1
SPIS ZAWARTOŚCI TECZKI — ..
/ 1 B . ( 1 3 . 0 0 . M q m >•
...
1 / 1 . Relacja j 5 3 . /t ' /I £,
I/2. Dokumenty (sensu strictb) dotyczące osoby re la to ra )^ Lj 5 4 1/3. Inne m ateriały d o ku m e n ta cyjn e d o tyczą ce osoby relatora — ■ —
II. Materiały uzupełniające relację
111/1 - Materiały dotyczące rodziny relatora ——
III/2 - Materiały dotyczące ogólnie okresu sprzed 1939 r. --- llt/3 — Materiały dotyczące ogólnie okresu okupacji (19.39-1945)
i l.fl/4 - Materiały dotyczące ogólnie okresu po 1945 r. — —^
111/5 - inne____l i —1
IV. Korespondencja
! ) d b fc , ... k . S i ... * , . . 4 . - 2 , .
■
-- - - - -
■
2
3
4
5
6
7
- Odpis _ A R C H I W U M Elżbiety Zawackiej poz. M - 191
dąta wpływu: V.1988
Mąż m:5j Jan Stachowiak był komendantem
organizacji podziemnej P.A.P. a zastępcą był Edward Słowikowski.
Za namową Słowikowskiego mąż mój poddał się operacji przepukliny.
Operacja udała się,był już zdrowy i w dzień wyjścia ze szpitala lekarz na polecenie gestapo zaaplikował mojemu mężowi w jądra zastrzyk co spowodowało silną gangrenę.Męża z silnym bólem zaprowadziłam z powrotem do szpitala i tam został umieszczony w izolatce.Gdy następnego dnia odwiedziłam go w szpitalu to z daleka słyszałam jęki - tak strasznie cierpiał.Ciało w kroku odpadało kawałkami i zęby wypadały za dotknięciem palca.Na.
trzeci dzień przyszedł Słowikowski do mojego mieszkania i zarządał wydanie papierów organizacyjnych,których oczywiście w domu nie miałam,bo mąż moj gdzieś je ukrył,że do dnia dzisiej
szego nie wiem gdzie są.Poszłam do szpitala i powtórzyłam żądanie Słowikowskiegojna co mąż pomyślał i stuknął się w głowę i powie
dział o tu!.Po otrzymanym poprzednio zastrzyku męczył się
12 dni i 4 kwietnia 1 9 4 3 r.zmarł w strasznych bólach i cierpie
niach.Po śmierci męża G-estapo przeprowadziło rewizję w moim mieszkaniu,pozrywali podłogę w pokoju,przeszukali wszystkie szafy i szuflady i nie znaleźli nic i powiedzieli do mnie,że mój mąż należał do organizacji i chcieli dokumenty,na co ja odpowiedziałam,że b żadnej organizacji i dokumentach nic nie wiem.Po paru dniach było aresztowanie w Toruniu około 40 osób.
Po zamordowaniu mojego męża komendantem został Edward Słowikowski który był przyczyną śmierci mego męża.
Jestem pewna w stu procentach,że do śmierci mego męża przyczynił się Edward Słowikowski.
Podpis Monika Stachowiak Toruń,ul.Most Pauliński nr 12
Sierpień 1972
8
%
Odpis -
Mąż mój Jon. S tachowiak pos z e d ł do s z p i t a l a w roku 1943 v m a r c u na operację p r z e p u k l i n y # O p o r a c j a u d a ł a się,mąż csnłł się
bardzo d o brze w s z p i t a l u fa le lekarze (w dn i u - N , B , ) w y j ś c i a ze s z p i t a l a dali mężowi zastrzyk w (jądra) i z tego p o w s t a ł o zaka- rzen i e (gangrena)*ciało odpadało k a w a ł k a m i , z ę b y w y p a d a ł y za
d o t k n i ę c i e m palca. Po amierei mę ż a moje g o 4 . IV , 45 r.było Gestapo i p r z e prowadził* u mn i e rew i z j ę w d o m u i p o w i e d z i e l i , ż e dobrze iż nic nie z n a leźli,bo by mnie tak wykoikrzyli jak mego męża.
