Maria Dayczak-Domanasiewiczowa
Wiślica, zabezpieczenie i ekspozycja
wykopalisk
Ochrona Zabytków 16/3 (62), 60-61
W o j e w ó d z t w o w a r s z a w s k i e : P race k o n serw a to rsk ie prow ad zon o w zak resie d o k u m en ta cji dla 110 o b iek tó w , a b u d o w la n o -m o n ta żo w e przy 20 o b ie k tach arch itek tu ry na łączn ą su m ę 3.094.136 zł. z b u d żetu cen tra ln eg o oraz 1.889.527 zł z b u dżetu teren o w eg o . K o n serw a cją ob jęto 2 z esp o ły z a b y tk ó w ru ch om ych . U ż y t k o w n icy p row ad zili d o k u m en ta cję dla 82 ob iek tów , prace b u d o w la n e przy 153 ob iek tach . 7 zesp o łó w z a b y tk ó w ru ch om ych poddano k o n serw a cji z fu n d u sz ó w u ży tk o w n ik ó w . W ram ach in w e sty c ji cen tra ln y ch przep row ad zon o p race k o n ser w a to rsk ie przy zesp o le p a ła co w y m w R a d ziejo w ica ch na su m ę 1.520.571 zł.
W śród w a żn iejszy ch prac k o n serw a to rsk ich zn a la zły się n a stę p u ją c e ob iek ty: C hrzęsne — zesp ó ł pod w orsk i, P u łtu sk — zam ek , ratu sz, d aw n a k a n o n ia , Jorda- n o w ice — dw ór, S ie d lc e — pałac, C iech an ów — ratusz, P łock — k a m ien ice, J a b łonna — zesp ó ł p ałacow y.
M i a s t o W a r s z a w a : P race b u d o w la n o -m o n ta żo w e p row ad zon o przy 19 ob iek tach a rch itek tu ry za b y tk o w ej na su m ę 321.900 zł z b u d żetu cen tra ln eg o oraz 670.000 zł z b u d żetu teren o w eg o . Zarząd In w e sty c ji O b iek tów Z a b y tk o w y ch p ro w a d ził d o k u m en ta cję dla 6 o b iek tó w arch itek tu ry oraz fin a n so w a ł p race b u d o w lan e przy 6 ob iek tach na łączn ą su m ę 21.452.000 zł. K o n serw a cja z a b y tk ó w ru ch o m ych objęła: 3 zesp o ły fin a n so w a n e z b u d żetu cen tra ln eg o na su m ę 786.000 zł, 6 z e sp o łó w z b u d żetu in w e sty c y jn e g o cen tra ln eg o na su m ę 4.914.000 zł oraz 6 z e sp o łó w fin a n so w a n y ch przez różn ych u ży tk o w n ik ó w na su m ę 590.000 zł.
G łó w n y m i o b iek tam i, przy k tórych prow ad zon o prace b u d o w la n o -m o n ta żo w e, b y ły : W ilan ów — z esp ó ł p a ła co w o -p a rk o w y , Ł azien k i — p ałac, K ró lik a rn ia —■ pałac, p a ła cy k Szu stra, m u ry obronne S ta reg o M iasta, zam ek U ja zd o w sk i, k ościół N M P na N o w y m M ieście. O sobnym za g a d n ien iem tech n iczn y m b y ło p rzesu n ięcie k ościoła N M P na L eszn ie.
W o j e w ó d z t w o w r o c ł a w s k i e : P race k o n serw a to rsk ie prow ad zon o w za k resie d ok u m en tacji dla 20 o b iek tó w a rch itek tu ry , b u d o w la n o -m o n ta ż o w e przy 14 ob iek tach na ogóln ą su m ę 3.045.585 zł z b u d żetu cen tra ln eg o oraz 2.725.117 zł z b u d żetu teren o w eg o . P rzep row ad zon o k o n serw a cję 4 zesp o łó w za b y tk ó w ru chom ych.
