Mieczysław Kula
H i s t o r i a B o g u s z o w i c
Rybnik 2009
Korekta
Helena i Leon Białeccy
Recenzent Adam Dziurok
Projekt wyklejki (Powiat rybnicki 1920)
Mieczysław Kula
Copyright © Mieczysław Kula 2009
Wydanie II uzupełnione i poszerzone
Wydawca Druk własny
Historia Boguszowic
Moim Dzieciom
poświęcam
XI
S p i s t r e ś c i
Przedmowa 13 Wstęp
1. Warunki przyrodnicze 14
2. ZałoŜenie Boguszowic, nazwa 16
3. Herb Boguszowic 17
4. Zmiany w statusie organizacyjnym Boguszowic 17
5. Mieszkańcy 18
I
Boguszowice do końca I wojny światowej
1. Pradzieje 19
2. Śląsk w państwie wielkomorawskim i w państwie Przemyślidów 19
3. Polsko-czeskie zatargi o Śląsk 19
4. Ustawa sukcesyjna Bolesława Krzywoustego 19
5. Początki Boguszowic Domniemany załoŜyciel Boguszowic – Bogusz 20
6. Pod panowaniem czeskim 21
7. Rządy Habsburgów i Hohenzollernów 22
7.1 Przejęcie Śląska przez Habsburgów 1526 22
7.2 Rybnik jako zastaw 23
7.3 Boguszowice częścią państwa rybnickiego 23
7.4 Rybnik pod rządami Węgierskich 24
7.5 Śląsk częścią Prus. Boguszowice własnością króla pruskiego 26
7.6 Boguszowice częścią powiatu rybnickiego 26
7.7 Reforma administracji w Prusach 27
7.8 Samorząd wiejski gminy Boguszowice 28
7.9 Władze gminne, ludzie i problemy 29
7.10 Kompetencje i obowiązki władz gminy 31
a. Regulacje dotyczące Ŝycia zbiorowego 31
b. Podatki 32
c. Troska o stan higieniczno-sanitarny wsi i o zdrowie mieszkańców 32
d. Opieka nad biednymi 33
e. Ochrona przeciwpoŜarowa 34
f. Budowa dróg 35
g. Przedsiębiorczość boguszowiczan 36
7.11 śandarmeria w Boguszowicach 37
8. śycie chłopów boguszowickich 39
8.1 Powinności chłopów. Warunki Ŝycia 39
8.2 Sołtys w Boguszowicach 43
8.3 Karczmarze boguszowiccy 43
8.4 Młynarze boguszowiccy 47
8.5 Bunty chłopskie 49
8.6 Powstanie chłopskie 1811 50
8.7 Uwłaszczenie chłopów 51
a. Reformy w Prusach 51
b. Zniesienie pańszczyzny w Boguszowicach 51
c. Tyfus głodowy 54
d. Likwidacja serwitutów 54
e. Reforma w dobrach kościelnych 55
f. Skutki uwłaszczenia chłopów 57
g. Nieruchomości rolne w gminie Boguszowice w 1868 r. 58
8.8 Chłopi boguszowiccy na przełomie wieków XIX i XX 59
9. Boguszowice własnością królewską. Folwark 61
10. Rozwój przemysłu. Budowa kopalni w Boguszowicach 64
10.1 Przemysł hutniczy 64
10.2 Przemysł górniczy 64
a. Kopalnia Donnersmarck 64
b. Budowa kopalni Blücherschächte 64
c. Przykopalniane budownictwo mieszkaniowe 65
d. Spór o przynaleŜność administracyjną kopalni Blücherschächte 66
11. śycie polityczne mieszkańców Boguszowic 68
11.1 Udział mieszkańców Boguszowic w Ŝyciu politycznym 68
11.2 Germanizacja 69
11.3 Przebudzenie narodowe Ślązaków 77
11.4 I wojna światowa. Boguszowiczanie w czasie wojny 79
11.5 Boguszowiczanie polegli w I wojnie światowej 81
12. Kościół w Boguszowicach do końca I wojny światowej 83
12.1 Boguszowice siedzibą parafii 83
12.2 Kościół boguszowicki (budynek kościelny) 84
12.3 Proboszczowie boguszowiccy 92
13. Szkoła w Boguszowicach do końca I wojny światowej 99
13.1 Szkoła i nauczyciele w Boguszowicach 99
13.2 Trudności lokalowe szkoły. Starania o budowę nowego bud. szkolnego 105
13.3 Wynajem pomieszczeń dla szkoły u Wilhelma Rojka 105
13.4 Przygotowania do budowy nowej szkoły 106
13.5 Budowa nowej szkoły 108
II Boguszowice w latach 1918 – 1945
1. Ślązacy wobec nowej sytuacji politycznej 112
2. I powstanie śląskie 114
3. II powstanie śląskie 118
4. Plebiscyt na Górnym Śląsku 119
5. III powstanie śląskie 120
5.1 Powstańcy z Boguszowic zweryfikowani w latach 1936 - 1939 121
6. W wolnej Polsce 122
6.1 Powrót do macierzy 122
6.2 Władze polskie na Górnym Śląsku 123
6.3 Udział boguszowiczan w Ŝyciu politycznym 124
6.4 Świadectwa polskości mieszkańców Boguszowic 126
7. Władze administracyjne gminy w latach 1922 – 1939 127
7.1 Naczelnicy gminy w latach 1922 – 1939 127
7.2 Józef Śmieja 127
7.3 Wybory komunalne 1926 128
7.4 Franciszek Węgrzyk naczelnikiem gminy 1927 – 1934 129
7.5 Franciszek Kula naczelnikiem gminy 1934 – 1939 131
7.6 Kontrowersje wokół osoby naczelnika gminy 133
7.7 Pracownicy urzędu gminnego 135
7.8 Sprawy organizacyjne gminy 135
7.9 Majątek gminy 136
7.10 Podatki 136
7.11 Dochody gminy z podatku węglowego 136
7.12 Działalność opiekuńcza gminy 138
7.13 Pomoc gminy dla bezrobotnych 139
7.14 Dotacje 140
7.15 Kultura 140
7.16 Urządzenie ogródków działkowych 141
7.17 Budowa i utrzymanie dróg 141
7.18 Elektryfikacja Boguszowic 146
7.19 Zaopatrzenie mieszkańców wsi w wodę 147
7.20 Stosunki Gmina – Kościół 147
8. Organizacje polityczne i społeczne. Członkowie 148
8.1 Wykaz organizacji 148
8.2 Członkowie organizacji 148
8.3 Ochotnicza StraŜ PoŜarna 149
8.4 Ruch sportowy 151
9. II wojna światowa. Okupacja hitlerowska 153
9.1 Samoobrona powstańcza 153
9.2 Wybuch wojny. zajęcie Śląska przez Niemców 153
9.3 Administracja niemiecka 154
9.4 Usuwanie śladów polskości 156
9.5 Niemiecka lista narodowościowa (volkslista) 156
9.6 Prześladowanie Polaków 159
9.7 Praca przymusowa 163
9.8 Okupacyjne władze policyjne 164
9.9 Ruch oporu. Armia Krajowa 165
9.10 Koniec okupacji hitlerowskiej 171
9.11 Boguszowiczanie polegli w II wojnie światowej 177
10. Rolnictwo boguszowickie w latach 1918 – 1945 177
10.1 Rolnicy boguszowiccy w latach międzywojennych 177
10.2 Rolnicy w czasie II wojny światowej 179
11 Przemysł 180
11.1 Kopalnia boguszowicka po przyłączeniu do Polski 180
11.2 Plany rozwoju kopalni i budowy osiedla mieszkaniowego 182
11.3 PrzynaleŜność administracyjna kopalni 183
11.4 Walka o miejsca pracy 184
11.5 Kopalnia „Szyby Jankowice” podczas II wojny światowej 185
11.6 Plany budowy elektrowni w Boguszowicach 186
11.7 Obozy dla jeńców wojennych 187
12. Kościół w Boguszowicach 1918 – 1945 188
12.1 Zmiany w Ŝyciu parafii. Proboszczowie 188
12.2 Majątek kościelny 190
12.3 Zmiany organizacyjne w parafii 191
a. PrzynaleŜność parafialna kopalni Szyby Blüchera 191
b. Dekanat rybnicki 191
c. Odłączenie Rogoźnej, Folwarków i Wygody od parafii boguszowickiej 192
12.4 Duszpasterstwo w parafii boguszowickiej 192
12.5 Budowa nowego kościoła 196
12.6 PołoŜenie Kościoła w czasie II wojny światowej 200
a. Decyzje organizacyjne biskupa St. Adamskiego 200
b. Wybory uzupełniające do rady kościelnej 202
c. Poświęcenie drogi krzyŜowej 202
d. Represje wobec Kościoła 202
e. NaboŜeństwo ewangelickie dla Ŝołnierzy niemieckich 203
.f. Ludzie Kościoła 203
g. Odprawianie mszy w czasie wojny 203
13. Szkoła w Boguszowicach 1918 - 1945 204
13.1 Strajk szkolny 205
13.2 Zanik autorytetu szkoły 205
13.3 Niemieccy nauczyciele opuszczają Boguszowice 206
13.4 Problemy polskiej szkoły 206
13.5 Nauczyciele szkoły boguszowickiej w latach 1922 - 1939 207
13.6 Materialne warunki pracy szkoły 208
13.7 Uczniowie szkoły boguszowickiej w latach 1923 - 1939 209
13.8 Wychowanie religijne w szkole 209
13.9 Wychowanie patriotyczne i społeczne 210
13.10 Działalność opiekuńcza szkoły 212
13.11 Stan zdrowia uczniów. Opieka lekarska 213
13.12 Ocena szkoły przez władze oświatowe 213
13.13 Nowy budynek szkolny 214
13.14 Próba zorganizowania dokształcającej szkoły wiejskiej 216
