BULLETIN ARCHÉOLOGIQUE POLONAIS
WIADOMOŚCI
AR CHE OLO GICZ NE
PAŃSTWOWE MUZEUM ARCHEOLOGICZNE
w
Warszawie
WARSZAWA 2006 VARSOVIE
TOM (VOL.) LVIII
2006
r
WIADOMOSCI
ARCHEOLOGICZNE
Redaguj e zespó? 1 Editorial staff:
mgr Jacek Andrzejowski (sekretarz redakcji 1 managing editor), dr Wojciech Brzezi?ski (redaktor naczelny 1 editor in chief),
prof. dr hab. Teresa D?browska (zast?pczyni redaktora naczelnego 1 subeditor), mgr Gra?yna Orli?ska,
mgr Rados?aw Prochowicz, mgr Andrzej Jacek Tomaszewski, doc. dr hab. Teresa W?grzynowicz
T?umaczenia 1 Translations:
Anna Kinecka, Marta Stasiak-Cyran, Andrzej Jacek Tomaszewski
Jacek Andrzejowski
Sk?ad i ?amanie 1 Layout:
]R]
Rycina na ok?adce: emaliowana zapinka br?zowa
z Babiego Do?u-Borcza, pow. Kartuzy (rys. L. Kobyli?ska)
Cover picture: enamelled bronze disc brooch
from Babi Dó?-Borcz, distr. Kartuzy (drawn by L. Kobyli?ska)
© Pa?stwowe Muzeum Archeologiczne w Warszawie, 2006
© Autorzy, 2006
Pa?stwowe Muzeum Archeologiczne jest instytucj? kultury
finansowan? przez
Urz?d Marsza?kowski Województwa Mazowieckiego
Sprzeda? detaliczna publikacji Pa?stwowego Muzeum Archeologicznego, w tym egzemplarzy archiwalnych, prowadzona jest
w salach wystawowych muzeum, ul. D?uga 52 (Arsena?), 00-241 Warszawa. P?atno?? gotówk?; wystawiamy rachunki i faktury.
Ponadto nasze ksi??ki i czasopisma mo?na zamawia? w PMA, tel. +48 (22) 831 3221-25/110 lub pod adresem internetowym
wydawnictwapma@pma.pl
Cennik wydawnictw, wykaz publikacji i pe?en spis zawarto?ci czasopism PMA: http://www.pma@pma.pl/wydawnictwa
Adres redakcji 1 Editorial office:
Pa?stwowe Muzeum Archeologiczne
ul. D?uga 52 (Arsena?), 00-241 Warszawa
,
WIADOMOSCI
ARCHEOLOGICZNE
Tom (VoI.) LVIII
SPIS
TRE?CI
Contents
ROZPRAWY
El?bieta C i ep i ele w s k a, Schy?kowopaleolityczne i mezolityczne materia?y krzemienne z bada? powierzchniowych
w mi?dzyrzeczu Pilicy i Wis?y 3
Final Paleolithic and Mesolithic :flint materials from surface surveys between the Pilica and Vistula rivers
Barbara B a rg ie ?, Kultura strzy?owska w ?wietle znalezisk grobowych
The Strzy?ów Culture in the light of burial finds
65
Jan S chu s te r, O pó?nych zapinkach kapturkowych (A 1141)
Late spring-cover brooches (A II 41)
101
MISCELLANEA
Anna D r z e w icz, Niezdobiony naszyjnik br?zowy z haczykowatym zapi?ciem ze zbiorów Pa?stwowego
Muzeum Archeologicznego w Warszawie 121
Bronze plain neck ring with hooked terminal sfrom the collection of the State Archaeological Museum in Warsaw
Anna St r o b in, P?setka br?zowa z cmentarzyska kultury oksywskiej w Wyczechowie, pow. kartuski
Bronze tweezers from Oksywie Culture cemetery at Wyczechowo, distr. Kartuzy
127
Magdalena M ?c z y
?
sk a, Agnieszka U rb a n i ak, Prowincj onalnorzymska zapinka tarczowata z cmentarzyska
kultury wielbarskiej w Babim Dole-Borczu, pow. kartuski 145
Provincial Roman disc brooch from Wielbark Culture cemetery at Babi Dó?
-Borcz, distr. Kartuzy
Magdalena M ?c z y
?
sk a, Uwagi o niektórych typach zapinek II grupy serii wschodniej Oscara Almgrena
On selected variants of Oscar Almgren group II, eastem series, brooches
159
Jacek A ndr zej ow s ki, ?ukasz Maurycy S tan a s z ek, Hanna Ma?k ow sk a- Pl i
s zk a, Mod?a, grób 169
-pierwsza trepanacj a czaszki z okresu wp?ywów rzymskich z ziem polskich 185
Mod?a, grave 169
-first skull trepanation from the Roman Period at the territory of Poland
Aleksandra ? ó r a w sk a, Grób kultury wielbarskiej z cmentarzyska z wczesnej epoki ?elaza w Tynwa?dzie
na Pojezierzu I?awskim 201
AWielbark Culture grave from an Early Iron Age cemetery at Tynwa?d in Ilawa Lake District
MATERIA?Y
Andrzej Jacek T o m as z e w ski, Schy?kowopaleolityczne i mezolityczne materia?y krzemienne z cmentarzyska
kultury grobów kloszowych w Wieliszewie 209
Final Paleolithic and Mesolithic :flint materials from a Cloche Grave Culture cemetery at Wieliszew
Teresa W ? g r zy n o wi cz, Cmentarzysko kultury grobów kloszowych w Wieliszewie, pow. legionowski
Cemetery of Cloche Grave Culture at Wieliszew, distr. Legionowo
215
Rados?aw P r o c h o wi cz, Osada z m?odszego okresu przedrzymskiego i okresu rzymskiego w Strzy?owie,
pow. hrubieszowski, w ?wietle bada? z lat 1935-1937 i 1939 265
Late Pre-Roman and Roman Period settelment from Strzy?ów, distr. Hrubieszów. Insights from investigation
Andrzej Ma ci a?o w i cz, Cmentarzysko kultury przeworskiej z m?odszego okresu przedrzymskiego
w Suchodole, pow. sochaczewski 283
Przeworsk Culture cemetery from Late Pre- Roman Period at Suchodó?, distr. Sochaczew
ODKRYCIA
Marek Z ale w s k i, Rogowy harpun z rzeki Wilgi
An antler harpoon from the Wilga river
371
Jerzy L ib e r a, Niecodzienny zabytek z Polesia Lubelskiego
An unusual artefact from Polesie Lubelskie
372
Jerzy L ib e r a, Barbara Ma tr a s z ek, Znaleziska grobowe (?) kultury mierzanowickiej na Mazowszu
Burial finds (?) from the Mierzanowice Culture in Mazowsze
374
Tadeusz W i ?
n ie w s k i, Unikatowy zabytek spod Starachowic
Auniqe find near Starachowice
375
Marek F lor e k, Siekierka br?zowa z miej scowo?ci Senis?awice, pow. kazimier ski
Bronze axe from Senis?awice, distr. Kazimierza Wielka
377
Miros?awa A ndr z ej o w s k a, ?ukasz Maurycy St a n a s z ek, Groby kloszowe na warszawskiej Sadybie
Cloche graves from Sadyba in Warsaw
378
Rados?aw Pr o ch o w ic z, Szpila holszty?ska ze stanowiska 4 w Tomaszach, pow. ostro??cki
Holstein pin from Tomasze, distr. Ostro??ka, site 4
384
Zbigniew N o w ako w s k i, Nowe znaleziska z Kamie?czyka, pow. wyszkowski
New finds from Kamie?czyk, distr. Wyszków
388
Piotr ?u c z k i e w i cz, Perespa
-kolejne cmentarzysko z okresu rzymskiego ze wschodniej Lubelszczyzny? 390
Perespa
-apreviously unknown Roman Period cemetery from the eastem Lublin Region?
Renata Madyda-Legutko, Judyta Rodzi?ska-Nowak, Joanna Zagórska-Telega, Prusiek,
pow. sanocki, stan. 25. Pierwsze cmentarzysko ludno?ci kultury przeworskiej w polskich Karpatach
Prusiek, distr. Sanok, site 25. The first Przeworsk Culture cemetery recorded in the Polish Carpathians
394
Jacek An dr z ej ow ski, ?ukasz Maurycy St an a s z ek, Andrzej Gr zymkow ski, Nieznane cmentarzyska
z okresu wp?ywów rzymskich w ?mijewie Ko?cielnym i ?mijewie Gajach, w pow. m?awskim 401
New cemeteries from the Roman Period at ?mijewo Ko?cielne and ?mijewo Gaje, distr. M?awa
Aleksandra Rz e s z o ta r sk a -N
o w a k ie w icz, Cezary S o b c z ak, A?urowa zapinka ze wsi Szczeberka,
pow. augustowski
-import czy na?ladownictwo? 407
Openwork brooch from Szczeberka, distr. Augustów: import or imitation?
