1
r . SPIS ZAWARTOŚCI N -
TECZKI ...
K o
a . d * vcr 1?
l./l. Relacja v/ ^ ^ \ J ^
V2. Dokumenty ( sensu stricto) dotyczące relatora
‘I./3. Inne materiały dokumentacyjne dotyczące relatora —
‘II. Materiały uzupełniające relację 'J ^ A . t>*
III./l. Materiały dotyczące rodziny relatora —
t III./2. Materiały dotyczące ogółnie okresu sprzed 1939 r. — III./3. Materiały dotyczące ogólnie okresu okupacji ( 1939-1945)-
n -
III./4. Materiały dotyczące ogólnie okresu po 1945 —
III./5. Inne ... — IV. Korespondencja —
V. Nazwiskowe karty informacyjne . VI. Fotografie —
t!
2
3
Relacja o n ieżyją cej uczestniczce walk o niepodległość
j— R O M A N A H 0 *7 A K
a r c h i w u m Elżbiety Z&wachiej
I.Dane osobiste poz— ---
data wpływu >'%■ (-
1. Romana Nowak z domu Kicowna - Nowakowa
2. U r.24*listopada 1914 roku Brzesko woj, Krakowskie Rozstrzelana 29*1o I94^r w Oświęcimiu.
3. Córka Feliksa i Eugenii z d.Bogacz, 4. O jciec kierownik szkoły w Ki towicach.
Liczna rodzina > -s io s try n au czycielki.
5. Wykształć,średnie—nauczycielka w Górkach*Pawłowicach i Piotrowicach na Śląsku.
Wesoła,o dużych zainteresowaniach społecznych,od
dzieciństwa wyrosła w ZHP,w okresie pracy nauczycielki*
organizowała drużyny harcerskie i ży c ie kulturalne we wsiach gd zie b yła zatrudniona.Bardzo r e lig ijn a . 6. Adres s io s try Anna Kicowna Gliwice
II.Okres przedwojenny do 1 _.IX. _19i9 r . __
1. 6 sierpnia 19>>9 roku wyszła zamąż za Klemensa Nowaka urzędnika Wydziału Finasowego w Ketowicach , por.wojska polsLiego,k tóry zginął pod Katyniem.
2. Przeszkolenie harcerskie PDOK.
III.O k res okupacji do maja 1945 r .
1. W czasie okupacji nie pracowała zawodowo.Prowadziła \ tajne nauczanie bez re szty była oddana pracy konspi
ra c y jn e j.
2* Po powrocie z przymusowej ewakuacji w październiku 1939 roku stała s ię jedną z czołowych działaczek ta jn ej pracy harcerskiej w Piotrowicach 3 1 .,które od listopada 1939 roku należały do czołowych ośrodkow p racj SZP-ZWZ-Ak.
W pracy harcerskiej współpracowała z Janiną Lewicką i Adelą Korczyńską z konspiracyjnej Komendy ZHP na Śląsku, w lis to p a d zie 1959 ro to zaprzysiężona łą c zn ic * ka dr Bolesława szefa służby sanitarnej
SZP od 1941 roku iżsdbBssdcs do spraw śląska między delegaturą a Komendą.
4
J eźd ziła jako łączniczka na tereny zaolziańskie do Bogumina i Jabłonkowa* do Zagłębia komunikując
s i* z melinami gdzie przebywał dr Wiechuła,przewoziła rozkazy,pieniądze,prasę a hawet broń,organizowała spotkania dr Wiechały z ludźmi z konspiracji • Pod koniec 1939 roku siusiała s ię ukrywać,!
4, Brak danych—potocznie nazywana Roma lub Ramona,
5* Z końcem 1942 roku zmuszona do okrywania s ię wskutek poszukiwania j e j przez gestapo,Została aresztowana w kwietniu 194.2 roku pod Żorami w Osinach,
Osadzona w śledczym więzieniu w Mysłowicach, tortu ro
wana n ie wydała znanch sobie bardzo licznych kontaktow terenowych,Pr*ewiezina do dyspozycji katowickiego
gestapo w Oświęcimiu p r ze iy ła tam dalsze okrutne
badania w P o litis c h e Abteilung - w Oddziale politycznym Między innymi osławioną huśtawkę 3ogera,Chotowała
na ty fu s, przebywała £ako więzień p olityczn y nr 4o791 w bloku 2-A-X-21 ,0 stani l i s t rodzina otrzymała 25 września 1943 roku.Została rozstrzelan a z wyroku sądu doraźnego 2o października 1943 roku*
*
Źrcdłaj ZW Jr.nke Śląsk podziemny, Zywulska Krystyna-Przeiyłam Oświęcim ZW Jankę W Armii krajowej w Łodzi i na Śląsku,Harcerki Warszawa 1972 r . , strona 42o. Za wolność i lud.
