"Die Luzerner Nuntiatur 1586-1873", Urban Fink, Luzern-Stuttgard 1977 : [recenzja]

Tadeusz Fitych

"Die Luzerner Nuntiatur 1586-1873",

Urban Fink, Luzern-Stuttgard 1977 :

[recenzja]

Saeculum Christianum : pismo historyczno-społeczne 5/2, 228-230

2 2 8 R E C E N Z JE I O M Ó W IE N IA _{[ 4 ]}

Urban F i n k , Die Luzerner Nuntiatur 1586-1873. (Zur Behorclengeschichte und Quellenkun­

de der päpstlichen Diplomatie in der Schweiz) Luzem-Stuttgard 1977, ss. 437.

Pomimo, iż przebadanie problematyki organizacji, funkcjonowania i sposobu pracy nuncjatur apostolskich w Europie należy zaliczyć do priorytetowych prac badawczych, co też z końcem XIX w. — po otwarciu archiwów watykańskich - znalazło swój wyraz w zdynamizowanym wysił­ ku naukowym szeregu instytutów historycznych, to jednak do dzisiaj prace tego typu znajdują się w fazie początkowej (tzn. dzieje nuncjatury polskiej, austriackiej, niemieckiej i szwajcarskiej zasadniczo doczekały się stosunkowo solidnych opracowań na temat ich genezy i czasów naj­ nowszych) - ciągle brakuje nam jeszcze zarówno pełnej i krytycznej edycji akt poszczególnych nuncjatur, jak też monografii na temat działalności poszczególnych posłów papieskich oraz no­ woczesnych syntez historycznych dotyczących samych nuncjatur. Radością napawa fakt, iż m.in. w ostatnim dziesięcioleciu europejskich studiów nad dziejami nuncjatur, możemy nic tylko mó­ wić z nadzieją o szybkim postępie prac badawczych, ale też stwierdzić, iż jest ono m.in. nazna­ czone szczególną aktywnością Polskiego Instytutu Historycznego w Rzymie, kierowanego przez prof. Karolinę Lanckorońską która wyraziła się wielotomową krytyczną edycją akt polskiej nun­ cjatury, zapoczątkowanej przez zasłużonego na tym polu prof. Henryka Damiana Wojtyskę CP.

Kolejny optymistyczny znak stanowi powyżej prezentowana pozycja wydawnicza. Przynosi nam ona nic tylko syntezę działalności nuncjatury szwajcarskiej w w. XVIII z siedzibą w Luzcr- nie, ale także rzuca nowe, cenne światło zarówno na całość dziejów tej placówki obejmujące lata 1586-1873, jak też na watykańskie zasoby archiwalne związane zjej działalnością. Jej naukową rangę podkreśla już sam fakt, iż krąg wydawców stanowi Archiwum Watykańskie i Archiwum Państwowe Kantonu w Luzernie. W tym miejscu nie bez znaczenia są dwa dalsze f a k ty - z jednej strony wyjątkowo liczny zespól, bowiem aż 18 sponsorów, w którym znajdujemy aż 3 katolickie diecezje (Basel, Fryburg-Lozanna-Genewa i St. Gallen) oraz Uniwersytet we Fryburgu, a z dru­ giej sam autor posłowia załączonego do książki n a s. 351-354, którym jest ksiądz arcybiskup doktor Karl-Josef Rauber, były rektor Papieskiej Akademii Dyplomatycznej w Rzymie, a w mo­ mencie wydawania książki nuncjusz apostolski w Szwajcarii.

