Eksport netto w polskich przedsiębiorstwach w 2010 roku

Eksport netto w polskich przedsiębiorstwach w 2010 roku

Zdzisław Wołodkiewicz-Donimirski

Net exports of Polish enterprises in 2010

This article reports on the net exports of Polish private sector in 2010. It begins with a brief overview of the sources of foreign trade data in Poland. Next, the author analyses the export earnings and import expenditure of Polish companies broken down by sector, employment and foreign ownership. The article concludes with a brief discussion of the results of the analysis.

1. Wstęp

Od 1991 r. Polska ma nieprzerwanie deficyt w obrotach handlu zagranicznego, co w dużym stopniu odzwierciedla słabą pozycję konkurencyjną naszej gospodarki na rynku międzynarodowym. Deficyt ten generują przedsiębiorstwa, jako podmioty uczestniczące w działalności gospodarczej.

W statystykach pokazujących działalność przedsiębiorstw do- stępne są dane o wartości eksportu i importu wyłącznie w od- niesieniu do firm o liczbie pracujących powyżej 9 osób. Dane te pochodzą ze sprawozdań F-01/I-01, które raz na pół roku są zobowiązane składać do GUS wszystkie podmioty o liczbie pracujących powyżej 9 osób. Natomiast podmioty najmniejsze (o liczbie pracujących od 1 do 9 osób) nie są zobowiązane do składania tak szczegółowych sprawozdań, w tym do podawa- nia informacji o wielkości obrotów w handlu zagranicznym.

Głównym celem artykułu jest pokazanie, jakie kategorie przedsiębiorstw, biorąc pod uwagę układ branżowy, klasy zatrudnienia, czy udział kapitału zagranicznego wykazują stosunkowo duży eksport netto, czyli nadwyżkę eksportu nad importem. Używając pojęć zastosowanych w sprawozda- niu F-01/I-01, eksport netto definiuje się jako różnicę między przychodami ze sprzedaży na eksport (wiersz 03 w formula- rzu sprawozdania F-01/I-01 z 2010 r.) a wartością zakupów z importu (wiersz 72 w formularzu sprawozdania F-01/I-01 z 2010 r.).

Układ branżowy jest przedstawiony na podstawie sekcji i działów Polskiej Klasyfikacji Działalności (PKD 2007). Wyróż-

niono trzy kategorie przedsiębiorstw biorąc pod uwagę wiel- kość zatrudnienia:

• przedsiębiorstwa małe – o liczbie pracujących od 10 do 49 osób,

• przedsiębiorstwa średnie – o liczbie pracujących od 49 do 249 osób,

• przedsiębiorstwa duże – o liczbie pracujących powyżej 249 osób.

Pozycja polskich przedsiębiorstw w handlu zagranicznym jest pokazana na podstawie danych z 2010 r. Są to ostatnie, dostępne dane obejmujące cały rok.

Warto wyjaśnić, że dane o eksporcie i imporcie wykazywa- ne w sprawozdaniach F-01/I-01 nie są w pełni porównywalne z danymi podawanymi w statystyce handlu zagranicznego GUS¹ (uzyskiwanymi z deklaracji INTRASTAT oraz ze zgłoszeń celnych²), gdyż różny jest zakres podmiotowy i przedmiotowy tych 2 zbiorów. W sprawozdaniach F-01/I-01 znajdują się infor- macje wyłącznie o tych podmiotach, w których liczba pracują-

1 Dane te są podawane w takich publikacjach jak np. Rocznik staty- styczny handlu zagranicznego, czy Handel zagraniczny styczeń–grudzień.

2 Od momentu wejścia Polski do UE dane o obrotach naszego kra- ju z zagranicą oparte są na dwóch źródłach informacji:

–deklaracji INTRASTAT służącej do rejestracji obrotów wewnątrz- wspólnotowych w ramach systemu INTRASTAT,

–zgłoszeniu celnym służącym do rejestracji obrotów z krajami trze- cimi (tj niebędącymi członkami UE) w ramach systemu EXTRASTAT.

cych wynosi więcej niż 9 osób. W sprawozdaniach tych dane dotyczące handlu zagranicznego obejmują zarówno obroty to- warami, jak i usługami. Natomiast statystyka handlu zagranicz- nego obejmuje wszystkie podmioty uczestniczące w wymianie handlowej z zagranicą (łącznie z mikroprzedsiębiorstwami), ale dotyczy wyłącznie eksportu i importu towarów, a nie usług.

2. Przedsiębiorstwa ogółem

W 2010 r. przedsiębiorstwa o liczbie pracujących powyżej 9 osób zanotowały przewagę importu nad eksportem w wyso- kości 26,7 mld zł. Deficyt ten był przede wszystkim „zasługą” firm handlowych (sekcja G). Przy eksporcie wynoszącym 44,9 mld zł, firmy handlowe zakupywały za granicą towary za 138,1 mld zł, co przyniosło eksport netto w wysokości -93,2 mld zł (tabe- la 1). Zdecydowanie największy wkład w ujemny eksport net- to sekcji G miały podmioty z działu 46, obejmującego handel hurtowy, z wyłączeniem handlu pojazdami samochodowymi (-56,3 mld zł). Pozostałe dwa działy tej sekcji również zanoto- wały deficyt w wymianie z zagranicą. Dla działu 45 (handel hurtowy i detaliczny pojazdami samochodowymi; naprawa pojazdów samochodowych) wyniósł on 21,4 mld zł, a dla dzia- łu 47 (handel detaliczny, z wyłączeniem handlu detalicznego pojazdami samochodowymi) – 5,5 mld zł. W imporcie przed- siębiorstw handlowych dominowały zakupy towarów przezna- czonych do dalszej odsprzedaży (ponad 95%). Niewielką część w tym imporcie stanowiły zakupy surowców, materiałów i pół- fabrykatów na cele produkcyjne (ok. 5%).