13.15 Niemieckie szkolnictwo mniejszościowe 217
13.16 Szkoła boguszowicka w czasie II wojny światowej 219 III Boguszowice w latach 1945 – 2004
(Problemy władzy. Organizacje polityczne i społeczne)
1. Walka o władzę 222
1.1 Organizowanie się „władzy ludowej”. Terror 222
1.2 Milicja Obywatelska (MO). Posterunek w Boguszowicach 222
1.3 Ruch antykomunistyczny w Boguszowicach 224
2. PrzezwycięŜanie skutków wojny 233
2.1 Odwet na Niemcach 233
2.2 Deportacje górników 234
2.3 Problem volkslisty 235
2.4 Spisanie szkód wojennych 236
2.5 ObciąŜenia mieszkańców 240
2.6 Rejestracja zabytków. Ekshumacja zwłok Ŝołnierskich 241
3. Władze administracyjne Boguszowic 1945 - 1975 241
3.1 Pierwsze dni po wyzwoleniu 241
3.2 Fryderyk Garbocz – naczelnikiem gminy 242
3.3 Gmina zbiorowa Boguszowice 246
3.4 Zmiany w składzie rady gminnej 250
3.5 Upolitycznienie działalności władzy 250
3.6 Wprowadzenie systemu rad narodowych 253
3.7 Paweł Grzesica przewodniczącym Gromadzkiej Rady Narodowej 254
3.8 Status Osiedla dla Boguszowic 255
3.9 Zmiany personalne w radzie i w urzędzie, zadania 255
3.10 Kolegium orzekające 257
3.11 Braki kadrowe w administracji 257
3.12 Nieporozumienia w prezydium rady narodowej 257
3.13 Zmiany w radzie osiedla (1958) 258
3.14 Władysław Kuczera – przewodniczącym prezydium rady Osiedla 260 3.15 Józef Tralewski – przewodniczącym Prezydium rady Narodowej Osiedla 261
3.16 Boguszowice miastem 261
3.17 Teofil Szejna przewodniczącym PMRN w Boguszowicach 262
3.18 Wybory do MRN w Boguszowicach – 1 czerwca 1969 264
3.19 Zmiany granic terytorialnych Boguszowic – przyłączenie Gotartowic 265 3.20 Naczelnik gminy i przew. Prezydiów Rad Narodowych w Boguszowicach 266
3.21 Włączenie Boguszowic do miasta Rybnika 266
3.22 Samorząd dzielnicy Boguszowice Stare (1975 – 2003) 266 3.23 Samorząd dzielnicy Boguszowice Osiedle 1975 – 2003 268 4. Partie polityczne, organizacje polityczne, społeczne i młodzieŜowe 270
4.1 Polska Partia Robotnicza PPR 270
4.2 Polska Partia Socjalistyczna PPS 272
4.3 ZSL – Zjednoczone Stronnictwo Ludowe 272
4.4 Organizacje społeczne 273
4.5 Ochotnicza StraŜ PoŜarna w Boguszowicach 275
4.6 Organizacje młodzieŜowe 279
a. Harcerstwo 279
b. Związek MłodzieŜy Polskiej 280
4.7 Przemiany październikowe 1956 280
4.8 Udział mieszkańców Boguszowic w Ŝyciu poltycznym 281
4.8a Wybory parlamentarne – 21.09.1997 r. 282
4.8b Wybory parlamentarne – 23.09.2001 283
4.8c Wybory parlamentarne – 25.09.2005 283
4.8d Wybory do senatu - 25.09.2005 283
4.8e Wybory prezydenckie 284
4.8f Referendum uwłaszczeniowe 284
4.9 Wybory samorządowe 1998 285
5. Wybory europejskie 285
IV
śycie codzienne mieszkańców Boguszowic w latach 1945 - 2004
1. Przemysł 287
1.1 Spór o przynaleŜność administracyjną Kop. Jankowice 287
1.2 Powojenna odbudowa gospodarcza 289
1.3 Domy górnika 294
1.4 Piaskownia w Boguszowicach Starych 295
2. Rolnictwo 296
2.1 Rolnicy boguszowiccy po 1945 r. 296
2.2 Związek samopomocy Chłopskiej 298
2.3 Kółka rolnicze 298
2.4 Wywłaszczanie ziemi chłopskiej 299
2.5 Dostawy obowiązkowe 299
2.6 Podatek gruntowy i inne świadczenia 300
2.7 Skup płodów rolnych 300
2.8 Zwalczanie stonki ziemniaczanej 301
2.9 Akcja Ŝniwno-omłotowa 301
2.10 Zespoły łąkarskie 302
2.11 Potencjał i struktura boguszowickiego rolnictwa 302
2.12 Ogródki działkowe 303
3. Budownictwo. polityka mieszkaniowa 304
3.1 Budowa osiedla robotniczego 304
3.2 Kop. Jankowice administratorem osiedla robotniczego 306
3.3 Komitety blokowe 307
3.4 Polityka mieszkaniowa 307
3.5 Przejęcie administracji osiedla przez PMRN 309
3.6 Spółdzielcze budownictwo mieszkaniowe 309
3.7 Budownictwo indywidualne. Budowa osiedla domków jednorodzinnych 309
4. Usługi 311
4.1 Rzemiosło 311
4.2 Handel 311
5. Łączność. Komunikacja 315
5.1 Poczta 315
5.2 Komunikacja autobusowa 315
6. Sprawy socjalne 316
6.1 śłobek osiedlowy 316
6.2 Izba porodowa 317
6.3 Opieka lekarska 317
6.4 Opieka społeczna 318
7. Sprawy komunalne. troska o środowisko 318
7.1 Czyny społeczne – basen kąpielowy i inne obiekty 318
7.2 Oświetlenie ulic 319
7.3 Zakładanie wodociągów w czynie społecznym 319
7.4 Gazyfikacja 320
7.5 Drogi 321
7.6 Troska o środowisko 322
8. Kultura 323
8.1 Świetlica gminna 323
8.2 Biblioteka 324
8.3 Starania o kino w Boguszowicach Starych 324
8.4 Chór „Echo” 325
8.5 Klub Górniczy 325
V Kościół boguszowicki w latach 1945 - 2004
1. Kapłani w Boguszowicach Starych 328
a. Ks. Edward Tobola 328
b. Ks. Stefan Sprot (1990 – 1991) 329
c. Ks. Stanisław Gańczorz (1991 – 2003) 329
d. Ks. Krzysztof Błotko 329
e. KsięŜa wikarzy 330
2. Rada parafialna 331
3. Organiści boguszowiccy 331
4. SłuŜba kościelna 331
5. Kościół w nowej sytuacji politycznej 331
5.1 śycie sakramentalne 332
5.2 Kult maryjny w parafii boguszowickiej 333
5.3 Bractwa kościelne 336
5.4 Akcja Katolicka 336
5.5 Apostolat Maryjny 337
5.6 Franciszkański Zakon Świeckich 337
5.7 Ruch Domowy Kościół 337
5.8 Ruch Rodzin Szensztackich` 337
5.9 śywy RóŜaniec 338
5.10 Dzieci Marii 338
5.11 Ruch Światło-śycie 338
5.12 Odnowa w Duchu Świętym 338
5.13 Grupa Pielgrzym 338
5.14 Zespół charytatywny 339
5.15 Dyskusyjny Krąg Biblijny 339
5.16 Poradnia MałŜeńska 339
6. Parafia ośrodkiem działalności kulturalnej 339
6.1 „Arka” 339
6.2 „Serce Ewangelii” 339
6.3 Festyn Farski 339
6.4 Chór „Cor Jesu” 339
7. Pielgrzymki parafialne 342
8. Wizytacje kanoniczne 342
9. Substancja materialna Kościoła 345
10. Budowa domu parafialnego 346
11. Cmentarz Komunalny w Boguszowicach 347
12. Zmiany terytorialne parafii 348
13. Kapłani wywodzący się z parafii boguszowickiej 350
14. Kościół pw. św. Barbary 351
a. Proboszczowie w Boguszowicach-Osiedlu 353
b. Kapłani wywodzący się z parafii pw. św. Barbary w Boguszowicach 354
c. Budowa kościoła w Boguszowicach-Osiedlu 354
VI Szkoły w Boguszowicach w latach 1945 – 2004
1. Szkoła Podstawowa nr 1 w latach 1945 - 2004 356
1.1 Kadra kierownicza SP 1 (16) 358
1.2 Sylwetki pedagogów z Szkoły Podstawowej 1 (16) 358
a. Emil Karkoszka (1946 – 1970) 358
b. Jan Kampczyk (1986 – 1991) 358
c. Janina Wicher 359
d. RóŜa Mura-Filec 360
e. Helena Zdrowak-Gruszka 360
1.3 Nauczyciele Szkoły Podstawowej 1 (16) 361
1.4 Organizowanie procesu nauczania 363
1.5 Działalność opiekuńcza szkoły 363
1.6 Baza materialna szkoły 364
1.7 Nauczanie religii 365
1.8 Praca wychowawcza 366
1.9 Wychowanie artystyczne 366
1.10 Imprezy na terenie szkoły 367
1.11 Działalność szkoły na rzecz środowiska 367
1.12 Obchody pięćdziesięciolecia szkoły 367
1.13 Organizacje uczniowskie 367
1.14 Sport i turystyka szkolna 368
1.15 Szkoła dla pracujących 368
1.16 Edukacja regionalna 368
1.17 Uczniowie Szkoły Podstawowej 1 (16) 368
2. Szkoła Podstawowa nr 2 (17) 369
2.1 Otwarcie szkoły. Alojzy Malinowski 369
2.2 Działalność SP 2 (17) 371
2.3 Nauczyciele SP 2 i SP 17 378
3. Szkoła Podstawowa nr 3 (18) 380
3.1 Pracownicy Szkoły nr 18 w 2004 r. 384
4. Gimnazjum nr 5 384
5. Szkoła Podstawowa nr 36 385
6. Gimnazjum nr 7 386
7. Nauczyciele SP 36 i Gimnazjum 7 388
8. Szkolnictwo zawodowe 390
