WYDANIE Z ZAPOMOGI KASY POMOCY DLA OSÓB PRACUJĄCYCH NA POLU NAUKOWEM IMIENIA D-RA JÓZEFA MIANOWSKIEGO.
OBRAZY ROŚLINNOŚCI
KRÓLESTWA POLSKIEGO
I KRAJÓW OŚCIENNYCH
* (VEGETATIONSBILDER AUS DEM KOENIGREICH POLEN
4 UND SEINEN NACHBAR-LANDERN)
POD REDAKCYĄ
ZYGMUNTA WÓYCICKIEGO.
ZESZYT VII.
ROŚLINNOŚĆ OKOLIC CZĘSTOCHOWY I OLSZTYNA
(FLORA VON CZĘSTOCHOWA UND OLSZTYN)
W OPRACOWANIU Z. WÓYCICKIEGO.
1. Cisy (Taxus baccata L.) w Kępinie pod wsią Przybynów.
2. Teren cisowy »Kępina« pod wsią Przybynów.
3. Wąkrota pospolita (Hydrocotyle vulgaris L.) na torfiastych łąkach pod lasem sosnowym za t. zw. >Ostatnim Groszem* pod Częstochową.
4. Żywiec dziewięciolistny (Dentaria enneaphyllos L. v. Cardamine enneaphylla Benth. et Hook.) na skałach wapiennych w mieszanym lesie liściastym pod wsią Zrębice.
5. Przewiercień długolistny (Bupleurum longifolium L.) w lesie przy drodze ze wsi Zrębice do Olsztyna.
6. Porzeczka górska (Ribes alpinum L.) na skałach wapiennych w t. zw. »Kniei« pod Olsztynem.
1. Skalnica gronkowa (Saxifraga Aizoon Jacq.) na skałach Olsztyna.
8. Zanokcica właściwa (Asplenium Ruta muraria L.) na skałach Olsztyna.
9. Kłokoczka pospolita (Staphylaea pinnata L.) we wsi Przymiłowice pod Olsztynem.
10. Mącznica garbarska (Arctostaphylos Uva ursi Spr.) w borze sosnowym pod Czę
stochową.
W ARSZAW A —
SKŁAD GŁÓWNY W KSIĘGARNI1914.
E. WENDEGO I SKI.
CENA RB. 1.
/ ć < £ /
WYDANIE Z ZAPOMOGI KASY POMOCY DLA OSOB PRACUJĄCYCH NA POLU NAUKOWEM IMIENIA D-RA JÓZEFA MIANOWSKIEGO.
OBRAZY ROŚLINNOŚCI
KRÓLESTWA POLSKIEGO
I KRAJÓW OŚCIENNYCH
(VEGETATIONSBILDER AUS DEM KOENIGREICH POLEN
UND SEINEN NACHBAR-LANDERN)
POD REDAKCYĄ
ZYGMUNTA WÓYCICKIEGO.
ZESZYT VII.
ROŚLINNOŚĆ OKOLIC CZĘSTOCHOWY I OLSZTYNA
(FLORA VON CZĘSTOCHOWA UND OLSZTYN)
W OPRACOWANIU Z. WÓYCICKIEGO.
1. Cisy (Taxus baccata L.) w Kępinie pod wsią Przybynów.
2. Teren cisowy »Kępina« pod wsią Przybynów.
3. Wąkrota pospolita (Hydrocotyle vulgaris L.) na torfiastych łąkach pod lasem sosnowym za t. zw. »Ostatnim Groszem* pod Częstochową.
4. Żywiec dziewięciolistny (Dentaria enneaphyllos L. v. Cardamine enneaphylla Benth. et Hook.) na skałach wapiennych w mieszanym lesie liściastym pod wsią Zrębice.
5. Przewiercień długolistny (Bupleurum longifolium L.) w lesie przy drodze ze wsi Zrębice do Olsztyna.
6. Porzeczka górska (Ribes alpinum L.) na skałach wapiennych w t. zw. »Kniei* pod Olsztynem.
7. Skalnica gronkowa (Saxifraga Aizoon Jacq.) na skałach Olsztyna.
8. Zanokcica właściwa (Asplenium Ruta muraria L.) na skałach Olsztyna.
9. Kłokoczka pospolita (Staphylaea pinnata L.) we wsi Przymiłowice pod Olsztynem.
10. Mącznica garbarska (Arctostaphylos Uva ursi Spr.) w borze sosnowym pod Czę
stochową.
W ARSZAW A — 1914.
SKŁAD GŁÓWNY W KSIĘGARNI E. WENDEGO I SKĘ
KRAKÓW. — DRUK W. L. ANCZYCA I SPÓŁKI.
Obrazy roślinności
Królestwa Polskiego
i krajów ościennych.
Z e sz y t VII.
Roślinność okolic Czę
stochowy i Olsztyna.
Przez
Zygmunta Wóycickiego.
Z A M IA S T W S T Ę P U 1).
Jura Krakowsko-Wieluńska, cią
gnąca się przez Olkusz, Żarki, Ol
sztyn, Częstochowę do Wielunia, two
rzy w powiecie Częstochowskim dwa pasma wzgórz. Jedno z nich — to marglowo-wapienne wzgórza często
chowskie sześciomilowej długości, przerzynające powiat przez całą jego szerokość z zachodu na wschód, t. j.
od granicy śląskiej i źródeł Kostrzyni do załomu W arty na zachód, drugie — to wapienne wzgórza olsztyńskie, po
łożone na południo-wschód od Czę
stochowy w okolicach wsi: Małusze Wielkie, Złoty Potok, Zrębice, Pia
sek, Siedlce 2). Za najpiękniejszą miej
scowość w tern paśmie uważany jest Olsztyn, »miasteczko, położone wśród piaszczystego płaskowzgórza, z któ
rego występuje całe pasmo skalistych wyniosłości. Nazwa pierwotna brzmia- ła Holstein 3) i odnosiła się do licz
nych pieczar w tutejszych skałach«.
Ł) Obacz wstępy do zeszytów IV i V »Obrazów roślinności Król.Polskiego*.
*) F. Błoński: »Wyniki poszukiwań florystycznych skrytokwiatowych etc.*, Pam. Fizyogr., t. X, 1890, p. 133.
s) A. Rehman: »Ziemie dawnej Pol
ski etc.*, część II: »Niżowa Polska*, Lwów, 1904, p. 83.
Biaklo.G. Lipówka. Olsztyn. Widokogólny gór olsztyńskich (według fotografii R.Cholewińskiego).
(3)
Obrazy roślinności Królestwa Polskiego i krajów ościennych. Zeszyt VII.
Z. Wóycicki. Roślinność okolic Częstochowy i Olsztyna. Zamiast wstępu.
Gleba w tej północnej połowie pasma Krakowsko-Wieluńskiego o wiele jest uboższa, niż w południowej; miejsce urodzajnych glinek południowych (ziemia Pro
szowska) zajmuje tu zrazu glina piaszczysta, a dalej ku północy piaski z głazami narzutowym ix). Lasy, których tu pozostało jeszcze sporo, przeważnie sosnowe, tu i ówdzie po skalnych szczególniej miejscach mieszane, złożone z Buków pospoli
tych ( F a g u s s i l v a t i c a L.), Jodeł pospolitych (A b ie s a l b a M il 1.), Świerków pospolitych ( P ic e a e x c e 1 s a L in k ), Dębów [Dębu pospolitego ( Q u e r c u s R o b u r L.) i Dębu krótkoszypułkowego (Q. s e s s i l i f l o r a Sm.)] i oczywiście Sosnv pospo
litej ( P i n u s s i l v e s t r i s L.). Po miejscach nizinnych, torfiastych pozostały tu również ślady istniejących ongi lasów cisowych (T a x u s b a c c a t a L.), a wśród krzewów i bylin przetrwało jeszcze kilka form szczątkowych, jako to: Przewier- cień długolistny ( B u p le u r u m l o n g i f o l i u m L.), Skalnica gronkowa ( S a x i f r a g a A iz o o n Ja c q .), Róża alpejska (R o sa a l p i n a L.), Kokoryczka okółkowa (Po 1 y- g o n a t u m v e r t i c i l l a t u m A l 1.). Rośliny pomienione z uwagi na charakter swego występowania * 2) świadczą, że ocalały z lodowcowego pogromu, że przecho
wały się in situ w paśmie Krakowsko-Wieluńskiem, które — zdaniem Siemiradz
kiego — jest tylko pozostałą, ocaloną od abrazyjnego działania wód dyluwialnych, częścią obszerniejszego górno-jurajskiego pokładu wapiennego, sięgającego ongi znacznie dalej na zachód, aniżeli dzisiaj3).
