od.nowa ®
cena: ? zł
Pra w o k onstytu cyjne
Prawo
konstytu- cyjne
sta n p
raw ny lip iec
202 0 r .
Autor:
Bogusław Gąszcz
oprAcowAnie redAkcyjne i korektA:
Centrum Korekty | www.centrumkorekty.pl projekt okłAdki i ukłAdu typogrAficznego:
Martyna Bargiel | www.martynabargiel.pl skłAd i łAmAnie:
Adam Niezbecki
fotogrAfiA nA okłAdce:
© Martyna Bargiel Wydanie I Bielsko-Biała 2020 Druk lipiec 2020
isBn: 978-83-66572-72-0 Wydawnictwo Od.NOwa 43-300 Bielsko-Biała ul. Mieszka I 38 tel. 33 822 90 90
33 822 97 97
e-mail: biuro@wydawnictwo-odnowa.pl strona: www.wydawnictwo-odnowa.pl
cena: 19,90
Spis treści
Wykaz skrótów 8
Wstęp 9
Preambuła Konstytucji rpz dnia 2 kwietnia 1997 r. 11
dziAł i. Rzeczpospolita [art. 1–29 KONstytucji] 12
Pytania kontrolne nr 1 24
dziAł ii. Wolności, prawa i obowiązki człowieka i obywatela
[art. 30–86 KONstytucji] 25
i. Zasady ogólne 25
1. Zasada nienaruszalności i poszanowania
godności człowieka 26
2. Zasada wolności człowieka 26
3. Zasada równości wobec prawa i zakaz dyskryminacji 28 4. Zasada równouprawnienia kobiet i mężczyzn 29 5. Zasady związane z nadaniem i ochroną
polskiego obywatelstwa 30
6. Zasada ochrony mniejszości narodowych i etnicznych 30
ii. Wolności i prawa osobiste 31
1. Wolności i prawa związane z ochroną życia, zdrowia i wolności
osobistej człowieka 31
2. Zasady odnoszące się do odpowiedzialności karnej 36 3. Zasady odnoszące się do pozostałych praw
i wolności osobistych 39
iii. Wolności i prawa polityczne 44
1. Wolność zgromadzeń 44
2. Wolność zrzeszania się 46
3. Prawo dostępu do służby publicznej 48
4. Prawo do informacji o działalności organów
władzy publicznej 48
5. Czynne prawa wyborcze 49
6. Prawo do składania petycji, wniosków i skarg 49
iV. Wolności i prawa ekonomiczne, socjalne i kulturalne 50
1. Ochrona własności i dziedziczenia 50
2. Zasady dotyczące pracy i zabezpieczenia społecznego 51
3. Prawo do ochrony zdrowia 53
4. Prawo do nauki 53
5. Prawa rodziny i dziecka 54
6. Zasada wolności nauki 55
7. Obowiązek ochrony środowiska 56
8. Obowiązek pomocy w zaspokajaniu potrzeb
mieszkaniowych obywateli 56
9. Obowiązek ochrony konsumentów 56
V. Środki ochrony wolności i praw 57
1. Prawo do odszkodowania za bezprawne działanie
organów państwa 57
2. Możliwość zaskarżenia orzeczeń i decyzji wydanych
w I instancji 60
3. Prawo do skargi konstytucyjnej 61
4. Prawo do pomocy Rzecznika Praw Obywatelskich 62
Vi. Obowiązki 62
Pytania kontrolne nr 2 63
dziAł iii. Źródła prawa [art. 87–94 KONstytucji] 65
i. Źródła prawa powszechnie obowiązującego 65
1. Tryb zmiany Konstytucji 66
ii. Hierarchia źródeł prawa 68
iii. Zasady i tryb ogłaszania aktów prawnych 69
iV. Ratyfikacja umów międzynarodowych i ich wypowiedzenie 76
V. Umowa międzynarodowa jako źródło prawa 82
Vi. Rozporządzenie jako źródło prawa 83
Vii. Akty prawa wewnętrznego jako źródło prawa 84 Viii. Akty prawa miejscowego jako źródło prawa 86
Pytania kontrolne nr 3 87
dziAł iV. Sejm i Senat [art. 95–125 KONstytucji] 89
i. Informacje ogólne 89
ii. Wybory i kadencja 91
1. Zasady wyborcze do Sejmu 91
2. Zasady wyborcze do Senatu 93
3. Konstytucyjny tryb i warunki wyborów do parlamentu
oraz skrócenie kadencji 95
4. Stwierdzenie ważności wyborów i protest wyborczy 97
iii. Posłowie i senatorowie 98
1. Niepołączalność funkcji 98
2. Immunitet 100
3. Ograniczenia w prowadzeniu działalności gospodarczej 102
4. Kluby, koła i zespoły poselskie 103
iV. Organizacja i działanie Sejmu oraz Senatu.