R elacje A.Korczyńskiej ,J#Lewicklej,Heleny W iechuły.Biografia napisana przez s io s trę Annę Kiccwnę,
Zestawiła z pow,materiałów A.Korczyńska Katow ice,sierpień 1978 r#
5
B elrejr o nieżyjącej uczeztniczce walk o niepodległo;.e H O H A S A S O U S
I.Dane osobiste
1. Somana fiowak z doau Kicowna - Sowakowa
2* ur. 24 • listopada 19H roku Brzesko woj , Krakowskie liozs trze lana g#1o 194 pr w Oświęcimiu.
>• Córka Feliksa i Eugenii z d ..Bogacz.
4* Ojciec kierownik szkoły w Kato wica cii.
*
Liczna rodzina >-eiostry nauczycielki*
5. Wykształć,średnie-n&uczycielka w Górka eh,Pawłowicach i Piotrowicach nr Śląsku*
Wesołe,o dużych zainteresowaniach społecznych,od
dzieciństwa wyrosła w ZEP,w okresie pracy nauczycielek organizowała drużyny harcerskie i tycie kulturalne we wsiach gdzie b yła zatrudnion&.Sartizo re lig ijn a * 6* Adres siostry Anna Kicowna Gliwice ul,
II.Okres przedwojenną- dc 1.IX* 1939 r .
1* 6 sierpnia 1 933 roku wyszła zamąi za Klemensa Nowaka urzędnika fydziału finasowego w £- towicaeh , por.wojsk pola ie^o,który zginął ^Kł Katyniem*
2* Przeszkolenie harcerskie PBOK*
XXX*Okres okupacji do maja 1945 r*
1* W czasie okupacji nie pracowała zarodowo.Prowadziła t tajne nauczanie bez reszty była oddana pracy konspi
racyjnej*
2* Po powrocie z przymusowej ewakuacji w październiku 1939 roku. stała się jedną z czołowych działaczek tajnej pracy harcerskiej w Piotrowicach 5l*,które od listopada 19>9 roku należały do czołowych ośrodkow pracy SZP-Z^S-Ak*
1 pracy harcerskiej współpracowała z Janiną Lewicką i Adelą Korczyńską z konspiracyjnej Komendy SEP na Śląsku, w listopadzie 19^9 roku zaprzysiężona łącznic ka dr Bolesława szefa s ł u ż b y sanitarnej
CZP od 1941 roku ebdbsgsta do spraw śląska między delegaturą a Komendą*
6
• J eźd ziła jak© łuczniczka a t tereny zaolziaaak ie 2
do Bogutaina i Jabłonkowa, do 2« gł^bi; kouunikuj;*©
ei<, * aelliU isi gdzie przebywał dr fi&£huł&,przewoziła rozkazy,pienlHdze,pr&s^ e ha*, et broń,organizowała
spotkania dr Wleofcuły z ludirai z konspiracji • Pod koniec 1939 roku nusiała si<* ukryw asz*
4, Brak oanych-po toczn ie nazywana Rosa lab Besona.
5. Z końcem 1942 roku sanszona do ukrywania się wskutek poszukiwania j e j przez gestapo•Została aresztowana w kwietniu 1943 roku pod Zoraai w Osinach* #
Osadzona w śledczym wiezieniu w llj ełowieach,torturo-*
wana n ie wydała znanoh sobie bardzo liczn ych kontaktów terenowych*Przewiezina dc dyspozycji katowickiego
gestapo w OewięeittUi przefcyła taa dalsze okrutne
badania w P o litis c h e Abteilung - w Oddziale politycznym Ki^dzy innyBi osławioną huśtawką Bogera.Chorowała
ns tyfus, przebywała $.tko w ięzień polityczn y nr 4©791 w bloku 2-A—X-£1*0atani l i s t rodzina otrzymała 25
września 1943 roku.Została rozstrzelan a z wyroku sądu doraźnego 2o października 1943 roku*
£xt,-0ła; Z W Janka £l^sk podbierany, Sywulska TCry o tyna-i r* et y ł ac Oś^i^oia Z I Jankę W Ar& ii krajowej w i,odzi i na Śląsku,Harcerki Warszawa 1972 r . , strona 42o* Za wolność i lud*
Belaeje A•Korczyńskiej,J. Lewickiej, Heleny Wiechuły. Biografia napisana przez siostry Ann^ Kicuwn**.
Zestawiła z pow«ma teria łow A.Korczyńska Katow ice,oierpieii 1978 r*
7
8
Autor -Krystyna Zywulska
W tym czasie poznałam Romę*%ła nauczycielką ze Śląska*
Przebywała długo w obozie.Wyszła z rewiru po wielu chorobach*
Wy soka, smukła, zdawało by ei^-przeźro czys t a .