Z w a żn iejszy ch o b iek tó w p od d an ych zab iegom k o n serw a to rsk im w y m ie n ić n a leży: N iem cza — zam ek, M ięd zy lesie — S u k ien n ice, G orzanów — zam ek , S trzelin — rotunda rom ańska, Ś w in y — zam ek, L uboradz — pałac, Jaw or — zesp ó ł p o-
k lasztorn y, L w ó w ek — m u ry obronne.
M i a s t o W r o c ł a w : W za k resie d o k u m en ta cji p row ad zon o p race przy 9 ob iek ta ch arch itek tu ry oraz p race b u d o w la n e przy 10 o b iek ta ch na łączn ą sum ę 2.427.078 zł z b u d żetu cen tra ln eg o i 690.000 zł z b u d żetu teren o w eg o . W p lan ie in w e sty c ji teren o w y ch p row ad zon o prace b u d o w la n e przy 2 o b iek ta ch na ogóln ą su m ę 1.778.700 zł (d. p ałac b isk u p i oraz k ościół M arii M agdaleny). O bjęto k o n ser w acją 7 zesp o łó w za b y tk ó w ruch om ych . U ż y tk o w n icy fin a n so w a li d o k u m en ta cję dla 2 o b iek tó w arch itek tu ry i prace b u d ow lan e przy 18 o b iek ta ch na ogóln ą s u m ę 15.766.533 zł.
Do w a żn iejszy ch prac k o n serw a to rsk ich n a le ż y za liczy ć: zesp ó ł p ob ern ard yń sk i, d. k lasztor p rem on stran tów , a rsen a ł m iejsk i, szereg k a m ien ic m iejsk ich .
W o j e w ó d z t w o z i e l o n o g ó r s k i e : W za k resie d o k u m en ta cji prow ad zon o prace dla 18 ob iek tów , a b u d o w la n o -m o n ta żo w e przy 14 o b iek ta ch arch itek tu ry na łączn ą su m ę 6.131.513 zł z b u d żetu cen tra ln eg o oraz 1.535.674 zł z b u d żetu t e renow ego. U ży tk o w n icy fin a n so w a li d o k u m en ta cję oraz prace b u d o w la n o -m o n ta żow e dla 6 o b iek tó w a rch itek tu ry na ogóln ą su m ę 7.035.500 zł.
D o w a żn iejszy ch ob iek tów , przy k tórych p row ad zon e b y ły p race k o n serw a to r sk ie, n a leży zaliczyć: B rody — pałac, G łogów — zam ek p ia sto w sk i, K ożu ch ów — ratu sz i zam ek, Ż ary — zam ek i ratusz, M ięd zyrzecz — zam ek, Ł a g ó w — zam ek, Ż agań — zam ek.
Jak ju ż p od k reślon o na w stę p ie , p od su m ow an ie prac k o n serw a to rsk ich nie ob jęło w ie lu pozycji, jak np. prace k o n serw a to rsk ie na W a w elu w K rak ow ie, prace a rch eo lo g iczn e i prace p la có w ek m u zea ln y ch .
o p r a c o w a ł M a r ia n P a ź d z i o r
O dkrycia a rch eo lo g iczn e, d okonane w o sta tn ich la ta ch w ob ręb ie istn ie ją c e j k o leg ia ty g o ty ck iej i w jej oto czen iu w ram ach prac Z esp o łu B ad ań nad P o lsk im Ś red n io w iecze m (U n iw ersy tetu W arszaw sk iego i P o lite c h n ik i W a rsza w sk iej), w y m agają, ze w zg lęd u na w y ją tk o w ą w a rto ść n a u k o w ą i h isto ry czn ą stw o rzen ia w a ru n k ó w u m o żliw ia ją cy c h sta łą ek sp ozycję.