Proces ustawodawczy 103
1. Osoby mające prawo uczestnictwa
w posiedzeniach parlamentu 104
2. Przedmiot obrad na posiedzeniach parlamentu 105
3. Regulaminy Sejmu i Senatu 106
4. Organy Sejmu i Senatu 107
5. Zgromadzenie Narodowe 114
V. Proces ustawodawczy 115
1. Obywatelska inicjatywa ustawodawcza 119
2. Projekty pilne 120
Vi. Referendum 120
Pytania kontrolne nr 4 121
dziAł V. Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej
[art. 126–145 KONstytucji] 125
i. Rola Prezydenta rp 125
ii. Zasady wyboru Prezydenta rp oraz jego kadencja 128 iii. Niemożność sprawowania urzędu przez Prezydenta rp
i opróżnienie urzędu 130
iV. Konstytucyjne kompetencje Prezydenta rp 131
1. Akty urzędowe Prezydenta rp 134
V. Odpowiedzialność Prezydenta rp 138
Pytania kontrolne nr 5 139
dziAł Vi. Rada Ministrów i administracja rządowa
[art. 146–162 KONstytucji] 142
i. Funkcje i zadania Rady Ministrów 142
ii. Skład Rady Ministrów i kompetencje
jej poszczególnych organów 144
1. Prezes Rady Ministrów 144
2. Rada Ministrów 145
3. Ministrowie 146
4. Pełnomocnik Rządu 146
5. Działy administracji rządowej 147
6. Terenowy organ administracji państwowej 147
7. Służba cywilna 149
iii. Procedura powołania Rady Ministrów 150
iV. Odpowiedzialność członków Rady Ministrów 152 1. Wotum nieufności wobec Rady Ministrów i ministra 153
2. Wotum zaufania 154
V. Dymisja Rady Ministrów 154
Pytania kontrolne nr 6 155
dziAł Vii. Samorząd terytorialny [art. 163–172 KONstytucji] 157
i. Jednostki samorządu terytorialnego 157
ii. Zadania publiczne jednostek samorządu terytorialnego 160
1. Zadania publiczne gminy 160
2. Zadania publiczne powiatu 161
3. Zadania publiczne województwa 161
iii. Dochody jednostek samorządu terytorialnego 162 iV. Organy jednostek samorządu terytorialnego 164
V. Referendum lokalne 165
Vi. Nadzór nad działalnością samorządu terytorialnego 165
Vii. Prawo zrzeszania się 166
Pytania kontrolne nr 7 167
dziAł Viii. Sądy i Trybunały [art. 173–201 KONstytucji] 168
i. Informacje ogólne 168
ii. Sądy 170
1. Sądy powszechne 170
2. Sąd Najwyższy 174
3. Sądy administracyjne 179
4. Status sędziego 181
5. Udział obywateli w sprawowaniu
wymiaru sprawiedliwości 184
6. Krajowa Rada Sądownictwa 184
iii. Trybunał Konstytucyjny 187
1. Kompetencje Trybunału Konstytucyjnego 188 2. Rozstrzyganie sporów kompetencyjnych 189 3. Podmioty uprawnione do wystąpienia z wnioskiem
do Trybunału Konstytucyjnego 190
