Janusz Lehmann
"Soobszczenija", T. 20, 1968 :
[recenzja]
Ochrona Zabytków 23/3 (90), 236-237
P I Ś M I E N N I C T W O
PRZEGLĄD ZAGRANICZNYCH CZASOPISM KONSERWATORSKICH *
SO O B SZC Z E N IJA — W yd. M in isterstw o K ultury ZSR R — W siesoju zn aja C ien tra ln a ja N a u c z n o -Issle d o - w a tie lsk a ja L ab oratorija po K o n s ie r w a c ji i R ie sta w - ra cji M u ziejn ych C ien n o stiej (W C N ILK R ). M oskw a. W y d a w n ictw o c ią g łe , n iep erio d y czn e.
Tom 20 (1968), 143 stro n y , ilu str a c je + d o d a tek p o w ie la n y zaw iera 32 stro n y tab lic do a r ty k u łó w tomu. S treszczen ia w jęz. a n g ielsk im .
O bejm uje 3 grupy a r ty k u łó w — 1) r e fe r a ty k o n fe ren cji n au k ow ej W C N IL K R z la ta 1966 т.; 2) artyk u ły na tem at tech n ik i k o n serw a cji; 3) a r ty k u ły na tem at d aw n ych m a teria łó w i tech n ik .
W p ierw szej gru p ie u m ieszczo n o n a stęp u ją ce refera ty — artyk u ły:
Ju. I. G r e n b e r g , R ezu lta ty i p e r sp e k ty w y d zia ła l ności n a u k o w ej W C N IL K R , s. 3—1-1.
A rty k u ł o m a w ia d ziałaln ość L ab oratoriu m w latach 1960— 66 i p lan y na n astęp n e la ta w d zied zin ach sz k o len ia sp ecja listó w , w y p o sa żen ia lab oratoriu m i p ra co w n i, program u badań n a u k ow ych , w p row ad zan ia m etod n au k ow ych do tech n ik i k o n serw a cji, organizo w a n ia w sp ó łp ra cy dla r o zw ią zy w a n ia p ro b lem ó w k on serw a to rsk ich , sz c z e g ó ln ie d otyczących op tym alizacji w a ru n k ó w p rzech o w y w a n ia , zab ezp ieczan ia i ek sp o n ow ania za b y tk ó w m u zealn ych .
L. J. J a s z к i n a, U m a cn ia n ie i w y r ó w n y w a n ie obra zó w o lejn y ch n a p łó tn ie w y k a z u ją c y c h k ru ch e sp ęk a n ia, s . 11—tl8, 3 il. A u to rk a o p isu je i z a le c a u m a c n ia n ie osyp u jącej s ię sp ęk a n ej m a la tu ry p rzez napajanie odw rocia p o czą tk o w o 3°/o, a n a stęp n ie 6—7% ro ztw o rem k le ju ryb iego p la sty fik o w a n e g o m io d em , a na stęp n ie p ra so w a n iu żela zk iem o grzan ym do tem p era tu ry n ie w y ższej niż 100°C. R ozróżnia p o stęp o w a n ie w przyp ad k u gład k iej i fa k tu ro w a n ej p o w ierzch n i o b razu.
M. N . A l e k s i e j e w a , Z. W. C z e r k a s o w a , R e cep tu ra w o d n y ch ro ztw o ró w karuku do d u b low an ia o b ra zó w o lejn y ch n a p łó tn ie, s. 19—26.
O prócz recep tu ry , sp osob u p rzy g o to w a n ia k le ju i p rze p row ad zen ia d u b low an ia, autorka w ta b lica ch podaje zm ian y w ła sn o śc i k le ju z a leż n ie od ilo śc i dodaw anego m iod u celem p la s ty fik a c ji k leju .
G. W. T к а с z u к o w a, Z a sto so w a n ie ż y w ic sztu cz n y ch w k o n serw a cji za b y tk ó w ze sto p ó w m iedzi, s. 27—35, 1 w y k res, 7 ta b lic w dodatku.
P rzed m iotem rozw ażań są p o w ło k i ochronne na p o w ierzch n ia ch z a b y tk ó w z m ied zi, b rązów i m osiądzów .