Marek F lor e k, Wczesno?redniowieczny pochówek szkieletowy z Sandomierza
Early Medieval inhumation burial from Sandomierz
410
Wiadomo?ci Archeologiczne, t. LVIIL 2006
RADOS?AW PROCHOWICZ
OSADA Z M?ODSZEGO OKRESU PRZEDRZYMSKIEGO I OKRESU RZYMSKIEGO W
STRZY?OWIE,
POW.HRUBIESZOWSKI,
W?WIETLE
BADA?
Z LAT 1935-1937 I 1939
LATE PRE-ROMAN AND ROMAN PERIOD SETTLEMENT FROM
STRZY?ÓW,
DISTR. HRUBIESZÓW.INSIGHTS FROM INVESTIGATION MADE IN 1935-1937 AND 1939
zu (PMA111/3689, 111/3376, 111/6142, 111/6311, 111/9619),
a najwi?kszy zbiór licz?cy ok. 500 kg ceramiki oraz
kil-kadziesi?t narz?dzi i ozdób wykonanych kamienia, ko?ci
i poro?a przekazano do Dzia?u Neolitu (PMA 11/5161,
11/7685).
Stanowisko 1 w Strzy?owie, gm. Horod?o, pow.
hrubieszo-wski, woj. lubelskie, jest po?o?one na ?rodkowym
lesso-wym tarasie nadzalewowym Bugu, na wschód od
znajdu-j?cej si? w tej miejscowo?ci cukrowni. Pierwsze
donie-sienia o odkryciach dokonywanych w tym rejonie
pocho-dz? z 1923 roku (M. Drewko 1925, s. 354; Z. Podkowi?ska
1960, s. 40-41). Badania wykopaliskowe prowadzono
w latach 1935-1937 i 1939 (Z. Podkowi?ska 1936a;
1936b; 1960), w roku 1952 (J. Gurba 1955) i 1958 (L.
Ga-Wi?kszo?? materia?ów pochodz?cych z powoj ennych
bada? w Strzy?owie trafi?a do ówczesnego O?rodka
Do-kumentacji Zabytków w Lublinie, mniejsza ich cz???
zosta?a przekazana do PMA w Warszawie, gdzie
do??-czono je do zbiorów strzy?owskich Dzia?u Neolitu.
Pojedyncze zabytki wydzielone zgodnie z chronologi?
trafi?y do innych dzia?ów. W ten sposób w zbiorach
Dzia?u Epoki ?elaza znalaz?a si? bransoleta typu
Knoten-ring (J. G?osik 1964; B. Balke 1999, s. 64-65, ryc. 6:5)
i denar Hadriana (J. G?osik 1961a; J. G?osik, J. Gurba
1963a, s. 364, ryc. 7).
jewski, J. Gurba 1960) oraz w latach 1961-1963 (J.
G?o-sik, J. Gurba 1963a; 1963b; J. Gurba 1964). Wtrakcie
tych bada? zanotowano ?lady osadnictwa od neolitu do
?redniowiecza. W?a?nie ta du?a rozpi?to??
chronologicz-na materia?ów jest zapewne przyczyn?, ?e nie powsta?o
dotychczas opracowanie wszystkich zabytków
pozyska-nych podczas bada?, prezentowano jedynie materia?y
wybranych kultur archeologicznych (por. L. Rauhut 1957;
J. G?osik 1961b; J. D?browski 1962). Utrudnieniem
ca-?o?ciowego opracowania zabytków ze Strzy?owajest te?
ich rozproszenie.
Niniejszy tekst! ma na celu przedstawienie
niepubliko-wanych materia?ów z przedwojennych bada? Zofii
Pod-kowi?skiej, które znajduj? si? w zbiorach Dzia?u Epoki
?elaza w Pa?stwowym Muzeum Archeologicznynr' .Jest
Materia?y pozyskane w czasie bada? przedwojennych
znajduj? si? w zbiorach Pa?stwowego Muzeum
Arche-ologicznego w Warszawie. W czasie rozpakowywania
zabytków po wojnie zbiór strzy?owski podzielono
chro-nologicznie kieruj?c si? zapewne wst?pnymi
oznacze-niami kulturowymi znajduj?cymi si? na metryczkach.
Wten sposób ok. 20 kg ceramiki i fragment grzebienia
trójwarstwowego znalaz?y si? w zbiorach Dzia?u Epoki
?elaza (P MA 1V/5484, 1V/5498), ok. 100 kg ceramiki
i kilka zabytków br?zowych trafi?o do Dzia?u Epoki
Br?-l
Prace nad tekstem tego artyku?u zako?czy?em w roku 2000. Mia? si? on
ukaza? w kolejnym tomie wydawanej przez Instytut Archeologii UMCS
wLublinie serii Kultura Przeworska, co zprzyczyn technicznych okaza?o
si? jednak niemo?liwe. Wci?gu tych sze?ciu lat pojawi?o si? wiele nowych
materia?ów zwi?zanych z rozpatrywan? przeze mnie poni?ej tematyk?.
Najpe?niejsze ich omówienie znajduje si? wpracy zbiorowej pod redakcj?
H. Ma chaj e w sk iego: Kultura jastoifska na Nizinie Wielkopolsko--Kujawskiej, Pozna? 2004.
2
Za szereg cennych uwag, które przyczyni?y si? do ostatecznego kszta?tu
tego tekstu chcia?bym serdecznie podzi?kowa? Pani prof. dr hab. Teresie
Ryc. 1. Strzy?ów, pow.
Hrubieszów. Plan sytuacyjny
stanowisk I-III w rejonie
cukrowni (wg Podkowi?skiej)
oraz zasi?g stanowiska 1
(obszar zakreskowany) zbada?
powojennych (wg G?osika iGurby)
Fig. 1. Strzy?ów, distr.
Hrubieszów. Location of sites
I-III in the area of a
sugar--refinery (acc. to Podkowi?ska)
and site 1 (hatched) from
excavations after WWII
(acc. to G?osik and Gurba)
to g?ównie ceramika naczyniowa pochodz?ca z jednego
zespo?u zwartego i znajdowana lu?no na powierzchni
stanowiska lub w warstwie kulturowej 3•
niem autorki bada? taki podzia? mia? czysto mechaniczny
charakter, bowiem wszystkie te trzy "stanowiska"
two-rzy?y jeden teren osadniczy (Z. Podkowi?ska 1960, s.
42).
Przed omówieniem materia?ów nale?y po?wi?ci?
kilka s?ów sposobom oznaczania stanowiska
znajduj?-cego si? w pobli?u strzy?owskiej cukrowni (Ryc. 1).
Podczas bada? przedwojennych wyró?niono tam trzy
stanowiska: I
-obj?te systematycznymi pracami
arche-ologicznymi, sk?d pochodzi?a wi?kszo?? odkrytych
zabytków, II
-okre?lane cz?sto jako kana? za mostkiem
lub ko?o mostu, gdzie dokonywano przypadkowych
odkry?, g?ównie w trakcie prac przy oczyszczaniu lub
naprawianiu kana?u prowadz?cego od cukrowni do
od-stojników, oraz III
-dziedziniec cukrowni, gdzie mia?y
miejsce tylko przypadkowe odkrycia, znane cz?onkom
ekspedycji jedynie z opowie?ci pracowników cukrowni
(Z. Podkowi?ska 1960, s. 41--45, 71-72, 75, ryc. 1).
Zda-Wtrakcie bada? powojennych ca?e stanowisko
zlo-kalizowane na wschód od cukrowni oznaczono numerem
1. Pojawiaj?ce si? w dokumentacji obok jedynki litery
alfabetu od A do D mia?y oznacza? wykopy ró?nych
badaczy (A. Wysoki?ska 1999, s. 9-10). W my?l tej
zasady wykopy Z. Podkowi?skiej okre?lono jako
stano-wisko lA. Tego oznaczenia nie u?ywano jednak zbyt
rygorystycznie, gdy? cz??? materia?ów pochodz?cych
z wykopów J. G?osika
-tj. ze stanowiska 1B
-jest
przyporz?dkowana do stanowiska lA (A. Wysoki?ska
1999, s. 10). Wobec tych zawi?o?ci z powi?zaniem
sta-rych i nowych sygnatur postanowi?em pos?ugiwa? si?
oryginaln?, przedwojenn? numeracj? stanowiska.