Wiślica, zabezpiecze
nie i ekspozycja w y
kopalisk
Lipowiec, ruiny zamku
Jeżów,
dw ór ren e
sansowy
N ad w y k o p a lisk a m i poza k o ścio łem , tj. m isą ch rzcieln ą którą ok reśla się jako p ozostałość po p ierw o tn y m b a p ty steriu m ch rześcija ń sk im obrządku w sch o d n ieg o (IX w.), oraz fu n d a m en ta m i p rzed rom ań sk iego kościoła m u ro w a n eg o z X w. i d o b u d ow an ej do n iego, od p ołu d n ia, k a p licy grobow ej za p ew n e z X I w . (por. Z espół B ad ań nad P o lsk im Ś red n io w iecze m U n iw e r sy te tu W arszaw sk iego i P o litech n ik i W arszaw sk iej. S p raw ozd an ia 1959 r., W arszaw a 1962, a rty k u ły Z. W artołow sk iej i W. A n to n iew icza ) p o w sta je p a w ilo n o k o n stru k cji żelb eto w ej przezn aczon y do ich za b ezp ieczen ia i trw a łej ek sp o zy cji. C zęść w n ętrza p a w ilo n u obiega galeria, która u m o żliw i w ch o d zą cy m o b ejrzen ie ca ło ści zarysu fu n d a m en tó w przed zejściem na ich poziom . C ałościen n e okna od p ołu d n ia i półn ocy, osad zon e w k o n stru k cji s t a lo w ej i a lu m in io w ej, dostarczą ob fito ść św ia tła d zien n ego. O becnie p a w ilo n jest w sta n ie surow ym . W b ieżą cy m roku p rzew id zia n e je s t za ło żen ie m. in. in sta la cji e lek try czn ej i k lim a ty za cy jn ej oraz rob oty w y k o ń czen io w e.
W e w n ętrzu k o leg ia ty częścio w o o d sło n ięto fu n d a m en ty daw nej k o le g ia ty r o m ań sk iej z X I w . z tró jn a w o w ą kryp tą, której g ip so w ą posad zk ę zdobi pośrodku d e koracja figu raln a, ryta i w y p e łn io n a czarną pastą, w ob ram ien iu o m o ty w a ch ro ślin n y ch i sy m b o liczn y ch p rzed sta w ien ia ch zw ierzęcy ch , w y k o n a n a za p ew n e ok. 1170— 1180 r N ad ty m i zn a lezisk a m i położon o w la ta ch 1961— 1962 na p oziom ie p o sad zk i ob ecn ego k ościoła strop o lek k iej k o n stru k cji sta lo w ej. W u b iegłym roku w zm ocn ion o i za b ezp ieczon o m ur fu n d a m en to w y n a w y od stron y p ołu d n iow ej, od sło n ię ty na sk u tek p row ad zon ych prac arch eologiczn ych .
Ś r ed n io w ieczn y zam ek, m u row an y z m iejsco w eg o ła m an ego w a p ien ia ju r a jsk ie go na zap raw ie w a p ie n n o -p ia sk o w e j, od końca X V III w. jest w ru in ie (ryc. 1). B ad an ia a rch itek to n icz n e w y k o n a ł m gr inż. arch. J. F razik, d o k u m en ta cję h is to ryczną — m gr O. Z agórow sk i, m eto d ę k o n serw a cji ruin opracow ała m gr in ż arch. W. Ł op atow a, p rojek t a r ch itek to n icz n o -k o n serw a to rsk i — m gr inż. arch. L. S ta - ch o w sk i — PK Z O ddział K rak ow sk i.
