Edward Ozorowski
"Entsakralisierung : ein epochales
Schlagwort in seiner Bedeutung für
die Zukunft der christlichen
Kirchen", Heribert Mühlen,
Paderborn 1971 : [recenzja]
Studia Theologica Varsaviensia 11/1, 292-294
292
S P R A W O Z D A N IA I R E C E N Z JE [2 0 ] dy, p o z y ty w n y m s to s u n k u do p ra c y , p o s z a n o w a n iu g o d n o śc i o soby lu d z k ie j, ży cia ro d z in n e g o i p a ń stw o w e g o .U k a z a n y p o w y ż e j lo g iczn y u k ła d c a ło śc i d z ie ła s ta n o w i n ie w ą tp l i w ie o jeg o w a rto ś c i. N ie u d a ło się to o sią g n ą ć in n y m , w c z e ś n ie j o p r a c o w u ją c y m te o lo g ie N o w eg o T e s ta m e n tu , a u to ro m . T a je d n o ro d n o ś ć d z ie ła z o s ta ła n ieco z m n ie js z o n a p rz e z ro z d z ia ł w s tę p n y , k tó r y m oże b y ć w ła ś c iw ie w p ro w a d z e n ie m do w s z y s tk ic h z a g a d n ie ń te o lo g ic z n y c h N o w eg o T e s ta m e n tu , a n a w e t do te o lo g ii S ta r e g o T e s ta m e n tu . W r o z d z ia le ty m z a ty tu ło w a n y m : P o ję c i a i h is to ria te ologii N o w e g o T e s t a
m e n t u o m ó w io n e z o sta ły z a g a d n ie n ia : T e o lo g ia , j a k o S ł o w o B o ż e (za
w ie ra się ono w P iś m ie ś w ię ty m i s tą d p o w s ta je p ro b le m jeg o w y ja ś n ia n i a i s łu c h a n ia ), T e o lo g i a N o w e g o T e s t a m e n t u i i n n e d y s c y p l i n y
te o l o g ic z n e (są n im i: h is to r ia K o śc io ła , te o lo g ia d o g m a ty c z n a , te o lo g ia
m o r a ln a ) , H is t o r ia te o lo g ii N o w e g o T e s t a m e n t u . J a k ła tw o z a u w a ż y ć , ro z d z ia ł te n n ie je s t w p ro w a d z e n ie m do te o lo g ii m o r a ln e j N o w eg o T e s ta m e n tu , k tó r e j p o św ię c o n a z o s ta ła o m a w ia n a k s ią ż k a K . H. S с h e 1- k i e g o , a le r a c z e j do w s z y s tk ic h z a g a d n ie ń te o lo g ic z n y c h N ow ego T e s ta m e n tu . T a k z re s z tą p o jm o w a ł te n ro z d z ia ł s a m a u to r d zieła, gdyż po o m ó w ie n iu p o w y ż sz y c h z a g a d n ie ń p o d a ł z a ry s c a łe j n o w o te s ta m e n ta l- n e j te o lo g ii (s. 27— 28). T rz e c i to m T eo lo g ii N o w eg o T e s ta m e n tu p o św ię c o n y z a g a d n ie n io m e ty k i s ta n o w i w a rto ś ć n ie ty lk o d la b ib lis tó w , a le ta k ż e d la z a jm u ją cy ch się te o lo g ią m o r a ln ą sy s te m a ty c z n ą . J a n Ł a c h H e r ib e r t M ü h l e n , E n t s a k r a l i s i e r u n g . E i n e p o c h a le s S c h l a g w o r t in s e i n e r B e d e u t u n g f ü r die Z u k u n f t der c h r i s t l i c h e n K i r c h e n , P a d e r b o r n 1971, F e r d in a n d S c h ö n in g h , ss. 568. H e r ib e r t M ü h l e n n a le ż y do ty c h teo lo g ó w , k tó r z y s t a r e i n ie z m ie n n e p ra w d y w ia r y p o tr a f ią u k a z y w a ć w sp o só b n o w y , c ie k a w y i o ry g in a ln y . Z o rie n to w a n i c z y te ln ic y p r z y p o m in a ją so b ie b a rd z o g ło ś n e w sw o im c zasie jeg o d zieło U na m y s t i c a P e rso n a , w k tó r y m M ü h le n u s iło w a ł z b u d o w a ć n a u k ę o K o śc ie le w o p a rc iu o .szero k o p o ję tą d z ia ła ln o ś ć D u c h a św . S tu d iu m to, u z u p e łn io n e n a s tę p n ie w d z ie ła c h D er
H eilig e G e is t als P e r s o n i Das V o r v e r s t ä n d n i s v o n P e rso n , z a lic z a się