Lwów, w grudniu 1913 roku.
*) A. Rehman, 1. c., p. 84.
2) Zasiąg oderwany i lokują się na skalach jurajskich.
8) J. Siemiradzki i Dunikowski: » Szkic geologiczny Król. Polskiego, Galicyi i kra
jów przyległych*, Pam. Fizyogr., t. XI, 1891, p. 24.
(4)
Obrazy roślinności Królestwa Polskiego i krajów ościennych. Zeszyt VII.
Z. Wóycicki. Roślinność okolic Częstochowy i Olsztyna. Wykaz literatury.
Wykaz literatury,
podanej w zeszycie
V IIbądź w tekście, bądź w odsyłaczach.
Błoński F. »Przyczynek do flory jawnokwiatowej oraz skrytokwiatowej naczyniowej kil
kunastu okolic kraju«, Pam. Fizyogr., t. XII, 1892.
— »Wyniki poszukiwań florystycznych skrytokwiatowych, dokonanych w ciągu lata 1889 r. w obrębie 5-ciu powiatów Królestwa Polskiego*, Pam. Fizyogr., t. X, 1890.
Błoński F., Drymmer K., Ejsmond A . »Sprawozdanie z wycieczki botanicznej, odbytej do puszczy Białowieskiej w lecie 1887 r.«, Pam. Fizyogr., t. VHI, 1888.
Christ H, »Die Geographie der Farne«, Jena, 1910.
Drymmer K. »Rośliny najbliższych okolic Kielc*, Pam. Fizyogr., t. X, 1890.
— »Sprawozdanie z wycieczki botanicznej, odbytej w okolice Koła i Sompolna w roku 1891 i 1892*, Pam. Fizyogr., t. XIII, 1895.
— »Sprawozdanie z wycieczki botanicznej, odbytej do powiatu Tureckiego i Sieradz
kiego w r. 1889 i 1890*, Pam. Fizyogr., t. XI, 1891.
Eichler B. » Rzadkie rośliny z Siedleckiego*, Wszechświat, 1892.
Ejsmond A. »Spis roślin skrytokwiatowych naczyniowych i jawnokwiatowych, znalezionych w lecie 1885 i 1886 r. w powiatach: Rypińskim, Sierpeckim, Mławskim, Płockim i Płońskim gub. Płockiej*, Pam. Fizyogr., t. VH, 1887.
— »Sprawozdanie z wycieczki botanicznej, odbytej w Opoczyńskie w lecie 1884 r.«, Pam. Fizyogr., t. V, 1885.
Ganłeszyn S. S. »Botaniko-geograficzeskij oczerk centralnoj czasti Kielecko-Sandomirskago krjaża*, Petersburg, 1909.
Kamieński F. »Spis paproci krajowych*, Pam. Fizyogr., t. V, 1885.
Karo F. »Flora okolic Częstochowy*, Pam. Fizyogr., t. I, 1881.
Kwieciński F. »Roślinność gminy Hańsk pow. Włodawskiego*, Pam. Fizyogr., t. XIV, 1896.
Łapczyński K. » Zasiągi roślin krzyżowych w Król. Polskiem i w krajach sąsiednich*, Pam.
Fizyogr., t. X, 1890.
Makowiecki S. ^Przyczynek do znajomości flory okolic Warszawy*, Pam. Fizyogr., t. IX, 1889.
Matuszewski A . »Krótki rys botaniczny pow. Kaliskiego i sąsiednich*, Pam. Fizyogr., t.
XVIII, 1904.
Miłobędzki J. »Ginące drzewo*, Ziemia, 1910, Nr. 11.
Raciborski M. »Rozmieszczenie i granice drzew oraz ważniejszych krzewów i roślin na ziemiach polskich*, Encyklopedya Polska, t. I, dział I i II, 1912.
R ehm an A . »Ziemie dawnej Polski i sąsiednich krajów słowiańskich, opisane pod wzglę
dem fizyczno-geograficznym*, cz. II: »Niźowa Polska*, Lwów, 1904.
( 7 )
Obrazy roślinności Królestwa Polskiego i krajów ościennych. Zeszyt VII.
Z. Wóycicki. Roślinność okolic Częstochowy i Olsztyna. Wykaz literatury.
Rostafiński J. »Florae Polonicae Prodromus*, Berlin, 1873.
— »Krytyczne zestawienie Paprotników Król. Polskiego*, Pam. Fizyogr., t. VI, 1886.
Schmalhausen I. »FIora średniej i juźnoj Rossii, Kryma i siewiernago Kawkaza*, 2 t., Ki
jów, 1895—1897.
Siemiradzki J. i Dunikowski. »Szkic geologiczny Król. Polskiego, Galicyi i krajów przyle
głych*, Pam. Fizyogr., t. XI, 1891.
Spausta W . »Cis«, Lwów, 1893.
Szubert M. »Opisanie drzew i krzewów leśnych Król. Polskiego*, Warszawa, 1827.
Zalewski A . »Sprawozdanie z poszukiwań roślinoznawczych w ziemi Dobrzyńskiej w r.
1889*, Wszechświat, 1890.
(8)
Obrazy roślinności Królestwa Polskiego i krajów ościennych. Zeszyt VII.
Z. Wóycicki. Roślinność okolic Częstochowy i Olsztyna. Tablica I.
Tablica I.
Cisy (T axus baccata L.) w Kępinie pod wsią Przybynów.
(Według fotografii R. Cholewińskiego, zdjętej w dniu 26 czerwca 1910 r.)
Cis nasz obecny, jak słusznie zaznacza p. Władysław Spausta *), »to skar- łowaciały lub tylko w szczupłych resztkach przeżyty epigon wielkiego niegdyś rodu, pamiątka owej zamierzchłej przeszłości, o której zostawił on po sobie nić tradycyi na ziemiach polskich, począwszy od gór Karpackich aż po morze Bał
tyckie i od zachodnich kresów naszego plemienia aż daleko na wschód, gdzie w stepach gubiła się granica« * 2 * ). W dawnej Polsce Cis rósł po gęstych puszczach, znakomicie udając się w stałym cieniu, gdyż należy on do drzew najmniej żąd
nych światła i »po dziś dzień pozostał pierwszym w uszeregowaniu ich pod tym względem« s). »Dając drewno zbite, cienko włókniste, twarde, nieczułe na wpływy atmosferyczne« 4 * ), a dające się prostymi środkami wygładzić niby róg lub kość, Cis z dawien dawna był niezrównanym materyałem do wyrobu rękojeści do sie
kier kamiennych, łuków, jarzm na woły, nożów, grzebieni, grotów, kusz, maczug, buzdyganów i t. p.