9. Nauczyciele ZSG KWK Jankowice i ZSZ w Rybniku-Boguszowicach 393
10. Zespół Szkół Ponadpodstawowych nr 1 395
VII Dodatek
1. Kodeks Dyplomatyczny Śląska 396
1.1 Liber fundationis….. 396
1.2 Rejestr Ujazdu 396
2. Boguszowice w liczbach 397
2.1 Mieszkańcy Boguszowic (1748 – 1906) 397
2.2 Mieszkańcy Boguszowic (1628) 398
2.3 Boguszowice (1783) 398
2.4 Boguszowice (1788) 398
2.5 Boguszowice (1845) 398
2.6 Wymazanie renty 398
2.7 Parafia boguszowicka (1865) 397
2.8 Boguszowice (1880) 399
2.9 Mieszkańcy Boguszowic – wyborcy w 1879 r. 400
2.10 Podatnicy w Boguszowicach (1882) 400
2.11 ZadłuŜenie mieszkańców Boguszowic (1882) 400
2.12 Folwark w Boguszowicach 401
2.13 Czytelnictwo prasy polskiej (1902) 401
2.14 Gmina Boguszowice – Spisy ludn. (1871,1885,1895,1910) 401 2.15 Obszar dworski Boguszowice - Spisy ludn. (1871,1885,1895,1910) 402
2.16 Polskość mieszkańców ziemi rybnickiej (1910) 403
2.17 Liczba uczniów w szkole boguszowickiej (1909 – 1915) 404
3. Zniesienie pańszczyzny w Boguszowicach (1822) 404
4. Niemiecka propaganda wyborcza 1903 406
5. Notatka „Katolika” z 30.3.1912 r. o zakazie polskich przedstawień teatral- nych
406
6. Pomoc dla biednych dzieci (Apel o pomoc) 407
7. Skarga rolników – listopad 1936 408
8. Kronika budowy kościoła… 411
9. Relacja W. Kuli o działalności AK na terenie pow. rybnickiego 412
10. OdwilŜ październikowa 1956 (Postulaty) 417
11. Protokół z zebrania obywatelskiego (18.04.1945) 419
12. Nonsensy w handlu w Boguszowicach(1957) 422
13. Polityka mieszkaniowa w Boguszowicach-Osiedlu 426
14. Los młodych boguszowiczan 427
15. Dokonania miasta Boguszowice (1974) 430
16. Boguszowiccy kapłani – Arnold Szuła 432
VIII Bibliografia 433
IX Spis ilustracji 437
Przedmowa
KsiąŜka, którą oddaję do rąk Czytelników, jest owocem kilkuletniej Ŝmudnej pracy. Zbierałem wiadomości o Boguszowicach w archiwach, w bibliotekach, przewertowałem dostępną lekturę. Pra- gnę, by moi krajanie, mieszkańcy Boguszowic znaleźli w tej ksiąŜce odpowiedź na pytania związane z przeszłością naszej najbliŜszej małej ojczyzny. KsiąŜka traktuje przede wszystkim o osadzie nazy- wanej dziś „Stare Boguszowice”, porusza teŜ zagadnienia związane z budową w Boguszowicach w latach pięćdziesiątych ubiegłego wieku osiedla robotniczego. Autor pragnie, by ksiąŜka ta przyczy-
niła się do pogłębienia atmosfery sprzyjającej integracji mieszkańców starych Boguszowic z mieszkańcami tego osiedla. W zamyśle autora prezentowana czytelnikom praca ma stanowić takŜe pomoc naukową w nauczaniu historii regionalnej, stąd w kilku wypadkach jej treść wybiega poza ścisłą historię opisywanej miejscowości.
W czasie gromadzenia materiałów źródłowych oraz róŜnych innych dokumentów, opracowań, zdjęć i danych statystycznych spotykałem się z wielką Ŝyczliwością ludzi, których prosiłem o pomoc i za to wszystkim serdecznie dziękuję. Dziękuję przede wszystkim ks. Stanisławowi Gańczorzowi, proboszczowi parafii Najść. Serca Pana Jezusa w Boguszowicach lat 1991 – 2003, który zachęcił mnie do pisania i róŜnymi mądrymi poczynaniami w chwilach dla mnie trudnych pomógł mi odzy- skać wiarę w sens aktywnego działania. Dziękuję redaktorowi „Serca Ewangelii”, mgrowi Krystiano- wi Dziurokowi za umoŜliwienie mi druku róŜnych przyczynków historycznych dotyczących historii Boguszowic. Serdeczne podziękowania składam dr Julii Dziwoki z Archiwum Archidiecezjalnego w Katowicach, mgr Aleksandrze Sieklickiej mgr Katarzynie Kwaśniewicz i mgrowi Dawidowi Kel- lerowi z Archiwum Państwowego w Raciborzu, pracownikom Biblioteki Śląskiej w Katowicach, Biblioteki Miejskiej w Rybniku, Urzędu Stanu Cywilnego w Rybniku, Muzeum w Rybniku, dyrekto- rom szkół boguszowickich oraz wielu Ŝyczliwym mieszkańcom Boguszowic za udostępnianie doku- mentów, udzielanie wywiadów i za bezinteresowne przekazywanie pamiątek rodzinnych, zdjęć, pla- nów i wielu innych przedmiotów, które okazały się niezwykle pomocne w trakcie pisania tej historii.
Dziękuję recenzentowi drowi Adamowi Dziurokowi oraz korektorom, Helenie i Leonowi Białec- kim za ich cenne uwagi.
Autor PS. Wszystkie tłumaczenia tekstów niemieckich wykorzystanych w ksiąŜce są dokonane przez au- tora.
- 14 -
Wstęp
1. Warunki przyrodnicze Boguszowic
Pod względem fizjograficznym Boguszowice stanowią fragment PłaskowyŜu Rybnickiego, będą- cego częścią Kotliny Raciborsko-Oświęcimskiej. Miejscowość rozłoŜyła się nad Potokiem Boguszo- wickim na18°25 do 18°38 długości geograficznej wschodniej i 50°03 do 50°10 szerokości geograficz- nej północnej.
Na ukształtowanie terenu osady wpłynęły dwa czynniki:
1. działalność lodowca i wód płynących, 2. eksploatacja górnicza.
Ryc. 1. Mapka PłaskowyŜu Rybnickiego
Źródło: St. Pająk, Ziemia Rybnicko-Wodzisławska..., „Nowiny” nr 52 – 53 z 24.11.1969, s. 4
Teren Boguszowic jest urozmaicony, na co składają się głęboko wcięte doliny i kopułowate pa- górki. Do naturalnego ukształtowania terenu zmiany wniosła działalność górnicza, przy czym na kształtowanie się krajobrazu wpłynęło takŜe pozyskiwanie dla potrzeb górnictwa piasku we wschod- niej i południowo-zachodniej części Boguszowic.
Obszar Boguszowic znajduje się w obrębie tzw. zapadliska przedkarpackiego, powstałego przez wgniecenie podłoŜa nasuwającymi się z południa płaszczowinami i fałdami wypiętrzających się Kar- pat. W powstały tu rów przedgórski polały się w środkowym miocenie wody morza mioceńskiego, które zostawiły róŜne osady. NaleŜą do nich iły, piaskowce i zlepieńce kwarcowe. Na tych warstwach osadzały się utwory ilaste z wkładkami piaszczystymi. Morze zmieniało swój zasięg, w czasie którego w iłach pojawiły się m.in. gipsy i sole. Osady morza mioceńskiego pokryły warstwy utworów czwar- torzędowych. Stanowią je Ŝwiry, piaski i gliny.
Podbudowę osadów mioceńskich tworzą utwory karbońskie Górnośląskiego Zagłębia Węglowego.
Część południowa tego zagłębia charakteryzuje się występowaniem stromych wąskich siodeł oraz niecek. Elementem tej strefy jest tzw. siodło boguszowickie. Występują tu takŜe uskoki, które decydu- ją o charakterze zalegania warstw produktywnych i nakładu a tym samym o eksploatacji pokładów węgla.
Podstawowe znaczenie dla regionu mają występujące tu w górotworze pokłady węgla kamiennego, które są eksploatowane. Węgiel tu występujący jest silnie zagazowany, co ma wpływ na bezpieczeń- stwo załóg górniczych.
Oprócz węgla kamiennego na północno-wschodnich obrzeŜach Boguszowic występują złoŜa soli.
W rejonie „Stowków” i „Maligi” a takŜe na granicy z Brzezinami Miejskimi występowały źródła nie zamarzające zimą, których woda miała pewne walory lecznicze. Niszczycielska działalność człowieka w połowie XX wieku spowodowała ich zanik.
- 15 -
Jeśli chodzi o gleby, największą powierzchnię zajmują gleby bielicowe wytworzone z piasku oraz glin. WzdłuŜ dolin rzecznych i potoków występują gleby mułowo-bagienne. Wszystkie są zakwalifi- kowane do średniej klasy gleb, a znaczna ich część została zdegradowana przez działalność górniczą i towarzyszące jej zanieczyszczenia atmosfery1.
