Obrazy Roślinności Królestwa Polskiego i Krajów Ościennych. z. 8, Roślinność pasma wzgórz Kazimierskich - Biblioteka UMCS

TOWARZYSTWO NAUKOWE WARSZAWSKIE.

WYDZIAŁ III NAUK MATEMATYCZNYCH I PRZYRODNICZYCH.

OBRAZY ROŚLINNOŚCI

KRÓLESTWA POLSKIEGO

I KRAJÓW OŚCIENNYCH

(VEGETATIONSBILDER AUS DEM KOENIG REICH POLEN

UND SEINEN NACHBAR-LANDERN)

POD REDAKCYĄ

ZYGMUNTA WÓYCICKIEGO.

ZESZYT VIII.

ROŚLINNOŚĆ PASMA WZGÓRZ KAZIMIERSKICH

(FLORA DER HCGELKETTE VON KAZIMIERZ)

W OPRACOWANIU Z. WÓYCICKIEGO.

1. Przebiśnieg pospolity (Galanthus nivalis L.) na stokach wzgórz Kazimierskich pomiędzy Parchatką i Bochotnicą.

2. Zawilec leśny (Anemone silvestris L. v. A. alba Gmel.) w zagajniku pod Mięć- mierzem.

3. Milek wiosenny (Adonis vernalis L.) na stokach parowu w borze pod Mięćmierzem.

4. Wiśnia krzewinkowa (Prunus Chamaecerasus Jacq. v P. fruticosa Pall ) na tak zwanych »Dołach« w Kazimierzu.

5. Wiciokrzew przewiercień (Lonicera Caprifolium L.) na zboczach góry Zamkowej w Kazimierzu.

6. Zachyłka wapienna (Phegopteris Robertiana A. Br.) na gruzowisku kredowem pod Mięćmierzem.

7. Zachyłka wązkolistna (Phegopteris polypodioides Fee) na stokach parowu na tak zwanych »Dołach« w Kazimierzu.

8 Bez zielny (Sambucus Ebulus L. v. Ebulum humile Gcke.) na stokach góry Zam­

kowej w Kazimierzu.

*J Paprotnica krucha (Cystopteris fragilis Bernh.) na urwisku lóssowem pod Parchatką.

10. Bluszcz pospolity (Hedera Hclix L.) w zaroślach na zboczach wzgórza pod Mięć­

mierzem.

WYDANIE Z ZAPOMOGI KASY POMOCY DLA OSÓB PRACUJĄCYCH NA POLU NAUKOWEM IMIENIA D-RA JÓZEFA MIANOWSKIEGO.

W ARSZAW A

1914—1916.

SKŁAD GŁÓWNY W KSIĘGARNI E. WENDEGO I SjO.

CENA RB. I

1

Mapa do »Obrazów roślinności Królestwa Polskiego i krajów ościennych«.

Mapa, którą obok umieszczamy, ma wskazywać czytelnikom »Obrazów« położenie i przynależność geograficzno roślinną części kraju, opisywanych i ilustrowanych w wyda­

wnictwie, które obecnie, jak to widać z tytułu, rozszerza swój zakres. Zasada, na której oparto wykonanie tej mapy, jest na poły geograficzną, gdyż uwzględnia zasadnicze rysy rzeźby morfologicznej naszej ziemi, na poły zaś jest florystyczną, gdyż w wyznaczeniu granic poszczególnych krain poslugi-wano się liniami zasięgów ważniejszych drzew i cha­

rakterystycznych zbiorowisk roślinnych. Dołączona do mapy kalka przez odpowiednie roz­

mieszczenie na niej Nrów zeszytów »Obrazów« ułatwia zoryentowanie się w tern, które tereny zostały już lub zostaną opracowane w najbliższej przyszłości.

Rzut oka na mapę poucza nas o tern, że obszar »Królestwa Polskiego i jego kra­

jów ościennych** składają liczne, krajobrozowo i florystycznie różne, krainy geograficzno- roślinne, które możemy uszeregować w następujący sposób:

I. K r a i n y n iż o w e , II. K r a i n y w y ż y n n e , III. K r a i n y g ó r s k i e .

I. K r a in y n iż o w e występują na naszej mapie w trzech jasnych pasach: w pa­

sie środkowym, śródwyżynnym, w pasie podgórskim i nadbałtyckim. Główny pas nizin środkowych stanowią, postępując z zachodu na wschód: Nizina Wielkopolska, Niż Ma­

zowiecki, N iż Podlaski i Kotlina Poleska. Pierwsze trzy zlewają się ze sobą w jedną połać zachodnią, Polesie zaś stanowi część wschodnią tego pasu nizinnego, sąsiaduje od połu­

dnia z grzędami lossowemi Wołynia i ma w sobie dwie odosobnione wyspy florystyczne:

wyspę owrucką i mozyrską. Pas nizin podgórskich składają w połaci zachodniej: Kotlina Śląska, Kotlina Sandomierska 7. szczątkami puszcz Niepolomickiej i Sandomierskiej i Kotlina Naddniestrzańska, oddzielona od poprzedniej progiem działowym wału Gródecko-Chyrowskiego ; w połaci wschodniej: Pokucie i, oddzielona od niego wzgórzami Berdo-Plorodyszcze, Nizina Besarabska. — Pobrzeże bałtyckie, połączone za pośrednictwem przełomowych dolin rzecznych z pasem nizin środkowych, zachowuje swą odrębność florystyczną dzięki elementom atlan­

tyckim.

II. K r a i n y w y ż y n n e występują w dwu grupach: raz, w grupie północno zacho­

dniej, jako krainy pojezierne z krajobrazem morenowym, powtóre jako stare wyżyny po­

łudniowo-wschodnie, nierzadko bogato geograficznie zróżnicowane i przeważnie okryte pła­

szczem glin nawianych. Do pierwszej grupy zaliczamy: pas Pojezierzy przybałtyckich, łączącą się z niemi na północnym wschodzie pojezierną Wyżynę Litewską i oddzielnie leżące Poje­

zierze Kujawskie, do drugiej grupy należą: Wyżyna Małopolska, zaledwie od niej odcięta przełomem Wisły Wyżyna Lubelska i Płaskowyż Łukowski; za pośrednictwem Roztocza i bo­

gato rzeźbionego a lesistego Opola zrastają się te trzy wyżyny środkowej Polski ze ste­

pową płytą Podola. Powierzchnia tych krain wyżynnych jest bardzo bogato zróżnicowana i przedstawia szereg odrębnych dzielnic florystycznych. I tak: Wyżyna Małopolska rozpada się na dzielnicę zachodnią pasma Krakowsko-Wieluńskiego, dzielnicę nadnidańską i tak bar­

dzo odrębne pasma gór Św.-Krzyskich ; krawędź zachodnią Wyżyny Lubelskiej tworzą wzgó­

rza Kazimierskie, a krawędź północną Podola stanowią Gołogóry, Woroniaki i wzgórza Krze­

mienieckie, które ku północy zbiegają się z wachlarzowato rozpierzchłemi wzgórzami okolic Dubna; środkiem płyty podolskiej, u progu właściwego kraju stepowego, legły Miodobory.—

Na północ od Podola a na zachód od Roztocza leży Wołyń, kraina florystyczną o chara­

kterze przejściowym, mająca jednak wiele swoistych elementów; jej południową granicę stanowią ostatnie placówki sosny.

III. K r a i n y g ó r s k i e zajmują południowe kresy naszego obszaru: Sudety na po­

łudniowym zachodzie, Karpaty na południu i na południowym wschodzie. Łuk Karpat dzie­

limy na Beskid Zachodni i Beskid Wschodni, z granicą u źródeł Prutu. Wśród krain karpa­

ckich wyróżniają się w połaci zachodniej: Babia Góra, Tatry i Pieniny, na wschodzie gnia­

zdo gór pokucko-marmaroskich. Karpaty spadają w niż sandomierski za pośrednictwem Pod­

karpacia, które szczególnie w części wschodniej ma postać płaskiego, lessowego progu o charakterze wyżynnym.

Die Kartę, sowie das beigefttgte Pauspapier, sollen zur Orientierung in den Gebieten dienen, die in unseren >Vegetationsbildern«, der Reihe nach, ihren Platz finden werden.

Es sind hier drei Gruppen von topographisch sowie pflanzengeographisch verschiedenen floristischen Bezirken mittels verschiedenen FarbentOnen unterschieden worden, und zwar:

I. Pflanzengeographische Bezirke des Tieflandes, die weiss geblieben sind;

II. Die der mittleren und nOrdlichen Hochebenen;

III. Die in den Karpathen gelegenen Bezirke.

Die Namen, die Grenzen, Gliederung und geographische Aufeinanderfolge von einzelnen Bezirken sind aus der Kartę selbst zu entnehmen.