Gdy istniały jeszcze wielkie zasoby drzewa tego w lasach, używano go nawet do budowli; później sporządzano w sposób najprostszy sprzęty domowe.
Gdy Cis stawał się rzadszym, gdy już brakowało grubego materyału, to młodsze i cieńsze pnie służyły do wyrobu mniejszych przedmiotów, naczyń kuchennych i t. p.
Gdy drzewo Cisu stało się nieprzystępne dla ludu na grube wyroby, mo
żniejsze klasy używały go na ozdoby drewnianych mieszkań, na meble, wyrabiane przez fabryki gdańskie i kolbuszowską, która za Augustów zużywała resztki na
szych lasów cisowych6').
Nic przeto dziwnego, że Cis, od wieków tępiony u nas wszędzie, już w połowie ubiegłego stulecia należał do rzadkości. W r. 1845 Kozłowski pisał o nim w SyIwanie 6), że »drzewo to ukrywa się jeszcze u nas w niektórych bło
tnistych lub górzystych lasach, jak np. w puszczy Augustowskiej i Świętokrzy
skiej, w stanie nędznego krzewu i hoduje się w leśnictwach Samsonów i Kielce
*) W. Spausta: »Cis«, Lwów, 1893.
2) W. Spausta, 1. c., p. 7.
s) J. Milobędzki: »Ginące drzewo*, Ziemia, 1910, Nr. 11.
4) W. Spausta, 1. c., p. 31.
6) W. Spausta, 1. c., p. 35.
6) Sylwan, t. XXI, 1845.
(9)
Obrazy roślinności Królestwa Polskiego i krajów ościennych. Zeszyt VII.
Z. Wóycicki. Roślinność okolic Częstochowy i Olsztyna. Tablica I.
z polecenia rządu«. Jak podaje J. Milobędzki ’) — za A. Mieczyńskim i F. Ber- dauem — trafiał się Cis naówczas w Królestwie »gdzieniegdzie w Mazowieckiem w okolicach Odrowąża, w Łomżyńskiem w puszczy Ostrołęckiej, w Augustow- skiem w leśnictwie Rajgród porębie Grządy, w Radomskiem w Chlewiskach, w Wieluńskiem w Dzietrzkowicach, w Olkuskiem w Gołonogu przy probostwie, w ogrodzie koło Sosnowca, w ogrodzie koło klasztoru św. Anny pod Przyrowem, przy wsi Buda między Sejnami i kanałem Augustowskim, w miejscowości Ciso
wy stok koło wsi Cichostowiec pod Szydłowcem«.
Kilkadziesiąt lat ostatnich stan lasów naszych pogorszyły ogromnie; po
łowa, jak pisze Miłobędzki* 2 * ), zniknęła zupełnie, pozostała zaś połowa, wynosząca obecnie 14% ogólnego obszaru kraju, podlegała stopniowemu wy
cinaniu 1 sztucznemu odnawianiu, wobec czego Cis, jako drzewo, w lasach ostać się nie mógł. To też dzisiaj Cis stał się na obsza
rach ziem polskich prawdziwym
» białym krukiem«, chociaż należy do drzew, które udają się zarówno dobrze na płaszczyznach, jak w gó
rach 8). Nic więc też dziwnego, że w ostatnich czasach do stanowisk przytoczonych powyżej przybyło tylko kilka nowych. Zanotował Cis F. Karo pod Połamańcem (o- koło Herbów )4 * ), A. Ejsmond w Pło
ckiem w Goślicach, Woli i Nac- polsku6 7 ), a A. Matuszewski w Kra
szewicach w Kaliskiem6), wreszcie A. Ejsmond i K. Drymmer znale
źli go w puszczy Białowieskiej, t. j.
na stanowisku Górskiemu już znanem ’). Poza granicami Królestwa Cis występuje w całej środkowej Europie, począwszy od południowej Skandynawii, w której nie przekracza on 60— 62° szerokości geograficznej, dalej zasiąg jego obejmuje
*) J. Milobędzki, 1. c., p. 164. Też same stanowiska podaje i J. Rostafiński w »Flo- rae Polonicae Prodromus*, Berlin, 1873.
2) J. Milobędzki, 1. c., p. 164.
’) G. Hempel u. K. Wilhelm: »Die Biiume u. Strducher des Waldes*, I. Abt., p. 199.
4) F. Karo: »Flora okolic Częstochowy*, Pam. Fizyogr., t. I, 1881, p. 211.
s) A. Ejsmond: »Spis roślin skrytokwiatowych naczyniowych i jawnokwiatowych etc.«, Pam. Fizyogr., t. VII, 1887, p. 109 (3).
6) A. Matuszewski: »Krótki rys powiatu Kaliskiego i sąsiednich*, Pam. Fizyogr., t. XVm, 1904, p. 49.
7) Pam. Fizyogr., t. VIII, 1888, p. 121 (3).
(10)
Obrazy roślinności Królestwa Polskiego i krajów ościennych.
Z. Wóycicki. Roślinność okolic Częstochowy i Olsztyna.
Zeszyt VII.
Tablica I.
północną Afrykę, Krym, prowincye Zakaukaskie, Azyę zachodnią do Afganistanu, Himalaje, Syberyę wschodnią, Sachalin i Amerykę Północną Ł).
Stanowiska Cisu w Polsce podaję według mapki, którą zawdzięczam d-rowi Wł. Szaferowi.
Tablica I zeszytu VII pochodzi z okolic wsi Przy by nów pod Żarkami, t. j.
ze stanowiska w Królestwie Polskiem, które bliżej znamy dzięki p. J. Miłobędz- kiemu ’). Na skraju młodego lasu sosnowego, około osady Franciszka Piętaka w ni
zinie nad strumieniem, na tłustej, mocno podmokłej czarnoziemnej glebie, wśród kępy Jodeł (A b ie s a l b a M ili.) i Świerków ( P ic e a e x c e l s a L in k ) wznoszą się dwa piękne Cisy dziewięcio- i sześciometrowej wysokości, mające 20 i 15 cm średnicy na wysokości piersi człowieka wzrostu średniego. Wyższy z nich (prawy) biegły, niższy (lewa strona tab. I), jak sądzi p. J. Miłobędzki, przez zrywanie ja
gód nadłamany. Pod stopami drzew gąszcz trudny do przejścia stanowi głównie Malina gruczołowata ( R u b u s g l a n d u l o s u s B ell.) z domieszką Maliny czarno- jagodowej (R. f r u t i c o s u s L.), wśród których kępami gnieżdżą się Paprocie [Pa
protnik ostroząbkowy ( A s p id iu m s p i n u l o s u m S w.), Paprotnik grzebieniasty (A s p.
c r i s t a t u m Sw.) i mieszańce ich obu, dalej Wietlica letna ( A t h y r i u m F i l i x f e m i n a R o th ) i Paprotnik lekarski ( P o l y s t i c h u m F i 1 ix m a s R o th )] w to
warzystwie Bluszczu pospolitego ( H e d e r a H e l i x L.), Pięciornika wzniesionego ( P o t e n t i l l a T o r m e n t i l l a S c h rk .), wielkich ilości Kuklika zwisłego (G eu m r i v a 1 e L.) i wprost stanowo na wolniejszych od Malin miejscach występującego
Wilczołyka wawrzynkowatego (D a p h n e M e z e r e u m L.).
ł) I. Schmalhausen, 1. c., t. U, p. 673. Te same dane spotykamy i u A. W. Eichlera.
Porów. »Coniferae« w wydawnictwie A. Englera i K. Prantla p. t. »Die naturłichen Pflan- zenfamilien etc.«, Lipsk, 1889.
’) J. Miłobędzki, 1. c.
Vegetationsbilder aus dem KOnigreich Polen und seinen Nachbar-Lilndern. Heft VH.