Na klimat Boguszowic wpływ mają stosunki klimatyczne charakterystyczne dla strefy środkowo- europejskiej oraz bliskość Bramy Morawskiej, przez którą przepływają masy powietrza znad Morza Śródziemnego a takŜe oceaniczne masy powietrza napływające dzięki przewaŜającym tu wiatrom zachodnim znad Oceanu Atlantyckiego. Łagodzą one temperaturę, przynosząc zaś wilgotne powietrze, zwiększają zachmurzenie i częstotliwość występowania opadów atmosferycznych.
Średnie temperatury roczne wynoszą około +7o - +8o C od około –2o C w styczniu do około +18o C w lipcu. Lato jest długie i ciepłe; przy średniej temperaturze dnia przekraczającej +15o C trwa od po- czątku czerwca do drugiej dekady września. Okres wegetacyjny trwa od końca drugiej dekady marca do końca pierwszej dekady listopada. Roczna suma opadów wynosi od 750 do 800 mm, pokrywa śniegowa występuje przez około 60 dni. W ostatnich latach notuje się jednak pewne zakłócenia tych prawidłowości. Trudno ustalić, czy jest to zjawisko trwałe, czy przejściowe.
Jeśli chodzi o stosunki wodne to – jak juŜ stwierdzono – wody z centralnej i zachodniej części Bo- guszowic spływają Potokiem Boguszowickim do rzeki Rudy w rejonie Ligockiej Kuźni. Wody z południowo-wschodniej części osady znajdują swoje ujście równieŜ do Rudy w rejonie Rownia wraz z potokiem zwanym Kłokocinką.
Wydobywanie węgla kamiennego spowodowało zakłócenie pierwotnych warunków hydrologicz- nych. Nastąpiło znaczne zasolenie wód powierzchniowych a takŜe obniŜenie zwierciadła wód grunto- wych.
Chcąc zmniejszyć zanieczyszczenie wód powierzchniowych, KWK „Jankowice” wybudowała osadniki popłuczkowe i wód dołowych. Jednak z powodu niewłaściwego wykonawstwa inwestycje te zamierzonego celu nie osiągnęły i zamiast poprawy spowodowały zasolenie znacznej połaci boguszo- wickich pól uprawnych i łąk a takŜe zniszczenie „Stowek”, gdzie uprzednio kop. „Chwałowice” po- czyniła juŜ pewne prace zmierzające do urządzenia na tym terenie ośrodka wypoczynku dla mieszkań- ców Chwałowic.
Pierwotna szata roślinna Boguszowic prezentowała się inaczej niŜ dziś. Teren obecnych Boguszo- wic przez długi okres był pokryty puszczą rozprzestrzeniającą się na całym obszarze Kotliny Racibor- sko-Oświęcimskiej, w której występowały płaty roślinności łąkowej, bagna i moczary. Na puszczę składały się lasy liściaste o bogatym poszyciu i bujnym runie oraz mokre lasy dębowo-grabowe.
Wśród roślinności zielnej występowały tu: konwalijka dwulistna, paproć orlica, szczawik zajęczy i inne. W dolinach dominowały liczne gatunki turzycy, bobrka trójlistnego, sitowia itp. Na terenach bagiennych rosła rosiczka i wełnianka. ObniŜenie się lustra wód gruntowych i zanieczyszczenie at- mosfery spowodowały zanik wielu tych roślin.
Lasy zostały mocno przerzedzone przez przekształcanie ich w pola uprawne, przez wypalanie zale- gającej nad rzeką Rudą rudy darniowej, przez rosnące zapotrzebowanie na drewno opałowe i przez pozyskiwanie drewna dla potrzeb górnictwa węglowego. Nastąpiła teŜ przebudowa struktury lasów.
W miejsce pierwotnych borów mieszanych i liściastych wprowadzono szybko rosnące monokultury sosny. Chłopi boguszowiccy na nieurodzajnych terenach zakładali własne lasy sosnowe, które oprócz urozmaicenia krajobrazu dawały im pewne korzyści, np. ściółkę leśną2. W tych warunkach załoŜona została w II połowie XIII wieku wieś, której nadano nazwę „Boguszowice”, pochodzącą prawdopo- dobnie od imienia Bogusza3. Za przyczyną nie ustalonej jednoznacznej pisowni zanotowano na prze- strzeni wieków róŜne jej odmiany ukazane w poniŜszej tabeli
1 Klasyfikacja gleb była często przedmiotem niezadowolenia chłopów, gdyŜ władze podatkowe - by móc nało- Ŝyć na nich wyŜsze podatki - podnosiły na piśmie jakość gleb. Przeprowadzana co pewien czas tzw. „społeczna”
klasyfikacja gleb dokonywana była zwykle z pominięciem ustaleń naukowych.
2 Opracowano na postawie rozdziału Stefana śmudy, „Warunki przyrodnicze” w - Rybnik, zarys dziejów miasta od czasów najdawniejszych do 1980 roku, praca zbiorowa pod redakcją Jana Walczaka, Katowice 1986, s. 15 – 27, z uzupełnieniami własnymi autora.
3 Jest to nazwa patronimiczna (odojcowska).
- 16 - 2. ZałoŜenie Boguszowic, nazwa
1258 Bohusowicze 1300 Bogussovitz 1309 Bogussowicz 1430 von Bogussowicz 1604 Boguzow
1614 Ves Bohusowicze, ze vsi Bohusowicz, v Bohusowiczych, ves Bohusowicze
1887 Boguszowice, Boguschowitz 1652 Bogusowic 1679 Bogusowice 1687 Boguschowitz 1743 Boguschowitz 1784 Bogusschowiz 1865 Boguschowitz 1887 Boguszowice, Boguschowitz
1896 Boguszowice, Boguschowitz 1939 Boguszowice, Boguschowitz 1942 Boguschowitz 1945 Boguszowice
Źródło: Stanisław Rospond, Słownik etymologiczny nazw geograficznych Śląska, t. 1, Warszawa - Wrocław 1968, s.73, Wiesław Sienkiewicz, Średniowieczne nazwy miejscowe ziemi rybnickiej, „Kroniki Rybnickie”, nr 1, Rybnik 1983, s. 28.
PoniŜsza mapa pokazuje nazwy poszczególnych części Boguszowic z lat 70. XIX wieku, które udało się zlokalizować:
Ryc. 2. Nazwy części Boguszowic z lat 70. XIX wieku
Pełniejszy ich wykaz przedstawia się następująco: do Maligi, do Sobika, Dobycze, ku Dobycze, na Dobycze, Dombrowa, Dombrowsko, na Dombrowsko, Granicznik, Kliny, Kościelny (staw), ku Dwo- ru, ku Mośniku, Ławczok, Małupice, na Dzieziontek, na Niwa, Niwa, na Raszowiec, na Skotnica, na Stowki, na Widenowski, na Widenowsky, Widimowsky, pod Borek, pod Chwallowskim, pod Kem- pami, pod lasem, Rudzica, Ruminowe, we wsi4.
4 Archiwum Państwowe w Katowicach Oddział w Raciborzu. 85 Urząd Katastralny w Rybniku, sygn. 62, 207- 209.
- 17 - 3. Herb Boguszowic
Boguszowice miały swój herb, o którym w 1939 r. pisał Marian Gumowski: „… Boguszowice, wieś powiatu rybnickiego, naleŜała dawniej do klasztoru w Rudzie, z tego powodu, a moŜe i z powodu swej nazwy posiada herb wyobraŜający promienisty trójkąt z okiem Opatrzności. Znane mi są dwie pieczęcie gminne z takim herbem, jedna z czasów niemieckich, druga polskich. Pierwsza pochodząca z początków XIX wieku, nosi napis: GEM.BOGUSCHOWITZ/RYBNIKER/KREIS 30 m/m i znajduje się wyciśnięta na dokumencie z 1835 r. w Archiwum Starostwa Rybnickiego. Druga sprawiona po 1921 r. i dziś uŜywana ma napis: Gmina Boguszowice x Powiat Rybnicki x (31 mm. WyobraŜony herb moŜe mieć złoty trójkąt i promienie na tle niebieskim. Pieczęcie innych biur gminnych, dziś uŜywane, są czysto napisowe”5.
W 2002 r. herb Boguszowic opisała Małgorzata Kaganiec6, która wyraziła pogląd, iŜ o jego wyglą- dzie nie decydowała przynaleŜność wsi do klasztoru rudzkiego, lecz popularność godła wśród miesz- kańców. Kolor godła i tła herbu jest umowny. Nawiązuje on do koloru herbu Rybnika.
Na stronie internetowej Boguszowic-Osiedla został umieszczony herb Boguszowic z tym samym godłem róŜniącym się nieco wyglądem od poprzedniego.
Na granicach Boguszowic z sąsiednimi miejscowościami stały do połowy lat 50. XX wieku dwu- metrowe słupy zwieńczone tablicą z herbem i witały przyjeŜdŜających7.
4. Zmiany w statusie organizacyjnym Boguszowic
Jako część górnośląskiej ziemi rybnickiej Boguszowice dzieliły jej losy, wchodząc kolejno w skład Czech, Austrii i Prus. W 1922 r. zostały przyłączone do państwa polskiego. W okresie II woj-
ny światowej (1939 – 1945) były częścią III Rzeszy. Po wypędzeniu okupanta w 1945 r. wróciły do macierzy.
Miejscowość wraz z Rybnikiem naleŜała do księstwa opolsko-raciborskiego. Na początku XVII wieku Boguszowice stały się częścią państwa rybnickiego a w 1788 r. własnością króla pruskiego.
Pod względem administracyjnym do 1818 r. naleŜały wraz z Rybnikiem do powiatu raciborskiego a w latach 1818 – 1975 do powiatu rybnickiego.