D otych czas (od 1961 r.) od gru zow an o za sy p a n e części ruin, zab ezp ieczon o k orony m u rów oraz za b ezp ieczo n o i częścio w o zrek o n stru o w a n o zew n ętrzn y obw ód m u rów przygródka. W ob rębie zam k u o d sło n ięto spod gruzu w ie le dobrze zach ow an ych k o leb k o w y ch sk le p ie ń p iw n ic, p arteru i I p. jak ró w n ież w ie le fr a g m en tó w cera m ik i go ty ck iej, ren esa n so w ej i p óźn iejszej. O d słon ięto ró w n ież poziom p ierw o tn eg o b ru k ow an ego d zied ziń ca zam k ow ego. W sk rzy d le p ółn ocn ym u łożono n ow ą p osad z kę ceglan ą, w y k o n a n ą na p o d sta w ie od n a lezio n y ch fra g m en tó w p ierw o tn ej oraz częścio w o zrek o n stru o w a n o k la tk ę sch o d o w ą z X V II w . w n a rożn ik u p o łu d n io w o - w sch od n im .
P rzy za b ezp iecza n iu koron y m u rów zam ku za sto so w a n o m eto d ę n a stęp u jącą: po zd jęciu ro zlu źn io n y ch w ierzch n ic h w a r stw m uru w y k o n u je się izo la cję poziom ą przy u życiu w od ood p orn ego m a teria łu na b azie b itu m iczn ej (A bizol). N a stęp n ie rek o n stru u je się rozeb ran e w ie r z c h n ie w a r stw y m uru w u k ład zie, ściśle w ed łu g sp orządzonej uprzed n io in w en ta ry za cji fo to g ra ficzn ej, u k azu jącej stan przed roz biórką. U w zg lęd n ia się przy tym drobne u zu p ełn ien ia w ątk u , ja k ie zaleca pro jek ta n t, w ry so w u ją c je b ezp ośred n io na p lan szach fo to g ra ficzn y ch . M etoda ta, s p e ł n iając p o stu la ty k o n serw a to rsk ie pod w zg lęd em tech n iczn y m , je s t ró w n ież za d o w a la ją ca w za k resie w y m o g ó w p la sty czn y ch . W cześn iej za sto so w a n o ją przy za b ezp iecza n iu ruin zam ku w O grodzieńcu (m gr inż. arch. W. Ł opatow a, PK Z Oddz.
K rak ow sk i). '
R ek o n stru o w a n e p a rtie m u ró w przygródka, w y k o n a n e w an alogiczn ym m a te r ia le i u k ład zie w ą tk u k a m ien n eg o , odgranicza się od p ierw o tn y ch za pom ocą p ask ów z b lach y cy n k o w ej, u łożonej p ła sk o w sp oinach. C zęści zrek on stru ow an ych n ie w y p ro w a d za n o do p ełn ej w y so k o ści. K orona ich p o trak tow an a je s t jako lin ia prosta.
Jed en z n ie lic z n ie za ch o w a n y ch m u ro w a n y ch szla ch eck ich d w orów p iętrow ych (ryc. 2). Z b u d ow an y w d w óch fazach w ciągu p ierw szej p o ło w y X V I w. (do r. 1544) z m ie jsc o w e g o ła m a n eg o p ia sk o w ca na za p ra w ie w a p ie n n o -p ia sk o w e j ze znaczną d om ieszk ą g lin y. W cią g u X IX w . b y ł d w u k ro tn ie od n aw ian y. R em ont k o n se r w a torsk i w la ta ch 1957— 1962 p rzep ro w a d ził O ddział K ra k o w sk i PK Z (d okum entacja h isto ry czn o -k o n serw a to rsk a — m gr M. D ayczak , b adania a rch itek to n iczn e — inż. arch. К . N aw oik , p ro jek t a r ch itek to n icz n o -k o n serw a to rsk i — m gr inż. arch. J. Ptak).
S ta n zach ow an ia dw oru w 1957 r. b y ł bardzo zły: z a w ilg o ce n ie m urów , sp ę k a n ie ścian, zn iszczon a w ięźb a d ach ow a i p ok rycie oraz d rew n ia n e stropy. S y lw e tę szp eciła d rew n ian a nad b u d ow a baszty, znaczne ob n iżen ie dachu oraz d rew n ian a