Na p o d sta w ie badań i o b serw a cji autorka stw ierd za, że n ajlep sze p o w ło k i d w u w a rstw o w e (grubość w a r stw łączna do ok. 20 m ikronów ) u zy sk u je s ię p rzez k o lejn e n ak ład an ie na p o w ierzch n ię o b ie k tó w 8— 10°/o roztw orów p o lim eta k ry la n u b u ty lu i p o lim a śla n u w i nylu. Poza tym autorka zaleca sto so w a n ie roztw orów kop olim eru m etak rylan u m ety lu i b u ty lu , polioctan u w in y lu , p o lie ty le n o te r fta la n u i poliam id u .
W. M. T e t e r i a t n i к o w , O chrona z a b y tk ó w ż e la z n y ch przy p om ocy p o w ło k fo sfo r a n o w y c h , s. 35— 46, Z tabl. w dodatku.
R eceptura i m etod yk a czern ien ia (ok syd ow an ia) za b y t k ow ych p rzed m io tó w z żelaza poprzez b ejco w a n ie fo s fo ra n o w y m i roztw oram i w y k o n y w a n e na gorąco. М. K . K a l l s z, P r z e m y w a n ie za b y tk ó w m u zea ln y ch z k o ści, s. 46— 56. M eto d y k a czy szczen ia na m okro za b y tk ó w z k o ści zw ierzęcy ch i sło n io w e j.
O pisano w ła sn o ści d eterg en tó w A stra, B ieriozka, OP 7, L otos, N o w o st i Era p rod u k cji ra d zieck iej i za sto so w a n ie ich 0,5—i2,0°/o roztw orów w o d n y ch do z m y w an ia zabrudzeń z p o w ierzch n i kości. P o o czy szcze niu resztk i d etergen tu w in n y b y ć sta ra n n ie zm yte w odą destylow an ą. A utor n ie zaleca czyszczen ia na m okro zab ytk u z k ości w w y p a d k u , k ie d y m a on z ło cen ia lu b polich rom ię.
L. I. W o r o n i n a , Środki w a lk i z p le śn ia m i na o b ie k tach m a la rstw a , s. 57—65, 10 ta b l. w dodatku. R e zu lta ty badań nad za sto so w a n iem środ k ów g rzy b o b ójczych do zabezpieczania m alarstw a olejn eg o i te m perow ego na p łó tn ie i d rew n ie przed p o ja w ia n iem się i w zrostem p leśn i. Jako n a jsk u teczn iejsze i n ie d a ją ce n iepożądanych sk u tk ó w u b ocznych autorka poleca sto so w a n ie parach lorom etak rezolu , k a ta m in y A lub k w a rto litu jako dodatku do k le jó w lu b 0,5°/o ro ztw o ró w do obm yw an ia n iezam alow an ych p a rtii płótna lub drew na.
Ju. I. G r e n b e r g , O rganizacja k o n serw a cji z a b y t k ó w w P o lsk ie j R zeczy p o sp o litej L u d o w ej, s. 66— 74. A utor w cza sie podróży słu ż b o w e j do P o lsk i w p o czątk u 1966 r. zapoznał się z zagad n ien iam i i opisał sp raw y organ izacji oraz sp o so b y r o zw ią zy w a n ia za dań k on serw atorsk ich w P o lsce, a sz czeg ó ln ie zagad n ien ie szkolenia kadr k o n serw a to rsk ich , urządzenia pracow n i i lab oratoriów , w a lk i z b io lo g iczn y m i sz k o d nik am i m u zeów , k o n so lid a cji z a b y tk ó w z kam ien ia i drew na oraz m etod yk i badań ch em iczn ych i fiz y c z nych d zieł sztu k i.
