Matuszewska Ewa

1

i r — —

SPIS ZAWARTOŚCI TECZKI — ....

^ ...^ . S 3 .

1/1. Relacja /&•- $'/

I/2. Dokum enty (sensu stricto) dotyczące osoby relatora s*

I/3. Inne m ateriały dokum entacyjne dotyczące osoby relatora

II. Materiały uzupełniające relację (y i L / O , 5 - / f ' ^ 3

<

111/1 - Materiały dotyczące rodziny re la to ra ' — ”

III/2 - Materiały dotyczące ogólnie okresu sprzed 1939 r.

III/3 - Materiały dotyczące ogólnie okresu okupacji (1939-1945) III/4 - Materiały dotyczące ogólnie okresu po 1945 r. -—

III/5 - inne... —

IV. Korespondencja — ■' '

V. Nazwiskowe karty inform acyjne (/

VI. Fotografie

2

3

4

Album studentów Uniwersytetu Warszawskiego od nr. indeksu 54931 do 60670 pod nr. 55037 informuje, że Ewa Matuszewska, urodzona 7 września 1919 r. w Warszawie, wyznania rzymskokatolickiego, ze świadectwem dojrzałości wydanym przez Gimnazjum Państwowe im. Juliusza Słowackiego w Warszawie 28 maja 1937 r., nr 379 została immatrykulowana 15 października 1938 r. jako studentka Wydziału Lekarskiego.

W archiwum UW niestety brak jej akt studenckich RP 55037 WL.

Była córką Ignacego Matuszewskiego, peowiaka, pułkownika WP, szefa Oddziału II Sztabu Generalnego WP, posła RP na Węgrzech, ministra skarbu, publicysty „Gazety Polskiej”, na uchodźstwie po 1939 r. orędownika twardej polityki wobec Rosji Sowieckiej, kawalera Orderu Virtuti Militari V klasy i Stanisławy Kuszelewskiej, komendantki harcerek w Mińsku Litewskim w 1918 r., peowiaczki, pisarki i tłumaczki literatury pięknej, w 1922 r.

odznaczonej Krzyżem Walecznych „za udział w walkach zbrojnych z bolszewikami i Niemcami w r. 1917 i 1918 na terenie Podola, Ukrainy i Wołynia” .

Była harcerką, zastępową 3 WŻDH Chorągwi Warszawskiej OH, pilotką szybowcową.

We wrześniu 1939 r., podczas oblężenia Warszawy, pracowała razem z matką na punkcie opatrunkowym w Szpitalu Dzieciątka Jezus. Podczas okupacji ukończyła szkołę pielęgniarską i kurs ratowania ciężko rannych. Kontynuowała studia na tajnym Wydziale Lekarskim UW. Należała do środowiska „ P ł o m i e n i ” 0raz „Abecadła Lekarskiego”, pisma Komitetu Porozumiewawczego Lekarzy Socjalistów i Demokratów. Uczestniczyła w konspiracyjnych akcjach humanitarnych, m in. w ratowaniu dzieci z Zamojszczyzny. Była współorganizatorką sanitariatu hufca mokotowskiego. Od września 1942 r. współdziałała z III plutonem oddziału „Agat” (późniejszy „Parasol”) dowodzonym przez studenta medycyny Wacława Dunin-Karwickiego „Lutego” M in. uczestniczyła w przygotowaniu akcji na Alfreda Milkego przeprowadzonej 5 października 1943 r. w Al. Szucha.

Mieszkała z matką w ich domu na Wierzbnie. W domu tym jej matka, także należąca do Armii Krajowej, zorganizowała sierociniec.

Podczas Powstania Warszawskiego od godz. 17°° 1 sierpnia kierowała służbą sanitarną i była zastępczynią lekarza kompanii 0 -2 por. Misiewicza Baonu Olza Pułku Baszta w Obwodzie V AK Mokotów. Organizowała patrole do pierwszej linii walczących, przygotowała połowy szpitali przy ul. Szustra 55 dla ciężko rannych obrońców placówki

„Alkazar” (al. Niepodległości 15/117) Tam pozostała z rannymi, gdy oddział opuszczał placówkę i została przez Niemców zastrzelona wraz z pacjentami 26 września 1944 r. Jej prochy spoczywają na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w kwaterze (kwatera 24A-9-1).

Odznaczona pośmiertnie Krzyżem Srebrnym Orderu Virtuti Militari na mocy rozkazu Dowódcy Armii Krajowej Nr 512 z 2 października 1944 r. Nadanie to zostało zweryfikowane na Uchodźstwie z nr. k. 12930.

Źródła:

Dz. Pers. MSWojsk. Nr 56 z 16.XII. 1922 r., s. 917; SGGW, Album studentów. Lata 1911-1918. Akta najstarsze, poz. 18, 82; Lista słuchaczów Kursu Przemysłowo-Rolniczego w Warszawie zapisanych na II rok 1913/14; AUW, Album studentów UW od nr. 54931 do 60670, poz. 55037; WIEPW, t. 4, s. 84; Ajewski E., M okotów walczy. 1939-1944, t. 5, Warszawa 1999, s. 126; Cmentarz Komunalny Powązki, Warszawa 1989, s. 163; Filipkowska H., Kuszelewska Stanisława, PSB, t. 16, s. 306; Landau Z., Matuszewski Ignacy Hugo

5

Stanisław, PSB t. 20, s. 232; Stachiewicz P., „Parasol” , s. 800; Urbanek B., Pielęgniarki i sanitariuszki ...., s. 133, 310, 413.

6

meLOc Ah I* °S

o x

MATUSZEWSKA Ewa (1919-1944), ps. „Mewa”, człoaktnjiSzSz, od 1943 łączniczka i Ą v ‘ • ■' ’ :

sanitariuszka III plutonu oddziału „Parasol”, w Powstaniu kierowała służbą sanitarną kompanii 0 -2 Baonu Olza Pułku „Baszta” w Obwodzie V ^ K Mokotów

Ewa Matuszewska urodziła się 7 IX 1919 w Warszawie, w rodzinie oficera WP, ministra skarbu Ignacego Matuszewskiego i członkini POW Stanisławy z d. Kuszelewska.

Maturę uzyskała w Gimnazjum Państwowym im. Juliusza Słowackiego w Warszawie w 1937 należąc tam jako zastępowa do 3 WŻDH Chorągwi Warszawskiej OH. Sportsmenka posiadająca uprawnienia pilotki szybowca. Po maturze przez rok przebywała za granicą. Od

1938 studiowała na Wydziale Lekarskim UW. Wtedy też zorganizowała i prowadziła z koleżankami świetlicę dla ubogich dzieci na Ochocie. Latem 1939 przebywała w studenckim obozie medyków w Tarakańcach k. Wilna, pomagając tam w leczeniu miejscowej ludności wiejskiej.

W czasie obrony Warszawy pracowała razem z matką na punkcie opatrunkowym w Szpitalu Dzieciątka Jezus. Przez 10 miesięcy była zatrudniona jako pomoc fizyczna w cukierni Pomianowskiego, a gdy matka na jesieni 1940 znalazła pracę zarobkową Ewa kontynuowała naukę, najpierw w Warszawskiej Szkole Pielęgniarskiej, którą ukończyła w 1942, potem podjęła studia na tajnym Wydziale Lekarskim UW, przez pewien czas pracując w prosektorium. W 1943 ukończyła kurs sanitarny z zakresu chirurgii przygotowujący do ratowania ciężko rannych w walkach ulicznych. Była aktywna w środowisku młodzieży socjalistycznej skupionej wokół pisma „Płomienie” oraz współpracowała z „Alfabetem Lekarskim”, pismem konspiracyjnego stowarzyszenia Komitetu Porozumiewawczego Lekarzy Socjalistów i Demokratów powstałego w drugiej połowie 1940. Uczestniczyła w konspiracyjnych akcjach humanitarnych, m.in. w ratowaniu dzieci z Zamojszczyzny. Była współorganizatorką sanitariatu Hufca Mokotów. Od września 1943 służyła jako łączniczka w III plutonie oddziału „Agat” (późniejszy „Parasol”) Kedywu KG AK, dowodzonym przez studenta medycyny W. Dunin-Karwickiego „Lutego”. M.in. uczestniczyła w przygotowaniu akcji na oficera SS A. Milkego, przeprowadzonej 5 X 1943 w Al. Szucha, przenosząc, a potem odnosząc do magazynu broń potrzebną w tej akcji. Pełniła funkcję rejonowej sanitariuszki Obwodu Mokotów, była organizatorką patroli sanitarnych, podlegało jej ok. 50 sanitariuszek i duże składy materiałów sanitarnych. Mieszkała z matką, wówczas ju ż także żołnierzem AK, w domu na Wierzbnie, w którym zorganizowały sierociniec oraz tajne składy żywności i zaopatrzenia dla przyszłego powstania.

