Odsetki

Edward Muszalski

Odsetki

Palestra 10/2(98), 9-19

Nr 2 (98) Odsetki

kim jego członkom stałego udziału. Koledzy rzeszowscy oczekują więc

wskazania im drogi w yjścia w takiej sytuacji.

W końcu należy odnotować, że również środowisko rzeszowskie uważa

za celow e rozpoczęcie publikowania artykułów z zakresu historii adw o­

katury polskiej, co niew ątpliw ie zachęci kolegów i ich rodziny do

„otwarcia szkatuł” i nadsyłania znajdujących się w ich posiadaniu do­

kum entów i przyczynków z tej dziedziny. „Palestra”, zachowując w peł­

ni swój dotychczasowy dorobek naukowy, powinna— zdaniem dyskutan­

tów — stać się atrakcyjnym organem całej adwokatury, organem od­

zwierciedlającym całokształt zjawisk i zmian, zachodzących w tym śro­

dowisku.

EDWARD MUSZALSKI

Odsetki

Ja k o in sty tu c ja p ra w a cyw ilnego, odsetki — Wraz ze zm ian a m i u stro jo w y m i — do zn ały zm ian y co do sw ego c h a ra k te ru i fu n k cji.

W gospodarce k a p ita listy c z n e j o d se tk i są z reg u ły — ze stro n y d łu ż n ik a — w y ­ nag ro d z en ie m za k o rz y sta n ie z k a p ita łu w ierzy ciela i w iąż ą się z k re d y te m k r ó tk o lu b długoterm inow ym , a prócz tego są one rów n ież częścią odszkodow ania i uzu­ p e łn ie n ia odszkodow ania za czyny niedozw olone oraz za niew łaściw e w y k o n an ie obow iązków um ow y. W gospodarce socjalisty czn ej o d se tk i z n a jd u ją zasto so w an ie głów nie ze w zględu n a p o trze b y d yscypliny fin an so w e j w sto su n k a c h m iędzy je d ­ n o stk a m i g o spodarki uspołecznionej uczestniczącym i w obrocie oraz w sto s u n ­ k a c h z b an k a m i, p rzy c zy n ia jąc się w te n sposób do k o n tro li ren to w n o śc i p rze d ­ się b io rstw d ziała ją cy ch n a za sa d ach ro z ra c h u n k u gospodarczego o raz do te r m i­ now ego w y k o n y w an ia zobow iązań. 1 W reszcie w gospodarce p ry w a tn e j, nie u spo­ łecznionej, ró w n ież u w y d a tn ia się ro la o d se tek ja k o śro d k a p rzy m u su przyczy­ n iająceg o się do term in o w eg o w y k o n y w an ia zobow iązań.

W obu u stro ja c h w aż n a je st ro la o d se tek p rzy odszkodow aniach ja k o re k o m ­ p e n s a ty za n ie k o rz y sta n ie (pozbaw ienie ko rzy stan ia) z pieniędzy. P o n ad to w obu u stro ja c h odsetk i sta n o w ią za ch ę tę do oszczędzania, do grom ad zen ia zasobów n a przyszłe w iększe w y d a tk i ze stro n y osób p ry w a tn y c h , k tó re lo k u ją sw e oszczęd­ ności w pow ołanych d o tego in sty tu cjach .

O d setk i będące sp e cja ln y m ro d za jem zobow iązania d a n ia sta n o w ią ś w i a d ­ c z e n i e u b o c z n e . N iew ażność zobow iązania głów nego pociąga za sobą n ie w a ż ­ ność zobow iązania dodatkow ego co do odsetek, ale n ie odw rotnie. O dsetki dzielą zw y k le los zobow iązania głów nego, choć nie zaw sze ta k byw a. Je d n a k ż e po p o w ­ s ta n iu zobow iązania głów nego d o datkow e zobow iązanie z a p ła ty od setek u z y sk u je d o pew nego sto p n ia b y t odrębny, przy czym zobow iązanie to ró ż n i się co d o czasu i sposobu spełnienia, p rze d a w n ia się oraz w ygasa niezależnie od d ługu głów nego.

i W. C z a c h ó r s k i : Z a ry s p r a w a z o b o w ią z a ń — C zęść o g ó ln a , 2 w y d ., 1963, P W N , s t r . 84.

(O E d w a r d M u s z a l s k i Nr 2 (98)

P rz y k ła d u zn a n ia te j zasad y odrębnego b y tu odsetek z n a jd u je m y w tezie: „ W n ie sien ie pozw u o su m ę k a p ita ło w ą sam o przez się n ie pociąga za so b ą sk o n ­ s u m o w a n ia sam odzielnego ro szczen ia z ty tu łu o d se tek od tego k a p ita łu ” (SN

4.I.1S50 r. C 1759/49 P P 50/10/170 t.u .g l.ap r. W. S ied le c k ie g o 2; k w e stia dotyczyła n o w e g o .pow ództw a o r e n tę za czas w cześn iejszy n iż zasąd zo n a p rz e d te m i sam y ch

o d se tek ). x

K odeks cyw ilny z ro k u 1964, pod o b n ie ja k p rze d tem k odeks zobow iązań, nie o k r e ś la p o ję cia odsetek, p o zo staw ia jąc to o k re śle n ie n a u c e p raw a. U staw odaw cy u w a ż a li je z re sz tą i d a w n ie j za po jęcie zro zu m iałe pow szechnie i n ie bud zące w ą t­ pliw ości. P rz ez odsetk i rozum ie się św iad czen ie za k o rzy sta n ie z cudzych p ie ­ n ię d zy , obliczone w sto su n k u p ro cen to w y m — od s tu je d n o ste k — zazw yczaj ro c z n ie . T a k p o d aje też to o k re śle n ie n ajn o w szy sło w n ik ję zy k a polskiego (pod r e d a k c ją p ro f. W itolda D oroszew skiego): „ O d s e t e k : 1. (Liczba je d n o ste k p rz y p a ­ d a ją c a n a k ażd e 100 je d n o ste k d a n e j całości, p ro cen t. 2. P ro c e n t od k a p ita łu .”

P o zo sta w iam tu n a uboczu k w e stię m ożności obliczania o d se tek od innych rze czy za m ie n n y ch niż pieniądze, a w ięc k w e stie ro zró żn ia n ia p rzychodów n a t u ­ r a ln y c h od c y w iln y ch . 3

Z aró w n o po jęcie odsetek, ja k i re g u ły p ra w n e ich dotyczące s ą dosyć p ro ste i w y d a ją s ię pow szechnie zrozum iałe. A je d n a k dziw ić m oże, ja k i dlaczego -w p ra k ty c e sąd o w ej są o n e n ie p re c y z y jn ie stosow ane.