D ruga grupa — p rob lem y tech n ik i k o n serw a cji — o b ejm u je artykuły:
* Do stałego p rzeg lą d u zagran icznych czasopism k o n serw a to rsk ich za m ieszcza n eg o w „O chronie 2 a - b y tk ó w ”, p oczyn ając od roku 1963 (R. X V I, z. 3, s. 69), w p row ad zon e zo sta je „ M o n u m en tu m ”. P rzegląd o b ejm u je o b ecn ie 13 ty tu łó w : „ M o n u m en tu m ” (Ico- m os); „S tu d ies in C o n serv a tio n ” (IIC); „ ö s te r r e ic h i sc h e Z eitsch rift fü r K u n st und D e n k m a lp fle g e ” (A ustria); „ B u lletin de l ’In stitu t R oyal du P atrim oine
A r stiq u e ” (B elgia); „P am àtk ovâ P é c e ” (CSiRSÏ: „ B u lletin du L aboratoire du M usée du T o u v re” (Francja); „Les M onum ents H isto riq u es de la F ra n c e ” {F rancja); „Zbornik Z ä stite S p om en ik a K u ltu r ę ” (Jugosław ia); „D eu tsch e K u n st u nd D en k m a l p fle g e ” (NRF); „M altech n ik ” {N R F); „M üem lek V é- d elem ” (W ęgry); „ B o lletin o d e ll Is titu to C en trale del R estau ro” (W łochy); „S oob szczen ija” (ZSRR).
W. G. E w d о с h i n, A . A . В i e ł o w i с к a j a, D u b lo w a n ie zab ytk ów o lejn eg o m a la rstw a szta lu g o w eg o na tk an in ę szk lan ą, s. 75— 80, 2 il. A u torzy o m a w ia ją z a lety tk a n in y szk la n ej (odporność n a d zia ła n ie św ia tła , czy n n ik ó w b io lo g iczn y ch , tlen u , w ilg o c i, p rzezro czy s tość i trw ałość) oraz sp osób w y k o n a n ia dublażu na m asie w o sk o w o -ż y w ic z n e j.
B. D. T i t o w , P r o sto w a n ie w y p a czo n y ch podobrazi d rew n ia n y ch , s. 80— 84, 7 il.
A utor, kon serw ator w sz to k h o lm sk im M uzeum N aro d ow ym , o p isu je sp osób p ro sto w a n ia i stab ilizacji d re w n ian ych , w y p a czo n y ch p o d k ła d ó w ik on przy u życiu m etod y p rzep ajan ia d rew na z odw rocia roztw orem b ielo n eg o szela k u (500 g) w m ie sz a n in ie ( 1 1 + 1 1 ) a l k o h o lu i g lik o lu ety lo w e g o .
W trzeciej g ru p ie a r ty k u łó w zam ieszczon o pracę: — J. P . M o k r e w c o w a , M a teria ły i tech n ik a z a ch o d n io eu ro p ejsk iej, śr e d n io w ie c z n e j m in ia tu ry k s ią ż k o w ej, s. 85—.134, 3 il.
O bszerna praca om aw ia w czterech częściach: 1) zarys litera tu r y źród łow ej d otyczącej tech n o lo g ii ręk o p iś m ien n y ch k sią g śred n io w ieczn y ch na pergam in ie, w raz ze sp osob am i w y k o n y w a n ia śred n io w ieczn y ch ksiąg i ręk o p isó w i n iek tó ry m i zagad n ien iam i ik o n o g ra ficz nym i; 2) śred n io w ieczn e tra k ta ty o tech n ice m in ia tury; 3) sp orząd zan ie i p rzy g o to w y w a n ie pergam inu; 4) te c h n o lo g ię farb , atram en tów , złoceń i sreb rzeń . L i teratu ra o b ejm u je 68 pozycji, w tym 28 p u b lik a cji tra k ta tó w .
—■ W sp o m n ien ie p ośm iertn e L uki P ietr o w icza K a le- n iczen k o, s. 135.
— W sk azów k i dla autorów , s. 136.
— N otk i b ib lio g ra ficzn e i spis treści, s. 137— 143.
J an u sz L e h m a n n
R E C E N Z J E
\ S ł o w n i k te r m i n o lo g i c z n y s z t u k p i ę k n y c h pod redakcją
^ S te fa n a K o z a k i e w i c z a , W arszaw a 1969, s. 399 z ilu stracjam i, cena 85 zł.