Powyższa książka starannie edytorsko przygotowana i obdarzona imponującym wsparciem ekonomiczno-prestiżowym, przynosi nam publikację rozprawy doktorskiej: Die Luzerner Nun­

tiatur 1586-1873 und ihr Archiv, Ein Beitrag zur Institutinengeschichte und Quellenkunde der päpstlichen Diplomatie in der Schweiz unter besonderer Berücksichtigung des 18. Jahrhitnders,

przyjętej w czerwcu 1995 r. przez Fakultet Teologiczny Uniwersytetu we Fryburgu Szwajcar­ skim. Jej autorem jest 37-letni historyk szwajcarski Urban Fink. Po złożeniu w r. 1990 pracy licencjackiej na tamtejszym wydziale filozoficznym na temat: Giuseppe Garampi und die Schweiz

1762-1792, a w x. 1992 tej samej rangi pracy na wydziale teologicznym noszącej tytuł: Zwischen Anspruch und Wirklichkeit. Päpstliche Diplomatie, Staatskirchentum und Aufklärung in der Schweiz. Studien zur Luzerner Nuntiatur Oddi 1760-1764. Autor ten jest znany zarówno z kilku­

nastu artykułów historyczno-teologicznych oraz m.in. z takich pozycji książkowych, jak: Die

Bischöfe von Base11794-1990. Fryburg (CH) 1996; Schweizer Sonderakten im Vatikan. Luzcrn-

Stuttgard 1996; Kirche, Kultur, Komunikation i Soluthurner Artilerie. Spokrewniony z Karlem Austern Finkiem, autorem m.in. cenionej publikacji - Das Vatikanische Archiv. Einförmig in die

Bestände und ihre Erf orschung. Rom 19512, aktualnie pracuje on w Zurychu jako sekretarz tam­

tejszego biskupa pomocniczego Pierre Hcnriciego SI. Promotorem powyższej dysertacji doktor­ skiej byl prof. dr Josef Siegcwart OP, a jej recenzentem prof. dr Volker Reinhardt.

Prezentowana książka jest udoskonaloną wersją rozprawy doktorskiej. Powstała ona zarówno jako efekt licznych konsultacji z takimi ekspertami, jak: prof. Stephan Leimgruber (Paderborn), dr Gregor Jäggi Osb (Einsiedcln), dr Michael Feldkamp (Bonn), prof. Markus Ries (Luzem), dr Marko Jorio (Bem), lic.th. Raimund Obrist (Bem), lic.th. Antonio Hautle (Sursec), ing. RTH Balthasar Schmuckli (Trimbach), emerytowany prefekt Archiwum Watykańskiego prof. Josef Metzler OMI i były archiwista Archiwum Państwowego w szwajcarskim kantonie Luzem dr Fritz Gauser, jak też jako starannego opracowania edytorskiego przez lic.phil. Gregora Egloffa.

[ 5 ] R E C E N Z JE I O M Ó W IE N IA 2 2 9

Fink, jako przedstawicie] średniej generacji historyków w opublikowanej dysertacji doktorskiej postawił sobie za cel z jednej strony na bazie metodologicznej analizy źródeł wypełnić istniejącą lukę, gdy idzie o historię szwajcarskiej nuncjatury w drugiej połowic XVIII w., tzn. za czasów trzech nuncjuszów rezydujących w Luzemic: Ottavio Bufaliniego (1754-1759), Niccolo Odiego (1760- 1764) i Luigicgo Valentiego Gonzagi (1764-1773), a następnie wypracować racjonalną periodyza- cję i stworzyć punkt wyjścia dla następnych prac badawczych. W efekcie prezentowana publikacja otrzymała pięcioczłonową konstrukcję, którą poprzedza wprowadzenie autora wspomnianej roz­ prawy, a zamyka posłowie arcybiskupa Raubera nuncjusza apostolskiego w Szwajcarii, po czym znajdujemy w tejże książce cenny, ponad 60-cio stronicowy aneks. W jej trzech rozdziałach została omówiona kolejno: historia archiwum nuncjatury w Luzernie, jej zasoby akt przechowywane w Ar­ chiwum Watykańskim, a wreszcie wymiana korespondencji i zróżnicowane rodzaje akt wytworzo­ nych przez nuncjaturę tego okresu wraz z uwagami na temat krytycznej ich analizy. Niezwykle wartościowym uzupełnieniem aneksu jest bogata i niezwykle aktualna bibliografia obejmująca ze­ stawienie źródeł niewydanych (s. 397-398), a następnie źródeł niewydanych i literatury przedmiotu dotyczącej historii Państwa Kościelnego, nuncjatury szwajcarskiej w Luzcmic oraz fonnacji, kom­ petencji i kościelnej kariery nuncjuszów, jak też efektów dotychczasowych badań nad nuncjatura­ mi (s. 399-416), zestawu użytych skrótów (s. 417-418), aponadto tabel, schematów, map i repro­ dukcji razem liczących sobie aż 9 zilustrowanych tematów (s. 419). Całość aneksu zwieńczona została skorowidzem osób, miejscowości i problemów, opracowanym w iście benedyktyński spo­ sób, obejmującym bowiem także niezwykle liczne i rozbudowane przypisy (s. 421-437).