Z is to tą rzeczy, że odsetk i s ą „należn o ścią uboczną” (art. 466 ik.c.), w ią ż ą się p rze­ p isy i d o m n ie m a n ia p ra w n e :

a) p rze lew w ierzy teln o ści o b ejm u je rów n ież zaległe odsetk i (art. 509 § 2 k.c. — ta k ja k a rt. 170 § 2 k.z.),

b) zabezpieczenie hipoteczne w ierz y teln o ści o b ejm u je te ż zabezpieczenie odsetek za d w a o s ta tn ie la ta przed lic y ta c ją (art. 194 p ra w a rzeczow ego pozostał n a d a l -w m ocy — a rt. I I I pkt; 3 przep. w p r. k.c.),

c) zabezpieczenie w ierz y teln o ści z a sta w em o b e jm u je ta k ż e roszczenie o odsetki, je śli n ie są one p rzed aw n io n e (art. 314 k.c. — p odobnie ja k a rt. 260 p r. rz.),

d) o d se tk i u le g a ją za sp o k o je n iu w p la n ie p o d ziału fu n d u szó w z egzekucji n ie ru c h o m o śc i w ró w n y m s to p n iu z n ależn o ścią (art. 1025 k.p.c. w ed łu g k ateg o rii w ty m a rty k u le w y m ien io n y ch oraz a rt. 1035 i n ast. k.p.c.), z ty m je d n a k o g ra n i­ c z en iem o p ła t za u ży tk o w an ie w ieczyste te re n u i o p ła t za u ży tk o w a n ie b u d y n ­ k ó w sta n o w iąc y ch w łasność p ań stw a , że ty lk o za o sta tn ie d w a la ta p rze d p rz y ­ są d z e n ie m w łasności, a pozostałe w k a te g o rii 7 a rt. 1025 § 3 k.p.c.,

e) d łu ż n ik m oże zw rócić p rze d m io t pożyczki p rze d te rm in e m (w b r a k u p rz e ­ c iw n e g o w yraźn eg o zastrzeżenia), choćby pożyczka b y ła o procentow ana. O becnie b o w ie m te rm in sp e łn ie n ia św iad czen ia poczy tu je się w raz ie w ątp liw o ści za za­ strz e ż o n y n a k o rzy ść d łu ż n ik a (art. 457 k.c.), odp ad ł zaś przep is co do niedozw o­ lonego z w ro tu pożyczki o p ro ce n to w a n e j p rze d te rm in e m (uchylony a rt. 440 § 2 k.z.) O bow iązek p ła ce n ia o d se tek n ie w y n ik a sam p rzez się z sam ego f a k tu p o w ­ s ta n ia każdego zobow iązania głów nego, lecz m a sw e źródło w s z c z e g ó l n y m t y t u l e 4.

K o d ek s cyw ilny z 1964 r. z a w ie ra w a rt. 359 § 1 n a s tę p u ją c ą z a s a d ę o g ó l n ą :

J S p o só b o z n a c z e n ia i s k r ó ty o ra z część s f o r m u ło w a ń te z o rz e c z e ń p r z y ję to w e d łu g Z . T r y b u l s k i e g o : B ib lio g ra fia p r a w a c y w iln e g o 1 p r o c e s u c y w iln e g o za l a t a 1915— 1960, W a rsz a w a 1963.

> L . D o m a ń s k i : I n s t y t u c j e k o d e k s u z o b o w ią z a ń — C zęść o g ó ln a , 1936, s. 411. < R . L o n g c h a m p s d e B a r i e r : Z o b o w ią z a n ia , 1 w y d ., 1939, s. 42 (§ 9.II).

Odsetki ₁₁

„§ 1. O dsetki od su m y p ie n ięż n ej n a le ż ą s ię ty lk o w ted y , gdy to w y n ik a z czynności p ra w n e j alb o z u staw y , z orzeczenia są d u , p ań stw o w e j ko m isji a rb itra ż o w e j lu b z decyzji innego w łaściw ego organu.

2. Jeżeli w ysokość odsetek nie je st w in n y sposób określona, należą się odsetki u staw o w e.”

B rzm ienie to różni się od p o przednio obow iązującego a rt. 86 k.z. sty listy c zn ie : za m ia st „ty lk o w ów czas” m a m y obecnie „ty lk o w te d y ”, za m ia st „w ierzyciel m oże żądać odsetek od n ależ n y ch (...)” je s t te ra z k ró tsz y te k s t „o dsetki (...) n a le ż ą się ”, a w ięc ^ekst b a rd z ie j o b iektyw ny. Z am iast sfo rm u ło w a n ia d aw nego „gdy to w y n ik a z um ow y, zw y czaju lu b u s ta w y ” (w ym ieniono 3 podstaw y) obecne w y li­ czenie je st obszerniejsze, b o z a w ie ra 5 p o d staw : z czynności p ra w n e j (1) albo z u sta w y (2), z orzeczenia są d u (3), p ań stw o w e j k o m isji a rb itra ż o w e j (4) lu b z d e­ cyzji innego w łaściw ego o rg a n u (5).

(1) P rzez c z y n n o ś ć p r a w n ą ro zu m ieć n ależy um ow y d w u stro n n e, trz y - s tro n n e (np. k o n tra k ta c ja z u d ziałe m P ań stw o w eg o Z a k ła d u Ubezpieczeń) i w ie ­ lo stro n n e, ja k ró w n ie ż czynności je d n o stro n n e (np. przy rzeczen ie p u bliczne — ogło­ szenie — a rt. 919 i n a s t. k.c.) U m ow a m oże o k reśla ć odsetk i ta k za czas p rz e ­ szły, ja k i n a przyszłość od istn iejące g o zobow iązania pieniężnego, m oże te ż p rz e ­ w id y w ać o d se tk i od przyszłych, jeszcze n ie istn iejący c h zobow iązań. O dsetki m ogą s ię n ależeć z m ocy um ó w in d y w id u a ln y ch , ja k i z m ocy um ów n ie in d y w id u a l- n y ch (szablonow ych): z um ow y p rz y stą p ie n ia (np. odbiorcy gazu z gazow nią m iejską), z re g u la m in u (art. 385 k.c.; d a w n ie j a rt. 71 k.z.), z um ow y w zorcow ej,

ty p o w ej (art. 384 k.c.; d aw n ie j a rt. 72 k.z.). (

G dy do z a w arcia um ow y w y m ag a n a je s t fo rm a p ise m n a (art. 73 k.c.) albo gdy um ow a b y ła z a w a rta n a p iśm ie (a rt. 77 k.c.), za strze że n ie um ow ne o d se tek p o ­ w in n o b y ć te ż stw ie rd z o n e pism em , ja k o d odatkow e u zu p e łn ia ją ce u m ow ę. 5

(2) O dsetki z u s t a w y . O bow iązek p ła ce n ia o d se tek p rze w id zia n y je st w k o ­ deksie cyw ilnym w a rt. 481 (zm ieniony d aw n y a rt. 248 k.z.), k tó ry , ja k o n a jw a ż ­ n iejszy i m a jąc y n ajp o w szech n iejsze zastosow anie, trz e b a tu w y su n ąć n a pierw sze m iejsce. A rty k u ł te n głosi: „§ 1. Jeżeli d łu ż n ik opóźnia się ze sp e łn ie n iem św ia d ­ czen ia pieniężnego, w ierzy ciel m oże żądać o d se tek za czas opóźnienia, chociażby n ie poniósł ża d n ej szkody i chociażby opóźnienie było n a s tę p stw e m okoliczności, za k tó re dłu żn ik odpow iedzialności n ie ponosi.”

S ta ra to rzy m sk a za sa d a : in bonae fid e i co n tra ctib u s e x m o ra usurae d e b e n tu r ° — w um ow ach dob rej w ia ry n a le ż ą się o d se tk i za zw łokę. W ierzyciel m oże żądać o d se tek za czas opóźnienia św iad czen ia pieniężnego. P rzy p o m n ieć tu należy , ż? ju ż kodeks zobow iązań w a rt. 243, ta k ja k obecnie kodeks cyw ilny w a rt. 476, p rz y ją ł zasadę p ra w a rzy m sk ieg o : dies in te rp e llâ t p ro h o m in e — dzień w zyw a za człow ieka — sam te rm in u p o m in a się o z a p ła tę d ługu — sam dzień sta w ia d łu ż­ n ik a w zwłoce. Z asa d a t a obyw a się bez p o trze b y a k tu szczególnego sta w ia n ia w zw łoce d łu żn ik a przez w ezw anie, n ieg d y ś w ym aganego przez k.c. N apoleona (art. 1139), w y zn a jąc y za sa d ę p rze ciw n ą: dies no n in te rp e llâ t p ro hom in e, p o d ­ k re ś la n ą przez k o m e n ta to ró w fra n c u sk ic h . 7 A le tego szczególnego a k tu ju ż n ie w y m ag ał kodeks cyw ilny n ie m ie ck i z ro k u 1896.

s L . D o m a ń s k i , o p . c it., s. 414.