MATERIA?Y
Wkatalogu znalezisk opisa?em i narysowa?em wszystkie
charakterystyczne fragmenty naczy? glinianych (tj.
wy-lewy, cz??ci przydenne i dna oraz ornamentowane cz??ci
brzu?ców). Wopisie zawar?em te cechy naczynia, których
nie da si? odczyta? z rysunku, a wi?c rodzaj i barw?
po-wierzchni wewn?trznej i zewn?trznej oraz wielko?? i
ro-dzaj domieszki. Pozosta?e fragmenty naczy?, jako
niewno-sz?ce nic do ustalenia chronologii i przynale?no?ci
kul-turowej, opisa?em zbiorczo w cz??ci po?wi?conej
cha-rakterystyce technologicznej ceramiki ze Strzy?owa.
dem staranno?ci lub niestaranno?ci wyko?czenia nie by?y
rozpatrywane powierzchnie chropowacone-w tym
wy-padku znacznie wa?niejsze jest ustalenie rodzaju
chropo-wacenia: obmazywanie, obrzucanie itd. (por. M.
Mogiel-nicka-Urban 1984, s. 106-107; tam dalsza literatura).
Opis rodzaju ibarwy powierzchni zaczyna?em zawsze
od wewn?trznej strony naczynia. Zapis ,,2b/1a, czarny/
szary/brunatny" oznacza, ?e naczynie ma wewn?trzn?
powierzchni? 2b barwy czarnej, zewn?trzn? 1a barwy
brunatnej, za? barwa prze?omu naczynia pomi?dzy tymi
powierzchniami jest szara.
Przy opisie powierzchni naczy? zastosowa?em kod
opracowany przez J. Bednarczyka (1996, s. 166-169;
J. Bednarczyk, A. Cofta-Broniewska 1998, s. 75), z
pew-nymi w?asnymi modyfikacjami (por. R. J. Prochowicz
1998, s. 23). Wkodzie tym oznaczeniom numerycznym
odpowiadaj? nast?puj?ce rodzaje powierzchni:
l?ni?-ca
-1, g?adka
-2, szorstka
-3, chropowaeona
-4.
Oznaczenia literowe okre?laj? z kolei sposób
wyko?cze-nia powierzchni: a
-staranne, b
-niestaranne. Pod
wzgl?-3
Ju? po uko?czeniu tego artyku?u dowiedzia?em si?, ?e Pan mgr Adam
Kulesza z O?rodka Magazynowo-Studyjnego PMA w Rybnie podj?? si?
uporz?dkowania, a wprzysz?o?ci opracowania materia?ów neolitycznych
ze Strzy?owa znajduj?cych si? wzbiorach Dzia?u Neolitu PMA. Wst?pny
przegl?d tych materia?ów pokaza?, ?e w?ród ceramiki neolitycznej
znaj-duj ?si? materia?y zepoki br?zu oraz zm?odszego okresu
przedrzymskie-go i okresu wp?ywów rzymskich. Wtakiej sytuacji przedstawione tutaj
wnioski nale?y traktowa? tylko jako wst?p do problematyki osadnictwa
zokresów przedrzymskiego irzymskiego w Strzy?owie.
\ \ 6 o 3cm - -St.II? 30 cm o 6a St.1 2 1-5 / / /
--2
/ / / / / I / / / / / / / I / / I / IJ,
/J
I 1 5 \ \ \ \ \ \ \ I I \ \?:.,..
IP??'f?
o 3cm?\?
--Ryc. 2. Strzy?ów, pow. Hrubieszów. Ceramika ze stanowiska I: 1- odcinek II-III, pas 7; 2.5
-odcinek IV, pas 1; 3
-odcinek VII, pas 3;
4
-znal. bez lokalizacji. Ceramika ze stanowiska II: 6
-znal. lu?ne. Rys. A. Potoczny (6), R. Prochowicz (1-5)
Fig. 2. Str zy ? Ów, distr. Hrubieszów. Pottery from sitel: 1
-sector II-III, zone 7; 2.5
-sector IV, zone l; 3
-sector VII, zone 3; 4
-stray finds.
Pottery from site II: 6
-stray finds. Drawn by A. Potoczny (6), R. Prochowicz (1-5)
?,?..?? .?.. -._-?- -" ...---....? o 3cm - -1-7 3
!
.-'. . " ... 4 5 6 St.1 3cm o ----?====?----7Ryc. 3. Strzy?ów, pow. Hrubieszów. Materia?y ze stanowiska I: 1.2
-odcinek VII, pas 4; 3
-odcinek IV, pas l; 4.6
-odcinek VII, pas 3;
5
-odcinek VII; 7
-odcinek VII, pas 4, palenisko 9; 8
-odcinek IV, pas 3 (1-7
-glina, 8
-poro?e i?elazo). Rys. R. Prochowicz
Fig. 3. Str zy ?
ó
w, distr. Hrubieszów. Finds from sitel: 1.2
-sector VII, zone 4; 3
-sector IV, zone l; 4.6
-sector VII, zone 3; 5
-sector VII;
7
-sector VII, zone 4, hearth 9; 8
-sector IV, pas 3 (1-7
-clay, 8
-antIer and iron). Drawn by R. Prochowicz
Stanowisko I (Ryc. 4:2). 3. Fragment górnej cz??ci naczynia, ?rednioliczna
do-mieszka szamotu o ?redn. do 3 mm, lb/l b,
szary/szary/popielato-szary (Ryc. 4:3). 4. Fragment brzu?ca chropowaconego naczynia
ze ?ladami pionowego ??obkowania, nie liczna domieszka piasku
i szamotu o ?redn. do 0,5 mm, 2a/4, szary/ciemnoszary/ceglasty
(Ryc. 4:4).5. Przepalony fragment zdobionej górnej cz??ci
naczy-nia, ?rednioliczna domieszka piasku o ?redn. do l mm, la/la,
br?zowoceglasty/czarny/br?zowoceglasty (Ryc. 4:5).6. Fragment
brzu?ca i szyjki lekko przepalonego naczynia, nieliczna
domiesz-ka piasku o ?redn. do 3 mm, 3b/2b, szary/czarny/popielaty (Ryc.
4:6). 7. Fragment górnej cz??ci naczynia, ?rednioliczna
domiesz-ka t?ucznia o ?redn. do l mm, 2b/l b-3b, ciemno szary/ciemno szary/
szary (Ryc. 4:7). 8. 32 fragmenty naczynia, ma?oliczna domieszka
piasku i szamotu o ?redn. do 2 mm, 2b/l b-4,
czarno-ceglasty/czar-ny/brunatno-szaroceglasty (Ryc. 4:8). 9. Górna cz??? (do za?omu
brzu?ca) du?ego naczynia' zdobionego rytym ornamentem,
wykle-jona z fragmentów, ?rednioliczna domieszka t?ucznia o ?redn. do
2 mm, la/la, czarny/czarny/czarny (Ryc. 2:6.6a). 10. 18
fragmen-tów naczy?.
a) Materia?y bez lokalizacji
1. Dolna cz??? naczynia zdobiona nieregularnymi, przecinaj?cymi
si? bruzdami, ?rednioliczna domieszka t?ucznia o ?redn. do 2 mm,
2b/4, czarny/szary/ceglasty (Ryc. 2:4).
b) odcinek II-III, pas 7, znadjamy 1014
1. 8 fragmentów naczynia zdobionego nieregularnie
rozmieszczo-nymi uko?nymi bruzdami i do?kami (?), liczna domieszka t?ucznia
o ?redn. do 3 mm, 2b/l b, szary/czarny/ceglasto-szary (Ryc. 2: l).
2. l fragment za?omu brzu?ca naczynia rzymskiego.
c) odcinek IV, pas 1, sztych 2
1. Fragment górnej cz??ci naczynia, liczna domieszka t?ucznia
o ?redn. do 2 mm, lb/lb-4 (drobne i suche),
czarny/czarny/ciem-nobrunatny (Ryc. 2:2). 2. Fragment dolnej cz??ci naczynia,
?rednioliczna domieszka piasku o ?redn. do 0,5 mm, 2b/3b,
czarny/szary/ceglasty (Ryc. 2:5). 3. 2 sklejone fragmenty
brzu?-ca naczynia.
b) Jama 2 (Ryc. 4-7)
d) odcinek IV, pas 1 Wed?ug sprawozdania z bada? Zofii Podkowi?skiej (1960, s. 75,
ryc. l) jama 2 zosta?a odkryta w 1939 roku wraz zdwiema innymi
jamami w trakcie czyszczenia dolnej cz??ci kana?u: by?a
najwyra?-niej zarysowana na ?cianie kana?u. Wciemnym jej wype?nisku
zna-leziono wi?ksz? ilo?? fragmentów naczy? pó?nolate?skich. Dane
te nie odpowiadaj?jednak informacjom, jakich dostarczaj? nam
oryginalne metryczki do??czone do materia?ów zjamy 2
-wed?ug
nich obiekt ten pochodzi z bada? w 1935 roku.