N ie jest przesad ą stw ie r d z e n ie , że na u k a za n ie się
S ł o w n i k a t e r m i n o lo g i c z n e g o s z t u k p i ę k n y c h od w ie lu
d z iesią tk ó w la t c z ek a ło śro d o w isk o h is to r y k ó w sztu k i, k olek cjon erów , a n ty k w a riu szy i p o zo sta łe k ręg i p r z y ja ció ł sztu k p la sty czn y ch . L iczn e m a łe sło w n ic z k i te r m in o lo g iczn e, dołączane od w ie lu la t do op racow ań o g ó ln y ch , sp e łn ia ły ro lę d o ryw czych in form atorów ; n ie m o g ły zastąp ić b rak u dużego sło w n ik a . S z c z e g ó l n ie w P o lsce, g d zie h isto ria sz tu k i jak o d y scy p lin a n au k ow a p o w sta w a ła później niż u zach od n ich są s ia d ów i z natu ry rzeczy m u sia ła p rzejm o w a ć sporą część już istn ieją cej te r m in o lo g ii, p otrzeb ę p osiad an ia sło w n ik a odczuw ano nader ży w o . Isto tn y m czy n n ik iem p ow od u jącym d od atk ow e tru d n o ści term in o lo g iczn e b y ł fa k t rozw ijan ia s ię u n iw e r sy te c k ic h stu d ió w h i sto rii sztu k i w k ilk u sto su n k o w o lu źn o zw ią za n y ch ze sobą ośrodkach, co n ieu ch ro n n ie p row ad ziło do p o w staw an ia lo k a ln y ch „szkół term in o lo g iczn y ch ”. T erm in ologia — ów k o n ieczn y żargon za w o d o w y , w y tw ó r p o stęp u ją cej sp e c ja liz a c ji nauk — p o w sta je w trak cie p ra k ty czn eg o działan ia, a u trw a la s ię dzięki pu b lik acjom . T rzeba tu dodać, że w y d a w n ic tw a m i, k tóre n a jsk u teczn iej m ogą sp ełn ia ć r o lę k o d y fik u ją cą a zarazem sło w o tw ó rczą , są w za k resie h istorii sz tu k i w ie lk ie se r ie w y d a w n ic z e p u b lik u ją ce te k sty o p isow e. M ogą to b y ć zatem p rzed e w sz y stk im rozb u d ow an e in w en ta rze k o lek cji, in w en ta rze i k a ta lo g i top ograficzn e za b y tk ó w lub też p o d sta w o w e d zieła z zak resu h istorii sztu k i, k tóre — stając s ię p o d w a lin a m i tej d y scy p lin y — są u zn a w a n e i p rzy sw a ja n e przez p o k o len ia bad aczy i k szta łtu ją term in o lo g ię.
W P o lsce n ie w ą tp liw ie m ożna m ó w ić o term in o lo g ii w y w o d zą cej s ię z „Tek Grona K o n serw a to ró w G alicji Z ach od n iej”, .jto c z n ik a K r a k o w sk ie g o ” i z w y d a w n ic tw m ałop olsk ich zb liżon ych do tego k ręgu . N ie u le ga tak że w ą tp liw o śc i, że p o d sta w y w sp ó łc z e s n e j n a szej term in ologii .(przynajm niej w za k resie opisu za b y tk ó w ) zaczęły s ię k sz ta łto w a ć w zesp o le d aw n ego C en traln ego B iu ra In w en ta ry za cji Z a b y tk ó w S ztu k i, a po w o jn ie rolę tę p rzejęła N aczelna R ed ak cja K a ta lo gu Z a b y tk ó w S ztu k i P a ń stw o w e g o In sty tu tu S ztu k i, o b ecn ego In sty tu tu S ztu k i P o lsk iej A k a d em ii N auk. Poza in w en tarzam i i k a ta lo g a m i z a b y tk ó w fa k ty c z n ie n ie w ie le naszych p u b lik a cji k sz ta łtu je term in ologię. W ystarczy przeczytać k ilk a w sp ó łc z e sn y c h a rty k u łó w , zapoznać się z m a szy n o p isa m i d o k u m en ta cji h i
sto ry czn y ch i(których liczba w y n o si ty sią ce), czy z do k u m en ta cja m i k on serw a to rsk im i, aby nabrać p rzek o n an ia o zn acznej sw ob od zie w p o słu g iw a n iu s ię te r m in am i. A p rzecież n ie u lega w ą tp liw o śc i, że ścisła i p op raw n a term in o lo g ia jest ietotn ym w a ru n k iem jasn ości w y p o w ie d z i i p o d sta w ą w za jem n eg o porozu m iew a n ia się .