Z. Wóycicki. Flora von Częstochowa und Olsztyn. Tafel I.
Tafel I.
Die Eiben (T ax u s baccata L.) in Kępina bei dem Dorfe Przybynów.
(Nach einer photographischen Aufnahme von R. Cholewiński am 26 Juni 1910.)
Die Eibe bildet heutzutage in Polen, wie das richtig W. Spausta ’) bemerkt, »ein letztes Uberbleibsel von einem ehemals hier weit verbreiteten Baume«. Das Eibenholz besass frtlher in Polen nicht geringe prakti- sche Anwendung, ais ein ausgezeichnetes Materiał zur Anfertigung von Beilhelmen, BOgen, Armbrllste u. s. w.;
ja sogar ais unzerstOrbares Baumaterial ist es nicht selten zu grOsseren Bauten verwendet worden. Noch im XVIII. Jahrhundert, ais die Zahl der Eiben in Polen schon stark vermindert war, fand man nicht selten in den Hausern reicher Edelleute aus Eibenholz geschnitzte MObel, die in den Danziger MObelfabriken ange- fertigt waren. Es kann uns also nicht Wunder nehmen, dass die Eibe mit der Zeit immer seltener in Polen wurde, und dass sie nur in grossen, schwer erreichbaren Waldkomplezen ihren frtiheren Besitzstand behalten konnte, wie z. B. in den Urwaldern von Augustów, Św. Krzyż und Białowieża. J. Miłobędzki *) zitirt folgende Standorte der Eibe, die innerhalb der Grenzen des KOnigreichs Polen bekannt waren: Odrowąż (in Mazowsze), Urwald von Ostrołęka (Bez. Łomża), Rajgród (Bez. Augustów), Chlewiska (Bez. Radom), Dzietrzkowice (Bez. Wie
luń), Gołonóg (Bez. Olkusz), Sosnowiec (im Garten), Przyrów (im Garten des St. Anna-Klosters), Buda (bei Sejny), und Cisowystok (bei Szydłowiec). Die letzten Jahrzehnte verminderten diese Reihe von Standorten in bedeutendem Grade. Von neu entdeckten Standorten sind nur wenige bekanntgegeben. Es sind dies: Połamaniec (bei Herby) ’), Goślice, Wola und Nacpolsk (Bez. Płock)4) und Kraszewice (Bez. Kalisz) s).
Unsere Tafel (I) gibt den von J. Miłobędzki nilher untersuchten Standort der Eiben in Przybynów bei Żarki. Wir sehen hier zwei schOne Eiben (9 und 6 m hoch, 20 und 15 cm im Durchmesser) vergesellschaftet mit Tannen (Abies alba Mili.) und Fichten (Picea excelsa Link). Das Dickicht des Unterwuchses bilden: Rubus glandulosus Bell, und R. fruticosus L., gemengt mit Aspidium spinulosum Sw., A. cristatum Sw. (und dereń Bastarden), Athyrium Filix femina Roth, Polystichum Filix mas Roth, Hedera Helix L., Potentilla Tormentilla Schrk. und Geum rivale L. Die Freiplatze in dem Walde nimmt Daphne Mezereum L. an, das hier bestandbil- dend auftritt.
*) W. Spausta: »Cis«, Lemberg, 1893.
s) J. Miłobędzki: »Ginące drzewo*, Ziemia, 1910, Nr. 11, p. 164. Dieselben Standorte gibt auch J. Ro
stafiński an in seinem »Florae Polonicae Prodromus*, Berlin, 1873.
8) F. Karo: »Flora okolic Częstochowy*, Pam. Fizyogr., B. I, 1881, p. 211.
4) A. Ejsmond: »Spis roślin skrytokwiatowych naczyniowych i jawnokwiatowych etc.*, Pam. Fizyogr., B. VII, 1887, p. 109 (3).
5) A. Matuszewski: .Krótki rys powiatu Kaliskiego i sąsiednich*, Pam. Fizyogr., B. XVIII, 1904^.49.
O b r a z y r o ś l i n n o ś c i K r ó l e s t w a P o l s k i e g o i k r a j ó w o ś c ie n n y c h . Zeszyt VII.
Z. W ó y c ie k i. Roślinność okolic Częstochowy i Olsztyna.
Tablica I.
C isy (T a x u s b a c c a t a L.) w Kępinie pod wsią Przybynów.
Według fotografii R. Cholewińskiego, zdjętej w dniu 26 czerwca 1910 r.
Wydanie z zapomogi Kasy imienia J. Mianowskiego. Reprod. J. B. Obernettera w Monachium.
t
Obrazy roślinności Królestwa Polskiego i krajów ościennych. Zeszyt VII.
Z. Wóycicki. Roślinność okolic Częstochowy i Olsztyna. Tablica II.
Tablica II.
Teren cisowy ,,Kępina“ pod wsią Przybynów.
(Według fotografii R. Cholewińskiego, zdjętej w dniu 26 czerwca 1910 r.)
Kotlinę, przedstawioną na tablicy II, jeszcze lat temu kilkadziesiąt wstecz pokrywały kępy drzew Cisu ( T a x u s b a c c a t a L.), który, według świadectwa B. Bukowińskiego *), gęsto był rozrzucony wśród rozległych lasów, należących do dóbr Żarki i Wysoka. Grunt kotliny, obrzeżonej wychodniami wapieni marglowych, jest w tern miejscu, które widać na tablicy II (pastwisko włościańskie, zwane
»Kępiną«), dość różny. Miejscami jest on piaszczysty, zupełnie nagi (lewa strona tablicy II, plan drugi) lub też tylko zrzadka pokryty Śmiałkiem siwym (W e i n- g a e r t n e r i a c a n e s c e n s B ern h .), Płucnicą islandzką w odmianie kędzierzawej ( C e t r a r i a i s l a n d i c a L. 3 c r i s p a A ch.) i Jałowcem pospolitym ( J u n i p e r u s c o m m u n is L.); miejscami zaś jest on grzązki, torfiasty (prawa strona tablicy II, plan pierwszy i drugi), a wówczas gęsto zarastają go krzaki Jałowca pospolitego ( J u n i p e r u s c o m m u n is L.) i Cisu pospolitego ( T a x u s b a c c a t a L.), odbijają
cego z resztek pni, pozostawionych jeszcze na miejscu. Stopy tych w ścisłej za
żyłości występujących tu sąsiadów toną literalnie w miękkim kobiercu Mchów, wśród których prym oczywiście trzymają Torfowce ( S p h a g n a c e a e ) i przede- wszystkiem Torfowiec ostrolistny ( S p h a g n u m a c u t i f o l i u m E h rh .), wyspowato rozsiadający się Płonnik jałowcowaty ( P o l y t r i c h u m j u n i p e r i n u m W illd.), Bezwłosek kędzierzawy ( A t r i c h u m u n d u l a t u m (L.) PB.) lub Modrzaczek siwy ( L e u c o b r y u m g l a u c u m (L.) S ch im p .), tworzący, jak zawsze, zbite poduszki.
