1
SPIS Z A W A R TO Ś C I T E C Z K I— ...
U l a N A K n U ,
X <A ?r,
I V - ‘b^Yudo^reic
I. M ateriały dokum entacyjne l/ l — relacja właściwa —
1/2 - dokumenty (sensu s(ricto) dot. osoby re la to ra --- 1/3 - Inne materiały dokumentacyjne dot. osoby relatora — -
II. M ateriały uziipełnłen iające rełację J k - A y 5 . Ą
III. Inne m ateriały (zebrane przez „relatora” ):
lll/1 -d o ł. rodziny relatora
ill/2 - doi. ogólnie okresu sprzed 1939 r. - III/3 - doi. ogólnie okresu okupacji (1939 -1945) 111/4 - dot. ogólnie okresu po 1945 r.
lll/5 -ln n e ... '
IV. K orespondencja —
V. W ypisy ze źró d e ł [izw.: „nazwiskowe karty informacyjne” ] \ /
VI. F otoarafin \ f k b&rO
2
3
KRAKÓW
«> .
.jj r 5 >*“ j z l i t X C - ’ ł -
P O Ż E G N A N I A
WSPOM NIENIE w 2. rocznicę śmierci
! i
T f ro d z iła się 26 m a rc a 1914 r. w M o h y le w ie n. D n iep rem , w ro- t_/ d żin ie zie m ia ń sk ie j S ergiusza K aza n o w icza (zm arł ok. 1917 ro k u ), z ie m ia n in a , p re z y d e n ta m iasta M o h y lo w a . p rezesa Z w iązku Z ie m ia n , z a g in io n e g o w czasie rew olucji b o l
sz ew ick iej, i M a rii z d. K oc (189 6 -1 9 6 1 , p rim o voto Pinkasow ej). M ia ła brata W ładysław a Sergiusza (1915- -1969, b ib lio te k a rz a i b ib lio fila, założyciela B iblio- , teki N au k o w ej „ K sią ż k ą na Śląsk” we W rocław iu).
W 1918 r., p o rew o lu cji bolszew ickiej, u ciek ała w raz z m a tk ą i bratem z W iln a; ojciec, który schro
n ił się w P etersb u rg u , n ig d y się nie odnalazł. N a stępnie w ro k u 1920 w raz z m atk ą i bratem p rz e n io sła się d o K rakow a. W ro k u 1924 r. u k o ń c z y ła szkołę p o w sz e c h n ą i ro z p o c z ę ła nau k ę w P ań stw o w y m G im n a z ju m im . K ró lo w e j W an d y . W 1926 r. w stąpiła do 6. K rakow skiej D rużyny H ar
c e re k im . M . R o d ziew iczó w n y , prow adzonej przez Z o fię K ro k o w sk ą, g d z ie w roku 1927 zło ży ła p rz y rz e c z e n ie h a rc e rsk ie , z d o b y ła sto p ień p io n ie rk i i od 1928 r. b y ła zastęp o w ą. U cze stn iczy ła w w ielu ob o zach , m .in. w K asin ce M ałej, W iśniczu. Rabie W yżnej. Frydm a nie, a w 1932 r. n a le ż a ła do d ru ży n y służbow ej V II Św iatow ej K on
fere n cji S k au tek na B uczu.
W 1932 r. z d a ła m a tu rę i ro z p o c z ę ła stu d ia w zak resie geografii i geologii n a W ydziale F ilo zo ficz n y m U niw ersytetu Ja g iello ń sk ieg o . K o n ty n u o w ała pracę w h arcerstw ie, k o ń cząc w sierp n iu 1933 r. k u rs I d ru żynow ych w Soli k. Ż yw ca, po k tórym o b ję ła fu n k cję drużynow ej I 1. K olejow ej D ru ży n y H arcerek .
j W chw ili w ybuchu w ojny m iała absolutorium , nie z d ąży ła je d n a k
| ukończyć pracy m ag istersk ie j. E w akuow ana w raz z m ężem A n d rze- I je m S endorkiem , p ilo tem rezerwy', m atką i n ieletn ią w ychow anką do-
! je c h a ła do Lw ow a, k tó ry po tygodniu opuściła i znalazła się w O tyni [ pod K ołom yją. W listo p ad zie 1939 r. przez granicę w P rzem yślu w ró-
j ciła do K rakow a. P o p aru m iesiąc ach o trzy m ała pracę za w yżyw ienie
! w sekcji c h a ry taty w n ej d la w ysiedlonych. W 1940 r. w p ro w ad zo n a
| przez B arb arę A n d ru sik iew icz-M atu so w ą ps. „K w iatkow ska” , w stą -
| p ila do L u d o w eg o Z w ią z k u K obiet, o rganizacji p o d ziem n ej w yw o-
| dzącej się z Z M W „ W ic i” , zw iązanej z R u ch em L udow ym (krypt.