Tylko oczy olbrzym ie,niebieskie pozwalały s ię domyślać ja k ie jś
ogromnej męki.Roma opowiadała mi o swoich przesłuchaniach w Oświęcimiu.
Mimo,że byłam k ilk a miesięcy na Pawiaku,nie mogłam tego Błuchau.
Mówiła o kole to rtu r,z którego zdejmowali ją zawsze półżywą,nieprzytom- nąjaowiła o chorobach,które przeszła.N^e mogłam zrozunfceć,że po tyia
wszystkim tyje.B yła już p rzecież 8 miesięcy w obozie.Dostawała jednak mnóstwo paczek- p,4 tygodniowo•I teraz szybko wracała do zdrowia.
Przekupywała blokową,dzięki czemu mogła sied zieć na koi nie poganiana jak my,faworyzowana przez sstubowe. Po kilku tygodniach powiedziała mi j-Ho najgorsze taem już za sobą,teraz w ierzę,że przetrzymam.
Przeszłam już to wsz^stko^co oni w ym yślili,by człowieka wykończyć*
Obecnifl już wiem,że muszę żyć.-Tego dnia podczas apelu ¥*ieozornego zajechała na Lagerstrasse cmarna karetka.Jakiś gestapowiec wyskoczył przed naszym blokiem i podszedł do blokowej.Zamarłyśmy w przerażeniu.
Po ch w ili wywołali numer Bomy*
Koma oderwała s ię od szeregu i poszła wolno w stronę k aretk i.
I nie w róciła .V tym czasie,gdy le ż a ła na rewirze,badano przez nią połenione "przestępstwo".Etoś tam podobno wpadł z j e j sprawy.
Howiono,że uczyła d z ie c i /po polsku/ p o ls k ie g o {d o s zli do wniosku, że Roma żyć n ie może,nawet w obouie.Po j e j śm ierci przychodziły wciąż do n ie j paczki.Ba wolności wierzono,śe to ona je zjada.
Wypis z książki pt."Przesyłam Oświęcim" M
9
Wycinek z gezety 'Ha wolność i lad "•
Oó panc Jerzego Falepy z Knurowa ul.Zwycięstwa 2o.
KB! BYŁA KAMOKA NOWAK?
niedawno obchodziliśmy jj>o le c ie wyzwolenia przez Arai^ Radziecki obozu koncentracyjnego Oświęcim-Brzezinka.Jako były w ięzień polityczny tego obozu b,członek ZBWP a obecnie ZBo.YiB i s ta ły czyteln ik naszego tygodnika ZW i L*, chciał bym p o d zie lić s ię pewnym wspomnieniem dotyczą
cego Romany Howak bohaterskiej w ięźniarki aresztowanej’ z początkiem roku 1945 i osadzonej w słynnym bloku 2 a*
Pamiętam dni kiedy wywoływano ją do kolejnego przesłuchania,
j e j głośne wypowiedzi pod adresem gestapowców,za które p ła c iła okropnym prześladowaniem i torturami*
Być może odezwą s ię może in ni w ięźniow ie,którzy zechcą do swych r e l a c j i coś dodać od siebie.Uważam za swoj obowiązek zebrau b liż s z e dane o t e j dziewczynie.Prawdopodobnie pochodziła z Katowic,względnie okolicy,a by£ raośe n osiła inne nazwisko,pod jakim znaliśmy ją*
Przybyłem transportem do Oświęcimia w lutym 194i r*Ulokowano nas na hloku 2a* W jednym końcu bloku kobiety-było ich około 50.
Pod wieczór przechodził jeden z katów i wymieniał numery więźniów którzy następnego dnia m ie li stawić s ię na śledztwa w bloku
"P o litis c h e Abteilung" usytuowanym naprzeciw pieca kremytoryjnego•
Wywoływano ich celowo już poprzedniego dniałaby noc pełna strachu załamała psychicznie przesłuchiwanych*Śledztwo tak ie trwało nieraz kilk a a nawet kilkanaście dni*Zależało to często od nastawienia
więźnia.
Romana Nowak znalazła s ię wśród aa>ESronatlsj3Szga8$x naj odporniej - s z y c h . ZarzuBano j e j nietylko udział w o rga n iza c ji kon spiracyjn ej,ale i organizowanie i magazynowanie broni dla ruchu oporu.
Kiedy widzieliśm y ją po raz o s ta tn i,n ie mogła już chodzić o własnych siłach*Prowadziły ją na przesłuchanie współwięźniarki.
Co stało s ię . z nią potem- n ie wiem*
Może któryś z kolegow-wspołwięźniow zechciałby w t e j sprawie skontak
tować s ię ze mną.
Jerzy Wałepa
i r f z
10
11
ł " KICT-FOV/AKO ,A