Daleko rzadziej u podstawy Jałowców i Cisów lub też na otwartych lecz such
szych nieco miejscach występują Zwójki ( B a r b u l a c o n v o l u t a H ed w .) w to
warzystwie Chrobotka ( C la d o n ia c a r n e o l a F r . ) , a brzeg strumienia, który przez pastwisko wartko toczy swe wody, stroi Meszek kropkowany (M nium p u n c ta - tu m (L., S c h r e b .) Hedw.). Z Paproci występują tu powyżej (ob. objaśnienie do tablicy I) wyliczone, ograniczając się oczywiście do terenu torfiastego, na którym z roślin kwiatowych, prócz towarzyszących Bagnu pospolitemu (L e d um p a 1 u s t r e L.), Pięciornika wzniesionego ( P o t e n t i l l a T o r m e n t i l l a S c h rk .) i Kuklika zwisłego (G eu m r i v a l e L.), często spotykają się: Ostrożeń nadbrzeżny ( C ir s iu m r i v u l a r e L in k ), Kozłek ( V a l e r i a n a p o l y g a m a A uct.), Gądziel rozłogowa ( A ju g a r e p t ą n s L.), Ponikło błotne ( H e l e o c h a r i s p a l u s t r i s R. Br.), Sit skupiony ( J u n c u s c o n g l o m e r a t u s L.), S it siny (J. g l a u c u s E h rh .), Mietlica pospolita ( A g r o s t i s v u l g a r i s W ith.), Gnidosz letny ( P e d i c u l a r i s
*) J. Milobędzki, 1. c., p. 165.
(J3)
Vegetationsbilder aus dera KOnigreich Polen und seinen Nachbar-Lilndern. Heft VII.
Z. Wóycicki. Flora von Częstochowa uud Olsztyn. Tafel II.
s i l v a t i c a L.), Przywrotnik pospolity ( A l c h e m il l a v u l g a r i s L.), Głowienka wielkokwiatowa ( B r u n e l l a g r a n d i f l o r a j a c q . ) i inne. Na pograniczu zaś z pia
skami stanowo rosną Szarota biała ( G n a p h a l i u m d i o i c u m L . ) i Przytulia wio
senna (G a liu m v e r n u m Scop.) z domieszką Fijołka leśnego (V i o 1 a s i 1 v e- s t r i s Lmk.).
Tafel II.
Eibenbestand „Kępina“ bei dem Dorfe Przybynów.
(Nach einer photographischen Aufnahme von R. Cholewiński am 26 Juni 1910.)
Die, auf unserer Tafel dargestellte, Talmulde war ehemals dicht mit Eiben besetzt, die ais ein wichtiger Bestandteil der Walder zwischen Żarki und Wysoka noch vor ein Paar Jahrzehnten vorhanden waren.
Heute wird dieses Terrain ais eine Viehweide benutzt. Hie und da sieht man hier nackte und trockene Erdfle- cken, die mit Weingaertneria canescens Bernh., Cetraria islandica L. p crispa Ach. und Juniperus communis L. be- deckt sind, anderswo befinden sich aber auch nhssere, torfige Stellen, wo neben Juniperus communis L. auch Taxus baccata L. in ziemlich grosser Anzahl sich befindet. Diese Stellen sind von Sphagnum-Arten eingenommen (chara- kteristisch: S. acutifolium Ehrb.), nebenan wachsen: Polytrichum juniperinum Willd., Atrichum undulatum (L.) PB., Leucobryum glaucum (L.) Schimp., weiter noch: Ledum palustre L., Potentilla Tormentilla Schrk. und Geum rivale L. Seltener und meistens nur an trockenen Stellen sind zu finden: Barbula convoluta Hedw. und Cladonia carneola Fr. Unweit des Bachufers tritt massenhaft Mnium punctatum (L., Schreb.) Hedw. auf sowie die Bltlten- pflanzen: Cirsium rivulare Link, Valeriana polygama Auct., Ajuga reptans L., Heleocharis palustris R. Br., Jun- cus conglomeratus L., Juncus glaucus Ehrh., Agrostis vulgaris With., Pedicularis silvatica L., Alchemilla vulga- ris L., Brunella grandiflora Jacq.; auf den sandigen aber nicht trockenen Stellen bilden Gnaphalium dioicum L.
und Galium vemum Scop. gróssere Bestande.
's.W
i. Wóycicki.RoślinnośćokolicCzęstochowyi Olsztyna. edługfotografiiR. Cholewińskiego, zdjętej wdniu26czerwca1910r. ydaniez zapomogi Kasy imieniaJ. Mianowskiego. Reprod. J. B. Obemettera wMonachium.
Obrazy roślinności Królestwa Polskiego i krajów ościennych. Zeszyt VII.
Z. Wóycicki. Roślinność okolic Częstochowy i Olsztyna. Tablica III.
Tablica III.
W ąkrota pospolita (Hydrocotyle vulgaris L.)
na torfiastych łąkach pod lasem sosnowym za t. zw. „O statnim Groszem " pod Częstochową.
(Według fotografii R. Cholewińskiego, zdjętej w dniu 22 września 1913 r.)
Torfiaste łąki za t. zw. » Ostatnim Groszem« pod Częstochową przecho
wywały jeszcze pomiędzy r. 1874— 1880, kiedy F. Karo zbierał materyały do swej flory okolic Częstochowy, jeden z nader ciekawych reliktów zachodnio-euro
pejskiego pochodzenia, mianowicie Wrzos błotny ( E r i c a T e t r a l i x L.). W roku przeszłym napróżno jednak skrzętnie przeszukiwaliśmy łąki pomienione we wszyst
kich kierunkach. Wrzos błotny widocznie należy już w Królestwie do przeszłości.
Natomiast kilkakrotne wycieczki nasze do Częstochowy stwierdziły obecność na łąkach tych nienotowanej przez F. Karo Wąkroty pospolitej, którą widać na środ
kowym planie tablicy III. Łąki te w przeważnej swej części są mocno bagniste, torfiaste i zwykle na wiosnę podczas roztopów, a w lecie po dłuższych deszczach wodą zalane ’). Gnieździ się na nich prócz innych niemniej licznych Mchów sze
reg Torfowców ( S p h a g n a c e a e ) * 2), jako to: Torfowiec szerokolistny ( S p h a g n u m c y m b i f o li u m E h r h.), Torfowiec nastroszony (S. r i g i d u m (N. e t H.) v a r. s q u a r- r o s u m R u ssó w ), Torfowiec jednoboczny (S. s u b s e c u n d u m N. a b E.), Torfowiec obły (S. t e r e s (S c h i m p.) A o n g s t r.) i górujący swą przewagą ilościową ponad wszystkie poprzednie, a widoczny na tablicy III ze strony lewej, zarówno jak na planie środkowym, Torfowiec ostrolistny (S. a c u t i f o l i u m E h rh .). Otoczenie Wą
kroty pospolitej stanowią przeważnie Turzyce \Turzyca brunatna ( C a r e x v u l p i n a L.), Turzyca najeżona (C. m u r i c a t a L.), Turzyca wczesna (C. p r a e c o x J a c q.), bardzo obficie występujące Turzyca gwiazdkowa (C. e c h i n a t a M urr.), Turzyca siwa (C. c a n e s c e n s L.) i Turzyca pospolita (C. G o o d e n o u g h i i G a y) i kilka innych]3), którym towarzyszą Skrzypy \Skrzyp leśny ( E q u is e t u m s i l v a t i c u m L.) i Skrzyp błotny (E. p a l u s t r e L.)] wraz z Sitami [jako to: Sitem skupionym ( J u n c u s c o n g l o m e r a t u s L.), Sitem czarno-brunatnym (J. a 1 p i n u s V i 1L), Sitem lśniącym (J. a r t i c u l a t u s L.)], Kosmatką włosistą ( L u z u la p i l o s a W illd.), Wrzosem pospolitym ( C a ll u n a v u l g a r i s S a lisb .), Borówką pijanicą (V ą c c i- n iu m u l i g i n o s u m L.), Żórawiną pospolitą ( V a c c in i u m O x y c o c c o s L.), Modrzewnicą nizką ( A n d r o m e d a p o l i f o l i a L.) i wysoko w górę wyrastają-
F. Karo, 1. c., p. 209.
2) F. Błoński: »Wyniki poszukiwań florystycznych skrytokwiatowych etc.«, Pam.