1. Fragment miseczki, domieszka drobnego szamotu, 3a/2b,
szary/ciemnoszary/popielaty (Ryc. 3:3).
e) odcinek IV, pas 3, sztych 4
1. Fragment p?ytki trójwarstwowego grzebienia rogowego z
?e-laznym nitem (Ryc. 3:8).
f) odcinek VII, pas 3
Poza przytoczon? notatk? nie dysponujemy ?adnymi
dok?ad-niejszymi informacjami na temat jamy 2, cho? by? mo?e
interesu-j?cy nas obiekt utrwalono na jednej z fotografii dokumentuj?cych
profile ziemianek na ?ciance kana?u cukrowni (Ryc. 7). Za tak?
identyfikacj? przemawia zawarty w ko?cowym sprawozdaniu
z bada? opis obiektów odkrytych na stanowisku II (Z.
Podkowi?-ska 1960, s. 71-75). Wed?ug niego na stanowisku tym
przebada-no dwa groby i trzy jamy. Tak wi?c jedna z poni?szych fotografii
mog?aby dokumentowa? profil jamy 2, a wyst?puj?cy w opisie
zdj?cia termin ziemianka by?by zwyczajnie innym okre?leniem
interesuj?cego nas obiektu.
1. 2 fragmenty niewyodr?bnionego dna, liczna domieszka t?ucznia
o ?redn. do 2 mm, 3a/2b, szary/czarny/szary (Ryc. 2:3). 2. 2
fra-gmenty nieco przepalonego i zdeformowanego naczynia,
?red-nioliczna domieszka t?ucznia o ?redn. do 2mm, 3b/2b-4,
brunatno--ceglasty/czarny/brunatny(Ryc. 3:4). 3. Fragment brzegu naczynia,
?rednioliczna domieszka t?ucznia o ?redn. do 2 mm, 3b/2b,
cegla-sto-szary/czarny/brunatny (Ryc. 3:6). 4. 12 fragmentów naczy?
rzymskich.
g) odcinek VII, pas 4
1. 2 fragmenty misy, nieliczna domieszka piasku o ?redn. do 0,5
mm, 2a/2a, ceglasty/ceglasty/ceglasty (Ryc. 3: l). 2. Fragment misy,
nieliczna domieszka piasku o ?redn. do 0,5 mm, 2b/3a, ceglasty/
szary/brunatny (Ryc. 3:2).3. 3 fragmenty (w tym 2 sklejone)
na-czy? 1zynzskich late?skich.
Takiej interpretacji przecz?jednak dwa fakty. Wed?ug opisów
fotografie wykonano w 1936 roku
-wrok po odkryciu jamy 2
-za?
w krótkiej notatce z bada? w 1936 roku zamieszczonej w "Z
Ot-ch?ani Wieków" znajduj? si? informacje o ziemiankach odkrytych
na stanowisku II: Przy robotach w kanale cukrowni (stanowisko
2) znaleziono ponadto ?lady ziemianek i liczne u?amki ceramiki
neolitycznej kultury pucharów lejkowatych (2300-2000 przed Chr.)
i kultury ceramiki sznurowej, fragmenty ceramiki z okresu
rzym-skiego (nar. Chr-400) iwczesnohistorycznego (... ) (Z.
Podkowi?-ska 1936b, s. 160). Na podstawie tej notatki trudno okre?li?
jedno-znacznie przynale?no?? kulturow? owych ziemianek, wydaje si?
jednak, ?e ?adnego z tych obiektów nie mo?na ??czy? z jam? 2.
W?ród materia?ów odkrytych w 1936 roku na stanowisku II nie
mamy ?adnych fragmentów naczy? zokresu ?rodkowo- lub
pó?no-late?skiego, atakie okre?lenie ceramiki pochodz?cej zjamy 2jest
zawarte zarówno na metryczkach, jak iw ko?cowym
sprawozda-niu (Z. Podkowi?ska 1960, s. 75).
h) odcinek VII, pas 4, palenisko 9
1. Wyklejone asymetryczne naczynie, ?rednioliczna domieszka
t?ucznia o ?redn. do 5 mm, 2b/l b-3b, czarno-szary/brunatny/
czarno-szary (Ryc. 3:7).
i) odcinek VII, z nasypu
1. 3 wyklejone fragmenty naczynia, nieliczna domieszka
t?ucz-nia o ?redn. do 2 mm, 2b/lb, szaro-czarny/czarny/szaro-czarny
(Ryc. 3:5).
Stanowisko II
-kana? za mostkiem
a) Materia?y bez lokalizacji
4
Kursyw? wyró?niono oryginalne zapisy z metryczek z bada? Z.
Pod-kowi?skiej.
1. Fragment górnej cz??ci naczynia, ?rednioliczna domieszka
t?ucznia o ?redn. do 3 mm, 2b/l b-4, czarny/czarny/brunatny (Ryc.
4: l). 2. Fragment górnej cz??ci naczynia, ?rednioliczna
domiesz-ka piasku o ?redn. do l mm, lb/l b, czarny/szary/brunatnoceglasty
5
Miejsce znalezienia tego naczynia nie jest zupe?nie pewne. Obecnie w
pu-de?ku zfragmentami tego naczynia znajduj? si? dwie metryczki: najednej
jest napisane stan. L ode. VIL pas 3, w-wa 2, na drugiej stan. IL ode EF.
St.11 Jama 2 I I
??Wi??(l?:
I
2 o 3em - -1-8 o 3em - -St.1I 4 5 3--1-'\1
Ryc. 4. Str zy ?Ów, pow. Hrubieszów, stan. II: 1-8
-ceramika znaleziona lu?no; 9
-ceramika zjamy 2. Rys. R. Prochowicz
Fig. 4. Str zy ?Ów, distr. Hrubieszów, site II: 1-8
-pottery, stray finds; 9
-pottery from pit 2. Drawn by R. Prochowicz
U
St.11 Jama 2 l <""--- . -. '?::':".} 5 4?{7
V
?(7
11 10 9\??12
o 3em - -" 1-20 15)
?
16Ryc. 5. Str zy ?Ów, pow. Hrubieszów, stan. II: ceramika zjamy 2. Rys. R. Prochowicz
Fig. 5. Str zy ?Ów, distr. Hrubieszów, site II: pottery from pit 2. Drawn by R. Prochowicz
2 o 3cm - -1-9 3 f? .l? .:.h.,;?? !??? ..
-;??l??_,t
j
St.1I Jama 2 9Ryc. 6. Str zy ?Ów, pow. Hrubieszów, stan. II: ceramika zjamy 2. Rys. R. Prochowicz
Fig. 6. Str zy ?Ów, distr. Hrubieszów, site II: pottery from pit 2. Drawn by R. Prochowicz
:f!k?????{.???{,??·_·??.:.
:
;;:'
'"' :. , ?. , , ," ... l' .' , .. , . .?. <:. , ? - .... ' . " ... : ... ,( ..-lo .' ?f..' ,,' . -: '" I. .?' ... ?. -., .. . .. .1 .; . I.\t· ...,. . . .... ... . .? I. -• 'i?' I ?. ..:-1? ,,'? :? ?:?:?,.,.I:· I - . . ? ·1 .. ' ??. ;_ .." ,'o ? :' ... ... .??' \ .' . r » ...., ,1>":-,. •.. _, 'I " • f. "',' ." .. I? .':? ., •Ryc. 7. Str zy ?Ów, pow. Hrubieszów, stan. II.
Profile obiektów odkrytych w 1936 roku.
Fot. archiwum PMA
Fig. 7. Str zy ?Ów, distr. Hrubieszów, site Il.
Cross-sections of features excavated in 1936.
'
...,
Photo PMA
."
Inwentarz: 1. 2 fragmenty misy o pogrubionym przez doklejenie
wa?ka po wewn?trznej stronie brzegu, ?rednio lic zna domieszka
piasku o ?redn. do l mm, la/la, czarny/szary/czarny (Ryc. 5:1).
2. Fragment wylewu naczynia, ma?oliczna domieszka t?ucznia
o ?redn. do 2 mm, 2b/2b, czarny/ciemnoszary/czarny (Ryc. 5:2).
3. Trudny do ustawienia fragment górnej cz??ci naczynia,
ma?oli-czna domieszka bia?ego t?ucznia o ?redn. do 2 mm, 3a/3b, ceglasty/
ciemnoszary/ceglastobrunatny (Ryc. 5:3).4. Fragment górnej cz??ci
naczynia, ma?oliczna domieszka piasku o ?redn. do 1 mm, lb/l b,
ciemnobrunatna/ciemnobrunatna/ciemnobrunatna (Ryc. 5:4).