Omawiając zawartość zasadniczej części interesującej nas publikacji, należy zauważyć, iż roz­ dział pierwszy omawia historię nuncjatury w Luzernie i określa pięć zasadniczych okresów jej roz­ woju, a w tym m.in. okresy inicjacji przypadający na lata 1586-1605, a następnie konsolidacji w la­ tach 1605-1712 (s. 19-85). Rozdział drugi podejmuje takie aspekty instytucjalne, jak temat powsta­ nia, rezydencji aspektów prawnych, uprawnień nuncjusza i jego zakresu działalności, aponadto protokołu ceremoniału liturgicznego, protokołu dyplomatycznego oraz finansów i liczebności per­ sonelu (s. 87-170). Rozdział trzeci poświęcił Fink prezentacji nuncjuszów obsługujących placówkę Stolicy Apostolskiej w Luzemic. Omówił on kolejno genezę ich kariery poruszając problem nepo­ tyzmu i pokrewieństwa w syntetycznie zaprezentowanej prozopografii. Scharakteryzował on naj­ pierw pochodzenie rodowe i geograficzne 50 posłów papieskich, analizując obsadę tej nuncjatury wiatach 1586-1654 (15 nuncjuszów - zob. tab. 2 na s. 179), 1654-1798 (23 nuncjuszów -zob. tab. 3 na s. 180) i wreszcie w latach 1803-1848 (12 nuncjuszów - zob. tab. 4 na s. 186). W dalszej części tego rozdziału omówił zarówno ich formację, rozwój kariery kościelnej, jak tez ich mental­ ność i sposób pełnienia powierzonej im misji (s. 171-217). Rozdział czwarty przybliża konkretne wyzwania, jakie stawiał przed nuncjaturą szwajcarska wiek osiemnasty. Autor przeanalizował ko­ lejno problem relacji poszczególnych diecezji wobec nuncjatury, a następnie poświęcił uwagę za­ gadnieniu zmagań o wolność klasztorów i kościołów lokalnych, a wreszcie również takim zagad­ nieniom, jak: wolność druku, cenzura, „zakonspirowane” stowarzyszenia, palące kwestie politycz­ ne tego wieku, sprawa Tcssina i valtelliny oraz problematyka zakonu jezuitów w 2 połowie XVIII w. (s. 254-341). Ostatni, piąty rozdział stanowi swego rodzaju podsumowanie wniosków wypływają­ cych z poszczególnych rozdziałów w postaci 19 konkluzji. We wniosku 2 i 3 zauważa, iż nuncjatu­ ra w Luzernie ma typowy charakter reformy kościelnej realizowanej w duchu Soboru Trydenckie­ go, powstała bowiem po roku 1570, analogicznie do całego szeregu innych placówek tego typu otwieranych przez Stolicę Apostolską w innych krajach Europy na północ od Alp, w których usiło­ wano wprowadzać refonnę katolicką. Pierwszy nuncjusz Giovanni Battista Santonio (1586-1587) nie może być jeszcze uznany za pierwszego rezydencjalnego posła papieskiego. Natomiast syntezę bezpośrednio nawiązującą do tezy postawionej przed omawiana rozprawą - czyli działalności nun­ cjatury w okresie 18-go stulecia znajdujemy w dalszych pięciu konkluzjach obdarzonych n. 14-18. Zamykając prezentację powyższej publikacji nie sposób nie przytoczyć wyrazów uznania pod jej adresem sformułowanych w posłowiu przez tak kompetentną osobę, jak ówczesny szwajcar­ ski nuncjusz Karl-Joscf Raubcr. Docenił on nie tylko ogrom pracy, ale też rozległą erudycję i zna­