Fizyogr., t. X, 1890, p. 62.
•) F. Karo, 1. c., p. 214.
(15)
Obrazy roślinności Królestwa Polskiego i krajów ościennych. Zeszyt VII.
Z. Wóycicki. Roślinność okolic Częstochowy i Olsztyna. Tablica III.
cem Bagnem pospolitem (L e d u m p a l u s t r e L.). Drobna, zaszywająca się głęboko w miękki dywan Mchów Wąkrota pospolita ukrywa się z łatwością wśród tego zespołu roślinnego przed okiem zbieracza, tylko gdzieniegdzie, jak to widać np.
na tablicy III, wkracza ona na luźniejszy nieco teren.
W granicach Królestwa Polskiego, według Rostafińskiego ł), występowała Wąkrota pospolita w swoim czasie w Kowalu, w Gąbinie pomiędzy Łęczynem i Gocławicami, w Tuszowie, w Dłutowie pod Kaliszem, w Zdworzu pod Gosty
ninem, nad Przemszą; w roku 1881 notowana była przez F. Karo pod wsią Po
łamaniec 2), w nowszych zaś czasach przez A. Ejsmonda w Koziebrodach gub.
Płockiej3), przez K. Drymmera w Ralewicach i Zapolicach4), przez F. Błońskiego w Momotach, Końskich, Lipkowie5), przez K. Drymmera nad brzegami jeziora Mikoszyńskiego6), wreszcie przez A. Matuszewskiego w Żelazkowie, Skarszewie i Zamościu ’), a przez A. Zalewskiego w ziemi Dobrzyńskiej8).
Poza granicami Królestwa Polskiego Wąkrota pospolita, według I. Schmal- hausena, występuje na błotach w Rosyi zachodniej, w prowincyach Zakaukaskich, w Europie środkowej od Norwegii i Szwecyi do Hiszpanii i Włoch, Dalmacyi i Rumunii, wreszcie w Afryce południowej i Australii °).
*) J. Rostafiński, 1. c., p. (188) 108.
2) F. Karo, 1. c., p. 249.
s) A. Ejsmond, 1. c., p. 120.
4) K. Drymmer: »Sprawozdanie z wycieczki botanicznej, odbytej do powiatu Tu
reckiego i Sieradzkiego etc.«, Pam. Fizyogr., t. XI, 1891, p. 58 (3).
5) F. Błoński: » Przyczynek do flory jawnokwiatowej oraz skrytokwiatowej naczy
niowej kilkunastu okolic kraju«, Pam. Fizyogr., t. XII, 1892, p. 146 (3).
6) K. Drymmer: »Sprawozdanie z wycieczki botanicznej, odbytej w okolice Koła i Sompolna w r. 1891 i 1892*, Pam. Fizyogr., t. XIII, 1895, p. 46 (3).
7) A. Matuszewski, 1. c., p. 60 (3).
8) A Zalewski: »Sprawozdanie z poszukiwań etc.«, Wszechświat, 1890, p. 108—109.
9) I. Schmalhausen, 1. c., t. I, p. 383.
Vegetationsbilder aus dem KOnigreich Polen und seinen Nachbar-Landem. Heft VII.
Z. Wóycicki. Flora von Częstochowa und Olsztyn. Tafel III.
Tafel III.
Hydrocotyle vulgaris L.
a«f den Torfw łesen bet Częstochowa, unweit von einem Kłefernwalde, hinter dem s. g.
„ O statn i Grosz4'.
(Nach einer photographischen Aufnahme von R. Cholewiński am 22 September 1913.)
Die torfigen Wiesen hinter dem s. g. »Ostatni Grosz® bei Częstochowa sind in den Jahren 1874—1880 genau seitens F. Karo >) floristisch untersucht worden. Der interessanteste Fund, den Karo hier gemacht hatte, war Erica Tetralix L., eine westeuropaische Pflanze, die bei Częstochowa einen, von ihrem Hauptareal weit- entfernten, Reliktposten besitzt. Diese Pflanze ist hier heutzutage leider schon nicht mehr zu finden. Dagegen glUckte es uns daselbst einen anderen, nicht minder interessanten, floristischen Fund zu machen; es ist dies Hy
drocotyle vulgaris L., die wir auf der Tafel EU, in der Mitte des Bildes zu sehen bekommen.
Die Wiesen sind stellenweise torfig und sumpfig, oft befinden sie sich wochenlang unter Wasser. Von Moosen9) treten hier auf: Sphagnum cymbifolium Ehrh., S. rigidum (N. et H.) var. sąuarrosum Russów, S.
subsecundum N. ab E., S. teres (Schimp.) Aongstr. und S. acutifolium Ehrh., das gerade in der Mitte unseres Bildes gut sichtbar ist. Dicht neben Hydrocotyle vulgaris L. wachsen die Seggen (Carex yulpina L., C. muri- cata L., C. praecox Jacq., C. echinata Murr., C. canescens L., C. Goodenoughii Gay), Schachtelhalme (Equise- tum silvaticum L., E. palustre L.), Juncus conglomeratus L., J. alpinus Vill., J. articulatus L., Luzula pilosa Willd., Calluna vulgaris Salisb., Vaccinium uliginosum L., V. Oxycoccos L., Andromeda polifolia L. und Ledum palustre L.
In dem KOnigreich Polen sind bis heutzutage folgende nattlrliche Standorte von Hydrocotyle vulgaris L. bekannt geworden: Kowal, Gąbin zwischen Łęczyn und Goclawice, Tuszów, Dłutów bei Kalisz, Zdworze bei Gostynin, an der Przemsza [Rostafiński8)], Połamaniec [Karo4)], Koziebrody in Gouv. Płock [Ejsmond8)], Ralewice und Zapolice [Drymmer•)], Momoty, Końskie, Lipków [Błoński7)], am Ufer des Mikoszyńskfschen Sees [Drymmer8)], Żelazków, Skarszewo, Zamość [Matuszewski9)], und schliesslich bei Dobrzyń [Zalewski10)].
l) F. Karo, 1. c., p. 209.
*) F. Błoński: »Wyniki poszukiwań florystycznych skrytokwiat. etc.«, Pam. Fizyogr., B. X, 1890, p. 62.
’) J. Rostafiński, 1. c., p. (188) 108.
4) F. Karo, 1. c., p. 249.
8) A. Ejsmond, 1. c., p. 120.
8) K. Drymmer: ^Sprawozdanie z wycieczki botanicznej, odbytej etc.«, Pam. Fizyogr., B. XI, 1891, P- 58 (3).
’) F. Błoński: ^Przyczynek do flory jawnokwiatowej etc.«, Pam. Fizyogr., B. XH, 1892, p. 146 (3).
8) K. Drymmer: »Sprawozdanie z wycieczki botanicznej etc.«, Pam. Fizyogr., B. XIII, 1895, p. 46 (3).
9) A. Matuszewski, 1. c., p. 60 (3).
10) A. Zalewski: »Sprawozdanie z poszukiwań etc.«, Wszechświat, 1890, p. 108—109.
(■8)
Obrazyroślinności KrólestwaPolskiegoi krajówościennych. Zeszyt VII. TablicaIII. Z. W óy cieki.RoślinnośćokolicCzęstochowyi Olsztyna.
£N
ceN
£O cGD
OCD
s<D CD
^3 OO,
43O
&
c3- £ - -aO
« o r? *»
rn ® oN
oCU
►—3 n
CD O S-»
aSO S£ S
~ a +2
> cS
® o
>» * oo o
T3
>>
ffl
OCu coo a
—cS O
łm
Jtf
£
WedługfotografiiR. Cholewińskiego, zdjętej wdniu22września1913r. Wydaniez zapomogi KasyimieniaJ. Mianowskiego. Keprod. J. B. ObernetterawMonachium
i ” ! * : . - , ; '-
Obrazy roślinności Królestwa Polskiego i krajów ościennych. Zeszyt VII.