7

Od pierwszego dnia Powstania Warszawskiego, nie mogąc dotrzeć do swojego oddziału, jako „Mewa” organizowała służbę sanitarną na Mokotowie, pełniła funkcję kierowniczki patrolu sanitarnego kompanii 0 -2 Baonu „Olza” Pułku „Baszta” w Obwodzie V AK Mokotów, będąc zastępczynią lekarza tej kompanii, ppor. K. Grzybowskiego

„Misiewicza”. Organizowała patrole do pierwszej linii walczących, ściągała rannych z pola walki pod ciężkim ostrzałem, przygotowała polowe szpitaliki w budynku przy Al.

Niepodległości róg Odyńca, następnie przy ul. Szustra 55 dla ciężko rannych obrońców placówki „Alkazar”. Ewa rozsyłała patrole, rozdzielała pracą, robiła opatrunki. Rządziła wszystkimi. Na cięższe i bardziej niebezpieczne wyprawy chodziła sama. Własnym sprytem zaopatrywała punkt. Korzystając z nalotów sowieckich, gdy Niemcy uciekali do schronów, ściągała z okolicznych domów żywność, ubrania, pościel, mydło. Gdy oddział opuszczał placówkę, pozostała, nie doczekawszy się noszy, z trzema ciężko rannymi, wbrew rozkazowi dowódcy. Została dnia 26 IX 1944 zastrzelona przez Niemców wraz ze swoimi pacjentami.

Po kilku miesiącach znaleziono jej ciało z bandażem w ręku. Pochowana została pochowana 26 III 1945 we wspólnym grobie w parku Dreszera, a w maju 1946 ekshumowana i przeniesiona na Cmentarz Wojskowy na Powązkach do kwatery Batalionu „Parasol” 24A-9-1.

Ewa Matuszewska Rozkazem Dowódcy Armii Krajowej Nr 512 z 2 X 1944 została pośmiertnie odznaczona Krzyżem Srebrnym Orderu Wojennego Virtuti Militari. Nadanie zostało zweryfikowane przez Kapitułę Londyńską z nr. Krzyża 12930. Była także odznaczona w 1944 KW i SrKZzM.

Ojciec Ewy, płk Ignacy Matuszewski, peowiak, kawaler VM, szef O II Sztabu Generalnego WP, poseł RP na Węgrzech, minister skarbu, publicysta „Gazety Polskiej”, od 1939 na uchodźstwie. Matka, Stanisława z d. Kuszelewska, późniejsza żona gen. L.

Rayskiego, komendantka harcerek w Mińsku Litewskim w 1918, członkini PO W, pisarka i tłumaczka, odznaczona KW, żołnierz AK ps. „Elżbieta”, w Powstaniu prowadziła kuchnie żołnierskie pułku „Baszta”.

APAK, T. 3543/WSK; Dz. Pers. MSWojsk. Nr 56 z 16.XII. 1922 r., s. 917; SGGW, Album studentów lata 1911-1918, Akta najstarsze, poz. 18, 82; AUW, Album studentów UW od nr. 54931 do 60670, poz. 55037; SPP Londyn, TP. 1;

Ajewski E., Mokotów walczy. 1939-1944, t. 5, Warszawa 1999, s. 126; Bartelski L., Mokotów 1944, Warszawa 1972, s. 456, 563-564, 627; tenże, Wszystko o Powstaniu warszawskim. Leksykon, Warszawa 1994, s. 131; Bayer S., Służba Zdrowia Warszawy, Warszawa 1985, s. 32, 158, 256; By nie odeszły..., s. 126; Cmentarz Komunalny Powązki, Warszawa 1989, s. 163; Dunin-Wąsowicz K.,

8

Kobiety w konspiracyjnych organizacjach socjalistycznych wojskowych i cywilnych oraz podczas Powstania Warszawskiego, w: Służba P olek..., cz. 4, s. 141; Filipkowska H., Kuszelewska Stanisława, PSB, t. 16, s. 306; Gliński J., Słownik Biograficzny Lekarzy i Farmaceutów ofiar II wojny światowej, t.

2, Warszawa 1999, s. 294-295; Harcerki 1939-45..., s. 342, 343, 419, 478, 495; Konarski S., Ewa Matuszewska „M ew a”. Powstańcy warszawscy, Gazeta Wyborcza, 1996, nr 232, dodatek Gazeta Stołeczna, s. 15; Kubarski T., O Ewie Matuszewskiej, łączniczce „P arasola”, sanitariuszce „B aszty”, WTK 1967, nr 41, s. 7; Landau Z., Matuszewski Ignacy Hugo Stanisław, PSB t. 20, s. 232;

Orlikowska-Krasnowolska E., Ewa Matuszewska, w: Powstanie i m edycyna..., s. 359-361; Płoska I., Książeczka, Curitiba 2002, s. 92, 94; Pochylone nad człowiekiem, t. 2, Warszawa 1993, s. 430, 431;

Stachiewicz P., „P arasol”, s. 800; SI. Uczestniczek..., s. 266 (tam dalsza bibliografia); Urbanek, Pielęgniarki i sanitariuszki., s. 133, 310, 413; Wesołowski, Order VM ..., s. 586, 725; WIEPW, t. 4, s.

84; Wiśniewska M., Sikorska M., Szpitale powstańczej Warszawy, Warszawa 1991, s. 196, 197;

Zawodny J. K., Uczestnicy Powstania Warszawskiego, Warszawa 1994, s. 362;

9

MATUSZEWSKA Ewa (1919-1944), harcerka, sanitariuszka w kampanii wrześniowej 1939, od 1943 jako „Mewa” łączniczka i sanitariuszka III plutonu oddziału „Agat”-„Parasol”

Kedywu KG AK, w Powstaniu kierowniczka służby sanitarnej kompanii 0 -2 Baonu Olza Pułku „Baszta” Obw. Mokotów

Ewa Matuszewska urodziła się 7 IX 1919 w Warszawie, w rodzinie oficera WP, ministra skarbu Ignacego Matuszewskiego i członkini POW Stanisławy z d. Kuszelewska.

Maturę uzyskała w Gimnazjum Państwowym im. Juliusza Słowackiego w Warszawie w 1937

należąc tani jako zastępowa do 3 WŻDH Chorągwi Warszawskiej OH. Sportsmenka H {/"

posiadająca uprawnienia pilotki szybowca. Po maturze przez rok przebywała za granicą. Od 1938 studiowała na Wydziale Lekarskim UW. Wtedy też zorganizowała i prowadziła z

koleżankami świetlicę dla ubogich dzieci na Ochocie. Latem 1939 przebywała w studenckim ) \ j ' obozie medyków w Tarakańcach k. Wilna, pomagając jtanj w leczeniu miejscowej ludności }-{" f y*

wiejskiej.