! ROCH) i B a ta lio n am i C h ło p sk im i. Statutow o była to d ziałaln o ść na-
j staw iona na o św ia tę kulturalną, gosp o d a rcz ą i sa n ita rn ą ko b iet w iej- I skich. W w a ru n k a c h w ojny M a ria Sendorek. ja k w szy stk ie działaczki L Z K , p e łn iła fu n k cje łą czn iczk i i sanitariuszki, organizow ała k o n sp i
racyjne lokale. P o w ielała i przechow yw ała w sw oim m ieszkaniu, a ta k że ro zw o ziła p ra sę p o d z ie m n ą . W spólnie z Z o fią L eg an ó w n ą i Je rzy m W olnym przez szereg tygodni ukryw ała rannego por. K aro la C h m ie lą ps. „ G io m ” , k o m e n d a n ta pow iatow ego B C h z D ębicy. Od 1940 r.
do k o ń ca w ojny pracow ała w R adzie G łów nej O piekuńczej (RG O ), k tó rą to pracę w latach 1943-1945 łączyła z fu n k c ją p rzedstaw icielki PSL w Sekcji S p o łeczn ej D elegatury1 R ząd u w K rakow ie, działającej pod k iero w n ictw em dr. T ad eu sza S ew eryna ps. „S ocha” . W tej roli zbierała p ie n ią d z e n a rzecz delegatury' rządu i ro zp ro w a d zała z ap o m ogi p ien iężn e d eleg atu ry oraz żyw ność d o sta rcza n ą przez chłopów z R u ch u L u d o w eg o i g ro m a d z o n ą w m ag azy n ac h R G O w śród inteli
gencji k rakow skiej, a zw ła s z c z a profesorów U J i innych uczelni, oraz rodzin w ięźn ió w . B y ła p rzew o d n iczącą K oła M ie jsk ieg o L Z K w K ra
kow ie. P isa ła a rty k u ły d o „ W iad o m o ści K obiecych” i ,-Żywii” pod p s e u d o n im e m . Jv lar” lub „W aligórska” . Z p o lecen ia L Z K p ro w ad zi
ła n a w si p o g ad an k i p o d p o zo rem propagow ania h ig ien y w ra
m ach k ursów S połem , na które N iem cy zezw alali. R ów no
c ześn ie o d k o ń c a 1940 r. pracow ała w konspiracyjnej o r
gan izacji h arcerek , zaangażow ana przez H elenę Papiń- sk ą (zam . B orow icką). U k o ń czy ła k urs pielęg ń iarek , o b ejm u jący ró w n ież praktyki w szpitalu, p ro w ad zo ny p rz e z p a n ią A ntoniew iczow a. W je j m ieszk an iu
w ielo k ro tn ie odbyw ały się zajęcia teoretyczne tego k u rsu . P o je g o u kończeniu była k ie ro w n ic z k ą p u n ktu sa n ita rn eg o dzielnicy Stare M iasto, p rzy g o to w a n e g o n a w ypadek o b lężen ia K rakow a. Z eb rała śro d k i op atru n k o w e dla tego punktu.
18 stycznia 1945 r. w eszła w skład pow stałej z in i
cjaty w y Je rze g o W olnego Straży O byw atelskiej, k tó ra p rzez k ilk a dni - do czasu p rzejęcia opieki n a d z a m k ie m p rz e z w ład ze - stanow iła ochronę zb io ró w w a w elsk ich . W 1945 r. w stą p iła do PSL, b ę d ą c od w y zw o len ia d o 1947 r. p rzew odniczącą grodzkiej Sekcji K obiet przy PSL. W 1946 r. kandydow ała na posła do S ejm u U sta
w odaw czego z listy PS L w okręgu n r 4 6 (K raków - m iasto i po w iat) o zn aczo n ej nr. 4. W yn ik i w y b o ró w zostały sfałszow ane, a sa m o k a n dydow anie z tej listy było aktem odw agi. W roku 1947 w ystąpiła z PSL.