« T . D y d y ń s t l : S ło w n ik ła c iń s k o -p o ls k i d o ź r ó d e ł p r a w a r z y m sk ie g o , 1883 (pod M o ra , z w ł.: I. 47, D . 19.1).

7 N a p r z y k ła d V . M a rc a d ê : E x p lic a tio n th é o r iq u e e t p r a tiq u e d u C o d e N a p o le o n , t. IV , 1839, § 510, s. 413 (p o d a r t . 1139).

12 E d w a r d M u s z a l s k i 2 (98)

Sam f a k t n ie d o trz y m a n ia te rm in u zo bow iązuje do z a p ła ty odsetek zw łoki bez w zględu n a p rzyczynę zw łoki (orzeczenie G K A 10.11.1950 r. VI.16.A.l/50. PU G 50/4/93 — t.u.). S am f a k t n ie d o trz y m a n ia te rm in u zobow iązań p o ciąg a z a sobą obow iązek z a p ła ty odsetek zw łoki, chociażby należność głów na zo stała n a s tę p n ie uiszczana (GK A 28.IV.1950 r. III.A . 83/50 PU G 50/6/156 t.u.).

Je d n a k ż e d łu ż n ik m oże n ie ponosić odpow iedzialności, gdy trz e b a ją p rzy p i­ sać osobie trze cie j. Na p rz y k ła d o dbiorca to w a ru n ie je s t obow iązany do z a ­ p ła ty odsetek zw łoki w w y p ad k u , g d y opóźnienie w zapłacie należn o ści za to w a r d ostarczony w drodze in k a sa n a s tą p iło n a sk u te k czynności m a n ip u la c y jn y c h m iędzy b an k ie m dostaw cy a b an k ie m o dbiorcy (GKA 2.X.1951 r. I A 204/51 PU G 52/10/390 — t.u.). B ank, k tó ry b ezzasad n ie odm ów ił do k o n an ia zleconego p rzelew u, obow iązany je s t do p o k ry c ia odsetek zw łoki z a o k ręs, o k tó ry p rze k aza n ie kw o ty zostało opóźnione (GKA 12.1.1953 r. I.A .681/52 P U G 53/6/230 — t.u.). Nie m ożna je d n a k żądać od d łu ż n ik a — poza o d se tk am i — jeszcze o dszkodow ania za zw łokę w w y k o n a n iu zobow iązania pieniężnego, o p ie ra ją c to żąd an ie n a w zroście cen po upły w ie te rm in u p łatności, gdyż w zro st cen n ie pozostaje w zw iązk u przy czy ­ now ym z n ie w y k o n a n ie m zobow iązania, ja k ró w n ież nie je st n o rm a ln y m n a ­ stę p stw em zw łoki d łu ż n ik a (w yrok SN z 14.XII.1948 r. L u C 482/48 PP/50/3/123 — t.u.gl.czjkr. A lfre d a O hanow icza, P N 49/5-6/406 — t.).

Je że li są d w ed łu g sw ego u z n a n ia za są d za ty tu łe m odszkodow ania su m ę m n ie j­ szą n iż ż ą d an a przez pow oda (na p o d sta w ie a rt. 343 daw nego k.p.c., ipóźniej a rt. 330 tegoż k.p.c., tj. z r. 1950, a obecnie a rt. 322 now ego k.p.c.), to od zasądzonej su m y n ależ ą się odsetki n a z a sa d a c h ogólnych; przepis k.p.c. n ie d aje p o d sta w do p rz e k re śle n ia m ocy o b o w iąz u ją ce j p ra w a m a te ria ln e g o (art. 86 i 248 k.z.; obecnie 359 i 481 k.c.) co do o d se tek (SN 23.IV.1949 W a C 341/48 D P P 50/3/61). N a p o d sta w ie a rt. 248 k.z. (obecnie 481 k.c.) d łu ż n ik je st obow iązany u iścić odsetki, choćby n ie pop ad ł w zw łokę w ro zu m ien iu a rt. 243 § 2 k.z. (obecnie 476 k.c.) (SN 13.IX.1949 r. C 531/49. N P 50/5-6/463 — t ) .

W ierzyciel m oże w ra z ie zw łoki d łu ż n ik a żądać p o n ad to — prócz odsetek — n a p ra w ie n ia szkody n a za sa d ach ogólnych (art. 481 § 3 k.c.; d aw n ie j 248 § 3 k.z.).

W a rt. 248 § 3 k.z. (obecnie 481 § 3 k.c.) chodzi o d o datkow e odszkodow anie, czyli o tę część odszkodow ania,, k tó ra p rzy u w zg lęd n ien iu o d se tek p o k ry je szkodę d o zn an ą przez w ierzy ciela w sk u te k sp ó źn ien ia s ię d łu ż n ik a z w y k o n an ie m zobo­ w ią z a n ia pieniężnego. Ł ączne odszkodow anie u zy sk an e z ty tu łu odsetek i n a z a sa d ach ogólnych n ie m oże przew yższać ogólnej szkody m a ją tk o w e j doznanej przez w ierz y cie la (SN 28.IV.1958 r. 2 CR 460/57 Zb. O. 59/2/53 — t.u. R P E 59/1/331 — t.).

O d setk i w ięc należ ą się z za sa d y licząc od uchybionego te rm in u sp ła ty zobo­ w ią z a n ia pieniężnego. T en pogląd w s p ie ra ją też tezy z w y ro k u S ąd u N ajw yższe­ go: o d se tk i n a le ż ą się za sam o opóźnienie (248 § 1 k.z.), a w ięc jako sui gen eris k a r a za opóźnienie, choćby w ierz y cie l n ie poniósł w sk u te k opóźnienia ża d n ej szkody. W ty m w łaśn ie w y cz erp u je się fu n k c ja od setek za opóźnienie. W ierzyciel m oże n a d to żądać dodatkow ego o dszkodow ania (SN 14.XI.1963 r. I CR 870/62, O SN 64/210).

O dm ien n y pogląd (w zw ią zk u ze szczególnym ro d za jem odszkodow ania: pow ód- - p ra c o w n ik żą d ał re n ty w y ró w n a w c ze j n a sk u te k w y p a d k u w k o p aln i w ęgla), k tó ry w y d a je m i się m ocno k w e sty jn y i ja k b y cofający b ieg dziejów , za w iera in n y w y ro k S ąd u N ajw yższego, w m y śl k tó re g o zobow iązanie odszkodow aw cze, m a ją c e sw e źródło w n a ru sz e n iu przez p rac o d aw cę obow iązku bhp, n ie je s t zo­ b o w iązan iem z- a rt. 248 § 1 k.z. D a ta w y m ag a ln o śc i tego ro szczen ia n ie w y sta rc z a

Nr 2 (98) Odsetki ₁₃

jeszcze do u sta le n ia, że dłu żn ik obow iązany je st płacić o d se tk i za opóźnienie (art. 248 § 1 k.z.). W ym ag an e je s t p o n ad to stw ie rd z en ie, że d łu ż n ik je s t w zw łoce (art. 243 § 1 k.z.). Z arazem w ytoczenie pow ództw a n ależ y u w ażać z a jednoznaczne z w ezw an iem do sp e łn ie n ia św ia d cz en ia <SN 31.1.1962 r. 3 CR 524/61, OSN 53/66).

K odeks cy w iln y p rz e w id u je odsetki, jeżeli ktoś użył sw ych pien ięd zy w c u - d z y m i n t e r e s i e i m a p ra w o żądać ich zw ro tu ; osobam i ty m i są :

— p ro w a d zą cy cudzą sp ra w ę bez zlec en ia (art. 753 § 2 k.c. — ta k ja k a rt. 117 k.z.),

— p rzy jm u jąc y zlecenie (art. 742 k.c.; a rt. 508 k.z.), — przechow aw ca (art. 842 k.c.; a rt. 530 k.z.), — bio rący do u ży w a n ia (art. 713 k .r.; a rt. 425 k.z.).