n a d m i e n i a m jeszcze,gdy m ą ż mój b ył w szp i t a l u to przyszedł
“Tdward Słowikowski i chci a ł dokurv n t y (organiaac Ji - M . B . ) , B y ł a m u m ę ż a w -szpitalu i m ó w i ł a m (o tym fakcie «,B,) m ę ż o w i , A mąż mój po m y ś l a ł d ł u g o i w s k a z a ł p a lcem na, g ł o w ę i t jo w ! edzlał-o tu- 1 ciężko w y m ó w i ł ~ ja nic nie mam# x-raypuszczam z tego powodu,że
Edward Słowikowski jako za s t ę p c a mego m ę ż a d ą ż y ł do tego,że
m ę ż a nmie(zam o r d o w a l i ) - z m a r n o w a l i •Po śmierci mego m ę ż a n a s t ą p i ł o d u ż e a r e s z t o w a n i e mężczyzn.
Mo nika S tachowiak T o r u ń tul.Jtiost fauli> ski 12.,
Sierpień 1972 r.
^a zgodność:
9
Odpis A R C H I W U „ Elżbiety Zawaokiej poz• M - 191
data wpływu* V.1988
Mąż mój Jan Stachowiak był komendantem
organizacji podziemnej P.A.P. a zastępcą był Edward Słowikowski Za namową Słowikowskiego mąż mój poddał się operacji przepukliny Operacja udała się,był już zdrowy i w dzień wyjścia ze szpitala lekarz na polecenie gestapo zaaplikował mojemu mężowi w jądra zastrzyk oo spowodowało silną gangrenę.Męża z silnym bólem zaprowadziłam z powrotem do szpitala i tam został umieszczony w izolatce.Gdy następnego dnia odwiedziłam go w szpitalu to z daleka słyszałam jęki - tak strasznie cierpiał.Ciało w kroku odpadało kawałkami i zęby wypadały za dotknięciem palca.Ilia trzeci dzień przyszedł Słowikowski do mojego mieszkania i zarządał wydanie papierów organizacjJnyeh,któryeh oczywiście w domu nie miałam,bo mąż moj gdzieś je ukrył,że do dnia dzisiej
szego nie wiem gdzie są.Poszłam do szpitala i powtórzyłam żądanit Słowikowskiegona co mąż pomyślał i stuknął się w głowę i powie
dział o t u U P o otrzymanym poprzednio zastrzyku męczył się
12 dni i 4 kwietnia 1943 r.zmarł w strasznych bólach i cierpie
niach.Po śmierci Męża Gestapo przeprowadziło rewizję w moim mieszkaniu,pozrywali podłogę w pokoju,przeszukali wszystkie szafy i szuflady i nie znaleili nic i powiedzieli do mnie,że mój mąż należał do organizacji i chcieli dokumenty,na oo ja odpowiedziałam,że w żadnej organizacji i dokumentach nic nie wiem.Po paru dniaoh było aresztowanie w Toruniu około 40 osób.
Po zamordowaniu mojego męża komendantem został Edward Słowikowski który był przyczyną śmierci mego męża#
Jestem pewna w stu procentach,że do śmierci mego męża przyczynił się Edward Słowikowski.
Podpis Monika Stachowiak Toruń,ul.Most Pauliński nr 12
Sierpień 1972
y
10
O d p i s
Mąż mój Jan Stachowiak poszedł do szpitala w roku 1943 w marcu na operację przepukliny.Operacja udała się,mąż czuł się bardzo dobrze w szpitalu,ale lekarze (w dniu -M.B.) wyjścia ze szpitala dali mężowi zastrzyk w (jądra) i z tego powstało zaka- rzenie (gangrena),ciało odpadało kawałkami,zęby wypadały za
dotknięciem palca. Po śmierci męża mojego 4.IV.43 r.było Gestapo i przeprowadziło u mnie rewizję w domu i powiedzieli,że dobrze iż nic nie znaleźli,bo by mnie tak wykończyli jak mego męża.
Nadmieniam jeszcze,gdy mąż mój był w szpitalu to przyszedł Edward Słowikowski i chciał dokumenty(organizacji - M.B.).Byłam u męża w szpitalu i mówiłam (o tym fakcie M.B.) mężowi.A mąż mój pomyślał długo i wskazał palcem na głowę i powiedział-o tu- i ciężko wymówił - ja nic nie mam. Przypuszczam z tego powodu,że
Edward Słowikowski jako zastępca mego męża dążył do tego,że
męża mnie(zamordowali) - zmarnowali.Po śmierci mego męża nastąpiło duże aresztowanie mężczyzn.