4. Postępowanie przed Trybunałem Konstytucyjnym 191 5. Składy orzekające Trybunału Konstytucyjnego 198 6. Forum rozpoznania spraw przez
Trybunał Konstytucyjny 200
7. Orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego
rozstrzygające sprawę 201
8. Pytanie prawne sądu 203
9. Organizacja Trybunału Konstytucyjnego 204 10. Status sędziów Trybunału Konstytucyjnego 205
iV. Trybunał Stanu 206
1. Kompetencje Trybunału Stanu 206
2. Członkowie Trybunału Stanu 207
3. Postępowanie przed Trybunałem Stanu 207 4. Przedawnienie ścigania deliktu konstytucyjnego
i przestępstw 210
5. Kary za popełnienie deliktu konstytucyjnego
i przestępstw 211
Pytania kontrolne nr 8 212
dziAł iX. Organy kontroli państwowej i ochrony prawa
[art. 202–215 KONstytucji] 214
i. Najwyższa Izba Kontroli 214
1. Zakres i kryteria kontroli nik 214
2. Postępowanie kontrolne 215
3. Obowiązki informacyjne nik 217
4. Organy nik 217
ii. Rzecznik Praw Obywatelskich 220
iii. Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji 222
Pytania kontrolne nr 9 223
dziAł X. Finanse publiczne [art. 216–227 KONstytucji] 224
i. Informacje ogólne 224
ii. Ustawa budżetowa 225
iii. Narodowy Bank Polski 227
Pytania kontrolne nr 10 230
dziAł Xi. Stany nadzwyczajne [art. 228–234 KONstytucji] 231 i. Zasady ogólne odnoszące się do wszystkich stanów wyjątkowych 231 ii. Stan wojenny, stan wyjątkowy i stan klęski żywiołowej 232 iii. Ograniczenia praw i wolności człowieka i obywatela
w czasie stanów nadzwyczajnych 235
Pytania kontrolne nr 11 239
Odpowiedzi do pytań kontrolnych 240
Wykaz skrótów k.c. – Kodeks cywilny k.k. – Kodeks karny
k.k.w. – Kodeks karny wykonawczy
k.p.a. – Kodeks postępowania administracyjnego k.p.k. – Kodeks postępowania karnego
k.r.i o. – Kodeks rodzinny i opiekuńczy k.wyb. – Kodeks wyborczy
u.s.w. – ustawa o samorządzie województwa
9
Wstęp
Oddajemy w Twoje ręce kolejną książkę z serii Last Minute, tym razem po- święconą prawu konstytucyjnemu. Jeżeli potrzebujesz wsparcia przed eg- zaminem albo chcesz sprawdzić swoją wiedzę dotyczącą Konstytucji, do- brze trafiłeś!
Nasza formuła All Inclusive to syntetyczne opracowanie mające wiele zalet – zawiera tylko niezbędne informacje:
• przedstawione w niezwykle przejrzystej formie;
• z wykorzystaniem wielu tabel i diagramów;
• z licznymi fragmentami wyroków Trybunału Konstytucyjnego, ułatwia- jącymi zrozumienie i zapamiętanie informacji;
• z pytaniami kontrolnymi, dzięki którym upewnisz się, że wiesz już wszystko!