TOWARZYSTWO NAUKOWE WARSZAWSKIE.

WYDZIAŁ III

NAUK MATEMATYCZNYCH I PRZYRODNICZYCH.

OBRAZY ROŚLINNOŚCI

KRÓLESTWA POLSKIEGO

I KRAJÓW OŚCIENNYCH

(VEGETATIONSBILDER AUS DEM KOENIGREICH POLEN

UND SEINEN NACHBAR-LANDERN)

POD REDAKCYĄ

ZYGMUNTA WÓYCICKIEGO.

ZESZYT VIII.

ROŚLINNOŚĆ PASMA WZGÓRZ KAZIMIERSKICH (FLORA DER HUGELKETTE VON KAZIMIERZ)

W OPRACOWANIU Z. WÓYCICKIEGO.

1. Przebiśnieg pospolity (Galanthus nivalis L.) na stokach wzgórz Kazimierskich pomiędzy Parchatką i Bochotnicą.

2. Zawilec leśny (Anemone silvestris L. v. A. alba Gmel.) w zagajniku pod Mięć­

mierzem.

3. Milek wiosenny (Adonis vernalis L.) na stokach parowu w borze pod Mięćmierzem.

4. Wiśnia krzewinkowa (Prunus Chamaecerasus Jacq. v. P. fruticosa Pall.) na tak zwanych >Dołach« w Kazimierzu.

5. Wiciokrzew przewiercień (Lonicera Caprifolium L.) na zboczach góry Zamkowej w Kazimierzu.

6. Zachyłka wapienna (Phegopteris Robertiana A. Br.) na gruzowisku kredowem pod Mięćmierzem.

7. Zachyłka wązkolistna (Phegopteris polypodioides Fee) na stokach parowu na tak zwanych <Dołach< w Kazimierzu.

8. Bez zielny (Sambucus Ebulus L. v. Ebulum humile Gcke.) na stokach góry Zam­

kowej w Kazimierzu.

9. Paprotnica krucha (Cystopteris fragilis Bernh.) na urwisku lossowem pod Parchatką.

10. Bluszcz pospolity (Hedera Helix L.) w zaroślach na zboczach wzgórza pod Mięć­

mierzem.

WYDANIE Z ZAPOMOGI KASY POMOCY DLA OSÓB PRACUJĄCYCH NA POLU NAUKOWEM IMIENIA D-RA JÓZEFA MIANOWSKIEGO.

W ARSZAW A — 1914—1916.

SKŁAD GŁÓWNY W KSIĘGARNI E. WENDEGO I SM.

/ i

w Lubłlni* . y

\ s

II

KRAKÓW. — DRUK W. L. ANCZYCA I SPÓŁKI.

Obrazy roślinności Królestwa

Polskiego i krajów ościennych.

Z e s z y t V III.

Roślinność pasma wzgórz Kazi­

mierskich.

Przez

Zygmunta Woycickłego.

W S T Ę P (d o z e s z y tu V I I I i IX ).

»Non illi possident terram, qui eam incolunt sed hi, qui frugibus eius ezplorandis dant operam«.

Północny brzeg Czarnomorskiego płaskowyżu wy­

suwa się ku zachodowi w postaci długiego języka, który biegnie w kierunku północno-zachodnim i dochodzi do samej Wisły w jej przełomie między Zawichostem i Ka­

zimierzem. Cały ten język, we wschodniej części noszący miano grzbietu lwowsko-tomaszowskiego albo Roztocza, powinien być, zdaniem Rehmana l), nazwany grzbietem Lwowsko-Kazimierskim. W grzbiecie tym autor rzeczony rozróżnia dwie części: zachodnią i wschodnią. Pierwsza z nich spada stromo ku nizinom nadwiślańskim (ku Sa­

nowi), od północy wszakże obniża się stopniowo, roz­

płaszcza i tworzy obszerne płaskowzgórze Lubelskie, <j dotąd Wyżyną Lubelską nazywane; wschodnia połowa g ulega silnemu zwężeniu i przedstawia grzbiet w łaściw y,^!

dla którego Rehman nazwę Roztocza i nadal zachowuje *).

W północno-zachodniej części płaskowzgórza Lu­

belskiego, począwszy od Mięćmierza, poprzez Kazimierz aż do Puław, ciągnie się brzegiem rzeki Wisły pasmo dość wysokich wzgórz, zwanych górami Parchackiemi, Bochotnickiemi lub Kazimierskiemi. Najwyższe ze wzgórz tych, Parchatka, wzniesione jest na 190 m. nad poziom morza. Podstawę całego pasma Kazimierskiego stanowią twarde i trudno wietrzejące margle, o których wytrzymałości świadczą dobrze zachowane budynki «

--- -

g

A. Rehman: »Ziemie dawnej 'Polski etc.«, część II: ■§

»Niżowa Polska«, Lwów, 1904, p. 128. c§

*) A. Rehman, 1. c., cz. II, p. 128 i następne.

Widokogólny pasmawzgórz Kazimierskich pomiędzyBochotnicą i Mięćmierzem(wedługfotografii R. Cholewińskiego).

Obrazy roślinności Królestwa Polskiego i krajów ościennych. Zeszyt VIII.

Z. Wóycicki. Roślinność pasma wzgórz Kazimierskich. Wstęp.

miejskie z czasów Kazimierza Wielkiego, wzniesione z tego materyału. Jest to żółtawo-szara piaszczysta opoka, wśród której leżą gniazda zwięzłego ciemno-sza- rego glaukonitowego wapienia, zwanego w okolicy

siwakiem« ’). Opoka w nie­

wielu tylko punktach okolic Kazimierza ukazuje się na powierzchni ziemi wolna od pokrywy osadów młodszych (np. koło Mięćmierza, Opola, wsi Kamienia); zwy­

kle pokryta jest znacznej miąższości masami utworów potrzeciorzędowych i odsłania się tylko w dolnej części wzgórz na zboczach przecinających je parowów. Tutaj właśnie — w okolicy Puław — zachodzi zetknięcie się regionu północnego dyluwium lodowcowego z regionem południowym nawianego lóssu. Północną granicę rozpo­

ścierania się lóssu stanowi linia, łącząca wsi Włostowice, Skowieszyn i Pożóg.

Pokrywa lóssowa, ciągnąca się na południe od tej linii, gdzieniegdzie leży bezpo­

średnio na opoce kredowej2); wogóle jednak na granicy tych dwóch utworów pra­

wie zawsze dają się dostrzegać głazonośne warstwy lodowcowe (gliny lub piaski)3).

Szereg malowniczych dolin, a zwłaszcza mnóstwo stromościennych paro­

wów erozyjnego współczesnego pochodzenia, tak charakterystycznych dla obsza­

rów lóssowych, przecina pasmo Kazimierskie w najrozmaitszych kierunkach.

Pomimo rozmaitości ich biegu wszystkie wody, bądź imienne (np. Bocho- tnica), bądź bezimienne, spływają ku Wiśle, która, choć szeroko rozlewa się w tern miejscu, właściwe wszakże koryto posiada nader wązkie i zmienne.

Gleby, zajęte przez roślinność, dadzą się podzielić na trzy zasadnicze g ru p y 4 * ).

Pierwszą z nich tworzy lóss gliniasto-piaszczysty z domieszką próchnicy, stano­

wiący glebę panującą; drugą

szarawo-żółto-brunatna g lin a8) z głazami narzu­

towymi, występująca w niektórych parowach; do trzeciej wreszcie grupy zaliczyć należy pierwotną glebę marglowo-próchnicową (a więc »rędzinę«), powstałą drogą wietrzenia marglu wapiennego.

Dodać tutaj oczywiście należy i piaski, których nie brak na wszystkich niżej położonych miejscach.

Różnice te w składzie podłoża w połączeniu z różnicą wilgotności, naświe­

tlenia 6) i

ścią człowieka« 7), decydują oczywiście o charakterze szaty roślinnej poszczegól­

nych, dość różnorodnych terenów.

Lasów 8) stosunkowo w paśmie Kazimierskim mało, a rabunkowy wyrąb

*) J. Siemiradzki: »Geologia ziem Polskich*, tom II, Lwów, 1909, p. 108.

*) J. Siemiradzki, 1. c., p. 486.

s) N. Krisztafowicz: »Poślietreticznyja obrazowanja w okrestnostjach Nowo-Ale- ksandrii*, Warszawa, 1896, p. 27.

4) K. Szteinbok: »Flora okolic Kazimierza nad Wisłą*, Kraków, nakł. Akad. Umie- jętn., 1909, p. 51. A. Semenów: »Oczerk flory okrestnostiej posada Nowo-Aleksandrii*,

Warsz. Uniwersit. Izwiestja, 1888, Nr. 5, p. 6.

8) N. Krisztafowicz, 1. c., p. 35.

8) Por. A. Semenów, 1. c., p. 10 i następne.