W czasie obrony Warszawy pracowała razem z m atką na punkcie opatrunkowym w Szpitalu Dzieciątka Jezus. Przez 10 miesięcy była zatrudniona jako pomoc fizyczna w cukierni Pomianowskiego, a gdy matka na jesieni 1940 znalazła pracę zarobkową./Lwa l kontynuowała naukę, najpierw w Warszawskiej Szkole Pielęgniarskiej, którą ukończyła w . 4

1942, potem Jpedjffaj studia na tajnym Wydziale Lekarskim UW, j)rzez pewien czas practj^ąc | w prosektorium. W 1943 ukończyła kurs sanitarny z zakresu chirurgiil^rzygotowujący do^-y ' ' ratowania ciężko rannych w walkach ulicznych. Była aktywna w środowisku młodzieży

socjalistycznej skupionej wokół pisma „Płomienie” oraz współpracowała z „Alfabetem Lekarskim”, pismem konspiracyjnego stowarzyszenia Komitetu Porozumiewawczego

Lekarzy Socjalistów i Demokratów/powstałego w drugiej połowie 1940. Uczestniczyła w / \ f konspiracyjnych akcjach humanitarnych, m.in. w ratowaniu dzieci z Zamojszczyzny. Była

współorganizatorką sanitariatu Hufca Mokotów. Od września 1943 służyła jako łączniczka

„Mewa” w III plutonie oddziału „Agat” (późniejszy „Parasol”) Kedywu KG AK, dowodzonym przez studenta medycyny W. Dunin-Karwickiego „Lutego”. M.in.

uczestniczyła w przygotowaniu akcji na oficera SS A. Milkego, przeprowadzonej 5 X 1943 w Al. Szucha, przenosząc, a potem odnosząc do magazynu broń potrzebną w tej akcji. Pełniła funkcję rejonowej sanitariuszki Obwodu Mokotów, była organizatorką patroli sanitarnych, podlegało jej ok. 50 sanitariuszek i duże składy materiałów sanitarnych. Mieszkała z matką, wówczas ju ż także żołnierzem AK, w domu na Wierzbnie, w którym zorganizowały sierociniec oraz tajne składy żywności i zaopatrzenia dla przyszłego powstania.

10

Od pierwszego dnia Powstania Warszawskiego, nie mogąc dotrzeć do swojego oddziału, jako „Mewa” organizowała służbę sanitarną na Mokotowie^ pełniła funkcję J*

kierowniczki patrolu sanitarnego kompanii 0 -2 Baonu „Olza” Pułku „Baszta” w Obwodzie V AK Mokotów, będąc zastępczynią lekarza tej kompanii, ppor. IC. Grzybowskiego

„Misiewicza”. Organizowała patrole do pierwszej linii walczących, ściągała rannych z pola walki pod ciężkim ostrzałem, przygotowała polowe szpitaliki w budynku przy Al.

Niepodległości rógVbdyńca, następnie przy ul. Szustra 55 dla ciężko rannych obrońców V M placówki „Alkazar”. Ewa rozsyłała patrole, rozdzielała pracą, robiła opatrunki. Rządziła wszystkimi. Na cięższe i bardziej niebezpieczne wyprawy chodziła sama. Własnym sprytem zaopatrywała punkt. Korzystając z nalotów sowieckich, gdy Niemcy uciekali do schronów, ściągała z okolicznych domów żywność, ubrania, pościel, mydło. Gdy oddział opuszczał

placówkę, pozostała, nie doczekawszy się noszy, z trzema ciężko rannymi wbrew rozkazowi j k?

dowódcy. Została dnia 26 IX 1944 zastrzelona przez Niemców wraz ze swoimi pacjentami.

Po kilku miesiącach znaleziono jej ciało z bandażem w ręku. Pochowana została pochowana 26 III 1945 we wspólnym grobie w parku Dreszera, w maju 1946 ekshumowana i [_ aT przeniesiona na Cmentarz Wojskowy na Powązkach do kwatery Batalionu „Parasol” 24A-9-1.

Ewa Matuszewska Rozkazem Dowódcy Armii Krajowej Nr 512 z 2 X 1944 została pośmiertnie odznaczona Krzyżem Srebrnym Orderu Wojennego Virtuti Militari. Nadanie zostało zweryfikowane przez Kapitułę Londyńską z nr. Krzyża 12930. Była także odznaczona w 1944 KW i SrKZzM.

Ojciec Ewy, płk Ignacy Matuszewski, peowiak, kawaler VM, szef O II Sztabu Generalnego WP, poseł RP na Węgrzech, minister skarbu, publicysta „Gazety Polskiej”, od 1939 na uchodźstwie. Matka, Stanisława z d. Kuszelewska, późniejsza żona gen. L.

Rayskiego, komendantka harcerek w Mińsku Litewskim w 1918, członkini PO W, pisarka i tłumaczka, odznaczona KW, żołnierz AK ps. „Elżbieta”, w Powstaniu prowadziła kuchnie żołnierskie pułku „Baszta”.

APAK, T. 3543/WSK; Dz. Pers. MSWojsk. Nr 56 z 16.XI1.1922 r„ s. 917; SGGW, Album studentów lata 1911-1918, Akta najstarsze, poz. 18, 82; AUW, Album studentów UW od nr. 54931 do 60670, poz. 55037; SPP Londyn, TP. 1;

Ajewski E., Mokotów walczy. 1939-1944, t. 5, Warszawa 1999, s. 126; Bartelski L., Mokotów 1944, Warszawa 1972, s. 456, 563-564, 627; tenże, Wszystko o Powstaniu warszawskim. Leksykon, Warszawa 1994, s. 131; Bayer S., Służba Zdrowia Warszawy, Warszawa 1985, s. 32, 158, 256; By nie odeszły..., s. 126; Cmentarz Komunalny Powązki, Warszawa 1989, s. 163; Dunin-Wąsowicz K.,

11

Kobiety w konspiracyjnych organizacjach socjalistycznych wojskowych i cywilnych oraz podczas Powstania Warszawskiego, w: Służba Polek..., cz. 4, s. 141; Filipkowska ^{H .,} Kuszelewska Stanisława, PSB, t. 16, s. 306; Gliński J., Słownik Biograficzny Lekarzy i Farmaceutów ofiar II wojny światowej, t.

2, Warszawa 1999, s. 294-295; Harcerki 1939-45..., s. 342, 343, 419, 478, 495; Konarski S., Ewa Matuszewska „M ew a”. Powstańcy warszawscy, Gazeta Wyborcza, 1996, nr 232, dodatek Gazeta Stołeczna, s. 15; Kubarski T., O Ewie Matuszewskiej, łączniczce „P arasola”, sanitariuszce „ Baszty ”, WTK 1967, nr 41, s. 7; Landau Z., Matuszewski Ignacy Hugo Stanisław, PSB t. 20, s. 232;

Orlikowska-Krasnowolska E., Ewa Matuszewska, w: Powstanie i m edycyna..., s. 359-361; Płoska 1., Książeczka, Curitiba 2002, s. 92, 94; Pochylone nad człowiekiem, t. 2, Warszawa 1993, s. 430, 431;

Stachiewicz P., „P arasol”, s. 800; SI. Uczestniczek..., s. 266 (tam dalsza bibliografia); Urbanek, Pielęgniarki i sanitariuszki., s. 133, 310, 413; Wesołowski, Order VM..., s. 586, 725; WIEPW, t. 4, s.

84; Wiśniewska M., Sikorska M., Szpitale powstańczej Warszawy, Warszawa 1991, s. 196, 197;

Zawodny J. K , Uczestnicy Powstania Warszawskiego, Warszawa 1994, s. 362;

MAZURKIEWICZ Józefa zob. KLUCZYCKA Józefa

12

13

; ■ •i

3Ł0WA KOMISJA WERYFIKACYJNA AJC.

L.dz.2523/K.wer.^

Londyn, dnia 21 lip c a 1947

ZAŚWIADCZENIE WEHYPIKAOYJIIE

GŁOWA KOMISJA WERYFIKACYJNA AJC. d z ia ła ją c a na p od stasń e zarządzenia SZEFA SZTABU GŁOWNEGO L . ^ / P ^ j e r s . ^ z dnia 9 .X I .1945

s t w i e r d z a

ż e ŚHp. MATOSZEWSKA Ewa p a . »Hewa»- u r .7 .IX .1 9 1 9 1 . odbyła słu żb ę wojskowy w szereg a ch A.K.

