Jan Bieńkowski
Blok, kamienice i mieszkania na
Starym Mieście w Warszawie
Ochrona Zabytków 6/2-3 (21-22), 86-92
R yc. 98. Plan Starego M iasta. Program odbudowy.
BLOK,
KAMIENICE
I
MIESZKANIA NA STARYM MIEŚCIE
W WARSZAWIE
J A N B IE Ń K O W S K I
W a rs z a w a , j a k w szystkie śre d n io w iec zn e m iasta w Polsce, m a c h a ra k te ry sty c zn y u k ła d sza c h o w n ic o w y z p ro sto k ątn y m ry n k ie m p o środ ku , z któ rego ro g ó w ro z c h o d z ą się po d w ie u lice p ro stop ad le d o siebie i d o ry n k u . P o szczeg ó ln e b lo k i, p o d zie lo n e n a d z ia łk i o szerokości 8— 9 m , są z a b u d o w a n e o d fro n tu b u d y n k a m i m ieszkal n y m i, w ty le d z ia łk i — g o sp o d a rc zy m i; środ ek z a jm u je n iew ielkie p o d w ó rk o . D o m y fro n to w e p rz e w a ż n ie trzyok ien n e. Z b ieg iem la t, w sk u tek częstych p o ża ró w , p rzeró b ek i n a d b u d ó w e k g ra n ic e ty c h p a rcel u le g a ły p e w n y m p rzesu n ięcio m , n iem n iej z a sa d n ic zy u k ła d p o zo stał n iezm ien io n y.
B u d y n k i go sp o d arcze p o czą tk o w o p a rtero w e, p rzew a żn ie d rew n ia n e p rz e ra b ia n o z czasem n a m u ro w a n e, m ieszkalne, p o w ię k sza jąc p o w ie rzc h n ię ic h z a b u d o w y kosztem p o d w ó rk a i p o d w y ż sza ją c w ysokość. N ie je d n o k ro tn ie p o w ie rzc h n ia z a b u d o w y , z w ła sz c z a w X I X w ., d o c h o d ziła do 9 0 % p o w ie rzc h n i p a rc e li, c o p rz y zw iększon ej ilości k o n d y g n a c ji i n ieo d p o w ied n im ro zp la n o w a n iu p o szc zeg ó ln y c h lo k ali o ra z b ra k u u r z ą d z e ń sa n ita rn y ch — stw a rzało w yso ce n ieh ig ien iczn e w a ru n k i m ieszkan io w e, sp rzeczn e z p o stu la ta m i n ow o czesn ego osiedla.
P r z y sp o rzą d za n iu p la n ó w o d b u d o w y d z ie ln ic y starom iejskiej p rzy ję to zasa d ę, że w o b rę b ie d a w n y c h m u ró w o b ro n n y ch z a c h o w a ć n a le ż y za sa d n ic z ą sieć u lic z n ą w je j p ie rw o tn y m u k ła d zie śred n io w iec zn ym . Z a c h o w a n o ró w n ie ż z a b u d o w ę o b rz e ż n ą R y n k u i u lic w lin ii d a w n y c h fu n d am en tó w , w y b u rz a ją c n ato m ia st w szystkie o fic y n y , nie p rz e d s ta w ia ją c e w arto ści ani a rch itek to n iczn ej a n i h isto ryczn ej. W ty c h b lo k a c h , gd zie d łu g o ść p a rcel je s t zn a c zn a , ja k n p . p o m ię d z y u licą P iw n ą i S zero k im D u n a je m a lin ią m u r ó w o b ro n n y c h , za g a d n ie n ie d o stateczn eg o n aśw ietlen ia p o m ieszczeń n ie w y m a g a ło s p e c ja ln y c h p rzesu n ięć, p o zo staw io n o w ię c d a w n ą g łęb o ko ść z a b u d o w y fro n to w ej. N a to m ia s t w b lo k a ch w ęższy c h , j a k np. p o m ię d z y P iw n ą i Ś w ięto jań ską, z d e c y d o w a n o się n a p o w a żn e w yb u rz e n ia . C h c ą c b o w ie m w w iększości k a m ie n ic, p rz e d s ta w ia ją c y c h d u ż ą w arto ść a rch ite k to n iczn ą i h isto ry czn ą , z a c h o w a ć z w ła szc za o d stron y u lic y Ś w ięto
Ry. i o i . W nętrze winiarni w kam ienicy Fukiera w g projektu W . Fodlewskiego.
