków rolnych ogółem pozarolniczą w tym gospodarstwa
indywidualne w osobach
Każeni 78212 8672 8634
1 ha i mniej 22335 3398 3398
1 - 2 14403 1901 1901
2 - 3 9347 947 946
3 - 4 7326 630 630
4 - 5 5983 451 450
5 - 7 8262 547 547
7 - 10 6084 421 419
1 0 - 15 3013 206 205
1 5 - 2 0 790 49 49
2 0 - 3 0 395 47 47
30 - 50 154 25 24
5 0 - 100 39 9 8
100 ha i wiecej 81 41 10
Gospodarstwa rolne o powierzchni użytków rolnych do 1 ha stanowią 28,6% ogółu gospodarstw deklarujących prowadzenie działalności gospodarczej rolniczej i pozarolniczej.
W ogólnej liczbie gospodarstw realizujących działalność pozarolniczą (8672), jednostki o areale użytków rolnych do 1 ha stanowią aż 39,2% i najliczniej występują w obrębie grupy obszarowej 0,1 - 0,2 ha (21,9%) oraz 0,2 - 0,5 ha (9,0%). Powyższe oznacza, że zwłaszcza gospodarstwa małe obszarowo, a więc nie mające możliwości rozszerzenia produkcji rolniczej w związku z ograniczonym areałem powierzchni użytków rolnych, najczęściej podejmują działalność gospodarczą pozarolniczą. Stwierdzić jednak należy, że prowadzenie działalności pozarolniczej przez użytkowników gospodarstw lub dorosłych członków ich gospodarstwa domowego jest ciągle zjawiskiem rzadkim.
UŻYTKOWANIE ZIEMI
Wyniki powszechnego spisu rolnego 1996 r. wskazują, że:
• zajmujące 356,6 tys. ha użytki rolne stanowią 58,0% powierzchni ogólnej województwa,
• lasy i grunty leśne są położone na 197,9 tys. ha stanowią 32,2%,
• natomiast pozostałe grunty, tj. pod zabudowaniami, wodami, drogami, innymi gruntami i nieużytkami zajmują 60,4 tys. ha, a więc około 9,8% powierzchni ogólnej województwa,
• w powierzchni użytków rolnych grunty orne zajmują 270,8 tys.ha, tj. 44,0% powierzchni ogólnej województwa,
• sady 2,4 tys.ha, tj. 0,4% powierzchni ogólnej województwa,
• użytki zielone 83,4 tys.ha, tj. 13,6% powierzchni ogólnej województwa, przy czym w porównaniu z latami poprzednimi nastąpiło wyraźne przesunięcie z powierzchni wypasanej na wykaszaną tj. z powierzchni pastwisk trwałych do powierzchni łąk trwałych.
W 1996 r. struktura użytkowania ziemi różniła się dość znacznie od notowanej w 1988 roku, ponieważ:
■ zmalał o 0,6 punktów procentowych udział powierzchni użytków rolnych w powierzchni ogólnej,
■ udział użytków zielonych zwiększył się o 1,1 procent,
■ udział lasów zwiększył się o 1,4 punkty procentowe,
■ udział gruntów pozostałych zmalał o 0,8 punktów procentowych.
W powszechnym spisie rolnym 1996 r. po raz pierwszy dokonano spisu powierzchni gruntów pod zabudowaniami w wyniku czego powierzchnia użytków rolnych została skorygowana (m minus) o 15,0 tys.ha. Grunty zajęte pod zabudowaniami, które wcześniej ujmowano w powierzchni użytków rolnych, w spisie ujęto w grupie pozostałych gruntów.
W strukturze użytkowania gruntów należących do rolnictwa znacznie powiększyła się powierzchnia odłogów i ugorów - z 667 ha w 1988 r. do 32950 ha w 1996 r. Łącznie z gruntami różnymi nie stanowiącymi gospodarstw rolnych powierzchnia odłogów i ugorów w 1996 r. wyniosła 54871 ha.
Tabl.20. Struktura użytkowania gruntów
W yszczególnienie
Ogółem Sektor
prywatny
Sektor publiczny
Sektor prywatny
Sektor publiczny w tys.ha w procentach powierzchni ogólnej w procentach ogółem
Powierzchnia ogólna 614,9 100,0 100,0 100,0 66,3 33,7
Użytki rolne 356,6 58,0 80.9 13,0 92,4 7,6
grunty orne 270,8 44,0 62,2 8,3 93,6 6,4
Kidy 2,4 0,4 0,5 0,1 90,7 9,3
łąki 65,4 10,7 14,4 3,3 89,6 10,4
pastwiska 18,0 2,9 3,8 1,3 85,1 14,9
Lasy 197,9 32,2 9,3 77,2 19,2 80,8
Pozostałe grunty 60,4 9,8 9,8 9,8 66,3 33,7
w lym:
pod zabudowaniami i
podwórzami 15,0 2,4 3,7 0,1 99,3 0,7
Powierzchnia odłogów i ugorów w 1996 r. wynosiła: w sektorze prywatnym 40484 ha a w sektorze publicznym 14387 ha.