I I I . 1943 - 2 6 .ix ,1 9 4 4 - okręg w sk i obwód ŁiokotoW - rejonowa sa n ita r n a w c z a s ie pow stania - kierow niczka punktu s a n i t .

2 komp.HBasz-ty11

2 6 ,i x . 1944 - z g in ę ła w c z a a ie n ie s ie n ia pomocy rannemu 2g u zy sk a ła w szeregach A.K. nominację do sto p n ia

p l u t o n o w e g o --- i.xTcw ę--- ----

zweryfikowany d e fin ity w n ie

3 . u zy sk a ła w szereg a ch a.K. odznaczenie

KRZYZ WALECZNYCH P° raz p ierw szy

i.X.JM4

SREBRNY KRZYZ ZASŁUGI Z MIECZAMI

i . x . i y ^

4 . ^ e iy f ik a c ję oparto na.

odnośnie sto p n ia ;

odnośnie odznaczenia-

a / dane person aln e złożon e p rzez laatkę ppor.Rayska s t . b / p o tw ierd zen ie p rzeb iegu słu żb y złożon e p r se z

y,'eiyha Andrzeja p3"Heiman« “ b .p r z e ło ż r y / p . o . l e k a ­ rza ltonip 02 "Baszta"

a / odtworzony wniosek nominacyjny potw ierdzony w dniu 5 .V I I .47 p rzez b .r r c ę a.K. gen.ayw.Bór-Koawrowskiegc

a / odtworzony w niosek odznaczeniowy na K.W .l i sr .K .Z . z M.” potw ierdzony w dniu 5 .V I I .47 p rzez b .p -o ę AiC gen. dyw^^ćrc-K^wroyrakżego

5 .

c ie t

rozdzielnik/

SZEF ODDZ. 0G0LNEG0 SZT.GŁ.

ppor.Rayska s t .

14

Sekcja Histor;- Weryfik;

b; Pułku A;K; "Baszta"

Warszawa, Rutkowskiego 15

Warszawa, dn. 1;§■; 1957.r:

Z A Ś W I A D C Z E N I E KR 6/205

Niniejszym zaświadcza się, że ob. śp. Matuszewska Ewa pseudo "Mewa"... był żołnierzem A:K: Pułk "Baszta"

komp. 0 - 2 /szef punktu sanit;/ W czasie Powstania 1944 r;

został odznaczony Krzyżem Virtuti Militari V kl.

Lista nr 0 - p 1/8;

Zaświadczenie wydaje się celem przedstawienia władzom Z ; B ; 0; W . i Ds do weryfikacji odznaczenia-;

Za członków b. D -ca Pułku "Baszta"

Sekcji Historj-Weryfik; /Kamiński Stanisław ppułk."Daniel"

/Juchnicki Michał kpt; "Wicher"/ podpis podpis

Autentyczność podpisów objob; Kamińskiego Stanisława i Juchnickiego Michała potwierdzam;

podpis

Pieczątka Związku Bojowników o Wolność i Demokrację

Zarząd Oddziału Warszawa-Południe

HA

15

16

17

UH

i

O Ewie Matuszewskiej

łączniczce „Parasola” , sanitariuszce „Baszty”

WA MATUSZEWSKA —

„Mewa" była w okresie okupacji łączniczką „P a­

rasola". Jako studentka tajnego w ydziału le k a r­

skiego w W arszawie ukoń­

czyła specjalny kurs chirurgii, przygotowujący do niesienia na­

tychm iastow ej pomocy rannym . Później bierze udział w wielu akcjach niosąc pomoc rannym podczas dyw ersyjnych starć ulicznych. To w szystko stanie się dla niej wstępem , po którym przyjdzie egzamin najcięższy w Pow staniu W arszawskim.

Należała do pokolenia, które dorastało już w Polsce Niepod­

ległej. W jej rodzinie głębokie były tradycje w alki o Niepodleg­

łość. M atka Ewy i— Stanisław a z Kuszelewskich Rayska — to daw na działaczka POW, nie ustająca w pracy nad w szystkim co służyło krajow i, co przyczy­

niało się do podniesienia jego kultury w latach m iędzyw ojen­

nych. Była jedną z założycielek T ow arzystw ą Przyjaciół Ogrodów Jordanow skich, a od roku 1934 do chw ili w ybuchu w ojny — członkiem Komisji Odczytowej i członkiem Rady Program ow ej Polskiego Radia. Stanisław a K u- szelewsica to także znana tłu ­ maczka dzieł lite ra tu ry św iato­

wej. Polskiem u czytelnikow i przyswoiła wiele dzieł J. Londo­

na, Huxley’a, A xela M unthe. Z literatu ry angielskiej przełożyła na język polski trzydzieści jeden tomów.

Lata międzywojenne, to pierw ­ sze w spaniałe osiągnięcia m łode­

go polskiego lotnictw a. Nieza­

pom niane sukcesy Skarżyńskiego,

i Żw irki i W igury, B ajana zadzi­

wiały świat, a w m łodej dziew­

czynie rozbudzały podziw dla ojczyma — lotnika. N arodziła się później z tego głęboka przyjaźń, której ani czas ani rozłąka, spo­

wodowana w ojną, nie zdołały osłabić.

We w rześniu 1939 r. Ewa Wraz z m atką oddały w szystkie siły i nieprzespane noce rannym w szpitalu Dzieciątka' Jezus. Ewa jako sanitariuszka, m atka w roli posługaczki i noszowej. Dopiero okres okupacji to system atyczna praca konspiracyjna. Dla m atki jakże znajoma, dla Ewy jakże pasjonująca. W swoim domu na Wierzbnie zakładają teraz siero­

ciniec dla dzieci. O rganizuja ta j­

ne składy żywności i zaopatrze­

nia dla przyszłego Pow stania. A gdy w reszcie ono wybucha — m atka Ewy zostaje inspektorką kuchen oddziałów „Baszty” na Mokotowie. Dla Ewy — okres okupacji to także bezpośredni udział w w ielu akcjach zbroj­

nych.

Wybuch Pow stania zastaje Ewę na Mokotowie. Nie może dotrzeć już do w łasnych oddziałów. Ale na jej pomoc czekają ranni I tu ­ taj, wszak cała W arszaw a ogar­

nięta jest w alką. W pierwszych już dniach Pow stania obejm uje

więc Jeden z punktów san itar­

nych na Mokotowie. Jest to punkt kompanii 02 pułku „Baszta" przy ul. Szustra 55.

Zawsze spokojna, uśm iechnięta i cierpliw a niesie niezm ordowa­

nie pomoc rannym . Tylko sobie znanymi sposobami stara sę o potrzebne lekarstw a i niezbędne narzędzia lekarskie. Szkoli inne dziewczęta. Jest wszędzie. Dwoi się i troi, organizuje kuchnie i zapatrzenie dla rannych. Jej po­

jaw ienie się wśród rannych uci­

sza jęki, budzi nadzieję i wywo­

łuje uśmiech na twarzach.

To ją także zobowiązuje. Gdy zajdzie nagła potrzeba oddania swojej krw i rannem u, Ewa zrobi to beż w ahania;

' ,

Ód 24 września, tzn. od chwili ostatniego niemieckiego szturm u na mokotowską dzielnicę, nie ma dla Ewy ani chwili odpoczynku.

B rak już podstawowych; le­

k arstw i bandaży. Trzeba prać stare i pokrw aw ione szm aty i

T a d e u s z K u b a i s k l

C . , Z b r o j a ” )

bandaże. Biegnie więc Ewa do m atki prosząc o. upranie tych szmat, po czym w raca na pierw ­ szą linię do swego punktu sani­

tarnego.

Tu niemieckie czołgi parły na­

przód zasypując powstańcze po­

zycje gradem pocisków.