’) Por. R. Szteinbok, 1. c., p. 7.

•) Na północo-wschód od Puław jest ich znacznie więcej. Są to przeważnie bory sosnowe. Por. A. Semenów, 1. c., p. 8.

(4)

Obrazy roślinności Królestwa Polskiego i krajów ościennych. Zeszyt VIII.

Z. Wóycicki. Roślinność pasma wzgórz Kazimierskich. Wstęp.

niweczy szybko i te resztki, które zdotaly się jeszcze gdzieniegdzie utrzymać.

Większe bory sosnowe ( P in u s s i l v e s t r i s L.) występują tylko na wzgórzach i stokach Bochotnicy i Mięćmierza; a i te nie stanowią drzewostanów bezwzglę­

dnie czystych; tu i ówdzie bowiem mają one charakter mieszany z przewagą Sosny pospolitej nad Dębem pospolitym ( Q u e r c u s p e d u n c u l a t a E hrh.), Brzozą pospolitą ( B e tu la a l b a L.), Topolą drżącą ( P o p u l u s t r e m u l a L.), Grabem po­

spolitym ( C a rp i n u s Be t u 1 u s L.) i Świerkiem pospolitym ( P ic e a e x c e 1 sa L ink).

Na podszycie, dość zresztą przejrzyste, nawet i w tych miejscach, gdzie drzewo­

stany rzeczone są mieszane, składa się przedewszystkiem Jałowiec pospolity (J u- n i p e r u s c om mu n i s L.) i Leszczyna pospolita ( C o r y lu s A v e l l a n a L.), dalej Szakłak kruszyna ( F r a ń g u l a A l n u s MilI.), Trzmielina pospolita ( E v o n y m u s e u r o p a e a L.), Trzmielina brodawkowata (E. v e r r u c o s a S cop.) i Bez pospolity ( S a m b u c u s n i g r a L.). W runie boru prym, jak zwykle, dzierżą to gęściej, to rzadziej rosnące Borówki czernice (V a c c i n i u m M y r t i l l u s L.), Borówki wiecznie zielone ( V i t is i d a e a L.), Wrzos pospolity ( C a llu n a v u l g a r i s S a lisb .), różne gatunki Gruszy czek, jako to Gruszy czka jednostronna ( R a m i s c h ia s e c u n d a G cke.), Gruszyczka zielonawa ( P i r o l a c h l o r a n t h a Sw.), Gruszyczka okrągłolistna (P. r o t u n d i f o l i a L.), Gruszyczka mniejsza (P. m in o r L.), wreszcie Gruszyczka baldaszkowata (P. u m b e l l a t a L. v. C h i m o p h i l a u m b e l l a t a N u tt.) i Gru­

szyczka jednokwiatowa (P. u n i f 1 o r a L.), dalej Zgasiewka pospolita (P t e r i d i u m a q u i 1 i n u m K u h n), Kosmatka wielokwiatowa ( L u z u la m u l t i f l o r a L e j.), Ko- smatka włosista (L. p i lo s a W il l d .) , Kostrzewa owcza ( F e s t u c a o v in a L.), W y­

klina roczna (P o a a n n u a L.) i cały szereg innych przedstawicieli mniej tutaj powszednich. Zaliczyć zaś do nich należy Lepnicę drobnokwiatową ( S ile n e O t i t e s Sm.), Lepnicę zielonawą (S. c h 1 o r a n t h a E h rh .) i Pięciornik czteropłatkowy (P o t e n- t i 11 a s i l v e s t r i s N e c k.), Lenieć pośredni ( T h e s iu m l i n i f o l i u m S c h r k.), a wre­

szcie wyłącznie dla Mięćmierza i Kazimierza *) notowany Miłek wiosenny ( A d o n is v e r n a 1 is L.) i rzadko w kraju naszym spotykany storczyk Tajężę ( G o o d y e r a r e p e n s R. Br.), który występuje wraz z Widłakiem wrońcem ( L y c o p o d iu m S e la g o L.) tylko po cienistych, gęsto przez Mchy [głównie Tujowiec tamaryszko- waty ( T h u id iu m t a m a r i s c i n u m (Hedw.)), Tujowiec jodłowaty (Th. a b i e t i - n u m (Diii., L.)), Gajnik lśniący ( H y lo c o m iu m s p l e n d e n s (Diii., Hedw.)), Gajnik trzyrzędowy (H. t r i q u e t r u m (L.)j wysłanych miejscach * 2). Do najrzadszych i najciekawszych w tych okolicach należy niezaprzeczenie Paprotnik ciernisty (A sp id iu m L o n c h i t i s Sw.), znaleziony przez S. S. Ganieszyna w postaci uni­

katu w Bochotnicy. Nierównie bogatsze, jak to zwykle bywa, jest runo młodych przeważnie drzewostanów liściastych, które pokrywają większą część wzgórz, dolin i parowów pasma Kazimierskiego.

W drzewostanach tych najczęściej występują Graby pospolite (C a r p i n u s

A. Semenów, 1. c., p. 22.

2) W Mięćmierzu, Bochotnicy i w lasach na prawym brzegu rzeki Kurówki.

(5)

Obrazy roślinności Królestwa Polskiego i krajów ościennych.

Z. Wóycicki. Roślinność pasma wzgórz Kazimierskich.

Zeszyt VIII.

Wstęp.

B e t u l u s L.), tworzące miejscami, jak np. między Parchatką i Bochotnicą, ładny, bo dość gęsty lasek. Prócz Grabów spotykają się Dęby ( Q u e r c u s p e d u n c u - l a t a E h r h . i Q u. s e s s i l i f l o r a Sm.), Brzozy ( B e tu la a l b a L.), Topole (Po- pu 1 u s t r e m u 1 a L„ P. n i g r a L. i P. a l b a L.), Lipy ( T i l i a p a r v i f o l i a E hrh.), Wiązy (U lm u s c a m p e s t r i s L., U. c a m p e s t r i s s u b e r o s a E h r h . i U. ef- f u s a W illd .), a wśród nich i Wiąz górski (U. m o n ta n a W it h .) 1). Podszycie składa się z Leszczyny ( C o r y l u s A v e l l a n a L.), rozrastającej się tak obficie, że w całej okolicy rozwinęło się na dużą skalę obręczarstwo, Szakłaka kruszyny ( F r a n g u 1 a A 1 n u s Mili.) Trzmieliny (E v o n y m u s e u r o p a e a L. i E. v e r r u - c o s a S c o p.), Bzu pospolitego ( S a m b u c u s n i g r a L.), Róży kutnerowatej (R o sa t o m e n t o s a Sm.), Róży dzikiej (R. c a n i n a L.), Róży rdzawej (R. r u b ig i n o s a L.), Śliwy tarni ( P r u n u s s p i n o s a L.) i Wiśni krzewinkowej (P r u nu s f r u t i- c o s a P a l 1.).

Na wiosnę, gdy śnieg jeszcze leży miejscami, kobierzec Wątrobowców [głó­

wnie Rozłogowca trójzębnego ( M a s t i g o b r y u m t r i l o b a t u m (L.) N. ab E.) i Sko- satki zanokcicowatej ( P l a g i o c h i ł a a s p l e n i o i d e s (L.) N. et M.)] i Mchów |wśród których przeważają Dwustronek leśny ( P l a g i o t h e c i u m s i 1 v a t i c u m (H u d s.)), Dwustronek ząbkowany (P. d e n t i c u l a t u m (U.)), dalej Meszek groblowy (M nium h o r n um L.), Meszek kędzierzawy (M. u n d u l a tu m (L.) W eiss), Widłozęby (Di- c r a n u m s c o p a r i u m (L.) H ed w . iD . u n d u l a t u m E hrh.), Pędzliki (szczegól­

niej L e p t o t r i c h u m f 1 e x i c a u 1 e Br. e t S c h.), wreszcie delikatna Catharinaea tenella Roehl.\ poczynają w biel stroić Przebiśnieg pospolity ( G a l a n t h u s n i v a l i s L.), Zdrojówka rutewkowata ( I s o p y r u m t h a l i c t r o i d e s L.) i Zawilec biały (A n e- m o n e n e m o r o s a L.). Później nieco runo leśne różnobarwniejszem się staje; za­

kwitają bowiem Złoć żółta ( G a g e a l u t e a Sc hit.), Piżmaczek pospolity (A d o x a M o s c h a t e 11 i n a L.), Miodunka majowa ( P u l m o n a r i a o f f i c i n a l i s L.), Kon­

walijka dwulistna ( M a ja n th e m u m b i f o li u m Schm .), Przelaszczka wiosenna ( H e p a t i c a n o b ilis - S c h re b .), Jednojagoda czworolistna ( P a r i s ą u a d r i f o l i u s L.), Kokorycz pełna, ( C o r y d a l i s s o l i d a S m.), Dymnica pospolita (F u m a r i a o f- f i c i n a 1 i s L.), Fiołek wonny (V i o 1 a o d o r a t a L.), Pierwiosnka lekarska (P r i- m u 1 a o f f i c i n a l i s Jacq.), Szczawik pospolity ( O x a lis A c e t o s e l l a L.) i sze­

reg innych roślin, gnieżdżących się na wilgotnych, mocnych i obfitujących w hu­

mus glebach leśnych. Pierwsze zaś miejsce wśród nich

z racyi szerokiego rozpowszechnienia

należy się Kopytnikowi pospolitemu ( A s a r u m e u r o p a e u m L.), który na późnej jesieni i w zimie ciemną zielenią zgrabnych swych trwałych liści wraz z Bluszczem pospolitym (He d e r a H e l i x L.) krasi stopy lasu, usłane zeschłemi resztkami roślinnemi. A rozumie się, że w podszyciu lasów pasma Ka­

zimierskiego pierwszorzędną też rolę odgrywają i Paprotniki. W cienistych paro­

wach występują obficie: Paprotnik lekarski ( P o l y s t i c h u m F i l i x m a s R o th ),

’) A. Zalewski: » Rozbiór prac, dotyczących flory polskiej*, Kosmos, rocznik XXI 1896, p. 464.