5. Fragment miseczki o nosz?cym ?lady ?cinania po wewn?trznej
stronie brzegu, ?rednioliczna domieszka t?ucznia o ?redn. do l mm,
la/la, jasnoceglasty/ceglasty/ciemnoceglasty (Ryc. 5:5). 6.
Frag-ment górnej cz??ci naczynia z uchem, ?rednio liczna domieszka
piasku o ?redn. do 0,5 mm, 2a/2a, czarny/czarny/czarny (Ryc. 5:6).
7. Fragment wylewu naczynia, domieszki brak (jedynie bardzo
nieliczny drobny piasek
-zapewne naturalny sk?adnik gliny),
la/la, czarny/szary/czarny (Ryc. 5:7).8. Fragment górnej cz??ci
naczynia o p?asko ?ci?tym brzegu, ?rednioliczna domieszka
t?ucznia ipiasku o ?redn. do 2 mm, 2a/2a, szary/ciemnoszary/szary
(Ryc. 5:8). 9. Fragment górnej cz??ci naczynia, ma?oliczna
do-mieszka piasku i t?ucznia o ?redn. do 2mm, lb/lb, brunatny/
czarny/brunatny (Ryc. 5:9). 10. Fragment górnej cz??ci naczynia,
ma?oliczna domieszka piasku i t?ucznia o ?redn. do 5 mm, lb/lb,
ciemnobrunatna/ciemnoszara/brunatna (Ryc. 5: 10). 11. Fragment
miseczki, nieliczna domieszka piasku o ?redn. do 0,5 mm, 2b/2a,
ceglastobe?owy/ciemnobe?owo-szary/jasnobe?owy (Ryc. 5: 11).
12. Fragment wyodr?bnionego dna naczynia, brak domieszki,
2a/2a, br?zowo szary/ciemno szary/br?zowo szary (Ryc. 5:12).13. 2
wyklejone fragmenty dolnej cz??ci naczynia, ma?oliczna
domiesz-ka piasku o ?redn. do 0,5 mm, 3b/2b, be?owoceglasty/ciemnoszary/
brunatno-jasnobrunatny (Ryc. 5:13). 14.2 wyklejone fragmenty
dolnej cz??ci naczynia, brak domieszki, la/la, czarny/czarny/
czarny (Ryc. 5: 14).15. Fragment górnej cz??ci naczynia,
?rednio-liczna domieszka piasku i t?ucznia o ?redn. do 1mm, 1b/l a,
cegla-stobrunatny/szary/ceglastobrunatny (Ryc. 5: 15). 16. Fragment
górnej cz??ci naczynia onosz?cym ?lady ?cinania po wewn?trznej
stronie wylewie, ?rednio liczna domieszka piasku i t?ucznia o ?redn.
do 2mm, 1b/ 1b, ciemnoszary /ceglastobrunatno-szary /ceglastobru
-natny (Ryc. 5: 16). 17. Fragment dolnej cz??ci naczynia, nieliczna
domieszka piasku i t?ucznia o ?redn. do lmm, 3b/lb, ciemnoszary/
szary/ceglasty (Ryc. 5: 17). 18. 3 fragmenty (w tym 2 wyklejone)
misy ze ?ladami zamocowania ucha, liczna domieszka piasku i
t?u-cznia o ?redn. do 2 mm, 2b/l a, czarny/szary/czarny (Ryc. 5: 18).
19. Fragment dna naczynia, ?rednioliczna domieszka t?ucznia
i szamotu o ?redn. do 2 mm, 2b/2b, ceglasto-szary/czarny/czarny
(Ryc. 5: 19). 20. Fragment dolnej cz??ci naczynia, 3b/2b,
ceglasto-szary/szary/szaroceglasty (Ryc. 5:20). 21. 2 fragmenty górnej
cz??ci naczynia z czopem osadzaj?cym ucho (niezachowane),
nieliczna domieszka piasku i t?ucznia o ?redn. do 2 mm, la/la,
czarny/czarnobrunatny/czarny (Ryc. 6: 1). 22.2 sklejone
fragmen-ty dolnej cz??ci naczynia, ?rednioliczna domieszka piasku o ?redn.
do 0,5 mm, 2b/l b, szary/brunatny/czarnobrunatny (Ryc. 6:2).
23. Fragment górnej cz??ci naczynia, liczna domieszka piasku
i t?ucznia o ?redn. do 2 mm, 2b/la,
brunatnoszary/szary/br?zowo-szary (Ryc. 6:3). 24. Fragment dna, nieliczna domieszka piasku
o ?redn. do 1 mm, 2a/2a/, ceglasty/czarny/szaroceglasty (Ryc. 6:4).
25. Fragment górnej cz??ci naczynia, ma?oliczna domieszka
t?ucz-nia i szamotu o ?redn. do 8 mm, 3b/3b,
ciemnoszary/czarny/ciem-noszary (Ryc. 6:5). 26. Fragment dolnej cz??ci naczynia, nieliczna
domieszka piasku o ?redn. do 0,5 mm, 2b/4-2b,
brunatny/brunat-ny/ceglastobrunatny (Ryc. 6:6). 27. Fragment górnej cz??ci
naczy-nia, którego wylew nosi ?lady ?cinania po wewn?trznej stronie,
ma?oliczna domieszka piasku o ?redn. do 1 mm, 1b-2b/l b-4
(drob-ne, przecierane ostr? miote?k?),
br?zowo-szaro-kremowy/czarno-szaro-popielaty/br?zowo-ceglasty (Ryc. 6:7). 28. Fragment
naczy-nia, ?rednioliczna domieszka piasku, szamotu (?) i t?ucznia o ?redn.
do 1 mm, 2a/l b, szaro-czarny/br?zowoceglasty/czarno-brunatny
(Ryc. 6:8). 29. 3 fragmenty dolnej cz??ci naczynia, ?rednioliczna
domieszka piasku o ?redn. do 1 mm, 3a/la,
szarobr?zowy/ciemno-szary/brunatnoszary (Ryc. 6:9). 30. 5 fragmentów naczynia,
nieli-czna domieszka piasku o ?redn. do 0,5 mm, la/la, ciemnoszary/
czarny/czarno-brunatny (Ryc. 4:9). 31. 103 fragmenty brzu?ców
naczy?.
Ceramika z Jamy 2
-analiza
technologiczna
Z jamy 2 znamy 146 fragmentów naczy?. Zdecydowana
ich wi?kszo?? pochodzi z naczy? o powierzchniach
wy?wiecanych, g?adkich lub szorstkich (ok. 70%). Blisko
jedna trzecia (ok. 31,5%) nosi ?lady starannego
wyrówny-wania tak zewn?trznej, jak i wewn?trznej powierzchni.
Wca?ym zbiorze wyst?pi?o 40 fragmentów naczy? o
chro-powaconych powierzchniach zewn?trznych (ok. 27%).
Do schudzania gliny s?u??cej do wyrobu naczy?
u?y-wano prawie wy??cznie piasku i t?ucznia mineralnego"
(ok. 90% wypadków). Szamot zaobserwowano w
prze-?omach zaledwie 4 fragmentów naczy?.
O warunkach wypa?u mo?emy wnioskowa? po?rednio
jedynie na podstawie barwy prze?omów i powierzchni
(por. M. Mogielnicka-Urban 1984, s. 117-120).
Wszys-tkie fragmenty znalezione wjamie 2 mia?y wielobarwne
prze?omy
-najcz??ciej trójbarwne, co ?wiadczy o
krót-kim przebiegu wypa?u (M. Mogielnicka-Urban 1984, s.
118; tam dalsza literatura). Na ogó? s?dzi si?, ?e taki
wy-pa? przeprowadzano w ogniskach lub paleniskach, gdzie
przekszta?cenie surowej gliny w ceramik? nast?powa?o
ju? po 10-75 minutach (por. A. Gibson, A. Woods 1990,
s. 27; K. Scheider 1991, s. 80). Za wypa?em ceramiki
zjamy 2 w ognisku lub palenisku przemawia równie?
nierównomierne zabarwienie zewn?trznych powierzchni
wi?kszo?ci fragmentów naczy?. Efekt ten powstaje w
cza-sie stygni?cia naczy? po?ród tl?cych si? jeszcze
kawa?-ków drewna (M. Mogielnicka-Urban 1984, s. 118).
Powy?szym wnioskom nie przeczy obecno?? 40 frag-mentów (ok. 27%) ojednolicie czarnej powierzchni iwmiar?
jednolitych czarnych lub ciemnoszarych prze?omach. Efekt
taki mo?na bez wi?kszych problemów osi?gn?? w zwyk?ym
palenisku lub ognisku. Wystarczy tylko w ko?cowej fazie
wypa?u do?o?y? mokrego drewna albo ob?o?y? ognisko kor?
lub darni? (M. Mogielnicka-Urban 1984, s. 119).