W grupie badanych przedsiębiorstw największy eksport netto generowały takie sekcje jak: przetwórstwo przemysłowe (50,5 mld zł), górnictwo (12,1 mld zł) oraz transport i gospo- darka magazynowa (10 mld zł). W tej ostatniej sekcji zdecydo- wanie największa nadwyżka eksportu nad importem wystąpi- ła w dziale transportu lądowego (6,7 mld zł).

Kolejne pozycje w rankingu sekcji wykazujących najwięk- szy eksport netto zajmowały sektory: działalność profesjonal- na, naukowa i techniczna³ (4,5 mld zł), budownictwo (3 mld zł), dostawa wody; gospodarowanie ściekami i odpadami oraz działalność związana z rekultywacją (1,1 mld zł). W działalno- ści profesjonalnej, naukowej i technicznej przewagę eksportu nad importem zanotowały wszystkie działy tej sekcji. Przewaga ta była największa w dziale 73 obejmującym reklamę, badanie rynku i opinii publicznej (1,8 mld zł) oraz w dziale 70 obejmu- jącym działalność firm centralnych (head offices); doradztwo związane z zarządzaniem (1,2 mld zł). W budownictwie dodat- nia różnica między eksportem i importem wystąpiła w dwóch branżach: w dziale 41, obejmującym roboty budowlane zwią- zane ze wznoszeniem budynków (1,8 mld zł) oraz w dziale 43 obejmującym roboty budowlane specjalistyczne (1,3 mld zł).

Trzeci dział tej sekcji (roboty związane z budową obiektów inżynierii lądowej i wodnej) miał niewielki deficyt w obrotach z zagranicą. Z kolei w sekcji E (dostawa wody; gospodarowa- nie ściekami i odpadami oraz działalność związana z rekulty- wacją) prawie cała nadwyżka eksportu nad importem była generowana w dziale obejmującym działalność związaną ze zbieraniem, przetwarzaniem i unieszkodliwianiem odpadów oraz odzyskiem surowców (1,1 mld zł).

Fakt, że przetwórstwo przemysłowe jest zdecydowanym liderem wśród sekcji wykazujących dodatni eksport netto nie powinien dziwić, gdyż na sekcję tę przypada ponad ¾ eks- portu badanej grupy przedsiębiorstw. Całkowity eksport tej sekcji wyniósł 328,6 mld zł, a import 278,1 mld zł. W imporcie 206,3 mld zł (tj. 74,2%) stanowiły zakupy surowców, materia-

3 Sekcja ta obejmuje m.in. działalność prawniczą, działalność firm centralnych, doradztwo związane z zarządzaniem, działalność w za- kresie architektury i inżynierii, badania i analizy techniczne, badania naukowe i prace rozwojowe, reklamę, badania rynku i opinii publicz- nej, działalność weterynaryjną

Tabela 1. Eksport netto w przedsiębiorstwach o liczbie pracujących powyżej 9 osób, według głównych sekcji PKD,

w 2010 r. (w mln zł)

Wyszczególnienie Wartość eksportu Wartość importu

Nadwyżka eksportu nad importem (eksport netto)

Przedsiębiorstwa ogółem 429 798 456 504 -26 705

Rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo (sekcja A) 1 242 433 810

Górnictwo i wydobywanie (B) 13 406 1 309 12 097

Przetwórstwo przemysłowe (C) 328 606 278 126 50 480

Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, parę wodną i gorącą

wodę (D) 2 241 14 268 -12 026

Dostawa wody; gospodarowanie ściekami i odpadami oraz działalność związa-

na z rekultywacją (E) 1 497 430 1 067

Budownictwo (F) 4 777 1 751 3 026

Handel i naprawa pojazdów samochodowych (G) 44 881 138 096 -93 215

Transport i gospodarka magazynowa (H) 17 237 7 246 9 991

Działalność związana z zakwaterowaniem i usługami gastronomicznymi (I) 139 603 -464

Informacja i komunikacja (J) 5 014 7 908 -2 894

Działalność finansowa i ubezpieczeniowa (K) 809 2 032 -1 223

Działalność profesjonalna, naukowa i techniczna (M) 6 374 1 883 4 491

Działalność w zakresie usług administrowania i działalność wspierająca (N) 2 570 1 829 741 Źródło: Obliczenia własne na podstawie danych GUS przetworzonych na zlecenie Instytutu Badań Rynku Konsumpcji i Koniunktur (IBRKK).

łów i półfabrykatów na cele produkcyjne⁴. Dzieląc wartość tych zakupów przez wielkość przychodów netto sprzedaży w tej sekcji (861,5 mld zł) uzyskujemy importochłonność pro- dukcji sprzedanej w wysokości 24%. Oznacza to, że na każde- go złotego produkcji sprzedanej przypadało 24 grosze impor- tu zaopatrzeniowego.