(6)

Obrazy roślinności Królestwa Polskiego i krajów ościennych. Zeszyt VIII.

Z. Wóycicki. Roślinność pasma wzgórz Kazimierskich. Wstęp.

Paprotnik ostroząbkowy (A s p i d i u m s p i n u I o s u m S w.) i Wietlica leśna (A t h y- r i u m F i 1 i x f c m i n a R o t h) w towarzystwie Skrzypu leśnego (E q u i s e t u m s i 1- v a t i c u m L.). Gęste stany tworzy Zachyłka trójkątna (P h e g o p t e r i s D r y o p t e- r i s F óe) i Zachyłka wązkolistna (P. p o ly p o d i o id e s Fóe); pnie drzew, podo­

bnie jak w Ojcowie, obrasta Paprotka pospolita ( P o ły p o d iu m v u l g a r e L.) i Paprotnica krucha ( C y s t o p t e r i s f r a g i l i s R ernh.), a miejscami na nagim lóssie gromadkami skupia się Nasięźrzał zwyczajny ( O p h io g lo s s u m v u lg a t um L.), Podejźrzon pospolity ( B o t r y c h i u m L u n a r i a S w.). Do elementów rzad­

szych, bądź co bądź jednak bardzo charakterystycznych dla podszycia leśnego pasma Kazimierskiego, należy Tojad pstry ( A c o n itu m v a r i e g a t u m L.), Na­

parstnica żółta ( D i g i t a l i s a m b i g u a Mu r r.) i Orlik pospolity (A q u i 1 c g i a v u 1- g a r i s L.), którym towarzyszą Rozchodnik płaskolistny (S e d u m m a x im u m Sut.), Pchlica cuchnąca ( C i m i c if u g a f o e t i d a L.), Czerniec kłosowy (A c t a e a s p i c a t a L.), Powojnik prosty ( C l e m a t i s r e c t a L.), Powojnik pnący (C. V i t a l b a L.) wraz z Lilią maśleszką (L i 1 i u m M a r t a g o n L.), Konwalią lanuszką (C o n v a 11 a r i a m a ja 1 is L.), Kokoryczką wielokwiatową ( P o l y g o n a t u m m u l t i f l o r u m A l 1.), Podkolanem dwulistnym ( P l a t a n t h e r a b i f o l i a K chb.j, Obówikiem pospolitym ( C y p r i p e d i u m C a l c e o l u s L.), Listerą większą ( L i s t e r a o v a t a R. Br.), Gnieżnikiem leśnym ( N e o tt i a N i d u s a v i s R i c h.), Złobikiem koralowym (C ó ra 1- l i o r r h i z a in n a ta R. B r.), Wyblinem (M ic ro s t y l i s m o n o p h y ll o s L in d l.) i szeregiem Traw. Trawy te bądź występują luźnie, jak np. Kłosownica pierzasta ( B r a c h y p o d i u m p i n n a t u m P B.), Perłówka zwisła (M e lic a n u t a n s L.), Drżączka ( B r iz a m e d ia L.), Kostrzewa olbrzymia ( F e s t u c a g i g a n t e a V i 11.), bądź też gęsto zarastają łączki i polanki, jak np. Wyklina roczna (P o a a n n u a L.), Wyklina łąkowa (P. p r a t e n s i s L.), a w miejscach wilgotniejszych i Sity ’).

Najbardziej wszakże urozmaicona i ciekawa z uwagi na elementy, wchodzące w jej skład, jest szata roślinna pozbawionych lóssowego pokrycia skał kredowych i produktów ich wietrzenia. Urwiste, czasami bardzo nawet, zbocza, usiane zwa­

łami brył t. zw. opoki, objął w .sw e bezwzględne posiadanie Berberys (B e r b e r is v u 1 g a r i s L.), Ligustr ( L i g u s t r u m v u l g a r e L.) i Bez zielny (E b u 1 u m h u- mi 1 e G ck e.) w towarzystwie Powojnika pnącego ( C l e m a t i s V i t a l b a L.), Po­

wojnika prostego (C. r e c t a L.), Wiciokrzewu przewiercienia ( L o n i c e r a c a p r i f o - 1 i u m L.), Przestępu pospolitego ( B r y o n ia a l b a L.), Szczeci leśnej ( D i p s a c u s s i 1- v e s t e r H uds.), Ośmiału mniejszego ( C e r i n t h e m in o r L.), Niezapominajki roz­

pierzchłej (M y o s o t i s s p a r s i f 1 o r a Mik.), Omanów (I nu 1 a h i r t a L. i I. B ri- ta n n i c a L.), Stokłosy miękkiej (B ro m u s m o llis L.), Stokłosy dachowej (B. t e c to - ru m L.), Kostrzewy wyniosłei ( F e s t u c a e l a t i o r L . ) i wielu innych, wśród któ­

rych na szczególną uwagę zasługuje niedawno przez K. Szteinboka* 2) znaleziona Ostnica iglasta ( S tip a c a p i l l a t a L.), notowana dotychczas tylko przez Jastrzę-

’) Wśród nich przeważają: Juncus bufonius L., J. conglomeratus Auct., J. glaucus Ehrh., J. lamprocarpus Ehrh., J. effusus L. i J. compressus Jacq.

2) K. Szteinbok, 1. c., p. 9.

(7)

Obrazy roślinności Królestwa Polskiego i krajów ościennych. Zeszyt VIII.

Z. Wóycicki. Roślinność pasma wzgórz Kazimierskich. Wstęp.

bowskiego w okolicach Pińczowa, przez Berdau’a kolo Wiślicy i przez Łapczyń- skiego w górach Pieprzowych kolo Sandomierza. Tereny podobne, lecz bardziej zeżwirowane i na silniejszą operacyę słoneczną wystawione, bo zwrócone na po­

łudnie, zajęły wyłącznie w Kazimierzu (z całego pasma), a i tu nawet wyspowato tylko występujące zrzeszenia Lnu żółtego (L i n u m f 1 a v u m L.) i Omanu wązko- listnego ( I n u la e n s i f o l i a L.) z domieszką Ożanki pospolitej ( T e u c r i u m C h a ­ m a e d r y s L.), Astra gawędy ( A s t e r A m e ll u s L.), Dziewięćsiłu pospolitego (C a r- l i n a v u l g a r i s L.), Maliny skąpoowocowej ( R u b u s s a x a t i l i s L.) i Goryczki krzyżowej ( G e n t i a n a c r u c i a t a L.), omotane u stóp Tujowcem jodłowatym (T h u i- d iu m a b i e t i n u m (D iii., L.)), Krzywoszem żółtawym ( C a m p t o t h e c iu m lu te - s c e n s (H ud s.)), Gajnikiem lśniącym (H y 1 o c o m i u m s p 1 e n d e n s (Diii., H e d w.) i Rokietem pospolitym (H y p n u m S c h r e b e r i W illd .).