ANALIZA MATERIA?ÓW
M?odszy okres przedrzymski:
ceramika typu Werbkowice
W analizowanym zespole ze Strzy?owa nie
zarejestro-wano wszystkich typów naczy? wydzielonych dla
cera-miki z Werbkowic-Kotorowa
-brak tu form
odpowiada-j?cym typom III, V.2, V.4 i V.5.
Wodniesieniu do tak datowanej ceramiki z terenów
po-?udniowo-wschodniej Lubelszczyzny dysponujemy
trze-ma klasyfikacjami. Wniniejszym opracowaniu
pos?u?y-?em si? najstarsz?, stworzon? dla materia?ów z
Werbko-wic-Kotorowa, pow. hrubieszowski (T. Liana, T.
Pi?tka--D?browska 1962, s. 157-158; T. D?browska, T. Liana
1963, s. 56-58). Dwie pozosta?e s? albo zbyt
szczegó?o-we, albo zawieraj? nie?cis?o?ci terminologiczne (por.
S. Czopek 1991, s. 81-90; W. Mazurek 1995, s. 255-258).
Materia? datowany na m?odszy okres przedrzymski
pochodzi g?ównie z jamy 2. Oprócz tego nieliczne
frag-menty naczy? z tego okresu znajdowano lu?no zarówno
na stanowisku I, jak i na stanowisku II.
6
Obydwie kategorie potraktowa?em tutaj ??cznie, gdy? cz?sto
makrosko-powe rozró?nienie obydwu rodzajów domieszki jest niemo?liwe.
tej grupy zaliczy?em fragmenty dwóch naczy? z jamy 2
(Ryc. 6:5.7). Ich kraw?dzie s?proste (Ryc. 6:5) lub nieco
zgrubia?e i ?cinane po wewn?trznej stronie (Ryc. 6:7),
?rednice wylewów wynosz? ok. 13 cm. Powierzchnia
pierwszego z tych naczy? jest bardzo nierówna
-
wi-doczne bardzo grube (?redn. do 8 mm) ziarna domieszki
schudzaj?cej (tutaj szamotu). Wewn?trzna i górna cz???
zewn?trznej powierzchni drugiego naczynia s? g?adkie,
nierówne; na zewn?trz naczynie to poni?ej szyjki jest
chropowacone (drobnoziarnista masa chropowac?ca
roz-prowadzana przy pomocy g?stej i ostrej "miote?ki").
Typ I
S? to naczynia baniaste z najwi?ksz? wyd?to?ci?
brzu-?ca znajduj?c? si? w górnej cz??ci naczynia. Typ tenjest
reprezentowany przez fragmenty trzech naczy?. Dwa
z nich pochodz?zjamy 2 (Ryc. 5: 15, 6:3),jeden
znalezio-no lu?no (Ryc. 4:7). Za?om brzu?ca jest na ogó? ?agodny
(Ryc. 6:3) lub delikatnie zaznaczony (Ryc. 4:7);
kraw?-dzie niezgrubia?e, w dwóch wypadkach wygi?te na
ze-wn?trz. ?rednice wylewów wynosz? od 14 do 20 cm.
Powierzchni? wewn?trzn? niezbyt starannie
wyrówny-wano lub nawet wy?wiecano, zewn?trzn? natomiast
zag?adzano
-wjednym wypadku poni?ej za?omu
brzu-?ca pozostawiono niewyrównan?powierzchni? naczynia
(Ryc. 4:7). Jako domieszki schudzaj?cej glin? u?yto
drobnego piasku i t?ucznia (?redn. do 1 mm) lub tylko
samego t?ucznia (?redn. do 2 mm).
Podobnie jak naczynia typu I, forma ta jest do??
sze-roko rozpowszechniona. Najbli?sze terytorialnie
ana-logie znajdujemy w Werbkowicach-Kotorowie (T.
Lia-na, T. Pi?tka-D?browska 1962, s. 157, tabl. XXX:l.2,
XXXI:2.4.8.15) i Leszczanach (W. Mazurek 1995, ryc.
14a). Zbli?one formy obecne s? równie? na terenie
kultu-ry przeworskiej
-m.in. w Gledzianówku (A. Nadolski
1951, tabl. IX: 1), Izdebnie Ko?cielnym (M. Ko?acz 1995,
tabl. XVIg), Nowej Wsi, pow. mi?dzyrzecki (W.
Dzie-duszycki, T. Makiewicz,A. Sobucki 1998, ryc. 21:13),
Wykowie (I. Tomaszewska 1998, ryc. 51: 1) i Tomaszach
(R. J. Prochowicz 1998, tabl. XVII:57). Naczynia o
po-dobnych kszta?tach dosy? cz?sto spotyka si? te? na
sta-nowiskach z m?odszego okresu przedrzymskiego w
Jut-landii (C. J. Becker 1961, tabl. 61a, 65b, 670; S. Hvass
1985, tabl. 135e, 137c).
Analogii do naczy? tego typu dostarczaj? znaleziska
ze stanowisk badanych w okolicach Strzy?owa. Mo?na
tu wymieni? Werbkowice-Kotorów (T. Liana, T.
Pi?tka--D?browska 1962, s. 157, tabl. XXX:16.17), Leszczany,
pow. che?mski (W. Mazurek 1995, ryc. 14e), Wytyczno,
pow. w?odawski (T. Mazurek,W. Mazurek 1996, ryc. 2:1,
3:3; W. Mazurek 2001), Ciechanki ?a?cuchowskie, pow.
??czy?ski (A. Kokowski 1991, ryc. 24a). Niemniej
nale-?y zaznaczy?, ?e forma ta ma znacznie szerszy zasi?g.
Podobne naczynia znajdujemy na stanowiskach kultury
przeworskiej '
-m.in. w Gledzianówku, pow. ??czycki
(A. Nadolski 1951, tabl. IX:4), Piwonicach
(Kalisz-Pi-wonice), pow. kaliski (K. D?browski 1958, tabl. III: 1,
IX: 17), Izdebnie Ko?cielnym, pow. grodziski
(mazo-wiecki) (M. Ko?acz 1995, tabl. XXVIIa), Tomaszach,
pow. ostro??cki (R. J. Prochowicz 1998, tabl. XIX:6,
XXII:29', XXIII:31) iWykowie, pow. p?ocki (I.
Tomasze-wska 1998, ryc. 52:3, 53), oraz na terenie kultury
Poiene-sti-Luka?evka (np.: G. B. Fedorov 1957, ryc. 17:2),jak
i szeroko poj?tego kr?gujastorfskiego (np.: C. J. Becker
1961, tabl. 57b, 58d.j, 60k; S. Hvass 1985, tabl. 124c,
138e, 139f).
Formy zbli?one do typu II s? datowane tak samo jak
naczynia podobne do typu I (T. D?browska 1994, s. 76;
I. Tomaszewska 1998, s. 89; R. J. Prochowicz 1998, s.
64; C. J. Becker 1961, s. 224-241; J. Martens 1997a, s.
128-132; 1997b, s. 235, ryc. 13,14).
Z jamy 2 pochodz? jeszcze trzy drobne fragmenty
naczy? (Ryc. 5:3.10.16) nale??cych zapewne do typów
I lub II.
Typ IV
Naczynia te ró?ni od wy?ej omówionych wyodr?bniona,
wysoka kraw?d?. Do tego typu zaliczy?em fragmenty
czterech naczy? zjamy 2 (Ryc. 4:9, 5:4.9, 6:8) ijednego
znalezionego lu?no (Ryc. 4:2). Kraw?dzie
s?zaokr?glo-ne (Ryc. 5:4, 6:8) lub p?asko ?ci?te (Ryc. 4:2.9, 5:9).
?rednice wylewów wynosz? od 15 do 20 cm.
Powierzch-nie wewn?trzne s? g?adkie lub wy?wiecane, zewn?trzne
natomiast tylko wy?wiecane. Jako domieszki
schudza-j?cej glin? u?ywano tutaj drobnego piasku i t?ucznia lub
samego piasku.
Na obiektach kultury przeworskiej naczynia takie
znajduje si? w kontek?cie ceramiki z faz Al i A2
m?od-szego okresu przedrzymskiego (T. D?browska 1994, s.
76; I. Tomaszewska 1998, s. 89; R. J. Prochowicz 1998,
s. 64). Na Jutlandii garnki zbli?one do typu I datuje si?
na fazy II i Illa (C. J. Becker 1961, s. 224-241), które
odpowiadaj? fazie Al w kulturze przeworskiej (J.