Wśród przedsiębiorstw z przetwórstwa przemysłowego zdecydowanie największy eksport netto wykazywały firmy z branży motoryzacyjnej, a więc należące do działu 29 (ta- bela 2). O znaczeniu przemysłu samochodowego w polskim eksporcie świadczy fakt, że w rankingu sporządzonym przez

„Rzeczpospolitą” w pierwszej piątce największych polskich eksporterów w 2010 r. znalazły się aż dwie firmy motoryzacyj- ne: Fiat Auto Poland SA (miejsce 1) oraz Volkswagen Poznań sp. z o.o. (miejsce 3)⁵.

Należy jednak pamiętać, że produkcja branży samochodo- wej zależy w dużym stopniu od importu. W 2010 r. importo- chłonność produkcji sprzedanej w dziale 29 wyniosła 45%. Na każdego złotego produkcji sprzedanej przypadało więc w tym dziale 45 groszy importu zaopatrzeniowego. W przetwórstwie przemysłowym był to najwyższy wskaźnik, nie licząc branży

4 Reszta tj. 70,6 mld zł (25,4%) była przeznaczona na zakupy towa- rów przeznaczonych do dalszej odsprzedaży.

5 P. Mazurkiewicz, Polscy liderzy podnieśli się po kryzysie, „Rzeczpo- spolita” – Lista 500, z dn. 20 kwietnia 2011 r.

obejmującej produkcję komputerów, wyrobów elektronicz- nych i optycznych⁶.

Oprócz przemysłu motoryzacyjnego, największy eksport netto w przetwórstwie przemysłowym generowały następu- jące działy:

• produkcja mebli – 9,6 mld zł eksportu netto,

• produkcja urządzeń elektrycznych – 8,8 mld zł,

• produkcja maszyn i urządzeń – 7 mld zł,

• produkcja artykułów spożywczych – 6,1 mld zł,

• produkcja metali – 5,6 mld zł.

W sekcji przetwórstwa przemysłowego eksport netto wy- kazywał zdecydowanie największą wartość ujemną w przy- padku działu 19 (wytwarzanie i przetwarzanie koksu i produk- tów rafinacji ropy naftowej). Zadecydował o tym import ropy naftowej i jej produktów. Według danych ze statystyki handlu zagranicznego GUS, w 2010 r. wartość importu ropy naftowej wyniosła 37,2 mld zł⁷. Drugim działem, który miał w 2010 r.

dość znaczną ujemną wartość eksportu netto był dział pro- dukcji wyrobów farmaceutycznych. Potwierdzają to dane ze statystyki handlu zagranicznego GUS: w 2010 r. import leków wyniósł 14,6 mld zł, a ich eksport – 6 mld zł⁸.

6 Omawiany wskaźnik wyniósł dla tego działu 47%.

7 „Handel Zagraniczny styczeń–grudzień 2010 r.”, GUS 2011.

8 Ibidem.

Tabela 2. Eksport netto w przedsiębiorstwach przetwórstwa przemysłowego o liczbie pracujących powyżej 9 osób

w 2010 r. (w mln zł)

Wyszczególnienie Wartość eksportu Wartość importu

Nadwyżka eksportu nad importem (eksport netto)

Przetwórstwo przemysłowe (sekcja C) 328 606 278 126 50 480

Produkcja artykułów spożywczych (dział 10) 27 184 21 117 6 067

Produkcja napojów (11) 1 254 3 041 -1 787

Produkcja wyrobów tytoniowych (12) 964 1 187 -222

Produkcja wyrobów tekstylnych (13) 2 889 2 441 447

Produkcja odzieży (14) 1 699 847 853

Produkcja skór i wyrobów ze skór wyprawionych (15) 1 034 664 370

Produkcja wyrobów z drewna, z wyłączeniem mebli (16) 7 259 2 696 4 564

Produkcja papieru i wyrobów z papieru (17) 9 012 7 121 1 891

Poligrafia i reprodukcja zapisanych nośników informacji (18) 1 977 1 482 495

Wytwarzanie i przetwarzanie koksu i produktów rafinacji ropy naftowej (19) 30 859 60 260 -29 401

Produkcja chemikaliów i wyrobów chemicznych (20) 17 126 13 347 3 780

Produkcja wyrobów farmaceutycznych (21) 4 821 7 965 -3 144

Produkcja wyrobów z gumy i tworzyw sztucznych (22) 20 787 16 754 4 033

Produkcja wyrobów z pozostałych mineralnych surowców niemetalicznych (23) 8 807 5 782 3 025

Produkcja metali (24) 14 140 8 513 5 626

Produkcja metalowych wyrobów gotowych (25) 18 922 14 588 4 334

Produkcja komputerów, wyrobów elektronicznych i optycznych (26) 21588 22 536 -949