T ak sam o n ależ ą się odsetki w w y p ad k a ch , gdy k to ś trz y m a c u d z e p i e ­ n i ą d z e p o z a c z a s p o t r z e b y i obow iązany je st do zw ro tu , gdyż używ a cudzych pien ięd zy bez p raw n eg o ty tu łu . T ak w ięc pow in ien p ła c ić o d se tk i:

— p rz y jm u ją c y zlecenie (zleceniobiorca), gdy p rz e trz y m u je cudze pieniądze (art. 741 k.c.; a rt. 507 k.z., w k tó ry m b y ł w y raz „ k a p ita ł” z a m ia st „pien iąd ze”), — obow iązany do w y d a n ia niesłusznego w zbogacenia i z w ro tu św iadczenia n ie ­

należnego (art. 410 k.c.; a rt. 133 k.z.),

— k u p u ją c y od chw ili, w k tó re j uzyskał m ożność k o rz y sta n ia z n ab y teg o p r a ­ w a (w ynika to z ogólniejszego b rzm ien ia art. 481 k.c., a p rze d tem ze szcze­ gólnego p rze p isu a rt. 338 k.z.).

W ypadek, gdy k u p u ją c y o d stę p u je od um ow y z pow odu w ad y rzeczy i obow ią­ za n y je st zw rócić rzecz, sp rze d aw ca zaś p ow inien zw rócić o trz y m a n ą cenę z u s ta ­ w ow ym i odsetkam i (art. 328 k.z.), rozw iązan y je st obecnie ogólnym i p rzepisam i k.c. '(art. 560 § 2, a rt. 493 i 494), w k tó ry ch nie m a w p ra w d zie w zm ianki o od­ setk ach , jed n ak że w y d aje się — w m y śl zasady w yżej om ów ionej: dies in te rp e llâ t

pro hom ine — że od te rm in u należności należ ą się odsetki.

W p rzep isach ustaw o w y ch o k reśla ją cy c h p o d sta w ę żą d an ia odsetek p rze w id y ­ w an e są zarazem z reg u ły odsetk i ustaw ow e, o k tó ry c h w ysokości niżej.

N a m ocy deleg acji u sta w o w e j rozporządzenie R ady M in istró w z 6.IX.1958 r. (Dz. U. z 1958 r. N r 57, poz. 255) d aje p o d sta w ę a d m in istra c jo m państw ow ych dom ów m ieszkalnych do p o b ie ra n ia o d se tek za zw łokę. T ak iej p o d sta w y — w ch a­ ra k te rz e zasady pow szechnej — n ie m a d la a d m in istra c ji dom ów spółdzielczych i p ry w a tn y c h . W spółdzielniach m oże być ta k a p o d sta w a z a w a rta w sta tu c ie i w o p ie ra jąc ej się n a n ie j u ch w ale w aln eg o zg rom adzenia spółdzielni. W dom ach p ry w a tn y c h zaś p odstaw ę m oże sta n o w ić um ow a stro n , bez p rz e k ra c z a n ia je d n a k dozw olonych odsetek m ak sy m aln y ch . N ie w yłącza to w y k o rz y sta n ia przez w ie rz y ­ ciela w spom nianego w yżej ogólnego przep isu a rt. 481 k.c.

Na mocy delegacji ustaw o w ej, zarząd zen ia u sta la ją c e ogólne w a ru n k i dostaw i b ranżow e w a ru n k i do staw p rz e w id u ją obow iązek z a p ła ty odsetek za zw łokę obok k a r um ow nych. O ich w ysokości niżej.

(3) (4) Z o r z e c z e n i a s ą d u l u b p a ń s t w o w y c h k o m i s j i a r b i t r a ­ ż o w y c h należą się o d se tk i żą d an e przez pow oda lu b pow oda w zajem nego i z a ­ sądzone przez sąd. U znanie przez sąd niższego odszkodow ania niż żą d an e nie w yłącza odsetek, ja k to w y n ik a z cytow anego w yżej orzeczenia S ąd u N ajw yż­ szego z 23.IV.1949 r.

P o w sta je k w estia, czy z b ra k u in n y c h po d staw m ogą b y ć żąd an e odsetk i jako środek po n ag lający w y k o n an ie zobow iązania, nie koniecznie pieniężnego, u zn a­ nego przez sąd? Ś rodek ten pcd nazw ą a strein te rozw inęło orzecznictw o fra n c u s ­

14 E d w a r d M u s z o U k i N r 2 (98)

k ie w w ie k u X IX , ja k o o d rę b n ą in sty tu c ję n a w e t p rz y zobow iązaniach czynienia lu b za n ie ch a n ia, a n ie ty lk o d an ia.

(5) O prócz o rzeczeń sąd o w y ch i a rb itra ż o w y c h w chodzą jeszcze w ra c h u b ę o r z e c z e n i a w ł a d z przenoszące w łasn o ść i zobow iązujące do d o p ła t lu b p rz y ­ zn a ją c e odszkodow ania, a w ięc n p . w ład z ro ln y c h p rzy re a liz a c ji re fo rm y ro ln ej, w ład z o rze k ają cy c h w yw łaszczenie itd.

*

O d j a k i e j d a t y n a le ż ą się o d se tk i i ja k je liczyć?

G dy w y n ik a ją one z um cw y, to w ed łu g o k re ślo n e j w n ie j d aty . Je że li zaś są one o p a r te ty lk o n a ustaw ie, to w m y śl za sa d y ogólnej dies in te rp e llâ t pro h om ine

od d a ty p ła tn o śc i, czyli w y m ag aln o ści (art. 455 k.c.), a ściślej — w łącznie z n a s ­

tęp n y m d n ie m p o p ła tn o śc i (art. 111 § 2 k.c.) D a ta t a m oże być w y ra źn ie w s k a ­ z a n a w u sta w ie, ja k np. w a rt. 48 p k t 2 i w a rt. 103 u sta w y z 28.IV.1936 r . — p ra w o w ekslow e (Dz. U. z 1936 r. N r 37, poz. 282) lu b też doro zu m ian a, ja k np. przez użycie z w ro tu „niezw łocznie” w a rt. 174 u sta w y z 25.11.1964 r. — kodeks ro d zin n y i o piekuńczy (Dz. U. z 1964 r. N r 9, poz. 59).

Zgodnie z ty m poglądem szczególną k w e stię w y ja ś n ia S ąd N ajw yższy: w m yśl a rt. 240 k.z. (obecnie a rt. 472 i 473 k.c.) w zw iązk u z a rt. 243 k.z. (obecnie 476 k.c.) o d se tk i zw łoki n a le ż ą się od d n ia w y m ag aln o ści długu. P rz y o p a rty m n a ty tu le cy w iln o p ra w n y m z a o p atrz en iu p ła tn y m m iesięcznie o d se tk i zw łoki w w ysokości 8% b ie g n ą od d a ty p ła tn o śc i k a ż d e j zaległej r a ty m iesięcznej (SN 27.X.1956 r. I CR 248/56 Zb. O. 58/3/66 — z.u.; P Z S 57/10/61 — t.). W y jaśn ia te ż S ąd N ajw y ż­ szy, że przez ch w ilę w ym ag aln o ści d łu g u n ależ y ro zu m ieć chw ilę, w k tó re j n ie ty lk o d łu g je st już w y m ag aln y , lecz za raze m dłu żn ik pop ad ł ju ż w opóźnienie, a za te m p rz y d łu g a ch te rm in o w y c h n ależ y p rzez chw ilę w y m ag aln o ści rozum ieć ch w ilę n a d e jśc ia te rm in u , a p rzy d łu g ach b ez te rm in o w y c h — ch w ilę w ezw ania. W ezw anie ze stro n y w ierzy ciela n ie w y m ag a ża d n ej form y, m oże być u stn e lub n a piśm ie. U sta lo n a ju d y k a tu r a p rzy jm u je, że w ytoczenie pow ó d ztw a należy u w aż ać za w ezw an ie d łu ż n ik a d o sp e łn ie n ia św iadczeń zgłoszonych w pozw ie (SN 24.XI.1962 r. I I I P R 55/62, O SP iK A 1963, poz. 239 — t.u. i n o tk a K.P.).