Mar-tens 1997a, s. 128-132; 1997b, s. 235, ryc. 13, 14).
Nieco szersz? chronologi? maj? naczynia baniaste o
wysoko umieszczonym za?omie brzu?ca w kulturze
Poienesti-Luka?evka. Znajduje si? je tam w?ród
mate-ria?ów charakterystycznych dla dwóch pierwszych faz
tej kultury, co odpowiada w przybli?eniu fazom Al-A2
m?odszego okresu przedrzymskiego w kulturze
przewor-skiej (M. Babes 1993, s. 151, ryc. 37, 43, 44).
Wprzeciwie?stwie do typów I i II formy zbli?one
do typu IV nie s? zbyt cz?sto spotykane. Najbli?sze
analogie znajdujemy w?ród materia?ów z powojennych
bada? w Strzy?owie (T. D?browska 1994, ryc. 2i), a
po-nadto w Werbkowicach-Kotorowie (T. Liana, T.
Pi?tka--D?browska 1962, tabl. XXX:7, XXXI:3; T. D?browska,
Typ II
7
Warto jednak wspomnie?, ?e, na wymienionych stanowiskach (poza
Piwonicami) wyst?pi?y
-oprócz czysto przeworskich
-materia?y o
mie-szanym przeworsko-j astorfskim charakterze.
S? to równie? naczynia baniaste, ale najwi?ksza
wyd?-to?? brzu?ca znajduje si? znacznie ni?ej ni? w typie I. Do
T. Liana 1963, ryc. 8k, lOg), Leszczanach (W. Mazurek
1995, ryc. 7b) i Wytycznie (T. Mazurek, W. Mazurek
1996, ryc. 4: 1). Na terenie kultury przeworskiej podobne
naczynia spotyka si? bardzo rzadko
-jedyny znany mi
egzemplarz pochodzi z Izdebna Ko?cielnego (M. Ko?acz
1995, tabl. XXXllc). S? one natomiast do?? cz?sto
znaj-dowane na stanowiskach szeroko rozumianego kr?gu
jastorfskiego (C. J. Becker 1961, tabl. 59h; G. Doma?ski
naniu z misami odmiany 3 z Werbkowic Kotorowa, dwie
maj? nieco inaczej ukszta?towane kraw?dzie. Obie s?
?ci?te po wewn?trznej stronie, jedna jest pogrubiona
(Ryc. 5: 1), druga nie (Ryc. 5 :5). ?rednice wylewów
wynosz? od ok. 16 do ok. 20 cm. Powierzchnie
we-wn?trzne jak i zewn?trzne s? g?adkie lub wy?wiecane.
Jako domieszk? schudzaj?c? glin? stosowano tutaj
drob-ny piasek lub t?ucze?.
1975, tabl. VIIi; S. Hvass 1985, tabl. 119d, 121b, 137h;
J. Martens 1990, ryc. 13:19c) i kultury
Poiencsti-Luka-?evka (M. Babes 1993, s. 60-62).
Misy o zbli?onych kszta?tach s? do?? powszechn?
form? w materia?ach zlatenizowanych kultur Europy
?rodkowej.
Wkulturze przeworskiej znajdujemyzarów-no formy o niezgrubia?ych, jak i pogrubionych brzegach
(por. np. K. D?browski 1958, tabl. IV:15.16: T.
D?brow-ska 1973, tabl. XI:2, XXIV:2.18; 1997, tabl. XLIII:7,
CLXXIII: 1; L Tomaszewska 1998, ryc. 49: 17.20; W.
Dzie-duszycki, T. Makiewicz,A. Sobucki 1998, ryc. 20:16,26:
18). Nieco dalszych terytorialnie analogii dostarczaj?
materia?y znalezione na osadzie w Hodde na Jutlandii
(S. Hvass 1985, s. 154, tabl. 125a.b) oraz materia?y
po-chodz?ce ze stanowisk kultury Poicnesti-Luka?cvka
(M. Babes 1993, tabl. 9:90b, 13:7,45:7).
Okre?lenie chronologii tego typu naczy? nastr?cza
pewnych trudno?ci. Cz?sto jest ona okre?lana ogólnie
na m?odszy okres przedrzymski (W. Mazurek 1996, s.
10-11). Nieco w??sze datowanie dotyczy analogii
du?-skich i tych pochodz?cych z terenów kultury
Poicnesti-Luka?evka. Wpierwszym wypadku naczynia zbli?one
do typu IV wyst?puj? w ramach okresu II i Illa wg
Bec-kera (C. J. Becker 1961, s. 224-241; J. Martens 1990, s.
167-168,174-175), co odpowiada mniej wi?cej fazie
Al m?odszego okresu przedrzymskiego w kulturze
prze-worskiej (J. Martens 1997a, s. 128-132; 1997b, s. 235,
ryc. 13, 14). Wmateria?ach kultury Poienesti-Luka?evka
naczynia podobne do typu IV datuje si? na I i II faz? tej
kultury (M. Babes 1993, ryc. 37,43,44), co nale?y
syn-chronizowa? z fazami Al i A2 w kulturze przeworskiej
(M. Babes 1993, s. 151).
Chronologi? mis odpowiadaj?cych typowi V.3
po-chodz?cych z osad w Jutlandii i Mo?dawii okre?la si?
ogólnie na m?odszy okres przedrzymski. W kulturze
przeworskiej datuje si? je na fazy A2-A3 m?odszego
okresu przedrzymskiego i pocz?tki okresu wp?ywów
rzymskich (T. D?browska 1973, s. 502; 1997, s. 102).
O d mi a n a 68• Odmian? t? charakteryzuje gór?
cylin-dryczny, do?em sto?kowaty, by? mo?e lekko podci?ty
brzusiec o ?agodnym za?omie. Kraw?d? jest
wydzielo-na, pogrubiona i facetowana po wewn?trznej stronie.
?rednica wylewu ok. 24 cm. Co najmniej jedno ucho
umieszczono pomi?dzy kraw?dzi? a za?omem brzu?ca.
Do odmiany tej zaliczy?em zachowan?
fragmentarycz-nie mis? (Ryc. 5: 18). Ma ona powierzchni?
wewn?trz-n? g?adk?, zewn?trzn? wy?wiecon?. Jako domieszk?
schudzaj?c? zastosowano tutaj drobny piasek i t?ucze?
(?redn. do 1 mm).
Typ V
Znalezione w Strzy?owie misy ze wzgl?du na
zró?nico-wanie stylistyczne mo?na podzieli? na kilka odmian.
O d mi a n a 1. Misy te charakteryzuje esowaty profil,
zgrubia?a, wyodr?bniona, profilowana kraw?d? i
zaokr?-glony brzusiec. Temu opisowi najlepiej odpowiadaj?
fragmenty dwóch mis znalezionych na odcinku V/L
w pasie 4 na stanowisku I (Ryc. 3:1.2). Wodró?nieniu
od mis z Werbkowic-Kotorowa maj? one jednak
znacz-nie silniej zaznaczony za?om brzu?ca. Kraw?dzie tych
naczy? s? pogrubione i niezbyt wyra?nie facetowane.
?rednic?
wylewu uda?o si? ustali? tylko dla jednejmi-sy
-wynosi ona ok. 25 cm. Powierzchnie wewn?trzne
wyg?adzono, zewn?trzne albo potraktowano podobnie,
albo pozostawiono szorstkie. Jako domieszki
schudza-j?cej glin? u?yto tutaj niewielkiej ilo?ci bardzo
drobne-go piasku.
Naczynia o analogicznie ukszta?towanym brzu?cu
i wylewie znane s? m.in. z osady w Hodde (S. Hvass
1985, s. 155, tabl. 132c, 133i, 138m, 141g) oraz ze
sta-nowisk kultury Poiencsti-Luka?cvka (M. Babes 1993,
tabl. 3:16b, 37:561b). Z terenów kultury przeworskiej
pochodz? misy o podobnie uformowanym brzu?cu
-typ
11.1 i 11.2 wg T. D?browskiej (1973, s. 501)
-maj? one
jednak wylewy facetowane po zewn?trznej a nie po
wewn?trznej stronie. Misy o formach zbli?onych do
odmiany 6 datuje si? ogólnie na m?odszy okres
przed-rzymski.
Podobne misy znajdujemy w materia?ach kultury
przeworskiej (por. np. T. D?browska 1973, tabl. V: 16,
X:3, XI:4; 1997, tabl. LXXXIV:18; T. Liana 1976, s.
140-141, ryc. 2). Wyst?puj? one tam w zespo?ach z
m?od-szego okresu przedrzymskiego, ukszta?towanie wylewu
i ostrzejsze profilowanie brzu?ca naczy? ze Strzy?owa
pozwalaj?jednak zaw?zi? to datowanie do fazy A3 tego
okresu (T. D?browska 1973, s. 501; 1997, s. 102).