Produkcja urządzeń elektrycznych (27) 27 228 18430 8 798

Produkcja maszyn i urządzeń (28) 15 653 8 684 6 969

Produkcja pojazdów samochodowych (29) 71 397 50 368 21 029

Produkcja pozostałego sprzętu transportowego (30) 6 282 2 497 3 785

Produkcja mebli (31) 13 202 3 591 9 611

Pozostała produkcja wyrobów (32) 2 380 2 072 307

Naprawa, konserwacja i instalowanie maszyn i urządzeń (33) 2 140 2 138 3

Źródło: jak w tabeli 1

3. Przedsiębiorstwa małe, średnie i duże

Spośród trzech wyodrębnionych grup przedsiębiorstw, biorąc pod uwagę wielkość zatrudnienia, tylko podmioty duże wykazywały dodatni eksport netto (wykres 1). W prze- kroju branżowym największą nadwyżkę eksportu nad im- portem notowały firmy z przetwórstwa przemysłowego (34,5 mld zł), górnictwa (12,3 mld zł) oraz transportu i gospo- darki magazynowej (5,8 mld zł). Można z dużym prawdopo- dobieństwem przyjąć, że dodatni wynik górnictwa był przede wszystkim „zasługą” KGHM Polska Miedź. Spółka ta znalazła się na liście największych polskich eksporterów w 2010 r. na drugiej pozycji, z eksportem wynoszącym 12,3 mld zł⁹. Na- tomiast stosunkowo niewielki udział w eksporcie netto gór- nictwa miał zapewne wywóz węgla kamiennego. Z danych pochodzących ze statystyki handlu zagranicznego wynika, że łączna wartość eksportu węgla z Polski wyniosła w 2010 r.

3,6 mld zł¹⁰, z czego większość przypadła prawdopodobnie na sprzedaż Węglokoksu SA¹¹. Tymczasem – w analizowa- nych danych – eksport tej spółki, zarejestrowanej jako firma handlowa, jest zaliczany do sekcji G (handel), a nie do sekcji górnictwa (sekcja B).

Wśród podmiotów dużych, największą przewagę importu nad eksportem miały firmy z sekcji handel (31,4 mld zł) oraz firmy z sekcji „wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elek- tryczną, gaz, parę wodną i gorącą wodę” (11,6 mld zł). W tej

9 Lista 500, „Rzeczpospolita”, z dn. 20 kwietnia 2011 r.

10 „Handel Zagraniczny styczeń–grudzień 2010 r.”, GUS 2011.

11 Lista 500, „Rzeczpospolita”, z dn. 20 kwietnia 2011 r.

pierwszej sekcji duży deficyt generowały podmioty z działu 46 obejmującego handel hurtowy, bez handlu hurtowego samo- chodami (13,9 mld zł) i działu 47 obejmującego handel deta- liczny, bez handlu detalicznego samochodami (12,4 mld zł).

Do grona firm prowadzących działalność w tym ostatnim dziale należeli, m.in. tacy potentaci w dziedzinie handlu sie- ciowego jak: Grupa Metro AG w Polsce (w 2010 r. przychody ze sprzedaży tej firmy wyniosły 17,1 mld zł), Carrefour Polska (9,1 mld zł), Lidl Polska Sklepy Spożywcze sp. z o.o. (6,1 mld zł), Castorama Polska sp. z o.o. (4,9 mld zł), Grupa Statoil Polska (4,6 mld zł), Media-Saturn Holding sp. z o.o. (3,7 mld zł), Ros- sman SD Polska sp. z o.o. (3,3 mld zł), Grupa E. Leclerc Polska (2,5 mld zł), Żabka SA (2,3 mld zł)¹². Z wyjątkiem Żabki SA, wszystkie wymienione firmy były kontrolowane przez kapitał zagraniczny.

Deficyt wykazywany przez duże podmioty z sekcji D (wy- twarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, parę wodną i gorącą wodę) był przede wszystkim skutkiem impor- tu zaopatrzeniowego związanego z potrzebami remontowy- mi i rozwojowymi tej branży. Przewiduje się, że w najbliższych latach przewaga importu nad eksportem w sektorze energe- tycznym bardzo poważnie wzrośnie. Zadecydują o tym zaku- py inwestycyjne, które w dużym stopniu realizowane będą za granicą. Wiele bloków w polskich elektrowniach ma bowiem ponad 30 lat i musi być zastąpionych przez nowe. Ekspert w dziedzinie energetyki – K. Żmijewski – szacuje potrzeby sektora energetycznego wraz z kosztami programu podnie- sienia efektywności energetycznej i budowy nowych linii na

12 Opracowano na podstawie Listy 500, „Rzeczpospolita”, z dn.

20 kwietnia 2011 r.

Wykres 1. Eksport netto w firmach małych, średnich i dużych w 2010 r.

-21,5

12,2

-17,4

-25 -20 -15 -10 -5 0 5 10 15

firmy małe firmy średnie firmy duże

w mld zł

Źródło: jak w tabeli 1

100 mld euro¹³. Według oceny resortu skarbu, wydatki inwe- stycyjne czterech kontrolowanych przez państwo grup – PGE, Enei, Energii i Tauronu – wyniosą do 2025 r. 200 mld zł¹⁴.

Przedsiębiorstwa średnie miały w 2010 r. nadwyżkę importu nad eksportem w wysokości 17,4 mld zł. Tradycyjnie największy eksport netto generowały przedsiębiorstwa z przetwórstwa przemysłowego (15,3 mld zł). W sekcji tej na 22 działy, dla których były dostępne wyniki, 20 działów wykazywało dodatni eksport netto (tabela 3). Odnosiło się to także do działu 19 (wytwarza- nie i przetwarzanie koksu i produktów rafinacji ropy naftowej).