Monika Stachowiak Toruń,ul.Most Pauliński 12
Sierpień 1972 r.
11
Witold Stachowiak Osikowa 4
Toruń
Toruń, dnia 02.03.1996 r.
O D P I S
z ojcowskiego wniosku do Komitetu
Krzyża i Medalu Niepodległości (niedatowany).
1. Stachowiak Jan
2. zawód: Kupiec - akwizytor
stanowisko: niższy funkcjonariusz Kontr. Wojskowy Sąd Rejonowy.
3. adres zamieszkania: Toruń, ul. Podgórna 63 4. posiadane odznaczenia --
5. proponowane odznaczenia --
6. Dokładny życiorys i przebieg pracy ideowo - niepodległościowej:
Stachowiak Jan urodzony w dniu 24.11.1897 r. w Szamotułach, syn Stanisława i Katarzyny z domu Konieczna. Ojciec ze względu na liczną rodzinę i trudności w uzyskaniu pracy na miejscu zniewolony był wyjechać za pracą do Westfalii wzgl. Nadrenii pozostawiając nas opiece matki. Matka dbając o polskość naszego wychowania już w dziecinnych latach zachęcała nas do pilnego uczenia się polskiego elementarza i polskich powieści. W ten sposób utrzymał się w domu naszym duch patriotyzmu.
Od 6 do 14-go roku życia uczęszczałem do sześcioklasowej szkoły powszechnej w Szamotułach. V/ roku 1912 gdy ławy szkolne opuściłem, w których to przez 8 lat wpajali nam ducha niemieckiego hakatyzmu, wstąpiłem do polskiego towarzystwa młodzieży Katolickiej w Szamotułach. Tu pod przewodnictwem oraz patronatem Księży Katolickich polaków urządzano Kursy oświatowe, śpiewano pieśni i piosenki. Pozatem byłem członkiem ćwiczebnym sokoła i skautem.
Podczas wojny 1914 r. zostało towarzystwo skautów na terenie Szamotuł zawieszone.
12
-
2
-W styczniu 1916 r. wyjechałem za pracą do Berlina i pracowałem w państwowych zakładach amunicyjnych w Spandawie. W dniu 25.X . 1916 r.
zostałem powołany pod broń armii niemieckiej do artylerii ciężkiej.
Na frontach byłem na Bałkanach , we Francji i Belgii.
W grudniu 1918 r. korzystałem z urlopu gwiazdkowego i dnia 23.XII.1918 r. wstąpiłem w tworzące się szeregi powstańców Wlkp. do Komp. Szamotulskiej. Pod dowództwem p. Rembacza dnia 28.XII.1918 około godz. 19°° zaopatrzono nas w 110 karabinów i po pięć naboi do każdego karabina. Udaliśmy się na dworzec kolejowy by stąd najbliższym pociągiem odjechać do Wronek. We Wronkach rozbroiliśmy resztki armii niemieckiej i po utworzeniu Kompanii
Q
Wronickiej powróciliśmy do Szamotuł. Dnia 1.1.1919 r. pod dowództwem Komd. Galińskiego w trzech ciężarówkach udaliśmy się pod Poznań do
\e
Biadruska by zawładnąć wszelkie tereny i obiekta wojskowe znajdujace się jeszcze w posiadaniu armii niemieckiej. Z Bndruska powróciliśmy te
do Szamotuł i dnia 6.1.1919 do Sierakowa nad Wartą. Po utworzeniu Komp. sierakowskiej entuzjastycznie podejmowała nas tamtejsza ludność polska śniadaniem itp. W powrotną drogę wzięliśmy z państwowej stadniny 40 ogierów, z której to w dzień przedtem zabrali Niemcy 80 sztuk. Konie zabrane przez nas podzielono na dwie grupy każda po 20 sztuk. Jedna grupa odstawiona została do Kobylnik pow.