Wieś załoŜona pod koniec XIII wieku była siedzibą parafii i gminy wiejskiej a od 1946 r. gminy zbiorowej, w której skład poza Boguszowicami wchodziły Folwarki, Gotartowice, Kłokocin, Rój i Rowień. W 1950 r. gminę przekształcono w gromadę, której z kolei nadano status osiedla (1954) i miasta (1962). Do Boguszowic włączono Kłokocin (1962) oraz Gotartowice (1972). W 1975 r.
Boguszowice zostały przekształcone w 2 dzielnice Rybnika i aktualnie (2007) noszą nazwy: Bogu- szowice Stare i Boguszowice Osiedle.
5 Marian Gumowski, Herby i pieczęcie miejscowości województwa śląskiego, Katowice, Instytut Śląski, 1939, s. 31.
6 Kaganiec M., Herby i pieczęcie miast górnośląskich, Katowice 2002
7 Benedykt Szweda, ur. w 1940 r. pamięta, iŜ słupy z herbem Boguszowic stały koło krzyŜa na Raszowcu i na granicy Boguszowic z Brzezinami Miejskimi.
- 18 - 5. Mieszkańcy
Boguszowice przez długie wieki były małą wsią rolniczą, która ze względu na nieurodzajne gleby wolno się rozwijała. W 1628 r. płaciło czynsz panu rybnickiemu 21 chłopów boguszowickich.
W 1783 r. osada liczyła 2228 mieszkańców. Szybszy rozwój osady, będący skutkiem powstania prze- mysłu, najpierw w pobliŜu miejscowości a następnie w samych Boguszowicach, rozpoczął się w wie- ku XIX i trwa po dzień dzisiejszy, co obrazują poniŜsze liczby mieszkańców: 1843 – 386, 1871 – 556, 1875 – 590, 1885 – 629, 1893 – 640, 1895 – 775, 1905 – 1.019, 1910 – 1.162, 1928 – 2.100, 1931 – 2.559, 1937 – 2.750. II Wojna światowa przyniosła spadek liczby mieszkańców, których w 1945 r. było 2.404. W latach powojennych rozwój kopalni „Jankowice” wymusił budowę boguszo- wickiego osiedla mieszkaniowego, co spowodowało dalszy gwałtowny przyrost liczby mieszkańców:
w tym:
Rok Powierzchnia
w ha
Ogółem liczba lud- ności
MęŜczyźni Kobiety
30.06.1957 892 6710 3398 3312
31.12.1958 9 km2 7955 4052 3903
31.12.1959 8774 4418 4356 (99 na 100 męŜczyzn)
06.02.1960 10109 5351 4758 ( 89 na 100 męŜczyzn)
1961 11900
1962 12400
1963 13000
1964 13687
1965 14224
1966 14769
1967 15266
1968 15438
1969 15481
1970 15376
1971 15314
1972 15601
1973 18488
Źródło: Rocznik Statystyczny Województwa Katowickiego, Wyd. Artyst. – Graficzne, Oddział w Katowicach.
W kolejnych rozdziałach niniejszej pracy zostaną ukazane szczegóły przemian ukazujących roz- wój Boguszowic z małej osady do dzielnicy pręŜnie rozwijającego się stutysięcznego Rybnika.
8 Friedrich Albert Zimmermann w „Beyträge zur Beschreibung von Schlesien, Bd 3, Brieg 1784“ podaje liczbę 122 chłopów, jednak z danych porównawczych wynika, iŜ zaszła w tym wypadku pomyłka.
I
Boguszowice do końca I wojny światowej
1. Pradzieje
Pradzieje Boguszowic są mało znane, gdyŜ miejscowość nie leŜy na terenach ciekawych dla arche- ologów. Brak bowiem w osadzie prehistorycznych śladów bytności człowieka. Do dnia dzisiejszego ich nie odkryto. Obszar, na którym powstały Boguszowice jak i inne osady na prawym brzegu Odry, nie stanowił atrakcyjnego terenu osadniczego, głównie z powodu nieurodzajnych gleb. Pierwsze ślady pobytu człowieka sięgają epoki kamienia, przy czym trudno ustalić dokładniejsze daty, gdyŜ arche- ologowie nie są pewni, czy moŜna wiązać niektóre znaleziska z okolic Rybnika juŜ ze starszą epoką kamienia (paleolit, 10 tys.. lat p.n.e.). Udało im się datować luźne znaleziska krzemienne, (między innymi z Rybnickiej Kuźni) na środkową epokę kamienia (mezolit, 8 – 4 tys. Lat p.n.e.). W Syryni stwierdzono teŜ ślady osadnictwa w młodszej epoce kamienia (neolit, 4 tys. – 1800 lat p.n.e.)9.
W okresie wczesnofeudalnym okolice późniejszego Rybnika mogło penetrować plemię Gołęszy- ców. Geograf Bawarski w swoim „Opisie grodów i terytoriów z północnej strony Dunaju” powsta- łym w pierwszej połowie IX wieku pisze, Ŝe mają oni 5 grodów.
2. Śląsk w państwie wielkomorawskim i w państwie Przemyślidów
Tereny, na których załoŜono później Boguszowice, wchodziły w IX wieku w skład państwa wiel- komorawskiego, wczesnofeudalnego państwa Słowian zachodnich, powstałego prawdopodobnie na początku IX w. na terenie Moraw. Pod rządami Świętopełka, który objął władzę w 870 r., państwo wielkomorawskie przeŜyło okres rozkwitu. Obejmowało ono swoim zasięgiem siedziby plemion cze- skich, Górny Śląsk, Panonię oraz przypuszczalnie ziemię Wiślan. Po śmierci Świętopełka państwo to podupadło i na początku X wieku zostało rozbite przez Węgrów.
W połowie X w. Czechy rządzone przez Przemyślidów rozciągnęły swoje zwierzchnictwo na Mo- rawy, Śląsk i ziemie Wiślan.
3. Polsko-czeskie zatargi o Śląsk
W latach późniejszych Śląsk był przedmiotem rywalizacji polsko-czeskiej. Przyjazne stosunki między Czechami a Polską, których świadectwem stało się małŜeństwo Mieszka I z czeską Dobrawą, po jej śmierci uległy pogorszeniu. W końcu X w. Mieszko I wystąpił przeciw Czechom i wcielił do swego państwa ziemie Wiślan i Śląsk. Stan ten utrzymał się za panowania Bolesława Chrobrego. Po jego śmierci doszło na ziemiach polskich do kryzysu społecznego i religijnego. Wróciło do Polski pogaństwo, a państwo rozpadło się. W tych okolicznościach ksiąŜę czeski Brzetysław dokonał najazdu na Polskę. Według Kroniki Czechów Kosmasa stało to się latem 1039 r. Brzetysław zajął i złupił Gniezno, uprowadził ludzi w niewolę i w drodze powrotnej zajął Śląsk. Zniszczone państwo polskie odbudował przy pomocy cesarza niemieckiego Kazimierz I Odnowiciel. W 1050 r. wykorzystał on konflikt cesarza Henryka III z Węgrami i wbrew jego woli przyłączył ziemię śląską do swojego pań- stwa. W 1054 r. cesarz uznał przynaleŜność Śląska do Polski pod warunkiem uiszczania przez Kazi- mierza trybutu z tej ziemi na rzecz Brzetysława. Następca Kazimierza – Bolesław Śmiały – zaprzestał w 1069 r. płacenia tego trybutu. W latach następnych stosunki polsko-czeskie nie układały się najle- piej. W trakcie wojen z Czechami prowadzonych przez Bolesława Krzywoustego ci ostatni często napadali na grody pograniczne Racibórz i Koźle.
4. Ustawa sukcesyjna Bolesława Krzywoustego – jej skutki dla Śląska
Po śmierci Bolesława w 1138 r. nabrała mocy prawnej ustawa sukcesyjna tegoŜ władcy. Śląsk przypadł wtedy najstarszemu synowi Władysławowi II. KsiąŜę ten został w wyniku wojny z młod- szymi braćmi wygnany z kraju, do którego juŜ nie wrócił. Wrócili w 1163 r. jego synowie Bolesław I Wysoki i Mieszko I Plątonogi. Ten ostatni i jego młodsi bracia wymogli na Bolesławie podział dziel- nicy śląskiej, w wyniku którego kasztelania raciborska przypadła Mieszkowi Plątonogiemu.
9 Rybnik. Zarys dziejów miasta od czasów najdawniejszych do 1980 r. Praca zbiorowa pod redakcją Jana Wal- czaka, Śląski Instytut Naukowy. Katowice 1986, s. 41 i 65.
- 20 -
W 1201 r., po śmierci Jarosława, (od r. 1198 biskupa wrocławskiego), Mieszko Plątonogi zajął jego opolską dzielnicę i został tym samym księciem opolsko-raciborskim. W tym teŜ czasie Plątonogi otrzymał od Kazimierza II Sprawiedliwego zachodnią część ziemi krakowskiej z Oświęcimiem, By- tomiem i Siewierzem. Po śmierci Bolesława Wysokiego w 1202 r. między jego synem Henrykiem I Brodatym a Mieszkiem wywiązała się wojna, zwycięska dla Mieszka, który odtąd juŜ na trwałe został księciem opolsko-raciborskim. Mieszko Plątonogi zmarł w 1211 r. Sukcesorem został jego syn Kazi- mierz I, władający księstwem do 1229 r. Po jego śmierci rządy opiekuńcze nad wdową po nim, księŜ- ną Wiolą, i jej nieletnimi synami Mieszkiem II Otyłym i Władysławem I przejął Henryk I Brodaty, który przejawiał tendencje centralistyczne, co wywoływało sprzeciw wdowy i niektórych śląskich wielmoŜów10.