Warto pamiętać, że w przypadku dużych podmiotów tej bran- ży nadwyżka importu nad eksportem wyniosła 29,8 mld zł. Je- dynymi działami, które w kategorii firm średnich miały deficyt w obrotach z zagranicą były produkcja chemikaliów i wyrobów chemicznych oraz produkcja wyrobów farmaceutycznych. Ta ostatnia branża wykazywała ujemny bilans obrotów handlo- wych we wszystkich trzech badanych kategoriach firm.

Oprócz przetwórstwa przemysłowego, duży eksport netto generowały firmy średnie w transporcie i gospodarce maga- zynowej (2,4 mld zł) oraz w działalności profesjonalnej, nauko- wej i technicznej (1,5 mld zł). Z kolei przewagę importu nad eksportem wykazywały przede wszystkim firmy handlowe

13 A. Łakoma, Inwestycje spowodują wzrost kosztów, „Rzeczpospoli- ta”, z dn. 21 grudnia 2010 r.

14 Ibidem.

(37,5 mld zł), a w znacznie mniejszym stopniu także i podmio- ty zaliczane do sekcji K – działalność finansowa i ubezpiecze- niowa (894,5 mln zł) oraz sekcji B – górnictwo (165,4 mln zł).

Podmioty małe miały ujemny bilans w handlu zagranicznym w wysokości 21,5 mld zł. Warto podkreślić, że grupie firm ma- łych największy eksport netto wykazywała sekcja transportu i gospodarki magazynowej (1,8 mld zł), a nie sekcja przetwór- stwa przemysłowego (615,9 mln zł), jak w przypadku średnich i dużych podmiotów. W tej pierwszej sekcji stosunkowo dużą nadwyżkę wygenerowały przedsiębiorstwa z transportu lądo- wego (1,4 mld zł). W przetwórstwie przemysłowym najlepszy wynik, jeśli chodzi o wysokość eksportu netto, osiągnął dział produkcji artykułów spożywczych (687,5 mln zł), wyprzedza- jąc dział produkcji wyrobów z drewna, z wyłączeniem mebli (366,2 mln zł).

Podobnie jak w przypadku podmiotów dużych i średnich, również i w przypadku firm małych zdecydowanie największy deficyt wykazywały przedsiębiorstwa handlowe (24,3 mld zł), a wśród nich firmy działające w dziale handlu hurtowego, z wy- łączeniem handlu samochodami (19,5).

Omawiając obroty handlu zagranicznego sektora przedsię- biorstw według klas zatrudnienia, warto kilka zdań poświęcić tej grupie firm, dla których nie ma danych o eksporcie i im- porcie, tj. mikroprzedsiębiorstwom (liczba pracujących od 1 do 9 osób). Otóż z dużym prawdopodobieństwem można Tabela 3. Eksport netto w przedsiębiorstwach przetwórstwa przemysłowego w podziale na podmioty małe, średnie

i duże w 2010 r. (w mln zł)

Wyszczególnienie Firmy małe Firmy średnie Firmy duże

Przetwórstwo przemysłowe (sekcja C) 6 15,9 15 340,3 34 519,5

Produkcja artykułów spożywczych (dział 10) 6 87,5 3 081,8 2 298,4

Produkcja napojów (11) 37,1 124,4 -1 947,6

Produkcja wyrobów tytoniowych (12) × × ×

Produkcja wyrobów tekstylnych (13) 32,4 152,4 262,3

Produkcja odzieży (14) 101,5 582,3 168,8

Produkcja skór i wyrobów ze skór wyprawionych (15) × × ×

Produkcja wyrobów z drewna, z wyłączeniem mebli (16) 366,2 1 874,7 2 322,7

Produkcja papieru i wyrobów z papieru (17) -28,4 410,0 1 508,8

Poligrafia i reprodukcja zapisanych nośników informacji (18) 12,5 55,9 426,9

Wytwarzanie i przetwarzanie koksu i produktów rafinacji ropy naftowej (19) 14,3 378,9 -29 793,4

Produkcja chemikaliów i wyrobów chemicznych (20) -216,2 -289,8 4 285,6

Produkcja wyrobów farmaceutycznych (21) -119,4 -479,3 -2 544,9

Produkcja wyrobów z gumy i tworzyw sztucznych (22) 181,5 967,1 2 883,4

Produkcja wyrobów z pozostałych mineralnych surowców niemetalicznych (23) -75,1 144,6 2 956,1

Produkcja metali (24) -6,0 205,4 5 427,0

Produkcja metalowych wyrobów gotowych (25) -1,2 2 199,3 2 136,5

Produkcja komputerów, wyrobów elektronicznych i optycznych (26) -122,8 23,3 -850,2

Produkcja urządzeń elektrycznych (27) -209,5 638,5 8 369,3

Produkcja maszyn i urządzeń (28) -72,0 1 710,2 5 331,4

Produkcja pojazdów samochodowych (29) 32,2 284,1 20 713,7

Produkcja pozostałego sprzętu transportowego (30) 171,4 597,0 3 016,4

Produkcja mebli (31) 172,8 1 795,7 7 642,0

Pozostała produkcja wyrobów (32) -221,6 345,8 183,1

Naprawa, konserwacja i instalowanie maszyn i urządzeń (33) -158,7 232,6 -71,5

Uwagi: × – dane niedostępne z uwagi na wymogi udostępniania informacji statystycznych określone w ustawie z dnia 29 czerwca 1995 r. o staty- styce publicznej.