dziś p o w sz e c h n ie do k la s y c z n y c h p o z y c ji w l i te r a tu r z e e k le z jo lo g ic z n e j. N ie m n ie js z ą p o w a g ą cieszą s ię te ż b a d a n ia M ü h le n a z z a k r e s u tzw . p r o b le m a ty k i „ ś m ie rc i B o g a ” , o p u b lik o w a n e w p ra c y Die a b e n d l ä n d i
sch e S e i n s f r a g e als der T o d G o tte s u n d der A u f g a n g e in e r n e u e n G o t t e s e r f a h r u n g , o ra z p ró b y n o w eg o s p o jrz e n ia n a c h ry s to lo g ię , k tó r y m
d a ł w y r a z w k sią ż c e D ie V e r ä n d e r l i c h k e i t G o t t e s als H o r i z o n t ein er
z u k ü n f t i g e n C h ris to lo g ie . P o c z y tn o ś ć ty c h k s ią ż e k ( n ie k tó re z n ic h u k a
zały się w n ie w ie lk ic h o d s tę p a c h c z a su w d ru g im a n a w e t tr z e c im w y d a n iu ), a n a s tę p n ie ich s z e ro k i od g ło s w l i te r a tu r z e te o lo g ic z n e j (na
[21] S P R A W O Z D A N IA I R E C E N Z JE 2 9 3 k a n w ie w y s u w a n y c h p rz e z M ü h le n a p ro b le m ó w p o w s ta w a ła n ie k ie d y b a rd z o o ż y w io n a d y s k u s ja ) s p r a w ia ją , że k a ż d ą n o w ą p o z y c ję teg o a u to r a w ita się ze z ro z u m ia ły m z a in te re s o w a n ie m .
P o d o b n e u c z u c ie to w a rz y s z y też, k ie d y się b ie rz e do r ę k i p r e z e n to w a n e tu dzieło M ü h le n a , z w ła sz c z a że jeg o ty t u ł b rz m i n ie z w y k le św ieżo i f r a p u ją c o . T e rm in b o w ie m E n t s a k r a l i s i e r u n g s w o im b r z e m ie n ie m p r z y p o m in a do z łu d z e n ia w y ra z E n t m i t o l o g i s i e r u n g , k tó r y n ie t y l ko s ta ł się w b ib lis ty c e te r m in e m te c h n ic z n y m , a le w p r o s t u ró s ł do ra n g i k lu c z a , o tw ie r a ją c e g o d rz w i do b a rd z o ro z le g łe j p ro b le m a ty k i. Z re s z tą p o d o b n ą w a g ę p rz y w ią z u je do teg o te r m in u sa m a u to r , k tó r y w y ja ś n ia w p o d ty tu le , że ch o d zi o e in e p o c h a le s S c h l a g w o r t i n s e i n e r B e d e u t u n g f ü r die Z u k u n f t der c h r i s t l i c h e n K i r c h e n . P ro b le m , k tó r y m z a ją ł się H. M ü h le n w d z iele E n ts a k r a l i s i e r u n g , n a le ż y do sz e ro k ie j p r o b le m a ty k i: s a c r u m — p r o f a n u m i p o s ia d a ju ż w ie le p o w a ż n y c h o p ra c o w a ń . N a le ż y tu z w ła sz c z a w y m ie n ić w n ik liw e b a d a n ia R. O t t o , E. J. L e n g e l i n g a i M. E 1 i a de. Z n a la z ł on te ż sw ój w y r a z w k o n st. S o b o ru W a ty k a ń s k ie g o II G a u d i u m et spes. W szak że d o ty c h c z a so w e u ję c ia teg o z a g a d n ie n ia b y ły z b y t s u c h e i s t a ty c z n e . O g ra n ic z a n o się w n ic h z a sa d n ic z o do w y ty c z a n ia g ra n ic y p o m ię d z y s a c r u m i p r o f a n u m — i to n ie r a z n a g ru n c ie p r a w a a n ie o n - to lo g ii — b ez w y c ią g a n ia p ły n ą c y c h z teg o w n io sk ó w . N o v u m s tu d ió w M ü h le n a p o le g a n a k ry ty c z n e j r e i n te r p r e ta c j i d o ty c h c z a so w y c h p o ję ć o ty m co ś w ie c k ie i s a k r a ln e , n a s tę p n ie n a p o s ta w ie n iu p ro b le m u :
s a c r u m — p r o f a n u m w p u n k c ie w y jś c ia do z ro z u m ie n ia ży cia K o śc io
ła, w re s z c ie n a k o n k r e tn y c h p ró b a c h n o w eg o p r z e d s ta w ie n ia w ta k z a r y s o w a n e j p e r s p e k ty w ie n ie k tó r y c h sz c z eg ó ło w y ch d z ie d z in z ży cia w sp ó łc z e sn e g o K o śc io ła i ś w ia ta .