jań sk ie j tak ch a ra k te ry styc zn ą d la S ta reg o M ia sta trzytrak to w o ść p lan u zre d u k o w an o głęb o ko ść n iek tó rych b u d y n k ó w od u licy Piw n ej n iejed n o k ro tn ie n aw et d o 7 m ja k n p. P iw n a nr 18, 20 i 22.
P ozostaw ien ie ted y d a w n eg o u k ład u ulic nie n atra fiło n a sp ecjaln e tru d ności, z w ła sz c z a , że śred n io w ieczn a W a rs z a w a , p o m im o pozorn ej szczu p ło ści m iejsca nie b y ła z a b u d o w a n a z b y t ciasn o. Z a b u d o w a n e b y ło oko ło 4 0 % d z ia łk i, w yn o szącej od 320 do 360 m 2 p o w ierzch n i
D zięk i w yb u rzen io m u zyskan o w ew n ą trz b loków o d p o w ie d n ie p rzestrzen ie, n a któ ry ch u rzą d zo n o zieleń ce, p o sad zo n o d rze w a i u staw io n o ła w k i, ja k np. na za p le c z a c h n iep arzy stej, zach o d n iej stro n y P iw n ej i S zero k ieg o D u n a ju .
W śród zielen i, w b loku z a w a rty m p o m ięd zy P iekarską, P iw n ą . W ąskim D u n ajem i d a w n y m i m u ram i o b ro n n y m i p ro jek tu je się p rzed szko le. N a ty ła c h Piw n ej i Piekarskiej o b o k m u ró w b y łeg o kościoła A u g u stia n ó w , w śród k rze w ó w i d rze w o d b u d o w a n o d a w n y b u d y n e k p rz e ra b ia ją c go na n ow ocześn ie u rzą d z o n y żłob ek.
Ż y w o p ło ty k ry ją sp ecjaln ie w y d zie lo n e m iejsca n a śm ietn iki i trzep aki.
B loki o ta c z a ją c e R y n e k St. M ia sta m a ją c h a ra k te r m ie sza n y tj. h an d low o -m ieszkaln y z u w zg lęd n ien ie m lo kali o p rze z n a c z e n iu sp o łe czn y m , ja k n p . b lo k z a w a rty p o m ięd zy R y n k ie m (stroną D e k e rta ), N o w om iejsk ą i K r z y w y m K o łe m b ęd zie sied zib ą M u zeu m
1 W g E. S z w a n k o w s k ie g o , W arszaw a, rozwój urbanistyczny i architektoniczny. W arszawa !95
R yc. 102. W nętrze kam ienicy Fukicra. Sala zebrań Stow arzyszenia H isteryków Sztuki. Rekonstrukcja W. Podlewskiego.
H isto ry c z n e g o W a rszaw y . W d aw n ej k a m ie n icy F u k ie ra , R y n e k St. M ia sta n r 27 — S t o w a rzy sze n ie H isto ry k ó w S z tu k i; R y n e k n r 29 i n r 31 (d a w n a k a m ien ica K s ią ż ą t M a zo w iec k ich ) — P . A . N . ; R y n e k n r 18 i 20 — m u zeu m M ic k ie w ic z a i S ło w a c k ie g o .
N a R y n k u S t. M ia sta i u lic y Ś w ięto jań sk iej oraz n a całej p ra w ie Piw n ej łą c zn ie z Z a p ieck iem w p a rte ra c h są sklep y, n ato m iast od stron y p o d w ó re k ’ m a g a z y n y i skład y.