5. Początki Boguszowic. Domniemany załoŜyciel Boguszowic – Bogusz
W tych latach Ŝył kanclerz magister Bogusław (Bogusz), z którego imieniem jest łączona nazwa Boguszowic. Występował on w dokumentach polskich w latach 1238 – 1239. Miał być kanclerzem księcia Konrada Mazowieckiego. Tytuł magister nasuwa przypuszczenie, Ŝe Bogusław ukończył stu- dia za granicą. Ojcem Bogusława był prawdopodobnie Stefan z Wierzbna, kasztelan Bolesławca, któ- ry pieczętował się herbem Lis. Jego ród był znany na Śląsku. Wielu jego członków poległo pod Le- gnicą w 1241r.
Bogusław jako człowiek związany z Małopolską był najprawdopodobniej pomysłodawcą pierwszej fundacji cysterskiej na Górnym Śląsku. Teren fundacji pod względem kościelnym naleŜał wtedy do jurysdykcji biskupa krakowskiego. Bogusław miał kontakty z cystersami małopolskimi. Na siedzibę opactwa wyznaczono pierwotnie w 1238 r. wieś parafialną Woszczyce, będącą wtedy poza terytorium diecezji wrocławskiej.
Szukając opactwa cysterskiego skłonnego do załoŜenia filii, Bogusław wybrał Jędrzejów, gdzie go znano. Wydarzenia w kraju – szczególnie najazd Tatarów – nie sprzyjały nowej fundacji. Bogusław prawdopodobnie wtedy zginął, gdyŜ po 1241 r. nie występuje juŜ w źródłach. Nie zachowały się do- kumenty świadczące jednoznacznie o tym, Ŝe załoŜył on Boguszowice. Bardziej prawdopodobne jest to, Ŝe wieś załoŜona juŜ po jego śmierci, w kaŜdym razie w XIII wieku, otrzymała swoją nazwę dla zachowania w pamięci jego pionierskiej roli w zasiedlaniu tych terenów.
Konwent w Woszczycach nie ukonstytuował się w pełni, chociaŜ jacyś cystersi musieli tam prze- bywać i strzec prawa własności. Po wycofaniu się Tatarów mnisi z Jędrzejowa postanowili poszukać miejsca dogodniejszego na załoŜenie klasztoru. Znaleźli niezagospodarowany kompleks leśny w Ru- dach na płn. Zach. Od Woszczyc, mający z nimi połączenie poprzez rzekę Rudę.
Powstała nowa fundacja. Według opinii panującej w 1258 r. fundacji w Rudach dokonał młodszy syn Kazimierza I, ksiąŜę Władysław Opolski. Jako część fundacji woszczyckiej weszły prawdopodob- nie w skład klasztoru rudzkiego nie określone bliŜej obszary na terenie późniejszej wsi Boguszowi- ce11.
Zredagowany około 1300 r. tak zwany rejestr ujazdowski księgi fundacyjnej biskupstwa wrocław- skiego zawierał notatkę, według której leŜące koło Rybnika miejscowości Natislawice i Boguszowice świadczyły na rzecz biskupa wrocławskiego dziesięcinę na sposób polski, a więc dziesięcinę sno- pową. Boguszowice były wtedy wioską nieduŜą, której proces tworzenia był juŜ na ukończeniu.
W 1308 r. Boguszowice pojawiły się w dokumencie księcia raciborskiego Leszka, który 29 grud- nia tego roku załoŜył przy kościele zamkowym w Rybniku poświęconym świętemu Tomaszowi nową prebendę i wyznaczył dla niej czynsz z wszystkich włók naleŜących do miasta Rybnika, połoŜonych między rzeką Nacyną a miejscowościami Dobra, Bogussowicz i Qualowicz12.
Zachował się teŜ dokument z 17 stycznia 1430 r., w którym wymienione są Boguszowice. Doku- ment wystawili Mikołaj i Wacław (Niclos und Wenczlaw) ksiąŜęta na Opawie i Raciborzu. Dowiadu- jemy się z niego, Ŝe Jan z Golasowic zwany teŜ Judaszem – właściciel dworu w Świerklanach Gór- nych – zawarł ugodę z opatem rudzkim Mikołajem, w której zamieniono mu dziesięcinę i inne po-
10 Jerzy Wyrozumski, Dzieje Polski Piastowskiej (VII wiek - 1370) w: Wielka Historia Polski, tom 2, Kraków 1999.
11 Stanisław Rybandt, Średniowieczne opactwo cystersów w Rudach. Prace Wrocławskiego Towarzystwa Na- ukowego, Wrocław 1977.
12A. Nowack, Geschichte der Landpfarreien des Archipresbyterats Sohrau OS, Groß Strehlitz, 1912, S. 28.
Autor powołuje się na Codex Diplomaticus Silesiae XVI, s. 133.
- 21 -
winności wobec klasztoru na roczną opłatę w wysokości trzech wiardunków13. Miał on takŜe prawo do pobierania czynszów od sołtysa i chłopów. Mógł teŜ na obszarze Boguszowic sięgającym do granic z Michałkowicami urządzać stawy rybne, ze wskazaniem, Ŝe od tych stawów będzie uiszczany po ich urządzeniu i po pierwszym odłowie (spuszczeniu) czynsz wieczysty14.
Nie znamy umowy lokacyjnej dotyczącej Boguszowic, ale gdy po raz pierwszy występują one w źródłach, są przedstawiane jako wieś na prawie polskim. Nie moŜemy na podstawie źródeł uchwy- cić daty przejścia Boguszowic na prawo niemieckie. Istniejący dokument z XV w. sugeruje, Ŝe do 1305 r. Boguszowice funkcjonowały na prawie polskim. W aktach wizytacyjnych z XVII w. uposaŜe- nie parafii boguszowickiej było juŜ charakterystyczne dla prawa niemieckiego. (ziemia wymierzana najczęściej w łanach jako uposaŜenie proboszcza a takŜe łąki, stawy, ogrody, dziesięcina i inne opła- ty wiernych z tytułu pracy duszpasterskiej).
Chłopom nie było obojętne, na jakim prawie ich osiedlano. Prawo polskie jawiło się im jako mniej korzystne. Do obowiązków wynikających z prawa ksiąŜęcego, takich jak stan (dostarczanie kwater i utrzymanie dla dworu panującego lub jego urzędników podczas objazdów kraju), stróŜa (pełnienie straŜy), powóz (dostarczanie zaprzęgu), przewód (przewóz przez rzekę, eskorta przez terytorium), bobrownica (łowienie bobrów), psare (utrzymanie myśliwych i psów myśliwskich), obowiązek budo- wy zamków i obrony kraju, dochodziły świadczenia na rzecz pana, przy czym ich wielkość i uciąŜli- wość w duŜej mierze zaleŜały od jego woli. Prawo chłopa do uprawiania ziemi było nietrwałe, gdyŜ pan mógł go łatwo usunąć z ziemi. Sytuację chłopa łagodziła nieco instytucja „wolnych gości”, którzy – osiedlając się – otrzymywali pewne ulgi.
Prawo niemieckie wprowadzane na Śląsku w XIII wieku dawało chłopu pewne swobody. Regulo- wało dokładniej obowiązki chłopów wobec pana. Przyznawało im samorząd i własne sądownictwo.
Zachęcało do efektywniejszej pracy na roli.
Boguszowice, mimo iŜ nie występują w przekazach źródłowych, musiały być ze względu na swe połoŜenie świadkiem wydarzeń, jakie działy się w najbliŜszej okolicy. Po śmierci księcia Władysława w 1281 lub 1282 r. księstwo opolskie zostało podzielone między jego synów. Racibórz wraz z Rybni- kiem, w tym z Boguszowicami, przypadł Mieszkowi I i Przemysłowi, którzy do 1290 r. sprawowali wspólnie władzę nad tymi terytoriami, kiedy to zdecydowali się na panowanie oddzielne. Racibórz stał się własnością Przemysława, a po jego śmierci w 1306 r. władcą został jego jedyny syn Leszek, który w 1327 r. został lennikiem króla czeskiego Jana Luksemburskiego. Leszek zmarł bezpotomnie w 1336 r.
6. Pod panowaniem czeskim
Po bezpotomnej śmierci Leszka Jan Luksemburczyk przekazał w 1337 r. jego księstwo Mikołajowi Opawskiemu z dynastii Przemyślidów, wiernemu lennikowi królów czeskich. Za jego panowania król polski Kazimierz Wielki próbował opanować Śląsk, na którego teren wkroczył w 1345 r. z wojskiem wspomaganym przez oddziały węgierskie i litewskie, próbując przyłączyć Śląsk do Królestwa Pol- skiego. Wojska polskie oblegały śory, spustoszyły okoliczne wsie, (w tym z pewnością i Boguszowi- ce), wreszcie spaliły Rybnik i Pszczynę. Zostały jednak zmuszone do odwrotu. Pokój zawarty w 1348 r. w Namysłowie potwierdził przynaleŜność Śląska do Czech.
Po śmierci Mikołaja w 1365 r. i po sporach o dziedzictwo między czterema jego synami cesarz Ka- rol IV przekazał w 1366 r. Racibórz z Rybnikiem i tym samym z Boguszowicami Janowi – synowi Mikołaja i księŜniczki raciborskiej. Ten syn raciborskiej Piastówny oŜenił się z Anną, księŜniczką głogowską. W 1365 r. został szwagrem polskiego króla. Jan miał wielkie ambicje polityczne. Najczę- ściej przebywał w Pradze na dworze Karola IV. Po jego śmierci w 1381 r. do panowania nad księ- stwem pretendowało dwóch synów: Jan śelazny i Mikołaj.