Oprócz Konstytucji rp z dnia 2 kwietnia 1997 r. w książce omówiono wiele powiązanych z nią ustaw, takich jak:
• ustawa z dnia 24 lipca 2015 r. – Prawo o zgromadzeniach;
• ustawa z dnia 20 lipca 2000 r. o ogłaszaniu aktów normatywnych i niektó- rych innych aktów prawnych;
• ustawa z dnia 5 stycznia 2011 r. – Kodeks wyborczy;
• ustawa z dnia 9 maja 1996 r. o wykonywaniu mandatu posła i senatora;
• ustawa z dnia 21 stycznia 1999 r. o sejmowej komisji śledczej;
• ustawa z dnia 8 sierpnia 1996 r. o Radzie Ministrów;
• ustawa z dnia 14 marca 2003 r. o referendum ogólnokrajowym;
• ustawa z dnia 15 września 2000 r. o referendum lokalnym;
• ustawa z dnia 4 września 1997 r. o działach administracji rządowej;
• ustawa z dnia 23 stycznia 2009 r. o wojewodzie i administracji rządowej w województwie;
• ustawa z dnia 24 czerwca 1999 r. o wykonywaniu inicjatywy ustawodaw- czej przez obywateli;
• ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym;
• ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym;
• ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie wojewódzkim;
10
• ustawa z dnia 13 listopada 2003 r. o dochodach jednostek samorządu terytorialnego;
• ustawa z dnia 27 lipca 2001 r. – Prawo o ustroju sądów powszechnych;
• ustawa z dnia 8 grudnia 2017 r. o Sądzie Najwyższym;
• ustawa z dnia 25 lipca 2002 r. – Prawo o ustroju sądów administracyjnych;
• ustawa z dnia 12 maja 2011 r. o Krajowej Radzie Sądownictwa;
• ustawa z dnia 30 listopada 2016 r. o organizacji i trybie postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym;
• ustawa z dnia 26 marca 1982 r. o Trybunale Stanu;
• ustawa z dnia 23 grudnia 1994 r. o Najwyższej Izbie Kontroli;
• ustawa z dnia 29 grudnia 1992 r. o radiofonii i telewizji;
• ustawa z dnia 29 sierpnia 2002 r. o stanie wojennym oraz o kompetencjach Naczelnego Dowódcy Sił Zbrojnych i zasadach jego podległości konstytu- cyjnym organom Rzeczypospolitej Polskiej;
• ustawa z dnia 21 czerwca 2002 r. o stanie wyjątkowym;
• ustawa z dnia 18 kwietnia 2002 r. o stanie klęski żywiołowej;
• Regulamin Sejmu z dnia 30 lipca 1992 r.;
• Regulamin Senatu z dnia 23 listopada 1990 r.
Jesteśmy pewni, że dzięki temu wszystkie niewiadome znikną, a nasza wspól- na przedegzaminacyjna podróż stanie się czystą przyjemnością!
redAkcjA
Preambuła Konstytucji rP
z dnia 2 kwietnia 1997 r.
„W trosce o byt i przyszłość naszej Ojczyzny,
odzyskawszy w 1989 roku możliwość suwerennego i demokratycznego stanowienia o Jej losie,
my, Naród Polski – wszyscy obywatele Rzeczypospolitej, zarówno wierzący w Boga
będącego źródłem prawdy, sprawiedliwości, dobra i piękna, jak i nie podzielający tej wiary,
a te uniwersalne wartości wywodzący z innych źródeł,
równi w prawach i w powinnościach wobec dobra wspólnego – Polski, wdzięczni naszym przodkom za ich pracę, za walkę o niepodległość okupioną
ogromnymi ofiarami, za kulturę zakorzenioną w chrześcijańskim dziedzictwie Narodu i ogólnoludzkich wartościach,
nawiązując do najlepszych tradycji Pierwszej i Drugiej Rzeczypospolitej, zobowiązani, by przekazać przyszłym pokoleniom wszystko, co cenne z ponad
tysiącletniego dorobku,
złączeni więzami wspólnoty z naszymi rodakami rozsianymi po świecie, świadomi potrzeby współpracy ze wszystkimi krajami dla dobra Rodziny
Ludzkiej,
pomni gorzkich doświadczeń z czasów, gdy podstawowe wolności i prawa człowieka były w naszej Ojczyźnie łamane,
pragnąc na zawsze zagwarantować prawa obywatelskie, a działaniu instytucji publicznych zapewnić rzetelność i sprawność,
w poczuciu odpowiedzialności przed Bogiem lub przed własnym sumieniem, ustanawiamy Konstytucję Rzeczypospolitej Polskiej
jako prawa podstawowe dla państwa
oparte na poszanowaniu wolności i sprawiedliwości, współdziałaniu władz, dialogu społecznym oraz na zasadzie pomocniczości umacniającej uprawnienia obywateli i ich wspólnot.
Wszystkich, którzy dla dobra Trzeciej Rzeczypospolitej tę Konstytucję będą stosowali,
wzywamy, aby czynili to, dbając o zachowanie przyrodzonej godności człowieka,
jego prawa do wolności i obowiązku solidarności z innymi,
a poszanowanie tych zasad mieli za niewzruszoną podstawę Rzeczypospolitej Polskiej”.