Szamotuły. W Kobylnikach z dworskiej kuchni dano nam obiad a pani Ordynatowa Twardowska po 20 mkn. Stąd odstawiono nas do Szamotuł. W dwa dni później odwieziono nas furmankami do Ciszkowa na zachód od Czarnkowa. Po parudniowym pobycie w Ciszkowie pod dowództwem p.
Ignasiaka Stan. poszliśmy do Mikołajewa. W Mikołajewie pozostaliśmy przez trzy tygodnie, poczem zostaliśmy zmienieni przez inny oddział z Szamotuł. Do Szamotuł wróciliśmy w celu zmiany bielizny by się z robactwa oczyścić. Z Szamotuł nie pozwolono nam spowrotem na front wracać, gdyż rocznik 1897 i 1898 mieli tworzyć fundament Polskiej regularnej armii. Po skompletowaniu pełnego uzbrojenia w kilka dni&
później po dowództwem p por. Matuszewskiego na front na wschód od Czarnkowa i to początkowo Jabłonna - Węglewo. Stąd przeprowadziliśmy jedną bitwem pod Mirosławiem koło Ujścia nad Notecią /14.2.19 - przy®, m./, w której to bitwie mieliśmy zabitego p. Kurczewskiego i czterech rannych a w drodze ciężko ranny Bural Andrzej zmarł.
Pozatem obstawiliśmy front na wschód od Czarnkowa i to Romanowo - Dolne, Romanowo - Górne i Walkowice.
13
W Komp. Szamotulskiej pozostawałem do marca 1919 r. W marcu 1919 r. zostaliśmy przydzieleni do 2 pułku Strzelców Wlkp. i należałem do 8 komp. W tejże kompanii pod sztandarem 56 pp, który to okrył się chwałą cnót rycerskich przechodziłem historię z bronią w ręku i pozostawałem aż do lutego 1921 r.
Na własne życzenie przeniesiony zostałem do 16 p. uł. Wlkp.
2 szwadr. w Bydgoszczy na mocy rozkazu D. 0. Gen. 125 z dn.
9.V I I . 1921 zostałem w dniu 12.V I I . 1921 r. bezterminowo urlopowany a później do rezerwy przeniesiony. Dotąd w konflikcie z kodeksem prawa karnego nie byłem.
Jan Stachowiak
Z racji w l e k u ^ - o j c a ^ u t r a c i ł e m , kiedy miał e m nie całe 7 lat - niewiele z tego pamiętam, są to raczej wspomnienia incydentalne i bardzo osobiste. Natomiast z opowieści rodzinnych wylania się postać ojca jako wielkiego patrioty. głęboko wierzącego i bardzo pryncypialnego w swoich zasadach. Wynikało to z pewnością z rodzinnego, poznańskiego wychowania bo bracia i siostra ojca byli podobni.
Ojciec w czasie okupacji, jak już Pan wspomniał pracował jako brygadzista w firmie budowlanej Kunith przy pracach związanych z remontem torowisk kolejowych. Mama trudniła się podczas okupacji handlem bo ojciec praktycznie całe zarobione pieniądze przeznaczał na pomoc ludziom, którzy nie mogąc się ujawnić przebywali w Toruniu bez środków na życie.
Wczesną wiosną gestapo aresztowało ojca i o ile dobrze pamiętam po jakimś czasie przewiozło go do Sierpca na przesłuchania i tam go mocno skatowano, tak że miał uszkodzone narządy wewnętrzne.
Wtedy gestapo ojca wypuściło i trafił do szpitala w Toruniu przy ul.
Batorego. Po jakimś czasie stamtąd wyszedł jednakże po kilku dniach wrócił do Szpitala. W szpitalu, prawdopodobnie w wyniku zakażenia ojciec zmarł w wysokiej gorączce. Później mama nam opowiadała że ojca
14
- 4 -
po śmierci nam nie pokazała bo cały zczarniał i chciała nam (siostrze i mnie) oszczędzić tego widoku. W rodzinie mówiło się o nie wykluczonym świadomym zakażeniu ojca.
T~run dii. 1 9 9 6 . 0 3 . 1 1 .
WW Witolda Stachowiaka syna sp. J.Stachowiaka, organizatora org."Rząd Den.Polski"-Polska Am ia Powstania
poznałem w Wojsk.^asynie w br. Ponieważ był synem znanego kosp.
sp. J . . . ta chow iaka-popiosiłen. go o materiały cfctt/ww. które przesyłam do FAilfk. Toiun.