Z. Wóycicki. Roślinność okolic Częstochowy i Olsztyna. Tablica IV.
Tablica IV.
Żywice dziewięciolistny (Dentaria enneaphyllos L. v. Cardamine enneaphylla Benth. ct Hook.)
na skałach wapiennych w m ieszanym lesłe liściastym pod wsią Zrębice.
(Według fotografii R. Cholewińskiego, zdjętej w dniu 27 kwietnia 1913 r.)
Do ginących już obecnie, a bez wątpienia ongi szeroko na południu przy
najmniej Królestwa Polskiego rozpowszechnionych elementów flory naszej należy nie wykraczający poza Europę środkową Żywiec dziewięciolistny, który w postaci pięknego, choć dość luźnego stanu widać na tablicy IV. Spotkaliśmy go zaś w mieszanym lesie liściastym pod wsią Zrębice podczas jednej z naszych wycie
czek, przedsiębranych wczesną wiosną roku zeszłego w poszukiwaniu notowanej w tamtych okolicach Kłokoczki ( S t a p h y l a e a p i n n a t a L.). Pod osłoną wyso
kiej ściany skalnej, porośniętej przeważnie Parzochem szerokolistnym ( M a d o th e c a p l a t y p h y l l a (L.) D m rt.) z domieszką Namurnika pospolitego (H o m a lo th e - c iu m s e r i c e u m (L.), Zwiślika rószczkowatego (A n o m o d o n v i t i c u l o s u s (L.) H o o k . et T a y 1.), Prątnika włoskowatego (B ry u m c a p i l l a r e L . ) i Meszków, jako to: Meszka kończastego (M nium c u s p i d a t u m (L.) L e y s s . i Meszka gwiazdko- watego (M. s t e l l a r e R e ic h .), Żywiec dziewięciolistny wyrasta na wspaniałe, wiel
kie i bogato kwitnące osobniki. Na tłustem, humusowem, wilgotnem bardzo i mo
cno zacienionem w lecie przez Grabinę ( C a r p i n u s B e t u l u s L.) i Leszczynę ( C o r y l u s A v e l l a n a L.) podłożu towarzyszą Żywcowi: Przelaszczka wiosenna ( H e p a t i c a n o b i l i s S c h re b .), Miodunka majowa ( P u l m o n a r i a o f f i c i n a l i s L.), Szczyr trwały ( M e r c u r i a l i s p e r e n n i s L.), Zanokcica brunatna (A sp le - n iu m T r i c h o m a n e s L.) i szereg innych istot roślinnych, spieszących skorzy
stać wraz z Żywcem z wiosennego bezlistnego okresu życia drzewostanu.
Według Rostafińskiego Żywiec dziewięciolistny jest rośliną bardzo u nas rzadką. Do 1872 roku notowany był tylko w południowo-wschodniej części Kró
lestwa Polskiego (Krynice, Zamość)1), w 9 lat później, bo r. 1881, daje znać o zna
lezieniu go F. Karo w Olsztynie, Złotym Potoku i pod górą Krzyżową pod wsią Kusienta2), a r. 1909 nowe jej stanowisko w górach Świętokrzyskich wyznaczył S. S. Ganieszyn 8). Według K. Łapczyńskiego4): »... ogólny kształt zasiągu Żywca dziewięciolistnego zbliża się do elipsy z osią małą w kierunku południka... Roślina
ł) J. Rostafiński, 1. c., p. (163) 83.
*) F. Karo, 1. c., p. 240.
’) S. S. Ganieszyn: »Botaniko-geograficzeskij oczerk centralnoj czasti Kielecko- Sandomirskago krjaża«, Petersburg, 1909, p. 26 i nast.
*) K.Łapczyński: »Zasiągi roślin krzyżowych etc.«, Pam. Fizyogr., t.X, 1890, p. 13 (3).
(w )
Vegetationsbilder aus dem KOnigreich Polen und semen Nachbar-Lilndern. Heft VII.
Z. Wóycicki. Flora von Częstochowa und Olsztyn. Tafel IV.
ta najczęściej się spotyka w środku zasiągu, to jest w Niższej Austryi. Najdalej wysunięte stanowiska ku północy leżą w Poznańskiem. Stamtąd granica zasiągu posuwa się pod Częstochowę, pod Zamość do Krynicy, na Bukowinę, do Siedmio
grodu, Chorwacyi, Serbii, Czarnogórza, północnych Włoch, Bawaryi i Saksonii, skąd przez Żarów (Sorau), leżący na granicy Brandeburgii i Śląska, wraca w Po
znańskie, zamykając linią krzywą«.
We wschodnich częściach swego zasięgu Żywiec dziewięciolistny — zdaniem Łapczyriskiego — jest bardzo rzadki »z wyjątkiem śląskich podgórzy, gdzie spo
tyka się dość często« *).
*) K. Łapczyóski, 1. c., p. 14.
Tafel IV.
Dentaria enneaphyllos L. v. Cardamine enneaphylla Benth. et Hook.
auf den K alkfelsen in einem gemischten W aldbestande bei dem Dorfe Zrębice.
(Nach einer photographischen Aufnahme von R. Cholewiński am 27 April 1913.)
Dentaria enneaphyllos L., die in der Flora des KOnigreichs Polen ein mitteleuropaisches Element ist, war hier frtlher gewiss, wenigstens in dem sttdlichen Teile des Landes, eine weit verbreitete Pflanze. Heute ge- hOrt sie zu den selteneren Arten der polnischen Flora. Unser Bild stellt Dentaria enneaphyllos L. in voller Bltlte dar, in einem grOsseren, obwohl ziemlich unterbrochenen Bestande. Der Standort ist von einer hohen Felsenwand geschlltzt, die hauptsachlich mit Moosen bedeckt erscheint: Madotheca platyphylla (L.) Dmrt., Homalothecium se- riceum (L.), Anomodon viticulosus (L.) Hook. et Tayl., Bryum capillare L., Mnium cuspidatum (L.) Leyss. und M.
stellare Reich. Den Boden des Waldbestandes, der von der Weissbuche (Carpinus Betulus L.) und dem Hasel- strauch (Corylus Avellana L.) gebildet wird, bedecken die Vertreter der FrUhlingsflora: Hepatica nobilis Schreb., Pulmonaria officinalis L. und Mercurialis perennis L.
Rostafiński1) zitirte im J. 1872 nur zwei Standorte von Dentaria enneaphyllos L. in Polen: Krynice und Zamość. Im Jahre 1881 findet sie Karo’) in Olsztyn, Złoty Potok und bei dem Dorfe Kusienta, und im Jahre 1909 gibt Ganieschin’) den Standort dieser Pflanze in den Waldem des Św. Krzyi-Gebirges.
*) J. Rostafiński, 1. c., p. (163) 83.
*) F. Karo, 1. c., p. 240.
•) S. S. Ganieschin: »Botaniko-geograficzeskij oczerk centralnoj czasti Kielecko-Sandomirskago krjaia«, Petersburg, 1909, p. 26 u. ff.
Obrazyroślinności KrólestwaPolskiegoi krajówościennych. Zeszyt VII. TablicaIV. Z. Wóy cieki.RoślinnośćokolicCzęstochowyi Olsztyna.
V ‘ • 1
'edługfotografii R. Cholewińskiego, zdjętej wdniu27kwietnia1913r. ydaniez zapomogi KasyimieniaJ. MianowskiegoReprod. j.B. Obernettera wMonachium.