Po śmierci brata w 1406 r. Jan został jedynym władcą na tym terenie. Był on znany ze swej niechę- ci do ruchu husyckiego, który rozwinął się za jego Ŝycia w Czechach. Nie cieszył się teŜ dobrą sławą jako człowiek. Kazał utopić dwóch plebanów z śor i KrzyŜowic, przyczynił się teŜ do zamordowania swojego szwagra, księcia cieszyńskiego Przemysława. W 1421 r. uwięził w Raciborzu poselstwo hu- syckie zmierzające do Władysława Jagiełły z propozycją przyjęcia przez niego korony czeskiej.
13 Wiardunek [niem.], średniow. jednostka masy, w. = 1/4 grzywny, w Polsce w. = 6 skojców.
14 Codex Diplomaticus Silesiae... / hrsg. vom Vereine für Geschichte und Alterthum Schlesiens, Breslau: Josef Max und Comp., 1857 >, Bd. 2 : Urkunden des Kloster Rauden un... / hrsg. von W. Wattenbach, s. 55 - 56.
- 22 -
Jan śelazny zmarł w 1424 r. W 1437 r. dwaj jego synowie: Mikołaj i Wacław podzielili się księ- stwem. Część księstwa raciborskiego z Rybnikiem, Wodzisławiem i Pszczyną otrzymał Mikołaj.
Wiosną 1430 r. wtargnęli do księstwa husyci. Spustoszyli oni 7 wsi. Trzy lata później przetoczył się przez księstwo oddział wojenny z Moraw i spustoszył jego południową część. Po zniszczeniu oko- lic Niemodlina i Nysy, złupione zostały Pyskowice i Toszek, a Rybnik spalono. Następnie husyci po- ciągnęli w kierunku śor, obozowali przez kilka dni w okolicy i zwrócili się przeciwko Pszczynie.
Tu ksiąŜę Mikołaj stawił im skuteczny opór. Podczas tej wyprawy rabunkowej, w czasie której husyci spuścili wodę z 300 stawów, z pewnością nie oszczędzili Boguszowic leŜących tak blisko drogi z Rybnika do śor. KsiąŜę Mikołaj po pokonaniu husytów pod Wodzisławiem pociągnął na Rybnik i zadał tam klęskę sprzymierzeńcowi husytów księciu Bolkowi V Opolskiemu, który z trudem umknął15.
JuŜ za Ŝycia Mikołaja rozdrobnienie księstw spowodowało upadek znaczenia Przemyślidów opaw- sko-raciborskich. Do dalszych podziałów doszło w 1456 r. Wtedy to księstewko z Rybnikiem, Pszczyną i śorami przypadło synowi Mikołaja, księciu Wacławowi. W 1460 r. Rybnik został całkowi- cie spalony przez włóczące się po okolicy bandy rozbójnicze z śylina pod dowództwem „potwora”
Saasona16.
Rządy Wacława okazały się niepomyślne. Przypadły one na okres walk kandydatów do tronu Cze- skiego. Walki zakończono pokojem w Ołomuńcu zawartym w 1479 r. Śląsk i Morawy zatrzymał Ma- ciej Korwin a Czechy Władysław Jagiellończyk.
KsiąŜę Wacław został wmieszany w te walki, w których nie umiał się odpowiednio znaleźć. Praw- dopodobnie przechodził od jednego sojusznika do drugiego, co skończyło się dla niego tragicznie.
Fatalny był dla mieszkańców okolic Rybnika rok 1473. Król węgierski Maciej nakazał ksiąŜętom:
Przemysławowi cieszyńskiemu, Wiktorynowi z Podiebradu, Janowi raciborskiemu i Janowi głubczyc- kiemu poskromić skłaniającego się ku Polsce księcia Wacława, rezydującego w starym zamku rybnic- kim. KsiąŜęta oblegali Rybnik i zajęli go po trzech miesiącach. Wacławowi przyszły z pomocą woj.ska polskie. KsiąŜęta nie mogli zdobyć śor, których bronił polski dowódca Jan Kressa. KsiąŜę Wiktoryn spotkał się 22 kwietnia 1473 r. na rokowaniach z Wacławem w okolicy oddalonej o milę od śor, a więc w pobliŜu Boguszowic. Dopiero 6 czerwca tego roku został zawarty pokój „na polach pod śorami”. W 1474 r. Wacław utracił Pszczynę zdobytą przez wojska Korwina. śycie swoje za- kończył w 1478 r., będąc w niewoli.
Do 1493 r. Rybnik był we władaniu Jana Młodszego, stryjecznego brata zmarłego księcia. Niespeł- na trzydzieści lat po jego śmierci i ta linia ksiąŜęca wymarła. W 1521 r. księstwo raciborskie przejął ksiąŜę opolski Jan, za panowania którego Śląsk został w 1522 r. przyłączony do państwa czeskiego.
Ze śmiercią księcia Jana opolsko-raciborskiego skończył się okres ksiąŜęcy w dziejach Rybnika.
7. Rządy Habsburgów i Hohenzollernów 7.1 Przejęcie Śląska przez Habsburgów 1526
KsiąŜę Jan zmarł bezpotomnie. Na nim wygasła w r. 1532 linia Piastów opolskich. Księstwo prze- jął król czeski Ferdynand I Habsburg. Został on królem czeskim w 1526 r. po bitwie pod Mohaczem, w której walcząc z Turkami, zginął Ludwik Jagiellończyk. Habsburgowie wykorzystali wtedy posta- nowienia układu wiedeńskiego z 1515 r., według którego w razie wygaśnięcia dynastii Jagiellonów panującej w Czechach, tron czeski i węgierski miał przypaść Habsburgom i zajęli Czechy wraz z Ślą- skiem.
Ryc. 5. Rybnik (Liebeneck) wg mapy Marcina Hellwiga z Nysy z r. 1561
15 Chłopi boguszowiccy musieli źle odczuć pobyt husytów na ich terenie. Mianem „husyt” określano człowieka gwałtownego, którego trzeba się strzec.
16 A. Nowack, Geschichte… s. 29.
- 23 -
7.2 Rybnik jako zastaw
W czasie upadku rządów księcia Wacława zapoczątkowane zostało zdarzenie, które na 200 lat za- ciąŜyło na dziejach Rybnika i okolicy. Chodzi mianowicie o przekazywanie państewka w zastaw jako zabezpieczenie spłaty długu.
Jeśli chodzi o folwark klasztorny w Boguszowicach, to w 1576 r. klasztor rudzki – za zgodą ce- sarza Maksymiliana II – wydzierŜawił Boguszowice na 5 lat niejakiemu Karolowi Schickowi. W 1581 r. dzierŜawę folwarku objął na 20 lat Stanisław Oppeln. Po jego śmierci w 1595 r. spadkobiercy za- stawu odstąpili majątek niejakiemu Gusnarowi, który nie pozostawił po sobie we wsi dobrej pamięci.
Rządził się „całkiem źle” i męczył ludzi tak bardzo, Ŝe skarŜyli się często urzędnikom królewskim.
Aby skończyć z nieustającymi skargami, właściciel Rybnika, Władysław Lobkowic Młodszy, dzięki polubownemu układowi z Gusnarem, zawartemu w 1604 r., przejął wieś i zatrzymał ją jako zastaw do 1645 r. Podczas trzymania zastawu i on nie zapomniał jednak o swoich korzyściach. Jak nazwano to w piśmie rudzkim z 1689 r., „ściągał ludzi z Boguszowic na pańszczyznę i inne prace do Rybnika tak, czego skutkiem była ruina folwarku boguszowickiego. Niszczył las, kaŜąc go wycinać, by pozy- skać drewno dla swojej rybnickiej kuźni Ŝelaza.” PoniewaŜ między uŜytkownikiem zastawu a klaszto- rem wybuchały jeszcze inne spory, opat uznał za słuszne bezpośrednie władanie majątkiem. Na mocy umowy z 18 września 1645 r. folwark wrócił do klasztoru.
Ryc. 6. Boguszowice na mapie Śląska Wredne’go.(Wojenna mapa Śląska, skala 1:33, wykonana na polecenie Fryderyka W. przez pułkownika Karola Fryderyka von Wredne i wydana w Kłodzku w latach 1746 – 1753.
Ujęto w niej dokładnie tereny Śląska wzdłuŜ granic z Austrią, Polską i Saksonią. Dzięki szczegółowej dokładno- ści dróg, przede wszystkim zaś dzięki pełniejszemu obrazowi wsi mapa Wredne’go stanowi wartościowe źródło dla kaŜdego badacza miejscowości i historii rodzinnej. (informacja z Internetu)
7.3 Boguszowice częścią państwa rybnickiego
WaŜne wydarzenie dla Rybnika to przekształcenie miasta i okolicy w państwo rybnickie. Rybnik został w 1607 r. miastem prywatnym, którego pierwszym właścicielem był Władysław Lobkowic Młodszy, który panował w Rybniku do 1621 r.
Za Ŝycia Władysława Lobkowica wybuchło w 1618 r. w Czechach powstanie przeciwko władzy Habsburgów, które przekształciło się w wojnę trzydziestoletnią (1618 – 1648). Działania wojenne przeniosły się takŜe na tereny Rybnika. Okolice miasta były pustoszone przez wojska Jana Jerzego Hohenzollerna, przeciwnika Habsburgów. Złupione zostały teŜ Rudy.
W maju 1623 r. dał się Rybnikowi we znaki napad Lisowczyków, formalnie będących na Ŝołdzie katolickich Habsburgów lecz łupiących po drodze wszystkich bez róŜnicy wyznania17.
17 Lisowczycy, lekka, nieregularna pol. kawaleria zorganizowana na pocz. XVII w. przez Lisowskiego; lisow- czycy walczyli jako oddziały najemne w słuŜbie pol., potem obcych państw (zwł. Habsburgów); po 1635 - 36 ulegli rozproszeniu.