Typ VI
Jako typ VI zosta?y okre?lone w
Werbkowicach-Koto-rowie kubki z uchami. ?cis?e odpowiedniki egzemplarzy
z Werbkowic-Kotorowa w Strzy?owie nie wyst?pi?y,
niemniej wjamie 2 znaleziono fragmenty dwóch naczy?
O d mi a n a 3. Misy te wyró?nia zaokr?glony brzusiec
i niewyodr?bniona, lekko zagi?ta do ?rodka, p?asko
?ci?-ta kraw?d?. Temu opisowi odpowiadaj ? fragmenty trzech
mis pochodz?cych z jamy 2 (Ryc. 5:1.5.11). Wporów- 8Tej odmiany brak w Werbkowicach-Kotorowie.
(Ryc. 5:6,6:1), które mo?na uzna? za kubki. Ich
kraw?-dzie s? wydzielone, pogrubione i facetowane po
we-wn?trznej stronie. ?rednica wylewów wynosi od 14 do
18 cm. Brzusiec (zachowa? si? tylko w jednym
wypad-ku
-ryc. 5 :6) o ?agodnym za?omie umieszczonym dosy?
wysoko ma ?rednic? niewiele wi?ksz? od ?rednicy
wyle-wu. Ucha mocowano jednym ko?cem na wylewie, drugim
na za?omie brzu?ca. Powierzchnie zewn?trzna i
we-wn?trzna s? g?adkie lub wy?wiecane. Jako domieszki
schudzaj?cej u?yto piasku i t?ucznia lub tylko piasku.
fazy tej grupy nawi?zywa?yby do tradycji kulturowych ze
starszego okresu przedrzymskiego, m?odszej
-mia?yby
niejednolity przeworsko-jastorfski charakter (S. Czopek
1992, s. 126-131; tam dalsza literatura).
Wydzielenie tej grupy wywo?a?o ogromn? dyskusj?
koncentruj?c? si? g?ównie na dwóch zagadnieniach
(patrz m.in. T. D?browska 1988, s. 196-200; 1994, s.
71-72; 2001, s. 26-28; T. Mazurek, W. Mazurek 1998;
S. Czopek 1999; tam dalsza literatura): kwestii
metodo-logicznych podstaw wyodr?bnienia nielicznych i bardzo
rozproszonych materia?ów w osobn? jednostk?
takso-nomiczn? oraz ewentualnej przynale?no?ci kulturowej
tej jednostki.
Analogie znajdujemy w?ród materia?ów z osady
w Borremose w pó?nocnej Jutlandii (J. Martens 1990,
ryc. 14: 1b). Datowane s? na faz? Illa m?odszego okresu
przedrzymskiego, któr? synchronizuje si? z faz? A, w
kul-turze przeworskiej (J. Martens 1990, s. 168-175; 1997a,
s. 128-132; 1997b, s. 235, ryc. 13, 14). Podobne kubki
znane s? równie? z innych stanowisk z m?odszego
okre-su przedrzymskiego z terenu Jutlandii (S. Hvass 1985, s.
152-153, ryc. 118; tam dalsza literatura).
Dyskusj? nad pierwszym z tych problemów o?ywi?y
dokonane w ostatnich kilku latach odkrycia ceramiki
o charakterze jastorfskim na osadach kultury
przewor-skiej le??cych poza Lubelszczyzn? (T. D?browska 2001,
s. 27). W tym ?wietle bardzo interesuj?c? wydaje si?
propozycja T. D?browskiej dotycz?ca rezygnacji z
ter-minu "grupa czerniczy?ska" i okre?lania ceramiki o
na-wi?zaniachjastorfskich znajdowanej na terenie pomi?dzy
Odr? a Bugiem jako "ceramiki typu Werbkowice".
M?odszy okres przedrzymski:
ceramika kultury przeworskiej
W?ród materia?ów datowanych na m?odszy okres
prze-drzymski znajduje si? jeszcze 1 fragment górnej cz??ci
ornamentowanego naczynia kultury przeworskiej (Ryc.
4:5) oraz 13 fragmentów den, które mo?na podzieli? na
trzy grupy: dna niewyodr?bnione
-zaliczy?em tutaj 7
fragmentów naczy? (Ryc. 2:3, 5:13.17.19.20, 6:4.9), ich
powierzchnie s? g?adzone lub wy?wiecane, ?rednice
natomiast wynosz? 6-15 cm; dna lekko
wyodr?bnio-ne
-grupa ta obejmuje 3 fragmenty naczy? (Ryc. 5:14,
6:2.6) o powierzchniach wy?wiecanych lub chrop
owa-conych, ?rednice wynosz? 6-10 cm; dna
wyodr?bnio-ne
-znalaz?y si? tutaj 3 fragmenty naczy? (Ryc. 2:4.5,
5: 12) o powierzchniach g?adkich, szorstkich lub
chropo-waconych i ?rednicach od 5 do 11 cm. Jeden z
fragmen-tów ma wyg?adzone przy dnie pasmo, powy?ej którego
jest zdobiony niezbyt regularnymi krzy?uj?cymi si?
bruzdami odci?ni?tymi na chropowaconej powierzchni
(Ryc. 2:4). Ten typ dekoracji spotyka si? do?? cz?sto
w szeroko rozumianym kr?gujastorfskim, gdzie
wyst?-puj e na naczyniach zarówno ze starszego, jak m?odszego
okresuprzedrzymskiego (R. Miiller 1985, s. 104-114).
Zespo?y z ceramik? typu Werbkowice datowane s?
u?amkami naczy? kultury przeworskiej na fazy A1-A2
m?odszego okresu przedrzymskiego (T. D?browska
1994, s. 76). Podobn? chronologi? mo?na przyj?? dla
ceramiki z jamy 2. Pewne cechy tego zespo?u mog?
jednak pomóc zaw?zi? to datowanie do fazy A2• Obok
form naczy? umieszczanych w ramach faz A1-A2 lub
ca?ego okresu przedrzymskiego znaleziono tu fragmenty
misy, której analogie pochodz? z faz A2-A3• Równie?
sposób ukszta?towania brzegów naczy? przemawia za
datowaniem tego obiektu pó?niej ni? na faz? Al. W
ja-mie 2 wyst?pi?y bowiem fragmenty naczy? o wyra?nie
pogrubionych brzegach, co charakteryzuje ceramik?
du?sk? pochodz?c? z czasów odpowiadaj?cych fazom
A2-A3 w kulturze przeworskiej (J. Martens 1997b, s.
233-234, ryc. 12). Wtym kontek?cie znalezione razem
z nimi fragmenty naczy? o prostych, niepogrubionych
lub lekko zgrubia?ych brzegach
-cecha uwa?ana przez
badaczy du?skich za wyró?nik ceramiki z czasów mniej
wi?cej wspó?czesnych fazie Al
-nale?y traktowa? jako
prze?ywanie si? wcze?niejszych form.
Datowanie
Okres rzymski:
W?wietle powy?szych ustale? mo?na spróbowa?
okre-?li? przynale?no?? kulturow? i chronologi? materia?ów
pochodz?cych z jamy 2. Analogie do naczy? typu IV,
V.6, VI wyst?puj? do?? licznie w kulturze jastorfskiej
oraz rzadziej w kulturze Poicnesti-Luka?cvka. Formy
pozosta?ych naczy? znalezionych wjamie 2 nie przecz?
tym nawi?zaniom.
ceramika kultury przeworskiej
Womawianym zbiorze znalaz?y si? fragmenty 4 naczy?
kultury przeworskiej. Pochodz? one zarówno ze
stanowi-ska II jak i L By?y znajdowane lu?no w warstwie (Ryc.
2:1,4:1.8), w jednym wypadku wyst?pi?y w obiekcie
zwartym
-w palenisku 9 (Ryc. 3:7).
Naczynia te maj? kszta?t zbli?ony do esowatego i
wy-ra?nie zaznaczony za?om brzu?ca umieszczony mniej
wi?cej na 1/3 wysoko?ci. Dna s? wydzielone. ?rednice
wylewów wynosz? od 12 do 18 a wysoko?ci od 21 do 22
cm. Powierzchnie maj? nierówne: wewn?trzne g?adkie,
Ceramika opodobnym cechach datowana na m?odszy
okres przedrzymski ipochodz?ca z terenu Lubelszczyzny
jest przez niektórych badaczy uwa?ana za wyró?nik tzw.
grupy czerniczy?skiej (S. Czopek 1981; 1991; A.
Ko-kowski 1983, s. 4-5; 1991, s. 171). Materia?y wczesnej