W tych miejscach, w których próchnicy jest więcej, występuje darń gę­

sta, złożona z Wykliny spłaszczonej (P o a c o m p r e s s a L.), Wykliny łąkowej (P o a p r a t e n s i s L.) i Kostrzewy owczej ( F e s t u c a o v in a L .) . Towarzyszą im: Krzy- żownica pospolita ( P o l y g a l a v u l g a r i s L.), Komonica pospolita ( L o tu s c o r n i- c u 1 a t u s L.), Janowiec barwierski ( G e n i s t a t i n c t o r i a L.), Ciecioreczka pospolita ( C o r o n i l l a v a r i a L.), Tymianek pospolity ( T h y m u s S e r p y l l u m L.), Głowienka pospolita ( B r u n e l l a v u l g a r i s L.), Głowienka wielkokwiatowa (B. g r a n d i f l o r a Jacq .), Czyścicą pospolita ( C a l a m i n t h a A c i n o s C la irv .), Lebiodka pospolita ( O r ig a n u m v u 1 g a r e L.) i inne, rozrzucone wśród krzewów (R o sa ca- n i n a L. i R. r u b i g i n o s a L.), Jałowców ( J u n i p e r u s c o m m u n is L.), Śliwy tarni ( P r u n u s s p i n o s a L.), Głogu pospolitego ( C r a t a e g u s O x y a c a n t h a L.), Kaliny ( V ib u r n u m O p u l u s L.) i Berberysu ( B e r b e r i s v u l g a r i s L.).

Nie wchodząc w opis szaty roślinnej pól i ugorów, na których oczywiście przeważają pierwiastki synantropijne ł), tu i owdzie zmieszane z elementami rędzi- nowymi lub lóssowymi, pozostaje jeszcze tylko wspomnieć o tern, że brzegi ma­

lowniczo wijącej się u stóp pasma Kazimierskiego macierzy rzek naszych pomię­

dzy Puławami i Bochotnicą zajmują przeważnie piękne łąki nadwiślańskie, w oko­

licach zaś Kazimierza słynne w swoim czasie, dzisiaj już dogorywające sady owo­

cowe. Tu i owdzie sterczące, a zalewane przez każdy przybór większy wyspy piaszczyste lub mielizny nadbrzeżne zajęto pod uprawę Wierzby wiciowej ( S a lix v i m i n a l i s L.) i Wierzby purpurowej (S. p u r p u r e a L.), którym nieodłącznie to­

warzyszą tutaj Skrzypy ( E ą u i s e t u m r a m o s i s s i m u m D e sf. i E. a r v e n s e L.), Cibora brunatna ( C y p e r u s f u s c u s L.), Ponikło nitkowate ( H e l e o c h a r i s a c i c u l a r i s R. Br.), Sodnik (Sa 1 so 1 a K a l i L.), Namulnik ( L im o s e ll a a q u a - t i c a L-), Bebłek pełzający ( P e p l is P o r t u l a L.), Rzepień kolczasty (X a n t h i u m s p i n o s u m L.) i stanowo porastające na wolnych od Wierzb miejscach Rzepień południowy ( X a n th iu m i t a l i c u m Mor.) i Ostrzyca piaskowa ( C a l a m a g r o s t i s

e p i g e i o s R o th ).

’) Obacz Wstęp do zeszytu V i VI.

(8)

Obrazy roślinności Królestwa Polskiego i krajów ościennych. Zeszyt VIII.

Z. Wóycicki. Roślinność pasma wzgórz Kazimierskich. Wstęp.

Jak widać ze szkicu powyższego, wśród elementów, składających się na szatę roślinną wzgórz Kazimierskich, występuje szereg form szczątkowych zaró­

wno

stepowych«, jako też i

v e r n a 1 is L.), Oman wązkolisłny ( I n u la e n s i f o l i a L.), Ostnicę iglastą ( S tip a c a p i 11 a t a L.), Len żółty (L in u m f la v u m L.), Powojnik pnący (C 1 e m a t i s V i t- a 1 b a L.), W'.diak wroniec ( L y c o p o d iu m S e la g o L .) , Paprotnik ciernisty (A s p i- d iu m L o n c h i t i s Sw.), znaleziony niedawno przez S. S. Ganieszyna, i Paprotnie^

sudecką ( C y s t o p t e r i s s u d e t i c a A. Br. e t M ilde), którą przed laty kilkudzie­

sięciu zebra! niedaleko od Puław F. Wermiński, i inne. Relikty te wszakże nie na paśmie wzgórz Kazimierskich ocalały z pogromu drugiego i największego zlodo­

wacenia, gdyż ono zostawiło tu swe ślady aż nadto wyraźne ’).

Przywędrowały * 2) więc one w dość różnych pewno czasach3) z miejsco­

wości ościennych bądź dalszych, bądź też bliższych, wolnych wszakże choć czę­

ściowo, jak np. Roztocze, od śmiertelnego uścisku północnego lądolodu4).

*) Ob. »Hydro-geologische Beschreibung des Teritoriums der Stadt Lublin und ihrer Umgegend*, von I. Krisztafowicz, Zapiski Nowo - Aleksandrijskago Instituta, Warszawa, 1902, a przedewszystkiem cytowaną już powyżej pracę tegoż autora.

2) Ob. Dr. E. Loew: >Ueber Perioden und Wege ehemaliger Pfanzenwanderungen im norddeutschen Tieflande®, Linnea, tom XLII, 1878 i 1879.

•) Ob. J. Paczoski: »Osnownyja czerty razwitja flory jugo-zapadnoj Rossii*, Cher­

soń, 1910, p. 182 i nast.

4) Ob. J. Siemiradzki i Dunikowski: »Szkic geologiczny Król. Polskiego i krajów przyległych*, Pam. Fizyogr., t. XI, 1891, p. 24.

*

(9)

Vegetationsbilder aus dem Koenigreich Polen

und seinen Nachbar-Landern.

H e ft V I I I .

Flora der Hiigelkette von Kazimierz.

Von Z. Wóycicki.

E I N L E I T U N G Z U D E N H E F T E N V I I I U . I X .

»Non illi possident terram, qui eam incolunt, sed hi, qui frugibus eius explorandis dant operam«.

Der nOrdliche Rand des Pontischen Hochplateau verlilngert sich in seiner Nordwestecke in einen schma- len, zungenfOrmigen HUgelstreifen, der nordwdrts von Lemberg bis zu dem Weichseldurchbruch bei Zawichost und Kazimierz sich erstreckt und den Namen .Roztocze Lwowsko-Tomaszowskie. (Lemberg-Tomaszower Htlgel- zug) tragt. Nach Rehman *), der dieses Gebiet in zwei Teile gliedert, soli er eher Lemberg-Kazimierzer Hllgel- zug genannt werden. Der westliche Teil dieser httgeligen Hochebene schneidet sich scharf von dem Sandomierzer Tieflande ab, gegen Norden zu aber fttllt er allmahlich, wird immer breiter und ebener und bildet das Lubliner Hochplateau. Nur den schmalen Streifen, der stldlich von Tomaszów nach Lemberg hinzieht, belegt Rehman mit dem Namen: .Roztocze.’).

In dem nordwestlichen Teile des Lubliner Hochplateau, von Mięćmierz angefangen tlber Kazimierz nach Puławy, langs des Weichselufers, erstreckt sich eine ziemlich hohe Hiigelkette, die nach lokaler Benennung ais .Góry Parchackie, Bochotnickie. oder .Kazimierskie, bezeichnet wird. Den hOchsten Punkt in dieser Htlgelreihe bildet .Parchatka., die 190 m. hoch ist. Den Untergrund der Kazimierzer Hiigelkette bilden harte, nur schwer von der Verwitterung angreifbare Kreidemergel, die ais ein ausgezeichneter Baumaterial seit eher beltannt sind, Die Monumentalbauten des KOnig Kazimierz des Grossen, des Grllnders der Stadt Kazimierz, sind aus diesem Materiale gebaut. Meistens sind die erwilhnten Kreidemergel von den Schichten der posttertiaren Ablagerungen bedeckt. In der Nahe von Puławy, an der Linie: Włostowice-Skowierzyn-Pożóg, bricht auf einmal die LOssdecke.

die das ganze Lubliner Plateau bedeckt ab, und raumt den Platz fUr die Diluvialbildungen, die nordwdrts vom Hochplateau allein zu herrschen beginnen. Unter der LOssdecke liegt entweder direkt der Kreidemergel oder die Diluvialtone und Sande, die nicht selten mit den ErativblOcken gemengt erscheinen ’). Die, fllr die LOssland- schaften charakteristischen, schroffen Erosionsrinnen und steile Abhange der Flussufer erteilen dieser Landpartie einen ganz eigenartigen Charakter. In die Weichsel, die in einem ziemlich schmalen Durchbruchtale fliesst, mttn- den alle Bache und Flttsse, die das Terrain bewassem.

Die von der Vegetatiori in den Besitz genommenen BOden kOnnen wir in drei Hauptgruppen teilen*).

Den herrschenden Boden in dem ganzen Gebiet bildet ein lehmig-sandiger LOss, gemischt mit einer wechselnder Menge von Humus; den zweiten Bodentypus, der hie und da auf den Wanden von Talschluchten erscheint, bildet der graulich- oder gelblich-brauner Ton mit den ErativblOcken; die dritte Bodenart ist aus dem ursprUnglichen Kreidemergel gebildet worden, infolge von langdauernden Verwitterungsprocessen und Humusansammlung. Es kommen dazu selbstverstandlich noch die Sande, die llberall in den Tieflagen zu finden sind. Diese verschiede- nen Bodenarten, kombiniert mit den lokalen Unterschieden in der Feuchtigkeit, Licht, Warme etc., beeinflussen in betrachtlichem Grade die Vegetationsdecke, die abwechselnd verschieden und ungemein artenreich ist.