M ia ła m o żliw o ść w y jazd u n a Z ach ó d , g d zie pozostał je j m ąż A n d rzej Sendorek, c z ło n e k sz ta b u L o tn ic tw a P o lsk ieg o w A n g lii, je d n a k nie uczy n iła tego z po w o d u k o n ieczn o ści opieki nad c h o rą m atką.
W ro k u 1949 r. u z y sk a ła n a U J m ag isteriu m z geografii, a n a stę p nie u k o ń c z y ła k u rs b ib lio te k a rz y szkolnych w Jaro cin ie. P o czątk o w o p racow ała ja k o n a u c z y c ie lk a geografii i biologii, a od 1955 r. ja k o b ib lio te k a rk a w V III L ic e u m O g ó ln o k sz tałcący m w K rak o w ie i po je g o ro z w ią z a n iu d o e m e ry tu ry w 1973 r. w Z esp o le S zkół Z a w o d o
wych. P rz ez p ew ien czas była także instruktorką b ib lio teczn ą d la szkól z ra m ie n ia O g n isk a M e to d y c z n e g o . W 1930 r. u k o ń c z y ła k urs ję z y k a esp e ra n to z o rg a n iz o w a n y p rz e z K o m e n d ę C h o rą g w i H a rc e re k , w r o k u 1 9 3 5 /3 6 - I k u rs p rz e w o d n ik ó w p o K ra k o w ie p r z y U J.
w 1948 r. - ro czn y k u rs sło w ia n o zn aw stw a p rzy U J, a w 1973 r. k urs z z ak resu h isto rii sz tu k i. O d 1957 r. do k o ń c a życia była cz ło n k ie m n iezależn ej d ru ży n y daw nych in stru k to re k K uźnia. D o ro b ek p lasty c z
ny p o o jc z y m ie - arty ście m a la rz u Ig n acy m Pinkasie (1 9 8 8 -1 9 3 5 , le - ' gio n ista) - p rz e k a z a ła m iastu Ja słu , k się g o zb ió r p o bracie W ła d y sła w ie Sergiuszu K a z a n o w ic z u m iastu W rocław ow i. a ze sw ojej s k ro m nej e m e ry tu ry do k o ń c a ży c ia w sp o m a g a ła F u n d u sz im . S. P ig o n ia, p rzezn aczo n y n a sty p e n d ia d la studentów z m ały ch m iejscow ości.
. Z m a rła 2 2 s ty c z n ia 2 0 0 3 r. w K rak o w ie. Z o sta ła p o c h o w a n a n a cm e n ta rz u R a k o w ick im .
B y ła o d z n a c z o n a Z ło ty m K rz y ż e m Z asłu g i, O d zn ak ą .Z a słu ż o n y D ziałacz K u ltu ry ” , O d z n a k ą „Z asłużony d la m iasta W rocław ia” . M ia ła ty tu ł H o n o ro w eg o O b y w atela m ia sta Jasła.
W 1934 r. za w a rła z w ią z e k m ałżeń sk i z A n d rzejem S en d o rk iem . M a łżeń stw o to z p o w o d u n iem o żn o ści p o w ro tu m ę ż a do P o lsk i z a k o ń czy ło się ro z w o d e m w 1948 r. P o n o w n ie w yszła z a m ąż w ro k u 1950 za Je rz e g o W o ln e g o (1 9 1 3 -1 9 8 8 . dr. inż. ch em ik a, prac. A G H , żo łn ierza kam p . w rześn io w ej i uczestn ik a konspiracji - ROCH i B C h ).
Ma r i a Ka u c i ń s k a. Ja n u s z Wo j t y c z a
Pani C ZEKAM Y NA W SPOM NIENIA
4
5
Wolna Maria "Mar" "Waligórska"
ur. 26 03 1914
BCH Kraków
geograf, bibliotekarka, instruktorka harcerska, Pracowała w RGO, w konspiracji w BCh i LZK. a także w konspiracyjnej Organizacji Harcerek.
Zmarła w Krakowie 22 01 2003.
Źr.: Małopolski Słownik Biograficzny ..., t. 10;
K.Wojt., 2006.
A
6
BCh Kraków Wolna Maria (1 9 1 4 -2 0 0 3 )
z d. Kazanowicz, I v. Sendorek
- przewodnicząca koła LZK w Krakowie, łączniczka i sanitariuszka, organizatorka konspiracyjnych lokali..
Źródło: Kalicińska Maria, Wojtycz Janusz, Maria Wolna (1914-2003), /w/ Gazeta Wyborcz Kraków z 27
stycznia 2005r., rubryka Pożegnania;
K.Wojt., 2005r.