Z godnie z ty m poglądem d e k re t z 24.XII.1952 r. o przew ozie p rze sy łek i osób kolejam i (Dz. U. z 1953 r. N r 4, poz. 7; a rt. 115; d e k re t te n cy to w an y będzie d a le j w sk ró cie ja k o „D K P ”) n o rm u je opro cen to w an ie odszkodow ań w te n spo­ sób, że odsetk i liczyć n ależ y od d n ia p ła tn o śc i roszczenia, p rzy czym w edług przepisów w ykonaw czy ch : przy roszczeniach z ty tu łu n a d p ła t — od dn ia p o b ra ­ n ia n a d p ła ty , a z ty tu łu n ie d o b o ru — od d n ia za p ła ty , k tó re j dotyczy niedobór. O rzecznictw o, n ie ste ty , n ie w y d a je się p rzy jm o w ać pow yższego poglądu ja k o sta łe j i bezw zględnej no rm y . W y pow iedziano bow iem ró w n ież o dm ienne tezy. W edług je d n e j z n ic h o d se tk i za są d za się o d chw ili w ezw an ia d łu ż n ik a do za­ p ła ty , za k tć r ą to chw ilę m oże być u w aż an e b ąd ź doręczenie pozw u, b ąd ź też in n a fo rm a p o d an ia do w iadom ości d łu ż n ik a o istn ie n iu szikody p rze d w n iesien iem pozw u (Sąd W ojew ódzki d la W ojew . W arsz. 11.V.1956 r. I II C r 704/56 PU G 57/5/193 — t.u.). W edług zaś in n e j tezy, w ra z ie niooznaczenia te rm in u p łatności a n i w um ow ie, a n i w ustaw ie, obow iązek uiszczenia odsetek m oże p o w stać do ­ piero od c h w ili w ezw an ia d łu ż n ik a przez w ierzy ciela do zasp o k o jen ia roszczenia (SN 7.V.1959 r. 3 Cr 669/58 PUG 60/7/240 — t.u.).

Sposób o b liczania dni w y ja ś n ia ją tezy orzeczeń arb itrażo w y ch . Je że li w ięc z a ­ p ła ta zo stała d o k o n an a później niż n a stę p n e g o d n ia roboczego p o te rm in ie p ła t­ ności, to do o k resu opóźnienia w licza się zaró w n o pierw szy dzień po te rm in ie

N r 2 (98) Odsetki 15

p ła tn o śc i, ja k i dzień, w k tó ry m d o k o n an o z a p ła ty (OKA W arszaw a, 12.V.1959 r . I II 8 W a 173/59, O SPiK A 59/11/311 — t.u., P U G 59/7/3 — u). O d setk i zw łoki o b li­ cza się za w szy stk ie d n i opóźnienia b ez w zględu n a to , czy są to d n i roboczte, czy te ż w o ln e od p ra c y . (GKA 13.1.1960 r. X V I 342/59, O S P iK A 60/1/164 — t.u ., P U G 60/4/3 — u).

O b l i c z a n i a o d s e t e k zw ło k i o d n a l e ż n o ś c i r a t a l n y c h m o ż n s d okonyw ać w edług w zoru p roponow anego p rze z sędziego S zcz ersk ie g o 8:

c .m .p .(m + l)

x = ---, gdzie c = k a p ita ł (bądź rata ), 24.100

m ■= liczb a m iesięcy p = sto p a p rocentow a.

D o uproszczenia p e titu m pozw u i se n te n c ji w y ro k u słu ż y ć m oże p rzy ję cie p o ję­ cia śre d n ie j d a ty płatn o ści, k tó re b yw ało sto so w an e w p ra k ty c e przed w ojną. N a p rz y k ła d jeżeli n ależn o ść 200 zł (rata) p ła tn a je st co m iesiąc z góry, a n a zaległość- s k ła d a ją się r a ty z p ro c e n ta m i p ra w n y m i (8 %) od u chybionych te rm in ó w od p ie r­ w szego stycznia do pierw szego w rz e śn ia w łącznie, czyli za 9 m iesięcy, to ś re d n ia d a ta p ła tn o śc i je s t p ie rw sz y m a ja i w y sta rc zy w y ja ś n ić t o w pozwie, w sk a z u ją c zaległość 200 zł X 9 = 1 800 złotych z o d se tk a m i od śre d n ie j d a ty płatnością a w p e titu m p ro sić o zasąd zen ie 1 800 zł z 8 % od 1.V.1965 r.

Szczególną k w e stią d la je d n o ste k g o sp o d ark i uspołecznionej w zw iązk u z p o ­ stę p o w an ie m a rb itra żo w y m i w y k o n aln o ścią orzeczeń OKA z o stała w y ja ś n io n a w sposób n a s tę p u ją c y : jeżeli GK A w try b ie odw oław czym o d d aliła roszczenie co­ do suimy zasądzonej przez OKA, to obow iązek z w ro tu k w o ty z a in k a so w an ej n a p o d sta w ie w ykon aln eg o o rzeczenia OKA p o w sta je z c h w ilą w y d a n ia orzeczenia G K A ; od tego w ięc m o m e n tu rozpoczyna się bieg odsetek z a opóźnienie w z w ro c ie za in k a so w a n e j kw o ty (GKA 19.XII.1960 r. XIV-227/60, O SP iK A 61/3/182).

O d rę b n a za sa d a obow iązuje w k w e stii n ie w y k o n a n ia w te rm in ie u m o w y d a ­ r o w i z n y ze stro n y darczyńcy. W raz ie w ięc opóźnienia w za p ła cie d a ro w a n e j su m y pieniędzy, odsetk i za opóźnienie n ależ ą się dopiero od d n ia w yto czen ia po­ w ó d ztw a (art. 891 § 2 k.c.; a rt. 360 § 2 k.z.).

W ażne znaczenie m a k w e stia odsetek od su m y n ależ n ej z t y t u ł u c z y n u n i e d o z w o l o n e g o . Z n a n a je st tu rz y m sk a jeszcze zasad a: se m p e r m o ra m f u r

fa c ere v id e tu r — złodzieja zaw sze uw aża się za będącego w zw łoce. 9

W k o d ek sie N apoleona obok zasady, że w szelki ja k ik o lw ie k czyn człow ieka w y rz ąd z ają cy d ru g iem u szkodę obow iązuje tego, z czyjej w in y szkoda n a s tą p iła , do je j n a p ra w ie n ia (art. 1382), n ie podano w p ra w d zie zasad y , że n ale ż ą się o d se tk i od su m y odszkodow ania, je d n a k ż e za sa d ę tę u sta liło orzecznictw o fra n c u sk ie . W zorując się n a ty m o rzecznictw ie S e n a t R o sy jsk i p rzy in te rp re ta c ji a r ty k u łu 1382 stw ie rd z ił, że s ą d sto so w n ie do okoliczności sp ra w y m oże u znać prawo-poszkodow anego do p ro ce n tó w od przy zn an ej m u sum y, ja k ró w n ież u sta lić po­ cz ątek b iegu ty c h procentów . (S.C. 104/190610).