Die Bewaldung des Kazimierzer Htlgelzuges ist nicht besonders stark, obwohl die, noch heute hier ge- bliebenen Waldreste den Beweis liefern, dass frllher die Bewaldung des Gebietes starker sein mUsste. Die grOs- sere Waldkompleze treten auf den Htlgeln bei Bochotnica und Mięćmierz auf. Die Waldbestande tragen hier fast llberall den gemischten Charakter und sind zusammengesetzt aus: Pinus sifaestris L., Quercus fedunculata Ehrh.,

*) A. Rehman: .Ziemie dawnej Polski etc.«, II: .Niżowa Polska., Lemberg, 1904, p. 128.

’) A. Rehman, 1. c., p. 128 u. folg.

’) N. Krischtafowitsch: .Poślietreticznyja obrazowania w okrestnostjach Nowo-Aleksandrii«, Warschau, 1896, p. 27.

<) K. Szteinbok: .Flota okolic Kazimierza nad Wisłą., Krakau, 1909, p. 51. A. Semenów: .Oczerk flory okrestnostiej posada Nowo-Aleksandrii., Warsch. Universit. Izwiestja, 1888, Nr. 5, p. 6.

( 1 0 )

Vegetationsbilder aus dem Kbnigreich Polen und seinen Nachbar-LSndern. Heft VIII.

Z. Wóycicki. Flora der HUgelkette von Kazimierz. Einleitung.

Betula alba L., Populus tremula L., Carpinus Betulus L. und Picea excelsa Link. Den Unterwuchs bilden: J u ­ niperus communis L., Corylus Aoellana L., Frangula Alnus Mili., Evonymus europaea L., E. oerrucosa Scop., Sambucus nigra L. In den KieferwUldern treten wie Uberall: Vaccinium Myrtillus L., V. Vitis idaea L„ Calluna oulgaris Salisb., Ramischia secunda Gcke., Pirola chlorantha Sw., P. rotundifolia L., P. minor L., P. umbellata L. vel Chimophila umbellata Nutt., P. uniflora L., Pteridium aquilinum Kuhn, Luzula multiflora Lej., L. pilosa Willd., Festuca ovina L. u. a. Seltener sind: Silene Otites Sm., S. chlorantha Ehrh., Potentilla siluestris Neck., Thesium linifolium Schrk., endlich die nur fUr die Flora von Mięćmierz und Kazimierz citirten: Adonis uernalis L. und Goodyera repens R. Br. Die letzterwahnte Pflanze tritt gemeinsam mit Lycopodium Selago L. und mit den Moosen: Thuidium tamariscinum (Hedw.), T. abietinum (Diii., L.), Hylocomium splendens (Diii., Hedw.), H, triquetrum (L ) auf, nur an drei Standorten, und zwar in Mięćmierz, Bochotnica und in den, am Iinken Kurówka- Ufer gelegenen, Waldern. In Bochotnica ist auch Aspidium Lonchitis Sw. von S. S. Ganieszyn gesammelt worden.

In den gemischten Waldern ist die Vegetation sehr Uppig und artenreich. Von den Baumrepresentan- ten sind zu nennen: Carpinus Betulus L., Quercus pedunculata Ehrh. und Q. sessiliflora Sm., Betula alba L., Populus tremula L., P. nigra L., P. alba L., Tilia paroifolia Ehrh., Ulmus campestris L. (auch U. c. suberosa Ehrh.), U. effusa Willd. und U. montana W ithdf, von den Strauchern: Corylus Aoellana L., Frangula Alnus Mili., Eoonymus europaea L., E. oerrucosa Scop., Sambucus nigra L., Rosa tomentosa Sm., R. canina L., R. ru- biginosa L., Prunus spinosa L., P. fruticosa Pall. Im FrUhling, wenn noch der Schnee hie und da liegt, entwi- ckeln sich massenhaft die Leber- und Laubmoose, wie: Mastigobryum trilobatum (L.) N .ab E., Plagiochila asple- nioides (L.) N. et M., Plagiothecium siloaticum (Huds.), P. denticulatnm (L.), Mnium hornum L., M. undula­

tum (L.) Weiss, Dicranum scoparium (L.) Hedw., D. undulatum Ehrh., Leptotrichum flexicaule Br. et Sch., Ca- tharinaea tenella Roehl.; ais erste Frllhlingsbluten erscheinen: Galanthus nioalis L„ Isopyrum thalictroides L.

und Anemone nemorosa L., etwas spater gesellen sich dazu: Gagea lutea Schlt., Adoxa Moschatellina L., Pulmo- naria officinalis L., Majanthemum bifolium Schm., Hepatica nobilis Schreb., Paris quadrifolius L., Corydalis solida Sm., Fumaria officinalis L., Primula officinalis Jacq., Viola odorata L., Oxalis Acetosella L., Asarum europaeum L. (besonders zahlreich!) und Hedera Helix L. Von den Farnen, die die beschattenen Waldschluchten in Besitz nehmen, sind zu erwahnen: Polystichum Filix mas Roth, Aspidium spinulosum Sw., Athyrium F ilix fe- mina Roth, Phegopteris Dryopteris F£e und Ph. polypodioides Fee, Polypodium oulgare L. und Cystopteris fragilis Bernh. erscheinen gemeinsam oft auf den alten Baumstammen. Auf den LOsswanden findet man nicht selten Bo- trychium Lunaria Sw. und Ophioglossum oulgatum L.

Zu den im hohen Grade charakteristischen Elementen der Sommerflora des bewaldeten Kazimierzer RU- ckens gehOren: Aconitum oariegatum L., Digitalis ambigua Murr., Aquilegia oulgaris L., Sedum maximum Sut., Cimicifuga foetida L., Actaea spicata L., Clematis recta L., C. Vitalba L., Lilium Martagon L., Conoallaria majalis L., Polygonatum multiflorum Ali., Plathantera bifolia Rchb., Cypripedium Calceolus L., Listera onata R.

Br., Neottia Nidus aois Rich., Coralliorrhiza innata R. Br., Microstylis monophyllos Lindl., sowie eine Menge von Waldgraser, wie: Brachypodium pinnatum PB., Melica nutans L., Briza media L., Festuca gigantea Vill.;

auf den offenen Stellen tritt Poa annua L. und P. pratensis L. auf.

Weit mehr Interesse ais diese Waldformationen erwecken aber diejenigen Pflanzengesellschaften, die sich auf den offenen und zugleich trockenen Kreideboden hinsetzen. Hier treffen wir Gebtische von Berberis oul- garis L., Ligustrum oulgare L. und Lonicera Caprifolium L.; inzwischen wachsen: Sambucus Ebulus L., Clema­

tis Vitalba L., C. recta L., Bryonia alba L., Dipsacus siloester Huds., Cerinthe minor L., Myosotis sparsiflora Mik., Inula hirta L., I. Britannica L., Bromus mollis L., B. tectorum L., Festuca elatior L. u. a. Hier findet sich auch, obwohl selten, Stipa capillata L. (Szteinbok * *)), die sonst nur von Jastrzębowski bei Pińczów, von Ber- dau bei Wiślica und von Łapczyński bei Sandomierz gefunden wurde. Auf ahnlichen, aber noch warmeren und trockeneren Lagen leben: Linum flaoum L., Inula ensifolia L„ Teucrium Chamaedrys L., Aster Amellus L., Car- lina oulgaris L., Rubus saxatilis L. und Gentiana cruciata L., vergesellschaftet mit den Moosen: Thuidium abie­

tinum (Diii., L.), Camptothecium lutescens (Huds.), Hylocomium splendens (Diii., Hedw.) und Hypnum Schreberi Willd. Da, wo der Rasen dichter bleibt, treten noch hinzu: Poa compressa L., P. pratensis L., Festuca m ina L., Polygala oulgaris L., Lotus comiculatus L., Genista tinctoria L„ Coronilla varia L., Thymus Serpyllum L„ Bru- nclla oulgaris L., B. grandiflora Jacq., Calamintha Acinos Clairo. und Origanum oulgare L. Gruppenweise er­

scheinen die Straucher: Rosa canina L., R. rubiginosa L„ Juniperus communis L„ Prunus spinosa L., Cratae- gus Oxyacantha L., Viburnuth Opulus L. und Berberis oulgaris L.

Die Flora der Felder und der Ackerbauerde tragt einen gemischten Florencharakter, indem sie zu Teil aus den synantropischen, zum Teil aus den autochtonen Elementen zusammengesetzt erscheint.