K r y ty c z n ą a n a liz ą p o ję ć : s a c r u m — p r o f a n u m z a ją ł s ię M ü h le n w ro z d z ia le I ( E n t s a k r a l i s i e r u n g ais P r o b le m ) . Z w ró c ił w n im u w a g ę n a to, że w ie le e le m e n tó w s a c r u m z n a jd u je się w d z ie d z in a c h , k tó r e p o w sz e c h n ie u z n a w a ło się za św ie c k ie (te c h n ik a , s p o r t, k u lt b o h a te ra ) i o d w ro tn ie p ie r w ia s tk i p r o f a n u m w d z ie d z in a c h u z n a w a n y c h d o ty c h c z a s za s a k r a ln e . S tą d te ż — jeg o z d a n ie m — z a c h o d z i w w ie lu p rz y p a d k a c h p o tr z e b a o d s a k r a liz o w a n ia ( E n ts a k r a li s i e r u n g ) n ie k tó ry c h te r e n ó w k o śc ie ln e g o życia. W ro z d z ia le II (Das S a k r a l e als G r u n d d i
m e n s i o n d e r m e n s c h l i c h e n E x i s t e n z ) u d o w a d n ia M ü h le n , iż te g o r o d z a
ju o p e r a c ja je s t po p r o s tu w y m o g ie m e g z y s te n c ji c z ło w ie k a i K o ścio ła. N a m a r g in e s ie n a le ż y d o d ać, że ro z d z ia ł I I o k a z u je się n a jb a r d z ie j z a sa d n ic z y m w cało ści d z ie ła . W n im to b o w ie m p rz e p r o w a d z ił a u to r b a rd z o w n ik liw ą a n a liz ę p o ję ć : s a c r u m — p r o f a n u m , tłu m a c z ą c , iż t e go r o d z a ju złożoność tk w i sw y m i k o rz e n ia m i u p o d s ta w d z ie ła s tw o rz e n ia i z b a w ie n ia . R o z d z ia ły d a lsz e są ju ż ty lk o k o n k r e tn y m z a s to s o w a n ie m z a s a d u s ta lo n y c h w ro z d z ia le II. I t a k ro z d z ia ł I I I (Die E n t s a
k r a l i s i e r u n g d e r p o l i t i s c h e n M a c h t ) d o ty c z y te o lo g ic z n e g o w id z e n ia
294
S P R A W O Z D A N IA I R E C E N Z JE [2 2 ]D ien stes) u k a z u je w n o w y m ś w ie tle p o s łu g iw a n ie w K o ściele, a z w ła s z
cza z a d a n ie , ja k ie m a ją do s p e łn ie n ia w sz e lk ie g o r o d z a ju u rz ę d y , i w re s z c ie ro z d z ia ł V (Die E n t s a k r a l i s i e r u n g v o n E h e u n d Z ö li b a t) z a w ie ra n o w e n a ś w ie tle n ie p ro b le m a ty k i m a łż e ń s tw a i c e lib a tu .