£ &
s s * * *
W Lublin!*
^ ’ ' Z /Cu
______________
Obrazy roślinności Królestwa Polskiego i krajów ościennych. Zeszyt VII.
Z. Wóycicki. Roślinność okolic Częstochowy i Olsztyna. Tablica V.
Tablica V.
Przewiercień długolistny (Bupleurum longifolium L.)
w lesie przy drodze ze wsi Zrębice do O lsztyna.
(Według fotografii R. Cholewińskiego, zdjętej w dniu 8 września 1913 r.)
Wyłączny ten mieszkaniec gór środkowej Europy (do Bośni) * *) należy do roślin nader rzadkich w obrębie Królestwa Polskiego. Rostafiński2) podaje jego występowanie w lasach olsztyńskich, pod Zrębicami na wapiennych skałach » Pu
stelni «, wreszcie w lesie modrzewiowym około Serwisu, w Kazimierzu i pod Cheł
mem. F. Karo 3) zbierał Przewiercień długolistny na górze Krzyżowej pod wsią Ku- sienta i po skalistych leśnych miejscach w jej pobliżu, F. Błoński4) zaś w Nie- tulisku pow. Opatowskiego.
Na tablicy V widać grupę pięknych osobników Przewiercienia długolistnego na jednym ze stopni wysokiej skały wapiennej, których kilka malowniczo wznosi się po stronie prawej traktu ze Zrębie do Olsztyna na granicy starego lasu so- snowo-bukowego i młodego zagajnika, złożonego wyłącznie z Sosny pospolitej (P i n u s s i l v e s t r i s L.).
Głębokie nisze i szczeliny skalne wyścieła gruby ciemno-zielony kożuch Wątrobowców [przeważnie Parzocha wygładzonego ( M a d o th e c a l a e v i g a t a (S c h ra d .) D m rt.), Parzocha szerokolistnego (M. p l a t y p h y l l a (L.) D m rt., Stożki ostrokrężnej ( F e g a t e l l a c o n i c a (L.) R a d d i)j z szaro-brunatnemi łatami Pawęż- nicy psiej ( P e l t i g e r a c a n i n a L.). Kożuch ten wybiega i poza owe nisze i szcze
liny (tablica V, strona lewa ponad obnażeniami skalnemi), tuż wszakże na ich krawędzi staje się bardzo delikatny, przechodzi dalej w siateczkę subtelną, której krańcowe drobne zakończenia wżerają się w nagie, nawet przez porosty miejscami jeszcze nietknięte, ściany skalne. Gdzie próchnicy więcej, tam występuje już gruba darń Mchów, wśród których prym dzierży Miechera spłaszczona ( N e c k e r a com - p 1 a n a t a (L.) H ti b e n.). Ona to tworzy ów miękki, a tak wyraźny na tablicy V, kobierzec, rozesłany u stóp Przewiercienia długolistnego. W górze ponad Przewier- cieniem długolistnym zwisają listowia Paprotnicy kruchej ( C y s t o p t e r i s f r a g i l i s B e rn h .) i Zanokcicy brunatnej ( A s p le n iu m T r i c h o m a n e s L.); wyżej jeszcze widać kępki Kosmatki włosistej ( L u z u la p i l o s a W illd.), Przelaszczki wiosennej
*) I. Schmalhausen, 1. c., t. I, p. 389.
*) J. Rostafiński, 1. c., p. (190) 110.
s) F. Karo, 1. c., p. 250.
*) F. Błoński, 1. c., p. 146 (3).
(21)
Vegetationsbilder aus dem KOnigreich Polen und seinen Nachbar-Landem. Heft VII.
Z. Wóycicki. Flora von Częstochowa und Olsztyn. Tafel V.
( H e p a t i c a n o b i l i s S c h re b .), Czartawy ( C i r c a e a i n t e r m e d i a E h rh .) i Bodziszka Śmierdzącego ( G e r a n i u m R o b e r t i a n u m L.). U podnóża zaś Prze- wiercienia, brzegiem kobierca Mchów rosną Fijołki [Fijołek leSny (V i o 1 a s i 1 v e- s t r i s L m k.), Fijołek psi (V i o 1 a c a n i n a L.) i Fijołek dwoistokwiatowy (V i o 1 a m i r a b i 1 is L.)], Poziomka pospolita ( F r a g a r i a v e s c a L.) i cały szereg innych roślin, z pomiędzy których na tablicy widać Sałatę murową ( L a c t u c a m u ra - 1 is L e ss.) i Przytulię ( G a liu m S c h u l t e s i i V e st).
Tafel V.
Bupleurum longifolium L. an einem Waldwege von Zrębice nach Olsztyn.
(Nach einer photographischen Aufnahme von R. Cholewiński am 8 September 1913.)
Ais ein typischer Vertreter der Gebirgsflora in Mitteleuropa ist Bupleurum longifolium L. in der Flora des KOnigreichs Polen eine sehr seltene, pflanzengeographisch sehr interessante Pflanze. Rostafiński ’) gibt ftlnf Standorte dieser Pflanze fur unser Gebiet an, und zwar: Waldbezirk Olsztyn, Zrębice auf Kalkfelsen »Pustelnia«
1600’, der LSrchenwald bei Serwis, Kazimierz und Chełm. Karo*) sammelte Bupleurum longifolium L. auf dem
»Krzyźowa«-Berge, unweit von dem Dorfe Kusienta, und Błoński8) fand sie in Nietulisko (Bez. Opatów).
Auf unserer Tafel sehen wir eine schOne Gruppe von Bupleurum longifolium L., aufgenommen auf der Wand eines hoben Kalkfelsen, rechts am Wege von Zrębice nach Olsztyn, in einem Waldbestande, der sich aus Buchen und Kiefern zusammensetzt. Die tiefen Felsspalten bedecken Lebermoose und Flechten mit einem dichten, pelzartigen Uberzug. Hier trifft man oft: Madotheca laevigata (Scbrad.) Dmrt., M. platyphylla (L.) Dmrt.
Fegatella conica (L.) Raddi und Peltigera canina L. An Stellen, wo sich der Humus in grOsserer Masse an- sammelt, entwickeln sich ttppig die Moose, besonders: Neckera complanata (L.) Huben., die knapp am Fusse von Bupleurum-Exemplaren auf unserer Tafel zu sehen ist. Oben am Bilde sieht man die Farnwedeln von Cysto- pteris fragilis Bemh. und Asplenium Trichomanes L. Noch hoher bemerkt man die Rasen von Luzula pilosa Willd., Hepatica nobilis Schreb., Circaea intermedia Ehrh. und Geranium Robertianum L. Am Rande des Moos- teppichs wachsen: Viola silvestris Lmk., V. canina L., V. mirabilis L., Fragaria vesca L., Lactuca muralis Less, und Galium Schultesii Vest.
■) J. Rostafiński, 1. c., p. (190) 110.
*) F. Karo, 1. c., p. 250.
’) F. Błoński, 1. c., p. 146 (3).
(2 2)
O b ra z y r o ś l i n n o ś c i K r ó l e s t w a P o l s k i e g o i k r a j ó w o ś c ie n n y c h . Zeszyt VII.
Z. W ó y c ie k i. Roślinność okolic Częstochowy i Olsztyna.
Tablica V.
P r z e w i e r c i e ń d ł u g o l i s t n y ( B u p le u r u m l o n g i f o l i u m L.) w lesie przy drodze ze wsi Zrębice do Olsztyna
Według fotografii R. Cholewińskiego, zdjętej w dniu 8 września 1913 r.
Wydanie z zapomogi Kasy imienia J. Mianowskiego. Reprod. J. B. Obernettera w Monachium.
( * > W Lublinie