Z asa d a a rt. 134 k.z. zo stała dosłow nie p rz e ję ta d o k.c. z ro k u 1964 (art. 415 k.c.)- N ap raw ie n ie szkody to odszkodow anie, k tó re przy zasadzie p ełnego odszkodow a­ n ia z a n o rm a ln e n a s tę p s tw a czynu niedozw olonego (art. 361 k.c.; a r t. 157 § 2 i I. k.z.) o b ejm u je w y ró w n a n ie oczekiw anych korzyści n o rm aln y ch , a w ięc ta k ż e o d se

t-8 J . S z c z e r s k i : O b lic z a n ie su m y z a le g jy c h o d s e te k od p ie n ię ż n y c h św ia d c z e ń p e r io ­ d y c z n y c h , „ N o w e P r a w o ” 55/7—8/137.

9 T . D y d y ń s k i , op. c it. (pod M o ra : 1.8. § 1. c f 1.17.20* D.13. I, I.7.C.4, 7).

16 E d w a r d M u s z a l s k i Nr 2 (98)

k i o d d łu ż n e j su m y p ie n ięż n ej (w zw ią zk u z a rt. 363 k.c.; por. a rt. 159 zd. 1 k.z.). W yjaśni to n a jle p ie j p rz y k ła d : u tra c o n a przez k u p ca k orzyść m o g ła b y polegać n a ty m , że o trz y m a n ą ze sp rzed aży g otów ką m ógłby obracać, co przy n io sło b y m u dochód (SN 17.V.1947 r. C I I I 230/47, P iP l!48fl4; cy to w an e w P ra w ie C yw ilnym pod re d . W. Ś w ięcickiego, t. 1, s. 329, 351).

R ozw ażane m ogą być n a s tę p u ją c e d a t y j a k o p o c z ą t e k b i e g u o d s e t e k : 1) D a ta w y rz ą d z e n ia szkody (czynu niedozw olonego bądź fa k tu pow odującego odpow iedzialność) ja k o d a ta p o w sta n ia ty tu łu k om pensacyjnego (podobnie ja k p o w o łan y w yżej D K P, a rt. 115 p k t 4).

W sp ra w ie o m a n k o m om en tem p o w sta n ia zobow iązania je st albo d a ta szkody, albo d a ta je j u ja w n ie n ia , gdy n iem ożliw e je s t u sta le n ie ścisłej d a ty p o w sta n ia szkody. Co do p ła ce n ia od setek (art. (248 § 1 k.z.; obecnie nieco ró żn ią c y się a rt. 481 k.c.), to n a le ż y stw ie rd z ić po n ad to , czy d łu ż n ik je st w zwłoce, o czym decy­ d u je a rt. 243 § 1 k.z. (obecnie a rt. 476 k.c.) {SN 16.XII.1961 t. 2 CR 1139/60, OSN 63/4/81).

2) D ata ż ą d an ia o dszkodow ania (rek lam acji) ja k o d a ta n aw ią za n ia sto su n k u p raw n eg o m iędzy w ierzycielem a dłużnikiem . Może o n a być ła tw o u sta lo n a (tak w w y ja ś n ie n iu D K P, a rt. 115 ust. 4, p rzepisy w ykonaw cze: „ p k t 3: p rzy in n y c h roszczeniach od d n ia w n iesien ia w ażn ej re k la m a c ji lub w ezw an ia do z a p ła ty ”). W p ew n e j sp ra w ie o w y n ag ro d zen ie szkody w yrząd zo n ej czynem niedozw olonym orzeczono, że odsetk i p rz y słu g u ją w ierzycielow i (jednostce gosp o d ark i uspołecz­ n io n e j) od d a ty w ez w a n ia d łu ż n ik a (pracow nika, k tó ry przyw łaszczył sobie p ie­ niądze pracodaw cy) do za p ła ty . W b ra k u w cześniejszego w ezw ania za chw ilę w y m ag a ln o śc i długu, od k tó re j m ożna żądać odsetek, n ależy p rzy ją ć d a tę d o r ę ­ c z en ia d łu ż n ik o w i pozw u (S W. W oj. W arsz. 3.II.1956 r. III C r 2773/55, BM S 56/12/48 — t.u.gl.apr. Jerzeg o Ignatow icza).

3) D ata w y p ła ty odszkodow ania, gdy n a s tę p u je p o d staw ien ie w p ra w a p ie r­ w otnego w ierz y cie la (poszkodow anego now ego w ierzyciela) osoby trzeciej p łacącej z a d łu ż n ik a (art. 518 k.c.), zw łaszcza z a k ła d u ubezpieczeń (art. 828 ik.c.). T en now y w ierzyciel, n ie m a ją c w ypłaco n ej sum y, a sp e łn ia ją c doniosłą fu n k c ję społeczną n a p r a w y szkody, nie pow inien być w gorszym położeniu niż zw ykły w ierzyciel z m ocy a rt. 481 k.c.

4) D a ta w n ie sie n ia pczw u jako k rań c o w a , ostateczna m ożliw ość w b ra k u in ­ n y ch p odstaw . W arto tu w spom nieć, że ad w okaci i sędziow ie n a ziem iach b. K o n ­ g resów ki, w drodze zad aw n io n e j tra d y c ji nap o leo ń sk iej, u w aż ają za w łaściw e sto ­ sow anie te j o sta tn ie j daty, tj. ż ą d an ia i za są d zan ia odsetek od „d n ia w n iesien ia p o z w u ”. J e s t to stosow anie s ta n u p raw n eg o w ed łu g d aw niejszego b rzm ien ia k.c. N apoleona, bo od ro k u 1900 znow elizow ano w e F r a n c j i 11 a rt. 1133, u w aż ają c za d o sta te czn e w te j m ierze „p ro ste w ez w a n ie ” (sim ple so m m a tio n ) do zap łaty . O rze­ cznictw o fra n c u sk ie , zw łaszcza now sze, w y p o w iad a się z a k o m p en sacy jn y m c h a ­ r a k te re m odsetek i za liczeniem ich od d n ia żą d an ia lub też od d a ty w y rz ąd z en ia s z k o d y .12

Ż ałow ać je d n a k należy, że w kodeksie cyw ilnym nie w yrażono e xpressis verbis zasady, iż o d se tk i od k w o t z ty tu łu odszkodow ania za czyn niedozw olony n ależ ą się cd chw ili w y rz ąd z en ia szkody.

Z b ra k u um ow y o d se tk i są p ła tn e co ro k u z dołu, a jeżeli te rm in płatności su m y p ie n ięż n ej je s t k ró tszy niż ro k , to jednocześnie z za p ła tą su m y (art, 360 k.c.; o d m ie n n ie a rt. 87 k.z., gdzie b y ł te rm in półroczny).

1! L o i 7.IV.1900 D J 5. 1900. 4.43.

N r 2 (98) Odsetki 17

O d zaległych o d se tek w o ln o liczyć o d se tk i za opóźnienie (tzw. anatocyzm ) do­ pie ro od chw ili w yto czen ia o n ie pow ództw a, ch y b a że u m ow ą s tro n zaległości •zostały sk ap ita lizo w a n e, czyli doliczone do głów nej sum y już po ich p o w sta n iu (art. 482 k.c.; a rt. -249 k.z.). P o p rz ed n io przep is te n n ie u ch y b ia ł o dm iennym p rz e ­ pisom i zw yczajom h an d lo w y m (art. 249 § 2 k.z.). O becnie w obec pom inięcia w a rt. 359 k.c. zw yczaju, o ja k im b y ła m ow a w a rt. 86 k.z., w y d a je się, że pow ­ sta w a n ie przeciw nego zw yczaju p ra e ter legem je st niedopuszczalne. S k ap ita liz o w a­ nie z góry odsetek n ie je s t dopuszczalne n a w e t częściowo i ra ta m i, ty m sam ym w ięc nie je st dopuszczalna ta k ż e um ow a z gó ry o odsetki niezaleg łe „n a p ro ce n t s k ła d a n y ” (pogląd z a w a rty w u za sa d n ie n iu w y ro k u SN z 26.11.1960 r. 3 CR 922/59, OSN 61/3/70, s. 46).