SP. Jan Stac o ia p s. "Iranciszek) cieszakł w Toruniu ul M.Bar
bary 14. edó wybuchu wojny od 1938i 'pełnił służby w WSRej .Tfiiun.
W czasie okuppcji pracował we firmie budowlanej Kunith Toruń.
Był organizatorem PAP.Toruń 194 o - ( źródła mówiące że od 1939r) a by: -w stopniu chorążego.WP, były powstaniec WLKP.
Wiosną 1943 był aresztowany *,rr a Itr towany-zmarł w Toruniu 5 .o 4 . 4 3 r.
W tym samy domu zamieszkiwał Ed ai.d Słowikowski p s. Biały Grot" itpp -agent Gestapo TJcrun. (stąd Kontakty obydwu panów ??)
Po śmierci sp.J. Stachowiaka komendantem PAP^ zostać właśnie E.
Słowikowski. Był on byłyr wosjkov,ym WPś do 193S óajomy Pani Staufero- we j.
W*v E~Słowikowski na podstawie wyroku WSS został zastrzelony v Toruniu 11.ol. 1945 przez Józefa Sliw owB-^ego por. ps. "Skrzat".
Były d o : , e aresztowania ©złonków P j .P przez estapo.
Rozkazem AK. z dn. 24.lo. 1944r PAP została potL giona za współpracę z okupantem.Dedyzj<$ WSS.Ak. z 29.XI.1944r *yła"podstawą do wydania dn. 29.XI.44r rozkazu o li£veidacji komendy PA©.
Część konspiratorów P-AP. doczekała stycznia I945r-pewna ich ilość ujawniła się w UB. Toruń posługując się legitymacjami PAL. (Za swiad-r czenia mi).
Gałosc ww materiału przekazuje! .dyspozycji E/AK T 0 iun, insklego 65 m 1 1
15
S tachowiak J a n p s . " F r a n c i s z e k " ,"Garda" (1897-1943), k o m endant głów- /
ny o r ganizacji Polfeka A r m i a Powstania.
Ur. 24 XI 1997 r. w Szamotułach, śyn S t a n i s ł a w a i K a t a r z y n y z d.
Koniecznej. Do 1912 r. uczył się w sześcioklasowej szkole p o d s t a w o wej w Szamotułach. W mł o d o ś c i był c z ł onkiem t o w arzystwa m ł o d zieży katolickiej w Szamotułach, p r o w a dzonego przez pol s k i c h księży. Był także c z ł o nkiem T o w a r z y s t w a G i m n astycznego "Sokół" oraz skautem (do c zasu zawi e s z e n i a d z i a ł a l n o ś c i skautów w 1914 r. po wybu c h u I wojny światowej). W styczniu 1916 r. w yjechał w p o s z u k i w a n i u pracy do B e r lina. P r a c o w a ł tara w z a k ł adach amunicyjnych w Spandau. D o w o j s k a nie m i e c k i e g o powołany został 25 X 1916 r. i skierowano go do j e d n o stki artylerii ciężkiej. Służył następnie n a Bałkanach, we P r a n e j i i w Belgii. Podczas urlopu w g r u d n i u 1918 r. z n a l a z ł się w S z a m o t u łach. Zd e z e r t e r o w a ł z armii niemieckiej i 28 I 1918 r. w s t ą p i ł do K o m p a n i i Szamotulskiej W i e l k o p o l s k i c h Wojsk Powstańczych, dowodzone;
przez Rembacza. Wvjej szeregach br a ł udział w r o z b r a j a n i u ż o ł nierzy niemi e c k i c h we Wronkach. W dn i u I.I.I9I9 r, pod d o w ó d z t w e m komendan-
\ V
ta G a lińskiego w B i e d r u s k u k. P o z n a n i a p r z e j m o w a ł obiekty w ojskowe od Niemców. W r a m a c h w o j s k pow s t a ń c z y c h służył następnie w rejonie S i e r a k ó w - K o b y laiki- Cieszków-Mikołajew. Na s t ę p n i e w. S z amotułach znalazł się w oddziale kpt. Matuszewskiego. B r a ł udział w w a l k a c h pod Jabłonną-Węglewera, bitwie ,pod M i r o s ł a w i e m k. U j ś c i a (I4.II.I9I9) oraz d z i a ł a n i a c h w rejonie C z a r n k ó w - R o m a n o w o D o l n e - R o m a n o w o Górne i Walkowice. W kom p a n i i szamotulskiej jako szeregowy służył do marca 1919 r. Z o s t a ł wówc z a s w ł ączony do 8 komp. 2 Pułku Strzelców W i e l k o pol s k i c h a następnie 56 pp. N a w ł asne życzenie w lutym 1921 r. z o s tał p r z e niesiony do 2 s z w a dronu 16 p.uł. w Bydgoszczy. N a mocy r o z kazu DO G e n e r a l n e g o nr 125 z dn. 9.II.I92I r. został w dniu X2.VII.