Die Weichselufer sind beherrscht durch die schOnen Wiesenformationen. Die periodisch unter Wasser stehenden Sandbanke an der Weichsel sind meistens von den Kulturen von Salix oiminalis L. und A. purpurea

*) A. Zalewski: »Rozbiór prac dotyczących flory polskiej«, Kosmos, XXI Jahrg., 1896, p. 464.

*) K. Szteinbok, 1. c., p. 9.

Vegetationsbilder aus dem Kónigreich Polen und seinen Nachbar-Landern. Heft VIII.

Z. Wóycicki. Flora der HUgelkette von Kazimierz. Einleitung.

L. eingenommen. Nebenan erscheinen: Equisetum ramosissimum Desf., E. aruenst L., Cyperus fuscus L., Heleo- ckaris acicularis R. Br., Salsola Kali E., Limosella aguatica L., Peplis Portula L., Xanthium spinosum L. und X . iłalicum Mor., die mit Calamagrostis epigeios Rotk vergesellscha£tet, auf grosse Strecken sich in reinen Be- standen erweitert.

Wie aus der kurzeń floristischen Besprechung der Vegetation des Kazimierzer HUgelzuges zu ersehen ist, besitzt die dortige Flora einen eigenartig gemischten Charakter. Auch die so genannten >Reliktpflanzen«, die einerseits aus einer »Steppenperiode«und andererseits aus einer »Waldperiode« herstammen, erhOhen in betracht- lichem Grade die Eigenartigkeit der Flora. Zu diesen seltenen Relikttypen sind zu zahlen: Adonis oernalis L., Inula ensifolia L., Stipa capillata L., Linum flavum L., Clematis Vilalba L., Lycopodium Selago L., Aspidium*

Lonckitis Sio. und Cystopłeris sudetica A. Br. et Milde, die vor Jahren bei Puławy von F. Wermiński gesammelt worden ist. Diese Reliktpflanzen kónnten nicht an Ort und Stelle die Eiszeitperiode Uberstanden haben *), da die- ses ganze Gebiet damals vergletschert gewesen sein mtisste, sondern sie sind hieher erst spater — wahrschein- jich zu yerschiedenen Zeiten’) — eingewandert’), aus den stldlich gelegenen, frei von der Eisdecke gebliebenen4)

Refugien.

*) N. Krischtafowitsch: »Geologische Beschreibuug des Teritoriums der Stadt Lublin und ihrer Umge- bung«, Zapiski Nowo-Aleksandr. Inst., Warschau, 1902.

’) J. Paczoski: »Osnownyja czerty razwitja flory jugo-zapadnoi Rossii<, Chersoń, 1910, p. 184 u. folg.

’) E. Loew: >Ueber Perioden und Wege ehemaliger Pflanzenwanderungen im norddeutschen Tieflande«, Linnea, Bd. XLII, 1878 u. 1879.

4) J. Siemiradzki i Dunikowski: »Szkic geologiczny Król. Polskiego, Galicyi i krajów przyległych<, Pam. Fizyogr., B. XI, 1891, p. 24.

Obrazy roślinności Królestwa Polskiego i krajów ościennych. Zeszyt VIII.

Z. Wóycicki. Roślinność pasma wzgórz Kazimierskich. Wykaz literatury.

Wykaz literatury,

podanej w zeszytach VIII i IX bądź w tekście, bądź w odsyłaczach.

Baur E. »Einftihrung in die experimentelle Vererbungslehre«, Berlin, 1911.

Błoński F. ‘Przyczynek do flory jawnokwiatowej oraz skrytokwiatowej naczyniowej kil­

kunastu okolic kraju*, Pam. Fizyogr., t. XII, 1892.

Christ H. »Die Geographie der Farne*, Jena, 1910.

Cybulski H. »Spis rzadkich roślin, zebranych w blizkich okolicach Warszawy i na przed­

mieściu Pradze w lecie i w jesieni r. 1893*, Wszechświat, 1894.

Drymmer K. ‘Rośliny najbliższych okolic Kielc«, Pam. Fizyogr., t. X, 1890.

— ‘Sprawozdanie z wycieczki botanicznej, odbytej w okolice Kola i Sompolna w roku 1891 i 1892*, Pam. Fizyogr., t. XIII, 1895.

— ‘ Sprawozdanie z wycieczki botanicznej, odbytej w nadniemeńskie okolice powiat.

Wladyslawowskiego, Maryjampolskiego i Wylkowyskiego w r. 1885 i i886«, Pam.

Fizyogr., t. VII, 1887.

Hempel G. u. Wilhelm C. »Die BHume u. Strhucher desWaldes*, cz. III: »Die Laubhólzer*.

Hempel M. »Spis rzadszych roślin jawnokwiatowych, rosnących w Teresinie®, Pam. Fi­

zyogr., t. V, 1885.

— »Spis roślin jawnokwiatowych, dziko rosnących w Slupi-Nadbrzeźnej*, Pam. Fizyogr., t. V, 1885.

Kamieński F. »Nowy nabytek flory polskiej®, Pam. Fizyogr., t. IV, 1884.

— »Spis paproci krajowych®, Pam. Fizyogr. t. V, 1885.

Karo F. ‘Spis rzadszych krajowych roślin, zebranych w latach 1881 i 1882 w okolicach Lublina, oraz pod Stawską górą za Chełmem*, Pam. Fizyogr., t. III, 1883.

Krisztafowicz N . ‘Hydro-geologische Beschreibung des Teritoriums der Stadt Lublin und ihrer Umgegend®, Zapiski Nowo-Aleksandr. Inst., Warszawa, 1902.

— ‘Poslietreticznyja obrazowanja w okrestnostjach Nowo-Aleksandrii®, Warszawa, 1896.

Kwieciński F. ‘Roślinność gminy Hańsk po w. Włodawskiego®, Pam. Fizyogr., t. XTV, 1896.

— »Spis roślin skrytokwiatowych naczyniowych i jawnokwiatowych, zebranych w r.

1887 na gruntach majątku Woroniec (gub. Siedlecka, pow. Konstantynowski), Pam.

Fizyogr., t. X, 1890.

Loew E. »Ueber Perioden und Wege ehemaliger Pflanzenwanderungen im norddeutschen Tieflande®, Linnea, t. XLII, 1878 i 1879.

Łapczyński K. ‘Roślinność Sandomierza i gór Pieprzowych®, Pam. Fizyogr., t. VII, 1887.

— »Ze Strzemieszyc do Solca®, Pam. Fizyogr., t. II, 1882.

— ‘Wiadomość o trzech roślinach z rodziny złożonych, znalezionych w Lubelskiem*, Pam. Fizyogr., t. I, 1881.

— ‘Zasiągi czterech roślin dwukwiatowych w Król. Polskiem i w krajach sąsiednich®

Pam. Fizyogr., t. IX, 1889.

( ’ 3)

Obrazy roślinności Królestwa Polskiego i krajów ościennych. Zeszyt VIII.

Z. Wóycicki. Roślinność pasma wzgórz Kazimierskich. Wykaz literatury.

Matuszewski A. »Krótki rys botaniczny pow. Kaliskiego i sąsiednich*, Pam. Fizyogr., t.

XVIII, 1904.

Paczoski J. »Osnownyja czerty razwitja flory jugo-zapadnoj Rossii», Chersoń, 1910.

— »O formacyach roślinnych i pochodzeniu flory poleskiej*, Pam. Fizyogr., t. XVI, 1900.

— »Spis roślin, zebranych w r. 1887 w pow. Hrubieszowskim gub. Lubelskiej*, Pam.

Fizyogr. t. VIII, 1888.

Raciborski M. » Roślinność wód stojących okolicy Lwowa*, Kosmos, 35, 1910.

— »Rośliny polskie*, Kosmos, 35, 1910.

Rehman A. »Ziemie dawnej Polski i sąsiednich krajów słowiańskich, opisane pod wzglę­

dem fizyczno-geograficznym*, cz. II: »Niżowa Polska*, Lwów, 1904.

Rostafiński J. »Florae Polonicae Prodromus*, Berlin, 1873.

— »Krytyczne zestawienie Paprotników Król. Polskiego*, Pam. Fizyogr., t. VI, 1886.

Schmalhausen I. »FIora średniej i jużnoj Rossii, Kryma i siewiernago Kawkaza*, 2 t., Ki­

jów, 1895—1897.

Siemiradzki J. »Geologia ziem Polskich*, t. II, Lwów, 1909.

Siemiradzki J. i Dunikowski. »Szkic geologiczny Król. Polskiego, Galicyi i krajów przyle­

głych*, Pam. Fizyogr., t. XI, 1891.

Semenów A. »Oczerk flory okrestnostiej posada Nowro-Aleksandrii*, Warszaws. Uniwersit.