W w y p a d k u częściow ej z a p ła ty określonego d łu g u w ierzy ciel m oże zaliczyć w p ła tę przed e w szy stk im n a zw iązan e z tym długiem zaległe n ależności uboczne, do k tó ry c h w łącza się koszty i o d se tk i (art. 451 k.c.; nieco o dm iennie a rt. 212 § 2 k.z.). K w estia, czy k o szty m ogą być oprocentow ane, n ie je st w y ja śn io n a do­ sta te czn ie i w p ra k ty c e n ie z d a rz a ją się ż ą d a n ia o p ro ce n to w an ia kosztów . Jeśli są to koszty p o w sta łe p rzed w ytoczeniem pow ództw a, k tó re m ogą sta n o w ić p rze d ­ m io t osobnego roszczenia, w y d a je się, że n ie m a przeszkód do ż ą d an ia i zasądzenia

odsetek.

T akaż sa m a zasad a zaliczan ia n a jp ie rw n a koszty p ostępow ania, potem n a od­ se tk i i w k ońcu n a k a p ita ł o bow iązuje p rzy podziale fu n d u szó w z egzekucji nieruchom ości (art. 1026 § 2 k.p.c.).

Je ż e li odsetk i zasądzone są so lid a rn ie od p ozw anych w procesie, to w n a s tę p ­ nym procesie reg reso w y m z pow ództw a tego pozw anego, k tó ry n ależność uiścił p rzeciw ko d rugiem u, te n o sta tn i n ie m oże się sk u te cz n ie p rze ciw sta w iać żądaniu z w ro tu od niego zapłaconych odsetek (SN 30.IV.1957 r. 3 CR 340/56, OSN 59/1/8).

Co do p o k w i t o w a n i a o d s e t e k , zaleca się w y m ie n ien ie w k w icie w y ra ź ­ nie i szczegółowo, co się k w itu je : o trzy m an ą k w o tę p ieniężną, od ja k ie j sum y dłu g u , za ja k i czas (do ja k ie j daty) o raz w ed łu g ja k ie j sto p y procen to w ej. W b ra k u bow iem w yraźnego b rz m ie n ia k w itu m a ją m oc d o m n iem an ia: 1) z p o k w ito w an ia z a p ła ty sum y d łużnej w y n ik a d o m n ie m a n ie z a p ła ty n ależności ubocznych, czyli kosztów i odsetek; 2) z p o k w ito w an ia św iad czen ia okresow ego (odsetek za w s k a ­ zan y okres) w y n ik a dom niem anie, że sp ełn io n e zo stały ró w n ież św iadczenia o k re ­ sow e w y m ag a ln e w cześniej (zapłacone zo stały odsetk i w cześniejsze) (art. 466 k.c.; a rt. 224 k.z.).

W y s o k o ś ć o d s e t e k u s t a w o w y c h o k reśla w ed łu g a rt. 359 § 3 k.c. ro z­ porządzenie R ad y M inistrów . Może ono też zakazać za strze g an ia i p o b ie ra n ia od­ se te k w yższych, k tó re o k reśla się jako m ak sy m aln e. W ym ienione rozporządzenie zo stało w y d a n e 23.XII.1964 r. w sp ra w ie o k re śla n ia w ysokości odsetek u staw ow ych i m a k sy m a ln y c h (Dz. U. z 1964 r. N r 47, poz. 321). O dsetki u staw o w e określono n a 8 %, a m ak sy m a ln e — n a 12% . U trzy m a n e zostały d aw n e sta w k i (uchylonego przez a rt. V II przep. w p r. k.c.) d e k re tu P re z y d e n ta R zeczpospolitej z 3.XII.1935 r. o w ysokości odsetek u staw o w y ch (Dz. U. z 1935 r. N r 88, poz. 545) oraz ro zp o rzą­ dzeń M in istra S k arb u z 12.X.1932 r. (Dz. U. z 1932 r. N r 90, poz. 759) i z 7.XI.1932r. (Dz. U. z 1922 r. N r 98, poz. 841; zm ian a : Dz. U. z 1947 r. N r 14, poz. 56), w y d a ­ n y c h n a pod staw ie rozp. P rez. R zeczypospolitej z 29.VI.1924 r. o lichw ie p ien iężn ej (Dz. U. z 1924 r. N r 56, poz. 574; zm ian a : Dz. U. z 1926 r. N r 62, poz. 372), a ta k że uchylonego przez art. V II przep. w prow . k.c.

K o n sek w e n cją cyw ilną d o m a g an ia się uiszczenia odsetek, jeżeli p rzew yższają

18 E d t o a r d M u s z a l s k l _{N r 2 (98)}

one m a k sy m a ln ą stopę, je s t ich o g ran iczen ie do ro zm iaró w odp o w iad ający ch te j

sto p ie. N ad w y żk a n ie m oże b y ć dochodzona sądow nie.

Z a z a strz e g a n ie lu b p o b ie ra n ie ko rzy ści m a ją tk o w y c h przew yższających stopę o d se tek m a k sy m a ln y ch u sta lo n y c h w ro zp o rząd zen iu R a d y M in istró w n a po d ­ sta w ie a rt. 359 § 3 k.c. p rze w id zia n a je s t sa n k c ja k a m a w a rt. XXV przep. w p ro w . k.c., m ianow icie k a r a a re sz tu do la t dw óch, i k a ra grzy w n y albo je d n a z ty c h k a r.

O prócz te j sta w k i odsetek u sta w o w y c h n ie k ie d y przep isy n o rm u ją odsetk i u sta w o w e szczególne. Do ta k ic h przepisów n ależ ą przep isy o od setk ach zw łoki w w ysokości 2—3% m iesięcznie, k tó re pow in ien płacić p rac o d aw ca w raz ie z a ­ w in io n ej n ie w y p ła ty w te rm in ie w y n ag ro d z e n ia p racow nikow i, począw szy od d n ia zw łoki, a m ianow icie ro b o tn ik o w i (art. 32 rozp. P rez. R zeczypospolitej z 16.111.1928 r. o um ow ie o p ra c ę ro b o tn ik ó w — D ziennik U sta w z 1928 r. N r 35,

poz. 324 z późn. zm ianam i) oraz p rac o w n ik o w i um ysłow em u (art. 15 rozp. P rez.

R z p litej z 16.111.1928 r. o um ow ie o p ra c ę p rac o w n ik ó w u m ysłow ych — Dz. U. z 1928 r. N r 35, poz. 323 z późn. zm ianam i).

T e podw yższone o d se tk i n ależ ą się je d y n ie w ra z ie zaw inionego n ie w y p ła - ca n ia w y n ag ro d ze n ia za godziny n o rm a ln e j p ra c y (SN 18.XI.1952 r. C 338/52, OSN 53/3/91), n ie n a le ż ą się zaś one od w y n ag ro d ze n ia za p rac ę w godzinach n a d ­ liczbow ych i od e k w iw a le n tu za n ie w y k o rz y sta n y u rlo p (SN 21.XII.1956 r. CR 913/56, OSN 58/2/38); p rzy słu g u je w te d y ty lk o sto p a odsetek 8 % rocznie. P odob­ nie, w m y śl decyzji CRZZ z 18.1.1958 r. (nr 15/57/ZKR/57; cytow ana, ta k ja k obie pow yższe tezy, w zbiorze J. Z ieliń sk ieg o „ P ra w o p ra c y ”, w yd. 1963, s. 35), w y ­ n ag ro d z en ie w p o staci d e p u ta tu w ęglow ego n ie p o d p ad a pod ry g o r 2—3% odsetek, bo ry g o r te n odnosi się ty lk o do d łu g u pieniężnego.