Źródło: Jak w tabeli 1.

stwierdzić, że grupa ta wykazuje znaczący deficyt w wymianie z zagranicą. Jakie są podstawy tego stwierdzenia?

Otóż, po pierwsze, wyżej sformułowany wniosek nasuwa się, gdy porównamy dane znajdujące się w statystyce handlu zagranicznego z danymi wykazywanymi w sprawozdaniach F-01/I-01. W 2010 r. deficyt w obrotach handlu zagranicznego wyniósł według tej pierwszej statystyki 55,2 mld zł¹⁵, a zgodnie z drugą statystyką (nie obejmującą mikrooprzedsiębiorstw) – tylko 26,7 mld zł. Chociaż statystyki te nie są w pełni porów- nywalne (patrz uwagi we wstępie), to jednak różnica między wyżej przedstawionymi wielkościami daje w przybliżeniu po- jęcie o skali deficytu osiąganego w obrotach handlowych firm najmniejszych.

Po drugie, fakt występowania deficytu w wymianie han- dlowej z zagranicą mikroprzedsiębiorstw był w przeszłości po- twierdzany w badaniach naukowych. I tak np. w 2007 r. Instytut Badań Rynku Konsumpcji i Koniunktur – na zlecenie Minister- stwa Gospodarki – zrealizował projekt badawczy dotyczący handlu zagranicznego i sytuacji finansowej sektora MSP. Wyniki tego badania wskazują, że w 2006 r. przy całkowitym deficycie obrotów handlowych sektora MSP wynoszącym 79,9 mld zł, osiągnięto ujemne saldo w przypadku mikroprzedsiębiorstw w wysokości 31,1 mld zł. Dla firm małych było to odpowiednio 38 mld zł, a dla podmiotów średnich 10,8 mld zł¹⁶.

Zjawisko przewagi importu nad eksportem występujące w mikroprzedsiębiorstwach nie powinno dziwić, gdyż z regu- ły działalność importowa jest mniej skomplikowana i wymaga mniejszych nakładów niż działalność eksportowa. Oznacza to, że dokonywanie zakupów towarów za granicą celem ich odsprzedaży na rynku krajowym stanowi ten rodzaj biznesu, który jest szczególnie preferowany przez niewielkie firmy.

15 „Handel Zagraniczny styczeń grudzień 2010 r.”, GUS 2011, s. 24.

16 Handel zagraniczny i sytuacja finansowa przedsiębiorstw, w tym MSP, w 2006 r., Instytut Badań Rynku Konsumpcji i Koniunktur, Warsza- wa, listopad 2007 rok, s. 42.

4. Przedsiębiorstwa z udziałem kapitału zagranicznego

i bez udziału kapitału zagranicznego

W 2010 r. nadwyżkę importu nad eksportem notowały za- równo podmioty z kapitałem zagranicznym, jak podmioty bez tego kapitału. W przypadku tych pierwszych deficyt wyniósł 21,1 mld zł, a w przypadku tych drugich 5,5 mld zł (tabela 4).

Porównując te dane należy zdawać sobie sprawę z faktu, że potencjał obu grup firm jest dosyć zbliżony: w 2010 r. przed- siębiorstwa z kapitałem zagranicznym miały przychody wyno- szące 1442,1 mld zł, a przedsiębiorstwa z wyłącznym kapita- łem krajowym – w wysokości 1010,8 mld zł.

W grupie podmiotów z udziałem kapitału zagranicznego zdecydowanie największy eksport netto generowało prze- twórstwo przemysłowe (50,1 mld zł). Na drugim miejscu ze znacznie gorszym rezultatem uplasował się transport i gospo- darka magazynowa (4 mld zł), a następnie działalność profe- sjonalna, naukowa i techniczna (3,1 mld zł).

W przetwórstwie przemysłowym wyraźną nadwyżkę eks- portu nad importem uzyskały firmy z branży motoryzacyjnej (19,9 mld zł). Kolejnymi nadwyżkowymi branżami były: pro- dukcja urządzeń elektrycznych, produkcja mebli oraz produk- cja maszyn i urządzeń (wykres 2). Należy wyjaśnić, że dział produkcji urządzeń elektrycznych obejmuje także sprzęt AGD.

Firmami z kapitałem zagranicznym zarejestrowanymi w tym dziale są, m.in. tacy potentaci eksportowi jak: LG Electronics Wocław sp. z o.o. (w 2010 r. wartość eksportu tej firmy wynio- sła 5,1 mld zł), Philips Lighting Poland SA GK (3,8 mld zł), BSH Sprzęt Gospodarstwa Domowego sp. z o.o. (2,8 mld zł), Inde- sit Company Polska sp. z o.o. (2,1 mld zł), Elektrolux Poland sp. z o.o. (1,9 mld zł)¹⁷.