- 24 -
W lutym 1627 r. grasowały w okolicy protestanckie wojska Mansfelda18. Zajęły one śory, Koźle i Bytom, spustoszyły Rudy, nie oszczędziły teŜ Rybnika, mimo iŜ mieszczanie poddali się bez walki.
Musieli oni płacić tygodniowo 115 talarów kontrybucji, a kiedy nie byli raz w stanie zebrać tej kwoty, mansfeldczycy nagromadzili słomę wokół ich drewnianych domów i grozili, Ŝe spalą miasto.
W końcu od tych zamiarów na usilne prośby mieszczan odstąpili. Potem pociągnęli znów na śory, dokąd droga wiodła przez parafię boguszowicką. Po odejściu Mansfelda wojska cesarskie utrzymały nałoŜoną przez niego kontrybucję.
W 1683 r. maszerujące na Wiedeń wojska Sobieskiego teŜ nakładały kontrybucje. RównieŜ wojska brandenburskie nie zostawiły po sobie dobrej pamięci. W tych warunkach nie uprawiano po wsiach ziemi i nie prowadzono działalności wytwórczej w mieście.
7.4 Rybnik pod rządami Wengierskich
Rybnik zmieniał często swych właścicieli. Od 1682 r. państwo rybnickie naleŜało do hrabiowskie- go rodu Wengierskich. Ci właściciele nie zostawili po sobie dobrej pamięci wśród poddanych. Hrabia Karol Gabriel Wengierski po czterdziestoletnim władaniu państwem rybnickim zmarł w 1735 r.
Folwark boguszowicki naleŜał do klasztoru w Rudach. W 1689 r. opat rudzki Józef zwrócił się do cesarza z prośbą o zgodę na sprzedaŜ folwarku. Wniosek uzasadnił tym, Ŝe Boguszowice leŜały zbyt daleko od innych dóbr klasztornych i gospodarowanie folwarkiem było nieopłacalne. Ewentualny dochód mogły przynieść dzierŜawa lub zastaw, co w praktyce okazało się bardzo niekorzystne za- równo dla klasztoru jak i chłopów.
Ryc. 7. Klasztor w Rudach w I poł. XVIII w. (F.B. Werner, Topographia seu Silesia Compendio) Ze zbiorów. G. Wawocznego
18 Mansfeld Peter Ernst II (1580 - 1626), niemiecki wódz protestancki w wojnie trzydziestoletniej; przeciwnik Habsburgów. Utrzymywał armię kosztem terenu, na którym się znajdowała, stąd kontrybucje. Nazwisko to tkwi- ło w pamięci chłopów. Babka autora (1861 – 1941), kiedy chciała powiedzieć, Ŝe coś się dawno temu przydarzy- ło, mówiła: „To było za Mansfelda”.
- 25 -
Ryc. 8. Dokument z 1690 r. wystawiony przez cesarza Leopolda, w którym cesarz wyraŜa zgodę na sprzedaŜ przez klasztor rudzki folwarku w Boguszowicach i na zakup folwarku w Urbanowicach:
My Leopold z łaski BoŜej wybrany rzymski cesarz po wszystkie czasy, pomnoŜyciel państwa, król w Niemczech, na Węgrzech, w Czechach, Dalmacji, Chorwacji i Słowenii,
ArcyksiąŜę Austrii, margrabia Moraw, ksiąŜę w Luksemburgu, i na Śląsku, margrabia w ŁuŜycach swoim pismem oznajmiamy kaŜdemu, Ŝe dostojny, poboŜny i drogi wierny Józef Franciszek, opat na- szej fundacji cysterskiego zakonu i domu boŜego w Rudach prosił posłusznie o posłuchanie w spra- wie jego zamiaru, by mógł naleŜącą od załoŜenia fundacji do powierzonego mu klasztoru, usytuowaną w naszym dziedzicznym księstwie raciborskim wieś Boguszowice, leŜącą zbyt daleko od innych miej- scowości fundacji, stąd od setek lat wspomniany klasztor nie moŜe z niej inaczej korzystać jak przez zastaw lub wynajem, przy czym zdarzają się wszelakie nieszczęścia i obrzydliwości i czasem klasztor ma z tego więcej szkody niŜ poŜytku, takŜe poddani nie mogą prawidłowo i w określonym terminie świadczyć ustanowionego czynszu dzierŜawnego, z tej i innych jeszcze przyczyn sprzedać a zamiast tego zakupić bardziej przydatną klasztorowi wieś Urbanowice i prosił najpokorniej, byśmy raczyli łaskawie udzielić naszej cesarskiej i królewskiej zgody. Kiedy tedy rozwaŜyliśmy łaskawie po zebraniu wiadomości z danych miejscowości, Ŝe wieś Boguszowice z powodu tej odległości nie przynosi oczeki- wanych korzyści, a zakup wsi Urbanowice z róŜnicą w zbiorze siana i wypasie bydła, na czego brak klasztor cierpi, wielce by mu pomógł. Zresztą takŜe sama wartość wymienionej wsi Boguszowice we- dług szacunku jest zawyŜona o dwa tysiące talarów. Więc uznaliśmy łaskawie najpokorniejszą prośbę i udzieliliśmy miłościwie naszej cesarskiej i królewskiej zgody, by wyŜej wspomniany Józef Franciszek opat fundacji i domu BoŜego w Rudach cysterskiego zakonu mógł często wymienianą wieś Boguszo- wice zbyć i zamiast tego kupić bardziej przydatną wieś Urbanowice bez jakiejkolwiek przeszkody, wszystko wiernie i bez naraŜania na niebezpieczeństwo; Na poświadczenie tego pisma opieczętowano naszą cesarską i królewską zawieszoną pieczęcią. Dano w Luksemburgu piątego dnia miesiąca maja, w tysiąc sześćset dziewięćdziesiątym, w naszym państwie rzymskim w trzydziestym drugim, w węgier- skim w trzydziestym piątym, i w czeskim w trzydziestym czwartym roku. (tł. M.K.)
Cesarz powiązał później udzielenie zgody na zbycie Boguszowic ze sprzedaŜą innego majątku klasztornego. Nie znalazł się jednak od razu stosowny kupiec. I chociaŜ fiskus ponaglał, minęło jesz- cze 35 lat, zanim Boguszowice otrzymały nowego pana.
Oddzielenie majątku w Boguszowicach od Rud nastąpiło w 1725 r. Pod datą 18 listopada tego roku opat Józef Strachwitz von Göppersdorf, przeor Aleksy, zastępca przeora Wawrzyniec, zarządca Ste-
- 26 -
fan i Aleksy Dworski poświadczyli dokumentem, Ŝe hrabia Karol Gabriel von Wengierski, dziedzicz- ny pan na Rybniku za zgodą cesarza kupił od zgromadzenia rudzkiego majątek Boguszowice za 5000 florenów i zapłacił gotówką. Właściwa umowa kupna między przedstawicielem hrabiego Janem Ka- sprem Soderem a klasztorem została zawarta 11 maja tego roku.
Ryc. 9. Boguszowice na mapie z 1736 r.
Węgierscy napotykali na bierny opór ze strony mieszczan i chłopów powodowany głównie złym traktowaniem zatrzymanych i wprowadzeniem przez panów rybnickich obowiązku wykupu uczących się synów chłopskich.
W 1735 r. państwo rybnickie odziedziczył po Karolu Węgierskim jego syn hrabia Franci- szek Karol Wengierski, który równieŜ nie zostawił u rybniczan dobrego wspomnienia z po- wodu stosowania wobec nich wielu gwałtowności. Za jego rządów w Rybniku uległa zmianie przynaleŜność państwowa Śląska. Kiedy w 1741 r. Fryderyk Wielki wkroczył na Górny Śląsk, Wengierski uznał szybko jego zdobycze terytorialne, co miano mu za złe. Po śmierci Franciszka Karo- la w 1747 r. otrzymał państwo rybnickie jego syn hrabia Emanuel, którego władztwo było równieŜ uprzykrzone ciągłymi zatargami z mieszczanami rybnickimi i chłopami.
7.5 Śląsk częścią Prus 1740. Boguszowice własnością króla pruskiego 1788
W 1740 r. zmarł cesarz austriacki Karol VI, który nie pozostawił syna. Jeszcze w 1713 r. ogłosił on edykt zwany sankcją pragmatyczną, w którym ogłosił niepodzielność posiadłości habsburskich i ich dziedziczenie takŜe w liniach Ŝeńskich. Mimo ratyfikacji edyktu przez przedstawicielstwa stanowe całej monarchii i mimo jego międzynarodowego uznania, śmierć cesarza spowodowała austriacką wojnę sukcesyjną 1740 – 48, w wyniku której król pruski Fryderyk II zajął część Górnego Śląska z Rybnikiem. Następnie w wojnie siedmioletniej (1756 – 1763) obronił swoje zdobycze. Od 1740 r.
Boguszowice naleŜały do państwa pruskiego, a po 1871 r. do Rzeszy Niemieckiej.
Hrabia Emanuel Wengierski zmarł w 1768 r. Po jego śmierci wprowadzony został zarząd kurator- ski dla małoletnich dziedziców, sprawowany przez hrabiego Józefa Wengierskiego, pana na Pilchowi- cach. W 1780 r. państwo rybnickie, tym samym takŜe Boguszowice, przejął dorosły juŜ hrabia Antoni Wengierski. Na tym magnacie zakończyły się rządy Węgierskich w Rybniku. W 1788 r. sprzedał on państwo rybnickie królowi Fryderykowi Wilhelmowi II, który przeznaczył uzyskiwane w nim docho- dy na ustanowienie i utrzymanie w Rybniku domu inwalidów.