Ranek 26 września przyniósł nowy atak w roga na placówkę kpr. „Dzika” z kompanii 02, mie­

szcząca się w domu przy al. Nie­

podległości 117/119. Pow stańcy trw ali tu w rozwalonym domu, broniąc dostępu niemieckiej pie­

chocie. Wielu chłopców z p la­

cówki było już rannych, wśród nich także ciężko ranny kpr.

„Dzik”. Pocisk z czołgu: oberw ał mu obydwie nogi. Sanitariuszka

„Mewa” mimo szalejacego ognia, przebiega al. Niepodległości ro­

wem łącznikowym. Rów nie daje już pełnej osłony, gdyż niem iec­

kie pociski osypały jego zbocza.

Trzeba więc czołgać się lub bie­

giem pokonyw ać otw arte prze­

strzenie. Wszak rannym trzeba dać natychm iastow a pomoc.-

Płyną godziny pełne napięcia.

N iemieckie czołgi w ym ijają bro­

niąca się placówkę, by poprzez ogrody wydostać się obrońcom na tyły. N iemiecka piechota przedostaje się za czołgami.

W krótce placów ka .zostaje oto­

czona ze w szystkich stron. Chłop­

com brak amunicji. Około 18-tej podchorąży „Łądzki” wydaje roz­

kaz opuszczenia zajm owanych pozycji I przebijania się poprzez wrogi pierścień do następnej pow stańczej placówki znajdują­

cej się pod n r 131. Chłopcy ze stanow isk szybko gromadzą się przy w yjściu, Pchor. „Łądzki”

Ewa M a tu szew ska (ps. „Me­

w a") łączniczka „Parasola"

i sa n ita riu szka „ B aszty".

poleca Ewie dołączyć do oddzia­

łu. „Mewa” jednak odpowiada!

— Jestem sa n itariu szk ą— mo­

im obowiązkiem jest pozostać tu taj — z rannym i!

W krótce ostatni obrońcy opu­

szczają budynek. W piw nicy po­

zostają sam i ranni. Są wśród ' nich ciężko ran n y kpr. „Dzik”, strzelec „Puchacz”, Baracki i w ielu-innych. R anni z ufnością patrzą na „Mewę”. O na jak zwykle spokojna i pogodna do­

daje rannym otuchy. Wreszcie w padają tu Niemcy: „Raus!...

Raus!...” .

C hw ytają „Mewę” , w loką Ją po schodach przed budynek.

W krótce seria broni maszynowej I wybuchy granatów rozlegają się w piwnicy. To Niemcy m or­

d u ją zgromadzonych tu rannych.

Nie oszczędzają także sanitariusz­

ki. Przeszyta w ieloma kulam i sa­

nitariuszka „Mewa”, zaciskając jeszcze w dłoni trzym any ban ­ daż pada m artw a przed budyn­

kiem.

Tu znalazła ją ekipa grzebiąca po Pow staniu ciała poległych.

Z zaciśniętej dłoni trzym ała je­

szcze w połowie rozw inięty ban­

daż, który nie m iał żadnego zna­

czenia dla . oprawców hitlerow ­ skich, b rutalnie depcących wszel­

kie uznane praw a m iędzynaro­

dowe i ludzkie.

Ciało ..Mewy” ekshumowano wiosną 1945 r. T rum nę pokrytą kw iatam i przew iozła z kościoła K arm elitów na Pow ązki cięża­

rówka. otoczona grupa harcerek i harcerzy oraz kolegów z Pow ­ stania. Nad Ich głowami łopotał

spowity kirera- sztandar- ze- zna-

; kiem> Polski Walczącej. S anita­

riuszkę „Mewę” złożono w kw a­

terze „Parasola”.

Jedna z przyjaciółek „Mewy”

pow iedziała w tedy nad otw artą mogiłą:

— „Ewa... przeżyw am y z Tobą sens Twojej śm ierci, tak, jak przeżyw ałyśm y razem spraw y Twego" życia. U siłujem y zrozu­

mieć praw dę, już nie daleką i obca. ale bliską, praw dę śm ierci dla Sprawy...”

Sanitariuszka „Mewa” — Ewa M atuszew ska została pośm iert­

nie odznaczona Krzyżem VirtUti

M ilitari i K rzyżem Walecznych,

18

E W A M A T U S Z E W S K A

" M E W A “

wypis z książki Lesława M.Bartelskiego "Mokotów 1 9 W » MON, Warszawa 1972, wyd.II:

Strona h 56

"Dr med.Jan Rutkiewicz był Jednym z założycieli konspiracyj­

nego stowarzyszenia istniejącego pod nazwę Komitetu Porozumiewaw­

czego Lekarzy Socjalistów i Demokratów, które powstało w drugiej połowie 1940 r. Pod koniec tego roku wraz z dr med. Ludwikiem Rostkowskim i di* med.Tadeuszem Stępniewskim zainicjował wydawanie

tajnego czasopisma, nie mającego nazwy, oznaczonego kolejno poszczególnymi literami alfabetu, stąd określanego później

"Abecadłem Lekarskim", którego do 19W+ r. okazało się około 30 numerów. Do współpracowników tego czasopisma należała m.in.

studentka tajnej medycyny Ewa Matuszewska "Mewa", związana z Komitetem Porozumiewawczym Lekarzy Socjalistów i Demokratów, w czasie Powstania Warszawskiego kierowniczka sanitariatu

kompanii 02 ppor."Misiewicza"."

Strona 563 /26 września/

"Niemcy wprowadzili do walki czołgi i "G-oliaty", koncentrując ogień na al.Niepodległości. Przed południem, po przeszło 50-godzin' nej obronie wycofali się obrońcy "Westerplatte" za rów przeciw- czołgowy i zajęli pozycje w rejonie ogródków przy ul.Racławickiej i Wiktorskiej. Czołgi podsunęły się pod uszkodzony poważnie

bombardowaniem budynek przy al.Niepodległości 117/119* otwierając

19

I

- 2 -

O

ogień z dział na wprost* Powstańcy bronili dostępu do kamienicy, pocisk z czołgu oberwał obydwie nogi dowódcy placówki kpr.''Dzikowi”, który został zniesiony do piwnicy. Poważną ranę odniósł także

strz.Ryszard Stankiewicz "Puhacz". Rannych nie można było odnieść na tyły, rów łącznikowy znajdował się pod obstrzałem. Chłopcy

pod dowództwem kpr.pchor.Antoniego Łukawskiego "Ładzkiego" czynili rozpaczliwe wysiłki, by utrzymać placówkę do zmierzchu, co się

okazało niemożliwe. Niemiecka piechota otoczyła budynek, część obrońców w obawie przed całk07/itym odcięciem przeskoczyła na placówkę pod nrem 131. Niemcy nie mieli odwagi wkroczyć do opuszczonych ruin. W celu zabezpieczenia się przed ewentualnym zaskoczeniem skierowali na budynek "Goliata'’, który dopełnił dzieła zniszczenia.

Przy rannych została sanitariuszka Ewa Matuszewska '‘Mewa", studentka tajnej medycyny Uniwersytetu Warszaw sic i eg o, łączniczka

"Parasola”. Powstanie zastało ją na Mokotowie, włączyła się do akcji, obejmując prowadzenie punktu opatrunkowego kompanii 02 przy ul.Szustra 55. Jej matka, Stanisława Kuszelewska, znana tłumaczka dzieł literatury pięknej, żona gen.Ludomira Rayskiego, również wzięła udział w powstaniu, będąc inspektorką kuchen

oddziałów "Baszty". Kiedy chłopcy z 02 ?/ycofywali się z domu przy al.Niepodległości, "Mewa" postanowiła zostać przy powierzo­

nych jej opiece rannych., Niemcy wpadli do piwnic z krzykiem, ciskając granaty i usuwając z nich ludzi. Wyprowadzili sanita­

riuszkę na schody przed budynek 1 oddali serię z pistoletu

20

maszynowego. ''Mewa" trzymała w dłoniach bandaż, którego nie zdążyła użyć. Ranni również zostali bestialsko pomordowani ciskanymi do piwnicy granatami.'*

Lista poległych powstańców Mokotowa sierpień-wrzesień 19*44 roku, Kompania 02 /od 3«VIII./ G-rupa"Misiewicza” :

Strona 627

Matuszewska Ewa san.^Mewa" - 26.IX al.Niepodległości rozstrzelana

- 3 -

21

22

23

M ATUSZEW SKA EWA (1919-1944).