Firmy z kapitałem zagranicznym zanotowały rekordo- wo dużą przewagę importu nad eksportem w sekcji handel

17 Lista 500, „Rzeczpospolita”, z dn. 20 kwietnia 2011 r.

Tabela 4. Eksport netto w przedsiębiorstwach z udziałem kapitału zagranicznego i przedsiębiorstwach bez udziału ka- pitału zagranicznego, według głównych sekcji PKD, w 2010 r. (w mln zł)

Wyszczególnienie Przedsiębiorstwa

z kapitałem zagranicznym Przedsiębiorstwa bez kapitału zagranicznego

Przedsiębiorstwa ogółem -21 142,9 -5 545,0

Rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo (sekcja A) 251,3 558,7

Górnictwo i wydobywanie (B) -164,4 12 261,2

Przetwórstwo przemysłowe (C) 50 073,7 412,7

Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, parę wodną i gorącą

wodę (D) -1 640,3 -10 386,1

Dostawa wody; gospodarowanie ściekami i odpadami oraz działalność związa-

na z rekultywacją (E) 312,6 754,3

Budownictwo (F) 62.0 2 964,0

Handel i naprawa pojazdów samochodowych (G) -73 424,9 -19 763,5

Transport i gospodarka magazynowa (H) 4 029,4 5 961,2

Działalność związana z zakwaterowaniem i usługami gastronomicznymi (I) -496,7 32,8

Informacja i komunikacja (J) -2 155,0 -740,2

Działalność finansowa i ubezpieczeniowa (K) -1 197,6 -25,5

Działalność profesjonalna, naukowa i techniczna (M) 3 073,9 1 417,1

Działalność w zakresie usług administrowania i działalność wspierająca (N) 9,3 731,8 Źródło: jak w tabeli 1.

Wykres 2. Pierwsza „dziesiątka” działów przetwórstwa przemysłowego o największym eksporcie netto (firmy z kapita- łem zagranicznym)

2,18 2,19 2,27 2,29 2,41 2,86

4,85 5,56

7,86

19,94

0 5 10 15 20 25

produkcja wyrobów z surowców mineralnych produkcja pozostałego sprzętu transportowego produkcja wyrobów z drewna produkcja papieru i wyrobów z papieru produkcja metali produkcja wyrobów z gumy i tworzyw sztucznych produkcja maszyn i urządzeń produkcja mebli produkcja urządzeń elektrycznych produkcja pojazdów samochodowych

eksport netto w mld zł Źródło: jak w tabeli 1.

Wykres 3. Pierwsza „dziesiątka” działów przetwórstwa przemysłowego o największym eksporcie netto (firmy bez kapi- tału zagranicznego)

1,09 1,17

1,59 2,12

2,3

3,09 3,22

3,76 4,05

4,4

0 1 2 3 4 5

produkcja pojazdów samochodowych produkcja wyrobów z gumy i tworzyw sztucznych produkcja pozostałego sprzętu trasportowego produkcja maszyn i urządzeń produkcja wyrobów z drewna produkcja wyrobów metalowych produkcja metali produkcja wyrobów chemicznych produkcja mebli produkcja artykułów spożywczych

eksport netto w mld zł Źródło: jak w tabeli 1.

Zespół redakcyjny:

Grzegorz Gołębiowski (redaktor naczelny), Adrian Grycuk (sekretarz redakcji; tel. +48 22 694 17 53, e-mail: adrian.grycuk@sejm.gov.pl), Dobromir Dziewulak, Piotr Russel, Piotr Chybalski

Biuro Analiz Sejmowych Kancelarii Sejmu, ul. Zagórna 3, 00-441 Warszawa (73,4 mld zł). Deficyt ten był prawie 4-krotnie większy niż

w przypadku podmiotów z wyłącznym udziałem kapitału kra- jowego. Oprócz tego sektora, duży deficyt w obrotach z zagra- nicą wystąpił w sekcji informacji i komunikacji (2,2 mld zł) oraz w sekcji wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, parę wodną i gorącą wodę (1,6 mld zł).

W grupie firm bez udziału kapitału zagranicznego, pod względem wielkości eksportu netto, przodowało górnictwo (12,3 mld zł). Stało się tak prawdopodobnie dlatego, że we- dług zagregowanych danych GUS, które posłużyły za źródło informacji do napisania niniejszego artykułu, spółka KGHM Polska Miedź (jeden z czołowych polskich eksporterów) zosta- ła zaklasyfikowana do firm bez kapitału zagranicznego¹⁸. Spra- wa nie jest jednak jednoznaczna, gdyż na sporządzanej przez

„Rzeczpospolitą” liście największych 500 przedsiębiorstw w Polsce w 2010 r.¹⁹, spółkę tę zaliczono do podmiotów mają- cych udział kapitału zagranicznego²⁰.

Kolejnymi sekcjami, wykazującymi w omawianej grupie przedsiębiorstw, wysoką nadwyżkę eksportu nad importem były: sekcja transportu i gospodarki magazynowej (6 mld zł) oraz sekcja budownictwa (3 mld zł). W tej pierwszej sekcji nad- wyżkę generowały przede wszystkim firmy z działu transportu lądowego (3,7 mld zł), a w drugiej – firmy reprezentujące dział obejmujący roboty budowlane związane ze wznoszeniem bu- dynków (2,1 mld zł).