K s ią ż k a M iih le n a n a p is a n a je s t tr u d n y m i z a w iły m ję z y k ie m . W y w o d y te o lo g ic z n e p r z e p l a ta j ą się w n ie j często z a r g u m e n ta c j ą filo z o fic z n ą . Z d a r z a ją się te ż lic z n e p o w tó rk i. A u to r, j a k g d y b y n ie d o w ie r z a ją c w ła s n y m są d o m , w e r y f ik u je je p rz y p o m o cy c o ra z to n o w y c h
k r y te r ió w , n a w ra c a , p rz y p o m in a , ażeb y ty lk o w y ra ż o n a m y ś l b y ła j a s n a i z ro z u m ia ła d la c z y te ln ik a . N a g ro m a d z o n y m a t e r i a ł d o w o d o w y n ie je s t w p ra w d z ie z b y t b o g a ty ilo ścio w o , a le za to p o s ia d a sw ó j c ię ż a r g a tu n k o w y . K s ią ż k a M ü h le n a n ie z a w ie ra z b y t w ie lu p rz y p isó w , te je d n a k , k tó r y c h d o s ta rc z a , są n a p r a w d ę p o tr z e b n e i w n o szące. C ało ść o d z n a c z a się s ta r a n n o ś c ią , p o w a g ą i s o lid n o ś c ią b a d a ń . D la te g o te ż m im o w y siłk u , ja k ie g o w y m a g a od c z y te ln ik a s tu d io w a n ie teg o d z ie ła , o d k ła d a się go po p r z e c z y ta n iu z p ra w d z iw y m z a d o w o le n ie m i s a ty s f a k cją.
E d w a r d O z o r o w s k i
Y v es C o u g a r , L ’Eglise. De sa i n t A u g u s t i n à l’é p o q u e m o d e r n e , P a ris Щ7'0', L es É d itio n s d u C eft, ss. 483.
P o w y d a n iu o b sz e rn e g o s tu d iu m z e k le z jo lo g ii w c zesn eg o ś r e d n io w ie c z a (L ’E ccle sio lo gie d u h a u t M o y e n - Â g e , P a r is 1968), z n a k o m ity te o lo g f r a n c u s k i Y. С o n g a r o p u b lik o w a ł k o le jn e dzieło, w k tó r y m p r z e d s ta w ił ro z w ó j h is to ry c z n y n a u k i o K o ściele, p o cząw szy od św . A u g u s ty n a aż do c z a só w o b e c n y c h . P r a c a ta u k a z a ła się w s e r ii H i
st o ir e d e s d o g m e s ja k o d ru g i to m (tom I w y sz e d ł w o p ra c o w a n iu P. D i a s a i T h. C a m e l o t a i n o si ty t u ł L ’Eglise. D es o rig in e s à sa in t A u g u s t i n ) s y n te ty c z n e g o o m ó w ie n ia d z ie jó w e k le z jo lo g ii k a to lic k ie j i n ie m a l je d n o c z e ś n ie z o s ta ła w y d a n a w ję z y k u n ie m ie c k im (Die L e h r e v o n d e r K i r c h e v o n A u g u s t i n u s bis z u r G e g e n w a r t , F r e ib u r g im B. 1970) w k o le k c ji H a n d b u c h d e r D o g m e n g e s c h i c h te .
Ze w sz e c h m ia r słu sz n e w y d a ją się r a m y czaso w e, p r z y ję te w p r e z e n to w a n y m s tu d iu m . N a u k a b o w ie m św . A u g u s ty n a o K o śc ie le s ta n o w i p r a w d z iw y k a m ie ń m ilo w y w ro z w o ju p r a w d e k le z jo lo g ic z n y c h i p e łn i ro lę lin ii d e m a r k a c y jn e j, d z ie lą c e j e k le z jo lo g ię n a p rz e d a u g u - s ty ń s k ą i p o a u g u s ty ń s k ą . T a k ż e fa k t, iż p o c z ą tk i c h r z e ś c ija ń s tw a o raz p ie rw s z e 4 w ie k i p a tr y s ty k i są w ty m w zg lę d z ie o k re s e m n ie z m ie r n ie w a ż n y m a z a ra z e m b a rd z o p ło d n y m , d o m a g a ł się o d d z ie ln e g o o p ra c o w a n ia teg o w y c in k a c z a su p rz e z o d rę b n y c h sp e c ja lis tó w . I n n e p o s tę p o w a n ie p ro w a d z iło b y n ie u c h r o n n ie do n ie p o ż ą d a n y c h s k r ó tó w lu b w rę c z
d y le ta n c k ie g o p o tr a k to w a n ia p ro b le m u . M o ż n a b y n a w e t p o s ta w ić p y ta nie, czy n ie n a le ż a ło b y tu jeszcze d o k o n a ć b a rd z ie j szczeg ó ło w eg o p o