W y d a n ie S ł o w n i k a te r m i n o lo g i c z n e g o s z t u k p i ę k n y c h za k o ń czy ło d łu gi, bo d w u d ziesto letn i ok res prac au - to rsk o -red a k cy jn y ch . C o k o lw iek b y się nie p o w ie d z ia ło — S ł o w n i k sta n o w i p u n k t zw rotn y w d otych czaso w ej, d zieln ico w ej d zia ła ln o ści naszych „szk ół” te r m i n o lo g iczn y ch . P a ń stw o w e m u W y d a w n ictw u N a u k o w e m u n a leżą s ię sło w a u znania za doprow ad zen ie — choć w n ie z b y t sp ieszn y m tr y b ie — do ed ycji. S ł o w
n ik stw a r z a n ie ty lk o realn ą p o d sta w ę u ła tw ia ją cą
u je d n o lic e n ie n aszej n ied ok ład n ej i n iejed n ok rotn ie w ielo zn a cz n e j term in o lo g ii, lecz także p łaszczyzn ę do d alszej d y sk u sji. N ie z a le ż n ie b o w iem od zb yt sk r o m nie za k reślo n y ch in ten cji R ed ak cji — „nie starano się o u s ta le n ie o b ow iązu jącej term in o lo g ii” (s. 6) —
S ł o w n i k r e a liz u je to za ło żen ie w szerokim zak re sie , ch o cia żb y p rzez sa m fa k t istn ien ia . N ie b ęd zie p rzecież m ó g ł b y ć p o m in ię ty na zajęciach term in o lo g iczn y ch w y ż sz y c h u c z e ln i, n a w et jeżeli p ro w a d zą cy za jęcia p od ejm ą p o lem ik ę z n iek tó ry m i term in a m i. Już o b e c n ie s t a ł s ię S ł o w n i k norm ą w w y d a w n i ctw a ch k ra jo w y ch i to n ie ty lk o z racji znacznego au to ry tetu zesp ołu a u torsk iego i red ak cyjn ego, nie ty lk o z p ow od u w y so k ie j ran gi P a ń stw o w eg o W y d a w n ic tw a N a u k o w eg o . S am fa k t ukazania się p ie r w szego p o lsk ie g o sło w n ik a w y p e łn ia ją c e g o d o tk liw ie od czu w a n ą lu k ę stw o rzy ł n ow ą sy tu a c ję . N ie m a p rze cież p o trzeb y , aby pom ijać o f i c j a l n i e w y d a n y sło w n ik ; a u torzy prac z zakresu h isto rii sztu k i i nauk p o k rew n y ch m u szą już teraz u zasad n iać w o b ec różnych red a k cji s w o je sta n o w isk o , je ż e li u żyw ają in n y ch te r m in ó w n iż p rop on ow an e w S ło w n i k u , fa k t ten s ta n o w i p o w a żn y czy n n ik norm ujący. S ł o w n i k zw raca ta k ż e u w a g ę — w dość w ą sk im w p ra w d zie za k resie — na n iep ra w id ło w o ść u żyw an ia różn ych te r m in ó w (np. s. 115—116 — „ fron ton ”, s. 138 — „h eral d yczn y u k ła d ” i w in n ych m iejscach ).
W yd aw cy należą s ię słow a uznania także i za w y so k i n ak ład , d zięk i czem u k siążk a je s t jeszcze na półkach k sięg a rn i. M ożna m ieć n ad zieję, że n a w et jeżeli zn a j dująca s i ę jeszcze w h an d lu część nakładu n ie ro zej dzie s ię w n a jb liższy m czasie, nie zostan ie ona p o d dana za b ieg o w i d y sk ry m in a cji i m ech an iczn ie p rzece niona, a b y za w sz e lk ą cen ę 6ię jej pozbyć. S ł o w n i k