N a p o d sta w ie d eleg a cji z a w a rte j w u sta w ie z 30.1.1959 r. P ra w o lokalow e (Dz. U. z 1962 r. N r 47, poz. 227; a rt. 11 u st. 3) zostało w y d an e rozp o rząd zen ie R ady M in istró w z 6.IX.1958 r. w sp ra w ie u s ta le n ia w ysokości odsetek zw łoki w uiszcza­ n iu czynszu n a jm u i in n y c h należn o ści z ty tu łu n a jm u (Dz. U. z 1958 r. N r 57, poz. 255), o zn aczające sto p ę o d se tek n a 5% w sto s u n k u m iesięcznym , k tó re liczy się m iesięcznie, a n ie dziennie; za o k res do 15 dni odsetek się n ie liczy, a z a . o k res p rz e k ra c z a ją c y 15 dni liczy się o d se tk i za p ełny m iesiąc. N a zasadzie t a ­ kiegoż p rze p isu poprzedniego G K A w y jaśn iła , że w ysokość o d se tek z ty tu łu opóźnienia w za p łacie czynszu n a jm u lo k a lu użytkow ego w ynosi 5% w sto su n k u m iesięcznym , a n ie 12% w sto su n k u rocznym m iędzy je d n o stk a m i gospodarki uspołecznionej (GKA 14.V.1960 r. I I I R 380/60, P U G 1960/9, w kł. poz. 117 i O SPiK A 1960/311). D otyczy to n ajm u , ale n ie p o d n a jm u (GKA 12.XII.1960 r. I II R 824/60, PU G 1961/5, w kł. poz. 158, O SP iK A 1961/181 z g l.apr. Z bigniew a R adw ańskiego).

D K P p rz e w id u je w a rt. 115 p ła ce n ie od setek 6% w sto su n k u rocznym od sum w y m ien io n y ch w a rt. 100—102, 104 ust. 1 p k t 1 i art. 114 za całk o w ite lu b częś­ ciowe zaginięcie lu b uszkodzenie przesyłki, p rzekroczenie te rm in u dostaw y, w y­ d an ia p rz e sy łk i bez p o b ra n ia zaliczenia, n a d p ła ty i n ie d o b o ru ta ry fy , a w in n y c h w y p a d k a c h odsetki ustaw ow e, czyli 8%. K a ry um ow ne oraz sum y poniżej 20 zł n ie p o d le g ają oprocentow aniu.

Szczególna sto p a odsetek n a p o d sta w ie u sta w y z 31.V.1962 r. — P ra w o w y n a ­ lazcze (Dz. U. z 1962 r. N r 33, poz. 136) p rze w id zia n a je st w w ysokości 3% rocznie w raz ie zw łoki w w ypłacie w y n ag ro d ze n ia tw órcy w y n ala zk u za p ro je k t w ynalazczy (zob. § 59 u chw ały n r 74 R ady M in istró w z 5.1.1963 r. w sp raw ie zasad organizow ania, k ie ro w a n ia i k o o rd y n o w a n ia sp ra w w ynalazczości, rozpow ­ szech n ian ia p ro je k tó w w ynalazczych oraz zasad w y n ag ro d zen ia i fin an so w a n ia

Nr 2 (98) Nowa ustawa o prawie pryw atn ym między nar. 19

w z a k re sie w ynalazczości — iM onitor P o lsk i z 1963 r. N r 18, poz. 100). Co do te j za w in io n ej n ie w y p ła ty należności w y n ala zc a p o staw io n y je s t w in n y m położeniu (3% rocznie) ,niż p rac o w n ik (2—3 % m iesięcznie), a le n ie b ard z o w iadom o, dlaczego.

P rz ep isy o d o sta w ac h pom iędzy je d n o stk a m i gosp o d ark i uspołecznionej p rze w i­ d u ją w ogólnych w a ru n k a c h d o sta w (zarządz. P rzew odniczącego P K P z 9.IV.1959 r. — M onitor P o lsk i z ,1959 r. N r 37, poz. 167 oraz z 2.IV.1963 r. — Mon. Pol. z 1963 r. N r 34, poz. 172, zał. 2 § 89) o d se tk i um ow ne lu b u sta w o w e 12% w sto ­ s u n k u rocznym . P odobnie r e g u lu ją tę k w e stię liczne p rze p isy ogólnych b ra n ż o ­ w ych w a ru n k ó w dostaw .

W obec b ra k u p rzepisów o o d se tk ac h w u sta w ie z 31.1.1961 r. o łączności (Dz. U. z 1961 r. N r 8, poz. 48), w w y p a d k u odpow iedzialności P ań stw o w eg o P rz e d ­ się b io rstw a P o lsk a P oczta T ele g ra f i T elefon z a n ie w y k o n a n ie lu b n ie n ale ży te w y k o n an ie p o dstaw ow ych u słu g u sta lo n y c h t ą u sta w ą (art. 55 i nast.), ja k rów n ież in n y c h u słu g o b ow iązują p rze p isy ogólne co do o d se tek — po w y cz erp an iu p o stę­ p o w an ia rek lam acy jn eg o .

P rz e d a w n ie n ie odsetek zo stało skró co n e w k.c. w sto su n k a c h m iędzy je d n o st­ k a m i g o sp o d ark i uspołecznionej do ro k u , a w in n y c h sto su n k a c h do la t trz e c h (art. 118 k.c., poprzednio 5 la t w a r t. 282 p k t 3 k.z.). P o n iew aż do zobow iązań, k tó re p o w stały p rzed d n ie m w e jś c ia w życie k o d ek su cyw ilnego, sto s u je się p rz e ­ p isy te g o k o d ek su (art. X L IX przep. w p ro w . k.c.), p rz e to będ ące w b ie g u o d se tk i od długów daw n iejszy ch p rz e d a w n ią się w ciągu trz e c h la t od chw ili w ejścia w życie k.c., czyli w d n iu 31.XII.1968 r.

MIECZYSŁAW SOŚNIAK

Nowa ustawa o prawie prywatnym międzynarodowym

i

N ow a u sta w a o p ra w ie p ry w a tn y m m ię d z y n a ro d o w y m 1 z w ra c a nieco m niejszą uw agę p ra k ty k ó w n iż ukończone ro k p rz e d te m k o d y fik ac je p ra w a cyw ilnego i p rocesu cyw ilnego. Nie m a w ty m nic dziw nego, nas bow iem in te re s u ją p rzede w szystkim sto su n k i p ra w n e za m y k a jąc e się w o b rębie naszego p a ń s tw a oraz n a ­ szych w łasn y ch przepisów p raw n y ch . Je d n a k ż e przy obecnej in ten sy w n o ści obrotu m iędzynarodow ego nie w o ln o n a m zapom inać, że nie je st to je d y n y te re n d zia­ ła n ia n o rm p raw n y ch , że coraz częściej m ożem y się sp o tk a ć z sy tu a cjam i, w k tó ­ ry c h za k re s d ziała n ia naszego p ra w a ulegnie ograniczeniu. K iedy zaś p o w stan ą ta k ie sy tu a cje i n a czyją rzecz ograniczym y zastosow anie w łasnego p ra w a — to w łaśn ie p rzedm iot ro zstrzy g n ięć p ra w a p ry w a tn e g o m iędzynarodow ego, czyli n o rm k olizyjnych, ro zg ran ic za jąc y ch w p rze strzen i zastosow anie system ów p raw n y ch różnych p aństw .

i U c h w a lo n a d n ia 12 lis to p a d a 1365 r . (Dz. u . N r 46, poz. 290) i o b o w ią z u ją c a od d n ia 1 iip c a 1966 r .