Ryc. 103. W nętrze sieni przy ul. Świętojańskiej. Stan przed zniszczeniem.
W starych sklep o w ych p o m ieszczen ia ch n ow oczesn e lokale h a n d lo w e o d p o w ia d a ją w szystkim w y m a g a n io m d zisiejszego d n ia.
D a w n e o k n a w ysta w o w e w w ielu w y p a d k a c h zn a czn ie po w iększo n o , w sta w ia ją c d u że je d n o lite szy b y . S am e o tw o ry są o b ram io n >paskami. p rzew a żn ie z kam ien ia.
P o w ięk szen ie o tw o rów o k ien n ych nie tylko u m o żliw ia u rzą d zen ie od p o w ied n iej w y s ta w y , ale w p ły w a d o d a tn io na o św ietlen ie sam ego lokalu . W ejście d o sklepów z w ła sz c z a m n iejszych zro b io n o z sieni, d o w ięk szych p o m ieszczeń , z a jm u ją c y c h c a łą szerokość p a rte ru , a n iek ied y p a rtery kilku b u d y n k ó w -— d rzw i w ejściow e p ro w a d z ą bezp ośred nio z u licy .
Z e w zg lę d u na konieczność u zysk an ia w iększej p o w ie rzch n i u żytk o w ej d la p u n k tó w m a sow eg o ż y w ien ia —- p o łą czo n o p o szczeg óln e d o m y p rzez p rzeb icie o tw o ró w w ścia n a ch s zc zy to w y c h na tej sam ej k o n d y g n a c ji, w zg lę d n ie p o łą czo n o p o szczeg óln e p iętra w ew n ę trz n y m i w y g o d n y m i sch od am i.
W z w ią zk u z c a łk o w ity m w yk o rzysta n ie m p arteró w d la celów sp ołeczn o -u słu go w ych w b lo k a c h p o m ię d z y u lica m i P iw n ą a Ś w ięto jań ską o ra z P iw n ą a R y n k ie m — lokale m ieszka ln e z a c z y n a ją się d o p iero od I p iętra.
W a ru n k i n aśw ietlen io w e p rz y n iew ysokiej stosu nkow o za b u d o w ie (p rzeciętnie trzy p iętra ) i p rz y szerokości p o d w ó rek zb liżo n ej d o w ysokości k am ien ic, a w ięc p rz y sto su n ku i : i , b ę d ą zu p ełn ie d o b re j w p o zo stały ch b lo k a ch stosunek ten jest jeszcze ko rzystn iejszy. W w y p a d k u , g d y z a c h o w a ły się w d o b ry m stanie p iw n ice, zw ła szcza g o ty c k ie z o stro łu k am i i ch a ra k te ry styc zn y m w ią za n iem ceg ieł, ja k np. na R y n k u S t. M ia sta po stron ie K o łłą ta ja n r 2 1, 21 a , 23 i 25 — a d a p to w a n o je na w in iarn ię- restau rację, celem u d ostęp n ien ia ich szerok im rzeszom ludności.
C ie k a w e kam ien n e p o rtale w ejścio w e do p o szczeg ó ln y ch k a m ien iczek ja k ró w n ież sklep io n e, stosu nk ow a w ąskie i skrom ne sienie w ejściow e, b ieg n ą ce p rzez ca łą głębokość b u d y n k u — p o zo staw io n o w d aw n ej form ie.
W ięk szość d o m ó w starom iejskich za c h o w a ła swój sp ecyficzn y u k ład trzy tra k to w y , k tó ry o d p o w ie d n io p rzysto so w an o do o b ecn y ch w y m a g a ń . W b u d y n k a c h tych k latk a sch o d o w a u m ieszczo n a w śro d k ow ym trakcie, p o zo stała na d a w n y m m iejscu . P olepszono je d y n ie w a ru n ki naśw ńetleniow e, p rzysto so w u ją c je w m iarę m ożności do o b o w ią zu ją c y c h p rzep isó w . P rzez p o szerzen ie p rzestrzen i p o m ięd zy b ieg am i schodów' w yzy sk a n o do
m aksim u m św ia tło z okien « latarni» tj. n a d b u d o w y tw o rzą cej ch a ra k te ry styc zn ą syl w etk ę p o n a d d a ch a m i k a m ien iczek starom iejskich.