Studentka medycyny, harcerka, czł AK. Ur. 7 09 r.

w Warszawie. C. Ignacego, posła na sejm, mini­

stra skarbu nast. redaktora naczelnego „Gazety Polskiej”, i Stanisławy z d. Kuszelewskiej, pisar­

ki, działaczki harcerskiej i POW, czołowej tłumacz­

ki na język polski literatury angielskiej dwudzie­

stolecia międzywojennego. Pasierbica gen. Ludo­

mira Rayskiego. Świadectwo dojrzałości otrzymała w 1937 r. w Gimnazjum im. Juliusza Słowackie­

go w Warszawie. Podczas nauki szkolnej należała do harcerstwa, była zastępową w III Warszawskiej Żeńskiej Drużynie Harcerskiej. Po maturze przez rok przebywała zagranicą. Na jesieni 1938 r. roz­

poczęła studia lekarskie w Uniwersytecie Józefa Piłsudskiego w Warszawie. Część ostatnich przed­

wojennych wakacji spędziła w studenckim obo­

zie medyków w Tarakańcach k. Wilna, tam poma­

gała w leczeniu miejscowej ludności wiejskiej. W roku akademickim 1938-1939 działała społecznie organizując i prowadząc z koleżankami świetlicę dla ubogich dzieci na Ochocie. Uprawiała sporty.

Doskonale jeździła na nartach, dzięki tej umiejęt­

ności udało się jej uciec przed lawiną w Tatrach.

Ukończyła kurs szybowcowy i otrzymała dyplom pilotki szybowcowej kategorii „C”. Doskonale pływała i uprawiała turystykę górską. Podczas ob­

lężenia Warszawy we wrześniu 1939 r. wraz z matką była sanitariuszką punktu opatrunkowego w Szpitalu Dzieciątka Jezus w Warszawie. W dniu 25 września bomba lotnicza zasypała piwnicę, w której Ewa robiła opatrunek. Dzięki wysportowa- niu i sile fizycznej udało się jej samodzielnie wy­

ciągnąć z piwnicy rannego i samej się uratować.

Wraz z matką pozostała bez środków do życia.

Przez dziesięć miesięcy pracowała więc jako po­

moc fizyczna w cukierni Pomianowskiego przy ul.

Marszałkowskiej. Szykanowana była przez pomy- waczki zazdroszczące jej matury (nie wiedziały o studiach medycznych). Na jesieni 1940 r. matka znalazła pracę i Ewa powróciła do nauki. Wstąpi­

ła do Warszawskiej Szkoły Pielęgniarek kurs 38 i

w 1942 r. ukończyła ją z odznaczeniem . N a­

stępnie kontynuow ała studia lekarskie na taj­

nym U niw ersytecie W arszawskim. Przez pe­

w ien czas pracow ała w prosektorium . U koń­

czyła II i III kurs m edycyny zdając egzamina na piątkę. R ów nocześnie w 1943 r. ukończy­

ła specjalny kurs sanitarny z zakresu chirur­

gii, przygotow ując się do niesienia pomocy rannym w w alkach ulicznych. Zw iązała się politycznie z grupą młodzieży socjalistycznej, skupionej wokół konspiracyjnego pisma „Pło­

m ienie”. Przyw ódcam i tej grupy byli Karol Lipiński (zginął w 1944 r.) i Jan Strzelecki (zginął w tajem niczych okolicznościach w 1988 r. na W isłostradzie). Jednocześnie była gorącą katoliczką, uczęszczała na w ieczory dyskusyjne katolików z socjalistam i prow a­

dzone na w ysokim poziom ie intelektualnym . W spółpracow ała także z tajnym pismem le­

karskim , w ydaw anym początkow o bez tytułu przez Komitet Porozumiewawczy Lekarzy So­

c ja listó w i D em o k rató w , k tó re n astę p n ie otrzym ało nazwę „A lfabet Lekarski”. U czest­

niczyła m.in. w ratow aniu dzieci z Zam ojsz- czyzny. Harcerka, czł. Szarych Szeregów ps.

„M ew a”, nast. czł. A.K. Członek 3 Warszaw­

skiej Żeńskiej D rużyny H arcerskiej. W spół­

działała w organizacji służby sanitarnej H uf­

ca Mokotów. Została w łączona do III plutonu oddziału „A gat”, późniejszy „Parasol” K edy­

wu Kom endy Głównej AK. W iosną 1943 zło­

ży ła p rzy sięg ę żo łn ierza AK, a na je sien i uczestniczyła w dwu akcjach zbrojnych „A ga­

tu”, w tym w zam achu na Rottenfiihrera SS A lfreda M ilkę przeprow adzonym 5 10 1943 w Al. Szucha. W tej akcji przenosiła broń p o trzeb n ą do akcji i potem ją odnosiła do m agazynu. Rejonowa sanitariuszka na M oko­

towie, organizatorka patroli sanitarnych. Od w rześnia 1943 w spółdziałała z III plutonem oddziału „A gat” późniejszy „Parasol” Kedy­

wu KG AK dowodzonym przez studenta med.

W acława Dunin-Karwickiego „Lutego” (zob).

Była łączniczką w bat. „Parasol” . Podlegało jej ok. 50 sanitariuszek i duże,składy m ate­

riałów sanitarnych. U kończyła w yższy kurs sanitarny chirurgii na w ypadek walk ulicz­

nych. Przenosiła broń, pomagała w dwóch za­

m achach dostarczając broń. Przed wybuchem Pow stania przydzielono jej rejon „3”, obej­

m ujący ul. R akow iecką i pl. Unii Lubelskiej.

Podczas Pow stania W arszaw skiego kom en­

d an tk a p a tro li san it. w kom panii 2 pułku

V

24

295

„Baszta”. Po załamaniu się ataku powstańców na Staufer Kaseme Niemcy opanowali całą ulicę Ra­

kowiecką. Pod ostrzałem Ewa przedzierała się z towarzyszkami w głąb Mokotowa. Została komen­

dantką patroli sanitarnych kompanii 2 „Baszty”, dowodzonej przez podporucznika Kazimierza Grzybowskiego „Misiewicza”. Z matką, która pro­

wadziła na Mokotowie kuchnie żołnierskie, spo­

tkała się przypadkowo. Te swoje kontakty z córką matka opisała w liście pisanym w lipcu 1945 r. i opublikowanym w monografii Szkoły im. J. Sło­

wackiego. (Warszawa 1986). W pierwszych dniach Powstania zorganizowała punkt opatrunkowy dla kompanii 2 w t.zw. „Alkazarze”, na szóstym pię­

trze budynku przy Al. Niepodległości róg Odyń- ca. Po przesunięciu kompanii 2 do ul. Szustra

„Mewa” zorganizowała następny punkt sanitarny przy ui. Szustra 55.26 września 1944 r. na trzy dni przed kapitulacją Mokotowa oddała krew ranne­

mu powstańcowi. Ewa rozsyłała patrole, rozdzie­

lała pracę, robiła opatrunki, na cięższe i bardziej niebezpieczne wyprawy chodziła zawsze sama.

Własnym sprytem zaopatrywała punkt. Korzysta­

jąc z nalotów sowieckich, gdy Niemcy uciekali do schronów, ściągała z okolicznych domów żywność, ubrania, pościel, mydło. W kartce wysłanej pocz­

tą połową do krewnych na Sadybie napisała: „To, co przeżywamy na Mokotowie je st piekłem, ale mamy wolność, więc warto” (cyt. za St. Konar­

skim). Niemcy zaciekle atakowali pozycje kom­

panii 2, rozpoczęto więc ewakuację rannych i cho­

rych. Przy opatrywaniu jednego z ostatnich, Janu­

sza Przesmyckiego „Piskorza”, M. została zamor­

dowana wraz z nim przez Niemców. Zginęła z ban­

dażem w ręku w wieku 25 lat. Krystyna Cywiń- ska-Serafin podaje, że M. została wyprowadzo­

na przez Niemców przed dom i tam zastrzelo­

na. Pochowana 26 03 1945 we w spólnym gro­

bie w parku Dreszera, a w maju 1946 r. eks­

hum owana, została przeniesiona do kwatery Bat. „Parasol” na Cm. Pow ązkow skim daw ­ nym Wojskowym. Pośm iertnie została odzna^

jrczona Krzyżami Walecznych i Y irtuti M ilita- ri V klasy.