Izwiestja*, 1888, Nr. 5.

Szteinbok K. »Flora okolic Kazimierza nad Wisłą*, Kraków, nakł. Akad. Umiej., 1909.

Waga J. »Flora polska*, Warszawa, 1847.

Zalewski A. » Rozbiór prac, dotyczących flory polskiej*, Kosmos, roczn. XXI, 1896.

— »Sprawozdanie z poszukiwań roślinoznawczych w ziemi Dobrzyńskiej w r. 1889*

Wszechświat, 1890.

— >Zapiski roślinnicze z Król. Polskiego i z Karpat*, Sprawozd. Kom. Fizyogr. Akad.

Umiej, w Krakowie, t. XX, 1886.

(14)

cSO

3es

NCO N 43O

co KOO

O

&

*© •r—» c3 4*

Ofc£

sco O

Oh

c3

£

■p

00

•O?H

K»O Oo c KOO

uCcflUl

<©

’

a

We3 NUi

‘OW) NCf ce

a

aocrj

Oa a o

J4o No3

&M

43

O o>»

‘O

£ N

/ * ’ł i?yy i w _Ł U * F < ^ \ ? J r » z 5 k fu K jn

► 1 fl

X tj.. «7L> S jP f. aj

a. ' V >

03J

&

*a

O 3o 20 cS"

4sS■W 43o3

Ofcn

Oe«h

"ON O*

a

Oh

43O

WŁh

a

&

OŁX)

<S2

£

43O CS -HO co cSO uO co c3>

•rH

o .co

33

OcS

*5 O

>»

o

aoO

Oh

tn®

a KO 43

ON

&H

Oh

Wedługfotografii R.Cholewińskiego, zdjętej w dniu3kwietnia1910r. Wydaniez zapomogi KasyimieniaJ.Mianowskiego. Reprod. J. b. ObernetterawMonachium.

;w^Łl

. * Ł u b lin l, *

’ 'Z/r .i» V

Obrazy roślinności Królestwa Polskiego i krajów ościennych. Zeszyt VIII.

Z. Wóycicki. Roślinność pasma wzgórz Kazimierskich. Tablica I.

Tablica I.

Przebiśnieg pospolity (Galanthus nivalis L.)

na stokach wzgórz Kazimierskich, pomiędzy Parchatką i Bochotnicą.

(Według fotografii R. Cholewińskiego, zdjętej w dniu 3 kwietnia 1910 r.)

Przebiśnieg pospolity to najwcześniejsza ozdoba runa lasów grabowych wzgórz Kazimierskich. Jeszcze kilkucentymetrowa zwierzchnia warstwa lóssu nie zdąży roztajać, gdy już Przebiśnieg pospolity, śnieżyczką lub śniegulą przez lud zwany, przedostawszy się przez nią, zakwita, choć »jeszcze północ mrozem dmucha«. Sze­

reg starszej i świeższej daty pieńków, widocznych na planie drugim i trzecim tabl. I, aż nadto wyraźnie świadczy o niemiłosiernej trzebieży lasów tutejszych, którym w niedługim czasie grozi zupełna zagłada. Pnie te obrasta Bluszcz pospo­

lity (H e d e r a H e 1 i x L.) (tabl. I, plan środkowy) i Mchy *), których szereg cały w okresie kwitnięcia Przebiśniegu pospolitego odgrywa rolę pierwszorzędną w skła­

dzie ówczesnego runa leśnego. Prym wśród zespołu tego dzierży Dwustronek leśny ( P l a g i o t h e c i u m s i l v a t i c u m (Huds.), Dwustronek ząbkowany (P. d e n ti c u - 1 a t u m (L.)), dalej Meszek groblowy (M nium h o r n u m L.), Meszek kędzierzawy (M.

u n d u l a t u m (L.) W e iss), Widłozęby ( D ic r a n u m s c o p a r i u m (L.) H e d w . i D. u n d u l a t u m E h rh .), Pędzliki (szczególniej L e p t o t r i c h u m f l e x i c a u l e Br. e t Sch.), wreszcie delikatna Catharinaea tenella Roehl., wraz z niektórymi Wątrobowcami, jako to Rozłogowcem trójzębnym ( M a s t i g o b r y u m t r i l o b a t u m (L.) N. ab E.) i Skosatką zanokcicowatą ( P l a g i o c h i l a a s p l e n i o i d e s (L.) N. et M.).

Ponad miękkim ich dywanem nieco później roić się poczyna od kwiatów niewidocznych dotychczas, towarzyszów Przebiśniegu: Zdrojówki rutewkowatej (Iso- p y r u m t h a l i c t r o i d e s L.) i Zawilca białego (A n e m o n e n e m o r o s a L.), mię­

dzy którymi tu i owdzie tkwi Kokorycz pełna ( C o r y d a lis s o l i d a Sm.), Szcza- wik pospolity ( O x a lis A c e t o s e l l a L.), Przelaszczka wiosenna ( H e p a t i c a n o b i- 1 i s S c h r e b.) lub Kosmatka włosista (L u z u 1 a p i 1 o s a W i 11 d .)* 2 * ).

Według Rostafińskiegos) Przebiśniegu pospolitego brak tylko na północy Król. Polskiego, pozatem jest on w kraju naszym bardzo rozpowszechniony i ro­

śnie stanowo4).

*) Przeważnie Miechera spłaszczona (Neckera complanata (L.) Hiiben.), Rokiet (Hy- pnum fertile Sendt.), Białoząb pospolity (Leucodon sciuroides (L.) Schwaegr.).

ł) Widać ją w środku na planie pierwszym tabl. I.

s) J. Rostafiński: »Florae Polonicae Prodromus«, Berlin, 1873, p. (112) 32.

4) W Pamiętniku Fizyograficznym o »Śnieżniku wiosennym«, jak go nazywa F. Karo, znajdujemy wzmiankę w tomie III z roku 1883 i w tomie XVIII z roku 1904. Pierwsza (F. Karo: »Spis rzadszych roślin krajowych, zebranych w tatach 1881 i 1882 etc.«) świad­

czy o znalezieniu Śnieżnika pod Dysem i Ciecieszynem w Lubelszczyźnie, druga (A. Ma­

tuszewski: > Krótki rys botaniczny etc.«) o występowaniu jego w Rozżałach i Kamieniu w Kaliskiem. O występowaniu rośliny tej wr okolicach Płocka podał A. Zalewski wzmiankę we »Wszechświecie z r. 1889 (A. Zalewski: »O roślinności okolic PIocka«).

(15)

Vegetationsbilder aus dem KOnigreich Polen und seinen Nachbar-Landern. Heft VIII.

Z. Wóycicki. Flora der HUgelkette von Kazimierz. Tafel I.

Poza obrębem Król. Polskiego roślina ta występuje ku wschodowi na Li­

twie, Wołyniu, Podolu, na północy gub. Chersońskiej, wreszcie na Kaukazie; za­

siąg jej na zachodzie obejmuje Europę środkową, od Anglii i Niemiec począwszy do Pirenejów, Wioch, Turcyi i północnej Persy i ł).

*) I. Schmalhausen: »Flora średniej i jużnoj Rossii etc.«, Kijów, 1895-97, t. II, p. 473.

Tafel I.

Galanthus nivalis L. auf den Hugelabhangen zwischen Parchatka und Bochotnica.

(Nach einer photographischen Aufnahme von R. Cholewiński am 3. April 1910.)

Galanthus nivalis L. ist die allererste Frlihlingsblume, die den dunklen Untergrund des Hainbuchen- waldes bei Kazimierz schmttckt. Auf unserer Tafel ist auch Hedera Heliz L. zu sehen, die in grosser Anzahl sich den Baumstammen dicht anschmiegt. Von den Moosen treten hier auf: Neckera complanata (L.) HUben., Hypnum fertile Sendt., Leucodon sciuroides (L.) Schwaegr., Plagiothecium silvaticum (Huds.), P. denticulatum (L.), Mnium hornum L., M. undulatum (L.) Weiss, Dicranum scoparium (L.) Hedw., D. undulatum Ehrh., Leptotrichum flezi- caule Br. et Sch., Catharinaea tenella Roebl.; von den Lebermoosen erscheint hier: Mastigobryum trilobatum (L.) N. ab E. Etwas spater, wenn die Frtlhlingssonne hOher steigt, gesellen sich dem Galanthus andere FrtthlingsblUtt- ler, wie: Isopyrum thalictroides L., Anemone nemorosa L., Corydalis solida Sm., Ozalis Acetosella L., Hepatica nobilis Schreb. und Luzula pilosa Willd.

Galanthus nivalis L. ist in der Flora des sUdlichen Teiles des KOnigreichs Polen eine allgemein ver- breitete Pflanze, in den nórdlichen Bezirken fehlt sie aber vollstandig.

( l6 )