W grupie firm z wyłącznym udziałem kapitału krajowego stosunkowo niewielki eksport netto wykazywało przetwór- stwo przemysłowe (413 mln zł). W sekcji tej największą nad- wyżkę w obrotach z zagranicą miał dział produkcji artykułów spożywczych (wykres 3).

6. Podsumowanie

W statystykach odnoszących się do przedsiębiorstw dostęp- ne są dane o wielkości obrotów z zagranicą wyłącznie dla firm o liczbie pracujących powyżej 9 osób. W przedsiębiorstwach tych przewaga importu nad eksportem wyniosła w 2010 r.

26,7 mld zł. Eksport netto, czyli nadwyżkę sprzedaży na ryn-

18 Jak już wspomniano, artykuł napisano na podstawie danych pozyskanych ze sprawozdań F-01/I-01 przekazywanych przez przed- siębiorstwa o liczbie pracujących powyżej 9 osób do GUS. Pytanie nr 6 na pierwszej stronie tego sprawozdania brzmi: Czy kapitał zagranicz- ny posiada udziały w kapitale zakładowym jednostki? Odpowiedź na to pytanie przesądziła do jakiej grupy (podmiotów z kapitałem za- granicznym bądź podmiotów bez kapitału zagranicznego) zaliczono daną firmę.

19 Lista 500, „Rzeczpospolita”, z dn. 20 kwietnia 2011 r.

20 Na wspomnianej liście, charakteryzując formę własności spół- ki KGHM Polska Miedź, podano symbol 415, co oznacza w kolejności ważności: własność prywatną krajową (4), własność państwową Skar- bu Państwa (1) i własność zagraniczną (5).

kach zagranicznych nad zakupami na tych rynkach, generowały przede wszystkim takie sekcje jak: przetwórstwo przemysłowe (50,5 mld zł), górnictwo (12,1 mld zł) oraz transport i gospo- darka magazynowa (10 mld zł). Kolejne pozycje na tej liście zajmowały takie sektory jak: działalność profesjonalna, nauko- wa i techniczna oraz budownictwo. Natomiast zdecydowanie największy deficyt w wymianie z zagranicą wystąpił w firmach handlowych (93,2 mld zł).

Wśród przedsiębiorstw z przetwórstwa przemysłowego zdecydowanie największy eksport netto wykazywały firmy z branży motoryzacyjnej (21 mld zł). Produkcja branży samo- chodowej jest bardzo importochłonna. W 2010 r. na każdego złotego produkcji sprzedanej przypadało w tym dziale 45 gro- szy importu zaopatrzeniowego. W sekcji przetwórstwa prze- mysłowego był to najwyższy wskaźnik, nie licząc branży obej- mującej produkcję komputerów, wyrobów elektronicznych i optycznych. Oprócz przemysłu motoryzacyjnego, największy eksport netto w przetwórstwie przemysłowym generowały ta- kie działy jak: produkcja mebli, produkcja urządzeń elektrycz- nych, produkcja maszyn i urządzeń, produkcja artykułów spo- żywczych i produkcja metali (głównie hutnictwo żelaza i stali).

W przetwórstwie przemysłowym eksport netto wykazy- wał zdecydowanie największą wartość ujemną w przypadku działu 19 obejmującego wytwarzanie i przetwarzanie koksu i produktów rafinacji ropy naftowej. Zadecydował o tym im- port ropy naftowej i jej produktów. Drugą branżą, która miała w 2010 r. dość znaczną ujemną wartość eksportu netto, była produkcja wyrobów farmaceutycznych.

Spośród trzech wyodrębnionych – biorąc pod uwagę wiel- kość zatrudnienia – grup przedsiębiorstw, tylko podmioty duże wykazywały dodatni eksport netto (12,2 mld zł). Natomiast firmy średnie i małe miały przewagę importu nad eksportem, wynoszącą odpowiednio 17,4 mld zł i 21,5 mld zł. Wśród pod- miotów dużych największą nadwyżkę eksportu nad importem notowały firmy z przetwórstwa przemysłowego (34,5 mld zł) i górnictwa (12,3 mld zł). W tej drugiej sekcji dodatni wynik był przede wszystkim „zasługą” KGHM Polska Miedź. Spółka ta znalazła na liście największych polskich eksporterów w 2010 r.

na drugiej pozycji, z eksportem wynoszącym 12,3 mld zł.

W 2010 r. nadwyżkę importu nad eksportem notowały za- równo podmioty z kapitałem zagranicznym, jak i podmioty bez tego kapitału. W przypadku tych pierwszych deficyt wyniósł 21,1 mld zł, a w przypadku tych drugich 5,5 mld zł. W grupie podmiotów z udziałem kapitału zagranicznego zdecydowanie największy eksport netto generowało przetwórstwo przemy- słowe (50,1 mld zł), a w grupie firm bez udziału kapitału zagra- nicznego – górnictwo (12,3 mld zł). W obu porównywanych grupach przedsiębiorstw wyraźnie najwyższe ujemne saldo w obrotach z zagranicą osiągały firmy handlowe. W przypadku podmiotów z kapitałem zagranicznym deficyt ten był prawie 4-krotnie większy niż w przypadku podmiotów z wyłącznym udziałem kapitału krajowego.