Ź ró d ła . W iśniew ska M, Sikorska M. „S zpi­

tale w alczącej W arszawy” Rytm 1991, 196-97; Stani­

sław Konarski „Ewa M atuszewska „M ew a” wspom nie­

nie (fot) w G azecie W yborczej Gazeta Stołeczna nr.

232 (2222) z 4 10 1996 r.; „Pochylone nad człow ie­

kiem ” opr. zbiorow e W arszawa 1993,431; „Szare Sze­

regi” red. J. Jarzem ski PW N 1988, III, 244; „Słow nik uczestniczek walki o niepodległość Polski” W -wa PIW 1988 s. 266 (fot); „Pełnić służbę... z pam iętników i i

w spom nień harcerek W arszawy 1939-45” W arszawa, 230, 235-52, 384; B ayer S. „Służba Zdrow ia W arsza-

| w y” MON 1985,32, 159; Pruszczyński Al. „ Z e w sp o -

! m nień o tajnym nauczaniu” w: „Z dziejów tajnego na­

u c z a n ia ” P Z W L ” 1977, 109; T u lc z y ń s k i M arian

„W spom nienia o lekarzach” tam że s. 109; „G loria vic- j tis” w: „Życie W arszaw y” nr. 240 z 26 09 1994; Sta- chiew icz Piotr „Parasol” W -wa, PAX 1981 s. 7 1 4,758;

M ichalski Zdzisław „Przez okopy, alkow y do m edy­

cyny” Okr. Izba Lek. W arszaw ska 1992 T. I s. 54-55;

Księga pochow anych żołnierzy polskich poległych w II w ojnie św iatow ej t. 5, Pruszków 1996, A jaks s. 173.

25

3 ^ . c U j J25//

,

EWA MATUSZEWSKA

11 _£

10.

Urodziła się 7 IX 1919 r. w Warszawie.

Córka Ignacego, płk. WP, ministra skarbu w latach 1929-1931, posła na Sejm RP i Sta­

nisławy z Kuszelewskich, pisarki i tłumacz­

ki literatury pięknej, w czasie okupacji uczes­

tniczki konspiracji i Powstania Warszaw­

skiego pod pseudonimem Elżbieta.

Ewa w 1937 r. zdała egzamin matural­

ny w Szkole im. J. Słowackiego w War­

szawie. Była harcerką 3 WŻDH chorągwi warszawskiej, sportsmenką, pilotką szy­

bowcową. W 1938 r. zaczęła studia na

Wydziale Lekarskim Uniwersytetu Warszawskiego.

We wrześniu 1939 r. uczestniczyła w obronie Warszawy, pracując ra­

zem z matką na punkcie opatrunkowym w Szpitalu Dzieciątka Jezus.

W czasie okupacji ukończyła Szkołę Pielęgniarską i specjalny kurs rato­

wania ciężko rannych; kontynuowała studia medyczne na tajnym Wy­

dziale Lekarskim. Ideowo była bliska grupie młodzieży socjalistycznej skupionej wokół pisma „Płomienie”. Współpracowała z Komitetem Porozumiewawczym Lekarzy Socjalistów i Demokratów i wydawanym przez nie tajnym czasopismem nazywanym później „Alfabetem Lekar­

skim”, które - nie mając nazwy - oznaczało poszczególne numery litera­

mi alfabetu (do 1944 r. ukazało się około 30 numerów). Uczestniczyła w akcjach humanitarnych podziemia konspiracyjnego, m.in. w ratowaniu dzieci z Zamojszczyzny. Należała do Szarych Szeregów, była współorga­

nizatorką hufca mokotowskiego. Od września 1943 współdziałała z od­

działem Agat (późniejszy Parasol) Kedywu KG/AK, dowodzonym przez studenta tajnej medycyny Wacława Dunin-Karwickiego.

W Powstaniu Warszawskim Ewa, pod pseudonimem Mewa, kiero­

wała na Mokotowie służbą sanitarną Kompanii 02 pułku Baszta, dowo­

dzonej przez ppor. Misiewicza. Organizowała i pracowała w patrolach

26

-sanitarnych. 2 sierpnia wraz ze swoją zastępczynią i przyjaciółką Olchą Ludwikiewiczówną- Oleńką, odnosiły do szpitala ciężko ranną kobie­

tę; trzy młodziutkie sanitariuszki patrolu pozostały - zdawałoby się bez­

pieczne - w piwnicznym punkcie opatrunkowym na Narbutta wraz z rannymi i opiekującąsię nimi lekarką cywilną. Zanim jednak Ewa i Ole­

ńka zdążyły wrócić 4 odcinek i punkt zajęli nacierający gwałtownie Niemcy. Ewa boleśnie przeżyła los dziewcząt - nieznany, a przecież »

wiadomy. Czując się za nie odpowiedzialna, chciała je uchronić przed śmiertelnie niebezpiecznądrogąz rannąpod ostrzałem, a tymczasem...

Następnie Ewa zorganizowała szpitalik połowy na tyłach broniącej się wówczas w domu na rogu Alei Niepodległości i Odyńca, Kompanii 02; placówkę tę nazwano „Alkazar”, a gdy linie powstańcze przesunęły się do Szustra, Ewa przeniosła tam szpitalik. Podjął w nim pracę Ar Her­

man - Andrzej Weryho, doszło też kilka nowych sanitariuszek; pozosta­

wiło to Ewie więcej czasu na przebywanie na najbardziej wysuniętych placówkach, opatrywanie tam rannych i ściąganie ich z pola walki pod gęstym ostrzałem. Gdy chodziło o ratowanie rannego, ani Ewa, ani Ole­

ńka nie zważały na niebezpieczeństwo.

24 września rozpoczęło się generalne natarcie na Mokotów. Do bom­

bardujących stukasów już wcześniej dołączyły się pociski moździerzo­

we, tzw. „szafy” i najcięższe pociski z działa kolejowego. Zarówno małe domki, jak nieliczne wielopiętrowe budynki Mokotowa padały miażdżone nawałą ognia.

26 IX na placówce - wówczas przy Alei Niepodległości 117/119 — wielu powstańców zostało rannych. Opatrywano ich na miejscu, ostrzał był zbyt wielki na przenoszenie. Dowódcy - kpr. Dzikowi (Witold Gorzkowski-Wetta) pocisk urwał obie nogi; ciężko ranny został też dziewiętnastoletni Puchacz - Ryszard Stankiewicz. Zaniesiono ich do piwnicy. Ewa odmówiła odejścia od nich. Zdrowi pobiegli dalej wal­

czyć - Ewa pozostała z rannymi.

Gdy Niemcy wkroczyli, zabili rannych, Ewę zastrzelili. Parę mie­

sięcy później znaleziono ciało Ewy - z bandażem w ręku.

Ewa została odznaczona pośmiertnie Krzyżem Orderu Virtuti Mili­

tari i Krzyżem Walecznych.

Opr. Ewa Orlikowska-Krasnowolska

360

27

Bibliografia:

Polski Słownik biograficzny PAN, „Ossolineum”, Wrocław-Kraków, t. XVI w życiorysie matki, t. XX w życiorysie ojca

Słownik uczestniczek walki o niepodległość Polski w latach 1939-1945, PIW, Warszawa 1988.

Harcerki 1939-1945, PWN Warszawa 1973, II wyd. 1983

Olcha Ludwikiewicz „Oleńka”: Patrol „M ewy” w: Pełnić służbę...