2 3 0 REC E N Z JE I O M Ó W IENIA _{[ 6 ]}

jomość źródeł, która umożliwiła Urbanowi Finkowi wypracowanie nowoczesnej i zarazem kry­ tycznej syntezy, cennego wkładu zarówno do dziejów Szwajcarii, jak i do historii papieskiej służ­ by dyplomatycznej. Ponadto nuncjusz Raubcr wyraża Finkowi swe uznanie nic tylko za ukazanie pozytywnego i konstruktywnego charakteru kościelnej dyplomacji, która przy wszystkich swych ludzkich ograniczeniach miała zarazem znaczący wymiar posługi pastoralnej (zob. s. 354).

Również sam Urban Fink komunikuje fakt realizowania postawionych przed dysertacją celów, i już na wstępie do prezentowanej publikacji stwierdza m.in., iż w kontekście zrealizowanej roz­ prawy doktorskiej powstają dalsze prace, takie jak: edycja inwentarza archiwum nuncjatury w Lu- zernie (Roger Liggenstorfer) oraz edycja instrukcji początkowych i końcowych wszystkich nun­ cjuszy pełniących swą misję w Luzcmie (U. Fink). Szkoda jednak, żc tak wielka kwerenda i eru­ dycja autora nie przyczyniła się do powstania całego katalogu nuncjuszy luccrncńskich z 1-2 stronicową prezentacja każdego z nich. Bowiem mając na uwadze, jak to akcentuje Urban Fink, innych badaczy oraz chcąc dać impuls jak najliczniejszym pracom na ten ważny i rozległy temat, byłoby niezwykle użyteczne podjąć wzór takiego schematycznego i uproszczonego zapisu po­ szczególnych nuncjuszy, jaki już w roku 1990 opublikował Henryk Damian Wojtyska CP w to­ mie Acta Nuntiaturae Polonae. De fontibus eorumąue investigatione et editionibus. Instructio

ad editionem. Niintiorum series chronologica, t. 1, Roma 1990. Zawierają one zarówno skrót

podstawowych biograficznych, jak też główne zasoby archiwalne związane z działalnością po­ szczególnych nuncjuszy, a ponadto najważniejszą bibliografię dokumentującą zarówno źródła wydane oraz niezbędną literaturę. Niestety, pomimo umieszczenia tej jedynej pracy Wojtyski w bibliografii zawartej w książce na s. 415, Fink nic podjął tej najnowocześniejszej fomiy zapisu i syntezy. W tym miejscu uderza nas kolejny fakt: Urban Fink nie tylko, że nic przytacza wcze­ śniejszej pracy Wojtyski, dotyczącej genezy polskiej nuncjatury - Papiestwo - Polska 1548-

1563. Dyplomacja. Lublin 1977, ale co więcej zarówno w generalnym spojrzeniu na historię

europejskich nuncjatur nie wkracza na obszar Europy Środkowo-Wschodniej (w skorowidzu osób i miejscowości brak nic tylko któregokolwiek z polskich nuncjuszy, ale także nic znajdziemy tam takich miast, jak Kraków czy Warszawa), a w samej bibliografii zawęża swą uwagę do prac histo­ ryków Europy Zachodniej. Pomimo tych drobnych mankamentów opublikowana rozprawa dok­ torska Urbana Finka wchodzi na trwałe do europejskiego dorobku studium nad nuncjaturami i z pewnością będzie cennym impulsem nie tylko dla historyków, zamierzających kontynuować badania nad dziejami nuncjatury w Luzemic, ale także licznego grona badaczy europejskich pra­ cujących na analogicznym polu.