B iegi sch o d o w e n a St. M ieście n a ogół b y ły d rew n ian e i w skutek tego w szystkie p ra w ie sp ło n ęły b ą d ź u lé g ly zb u rzen iu .
O b e c n ie n a p o d staw ie p rzed w o jen n y ch p o m ia ro w y ch rysu n kó w in w e n ta ry z a c y jn y c h m o żn a n iektóre z n ich o d tw o rzy ć .
P e w n ą ilość klatek sch o d o w y ch z lik w id o w a n o ze w zg lę d ó w o szczęd n o ścio w y ch , z w ła sz c z a te, k tó re nie p rz e d sta w ia ły w iększej w arto ści p od w zg lę d e m a rch ite k to n iczn ym , p o zo sta w ia ją c je d n e sch o d y na d w ie, a n iek ie d y i trzy k am ien ice.
G łę b o k ie n a oko ło 9 m tra k ty m ieszkan io w e stan o w iły d a w n iej d u że ciem n e iz b y 0 stro p ach w sp a rty c h p rz e w a ż n ie n a b e lk a c h d rew n ia n y ch . O b e c n ie iz b y m ieszk a ln e są p ły tsze, o p rzeciętn ej głęb o ko ści oko ło 6 m , a z a te m stosunek n aśw ietlen ia do p o w ie rz c h n i m ieszkaln ej je s t k o rzystn iejszy. Po zo stałe trz y m e try z d a w n ej głęb o ko ści iz b y , p rz y le g a ją c e bezp o śred n io d o śro d k ow ego tra k tu z a jęte g o p rze z klatk ę sch o d o w ą, w y k o rzystan o n a u b ik a cje p o d rzęd n e ja k : ła zie n k i, k lo ze ty , h a lle, p rzed p o k o je, e w e n t. n iew ielk ie k u ch en k i. P o m ieszczen ia te o św ietlon e są pośred n io p o p rze z o k n a w e w n ę trzn e i p rzez g ó rą szk lone d rz w i, łą c z ą c e j e z w id n y m i izb a m i. W p o d d aszac h są p rzed e w szystkim m ieszk an ia, o d p o w ie d n ia k o n ieczn a ilość p ra ln i i suszarni o ra z o ile w a ru n k i n aśw ietlen io w e są o d p o w ied n ie — p ra c o w n ie m alarsk ie. S ied em k o tło w n i, k a żd a z w łasn ym skład em o p a łu , u m ie szczo n y m p od p o d w ó rk a m i, o g rze w a całe osiedle S ta ro m iejskie.
W n ied a lek iej przyszłości p ro jek tu je się ich zlik w id o w a n ie i zastąp ien ie p rzez cen tra ln ą k o tło w n ię z d a la c z y n n ą .
W e w szystk ich m ieszka n ia ch , n a w et n ajm n iejszy ch , są ła zie n k i, in stalacje g a z o w e , e le k tryczn e i ra d io . P o n a d to k a żd e m ieszkan ie m a o sob ną p iw n icę.
M r ó w c z a p ra c a , n iesp o żyta cierp liw o ść, w ied za i um iejętn ości zaró w n o p ro je k tu ją c y c h a rc h ite k tó w , in sta lato ró w i ko n stru k to rów ja k w y k o n a w c ó w : ro b o tn ikó w , m ajstrów 1 in ży n ie ró w — w sk rzesiły starą form ę a rc h ite k tu ry po lsk iej, p rzysto so w u ją c j ą d o n o w y c h w y m a g a ń ż y c ia i o d d a ją c sp ołeczeń stw u setki p o m ieszczeń m ieszk aln ych oraz u słu g o w y ch w n ajstarszej d z ie ln ic y za b y tk o w e j W a rs z a w y .