Z pamiętników i wspomnień harcerek Warszawy, PIW, Warszawa 1983

L. Bartelski Mokotów 1944, MON, Warszawa 1972

T. Kubalski „Zbroja”: Ewa Matuszewska - łączniczka „Parasola”, sanitariuszka „Baszty" w: Żołnierze walczącej Warszawy, Instytut Prasy i Wydawnictw „Novum”, Warszawa 1988.

T. Kubalski „Zbroja”: O Ewie Matuszewskiej, łączniczce „Parasola”

i sanitariuszce „Baszty”, WTK 1967 nr 41

Z. Namitkiewicz Studentki medycyny w harcerskiej służbie sanitarnej, Przegląd Lekarski 1977, nr 1

P. Stachiewicz Parasol, PAX, Warszawa 1981

B. Urbanek Pielęgniarki i sanitariuszki w Powstaniu Warszawskim w 1944 r. PWN, Warszawa 1988

P a m i ę t n i k Tow. Lek. WjtBssawskiego P o w stanie Warsz. i Med. Wydanie II Wyd. Tow. Lek. W-wa 2oo3

361

28

£ \ a A a - k fw I*

K j a O K

EWA MATUSZEWSKA

| n e i X

T-Q>H\V^V . U W . l A o ^

$ p w ^ . U e y S i \

f ( ^ V J£

Urodziła się 7 IX 1919 r. w Warszawie.

Córka Ignacego, płk. WP, ministra skarbu w latach 1929-1931, posła na Sejm RP i Sta­

nisławy z Kuszelewskich, pisarki i tłumacz­

ki literatury pięknej, w czasie okupacji uczes­

tniczki konspiracji i Powstania Warszaw­

skiego pod pseudonimem Elżbieta.

Ewa w 1937 r. zdała egzamin matural­

ny w Szkole im. J. Słowackiego w War­

szawie. Była harcerką 3 WŻDH chorągwi warszawskiej, sportsmenką, pilotką szy­

bowcową. W 1938 r. zaczęła studia na

Wydziale Lekarskim Uniwersytetu Warszawskiego.

We wrześniu 1939 r. uczestniczyła w obronie Warszawy, pracując ra­

zem z matką na punkcie opatrunkowym w Szpitalu Dzieciątka Jezus.

W czasie okupacji ukończyła Szkołę Pielęgniarską i specjalny kurs rato­

wania ciężko rannych; kontynuowała studia medyczne na tajnym Wy­

dziale Lekarskim. Ideowo była bliska grupie młodzieży socjalistycznej skupionej wokół pisma „Płomienie”. Współpracowała z Komitetem Porozumiewawczym Lekarzy Socjalistów i Demokratów i wydawanym przez nie tajnym czasopismem nazywanym później „Alfabetem Lekar­

skim”, które - nie mając nazwy - oznaczało poszczególne numery litera­

mi alfabetu (do 1944 r. ukazało się około 30 numerów). Uczestniczyła w akcjach humanitarnych podziemia konspiracyjnego, m.in. w ratowaniu dzieci z Zamojszczyzny. Należała do Szarych Szeregów, była współorga­

nizatorką hufca mokotowskiego. Od września 1943 współdziałała z od­

działem Agat (późniejszy Parasol) Kedywu KG/AK, dowodzonym przez studenta tajnej medycyny Wacława Dunin-Karwickiego.

W Powstaniu Warszawskim Ewa, pod pseudonimem Mewa, kiero­

wała na Mokotowie służbą sanitarną Kompanii 02 pułku Baszta, dowo­

dzonej przez ppor. Misiewicza. Organizowała i pracowała w patrolach

29

30

sanitarnych. 2 sierpnia wraz ze swoją zastępczynią i przyjaciółką Olchą Ludwikiewiczówną- Oleńką, odnosiły do szpitala ciężko ranną kobie­

tę; trzy młodziutkie sanitariuszki patrolu pozostały - zdawałoby się bez­

pieczne - w piwnicznym punkcie opatrunkowym na Narbutta wraz z rannymi i opiekującą się nimi lekarką cywilną. Zanim jednak Ewa i Ole­

ńka zdążyły wrócić - odcinek i punkt zajęli nacierający gwałtownie Niemcy. Ewa boleśnie przeżyła los dziewcząt - nieznany, a przecież wiadomy. Czując się za nie odpowiedzialna, chciała je uchronić przed śmiertelnie niebezpieczną drogą z ranną pod ostrzałem, a tymczasem...

Następnie Ewa zorganizowała szpitalik połowy na tyłach broniącej się wówczas w domu na rogu Alei Niepodległości i Odyńca, Kompanii 02; placówkę tę nazwano „Alkazar”, a gdy linie powstańcze przesunęły się do Szustra, Ewa przeniosła tam szpitalik. Podjął w nim pracę dr Her­

man - Andrzej Weryho, doszło też kilka nowych sanitariuszek; pozosta­

wiło to Ewie więcej czasu na przebywanie na najbardziej wysuniętych placówkach, opatrywanie tam rannych i ściąganie ich z pola walki pod gęstym ostrzałem. Gdy chodziło o ratowanie rannego, ani Ewa, ani Ole­

ńka nie zważały na niebezpieczeństwo.

24 września rozpoczęło się generalne natarcie na Mokotów. Do bom­

bardujących stukasów już wcześniej dołączyły się pociski moździerzo­

we, tzw. „szafy” i najcięższe pociski z działa kolejowego. Zarówno małe domki, jak nieliczne wielopiętrowe budynki Mokotowa padały miażdżone nawałą ognia.

26 IX na placówce - wówczas przy Alei Niepodległości 117/119 — wielu powstańców zostało rannych. Opatrywano ich na miejscu, ostrzał był zbyt wielki na przenoszenie. Dowódcy - kpr. Dzikowi (Witold Gorzkowski-Wetta) pocisk urwał obie nogi; ciężko ranny został też dziewiętnastoletni Puchacz - Ryszard Stankiewicz. Zaniesiono ich do piwnicy. Ewa odmówiła odejścia od nich. Zdrowi pobiegli dalej wal­

czyć - Ewa pozostała z rannymi.

Gdy Niemcy wkroczyli, zabili rannych, Ewę zastrzelili. Parę mie­

sięcy później znaleziono ciało Ewy - z bandażem w ręku.

Ewa została odznaczona pośmiertnie Krzyżem Orderu Virtuti Mili- tari i Krzyżem Walecznych.

Opr. Ewa Orlikowska-Krasnowolska 360

31

Bibliografia:

Polski Słownik biograficzny PAN, „Ossolineum”, Wrocław-Kraków, t. XVI w życiorysie matki, t. XX w życiorysie ojca

Słownik uczestniczek wałki o niepodłegłość Polski w łatach 1939-1945, PIW, Warszawa 1988.

Harcerki 1939-1945, PWN Warszawa 1973, II wyd. 1983

Olcha Ludwikiewicz „Oleńka”: Patrol „Mewy” w: Pełnić służbę...

Z pamiętników i wspomnień harcerek Warszawy, PIW, Warszawa 1983

L. Bartelski Mokotów 1944, MON, Warszawa 1972

T. Kubalski „Zbroja”: Ewa Matuszewska - łączniczka „Parasola”, sanitariuszka „Baszty ” w: Żołnierze walczącej Warszawy, Instytut Prasy i Wydawnictw „Novum”, Warszawa 1988.

T. Kubalski „Zbroja”: O Ewie Matuszewskiej, łączniczce „Parasola”

i sanitariuszce „Baszty”, WTK 1967 nr 41

Z. Namitkiewicz Studentki medycyny w harcerskiej służbie sanitarnej, Przegląd Lekarski 1977, nr 1

P. Stachiewicz Parasol, PAX, Warszawa 1981

B. Urbanek Pielęgniarki i sanitariuszki w Powstaniu Warszawskim w 1944 r. PWN, Warszawa 1988

i ._{Az. U / o i i}

361

32

33

34

35

36