1921 r. urlopo w a n y z w o j s k a i przeniesiony do rezerwy. Później p o d e j m o w a ł różne prace zarobkowe. B ył przez p e w i e n czas k u p c e m - a k w i z y -
\
torem. Przed w y b u c h e m w o j n y zatrudniony został w sztabie D O K VIII
16
w Tor u n i a i p r acował jako niższy f u n k c j o n a r i u s z kontraktowy w W o j s kowym Sądzie R e j o n o w y m w Toruniu. M i e s z k a ł wówczas w T o r u n i u - M o k r e m n a ul. Podgórnej 63. W dniu 7 X 1938 r. R e f e r a t H i s toryczny przy D O K VII w P o znaniu w y s t a w i ł mu zaświadczenie o uczestnictwie w w a l kach o ni e p o d l e g ł o ś ć (nr 273-1/4594/38). Być może b e z p o ś r e d n i o przed wojną z o stał prz e s z k o l o n y w r a m a c h d y w e r s j i pozafrontowej. B r a k d a nych o jego udziale w wojnie 1939 r. Podczas okupacji p r a c o w a ł w To-
*
runiu jako szef zmiany w n i e m i e c k i m przedsiębiorstwie "Tiefbaufirma K n u t h - T h o r n " . S tosunkowo wcześnie w ł ą c z y ł się do d z i a ł a l n o ś c i k o n
spiracyjnej. W dniu 6 s t y c z n i a 1940 r, br a ł udział w z e braniu zało-
t
ż ycie l s k i m Polskiej Armii Powstania, lokalnej organizacji k o n s p i r a cyjnej utworzonej przez p o d o f i c e r ó w WP z ga r n i z o n u toruńskiego zaan-
nrzed w p i n a ć
gażowanych/W prace d y w e r s j i p o z a f r o n t o w e j . P o z a nim w spotkaniu za-
*
łożycielskim wzięli udział m.in.: plut. Zygm u n t Pop o w s k i ps."Wydra", chor. Franc i s z e k C h ojecki ps."Chojna", st. wachm i s t r z żanda r m e r i i wojskowej F r a n c i s z e k Wysocki i chor. E d m u n d Szynkowski. W latach 1940 - 1943 p e ł n i ł funkcję k o m e n d a n t a głównego PAP. 0 jego d z i a ł a l n o ś c i konspiracyjnej w tym okresie b r a ^ p e ł n i e j s z y c h danych. Jego mieszkanie w T o r u n i u przy ul. Małe Garbary nr 14 w y k o rzystywane byłe do celów organizacyjnych. Odbywały się tu niektóre spotkania członkć ków k i e r o w n i c t w a PAP. Nie udało się ustalić jakie p o w i ą z a n i a miał z ppor.rez. WP S e r g i u s z e m Kosteckim, który prawdopodobnie przez krót k i okres b ył k M K w i a i u t B B z a a n g a ż o w a n y w prace organizacyjne przy tworzeniu PAP. S. b r a ł aktywny udział w r ozbudowie struktur PAP w Toruniu. Osobiscie z a p r z y s i ę g a ł komen d a n t ó w p o s z czególnych batalionów (m.in. S tanisława L e t k i e w i c z a ps."Lech", dowódcę III b a talionu). Wiadomo, że w latach 1940-1943 p o d p o r z ą d k o w a n i mu byli b e z p o ś r e d n i o m.in. E d m u n d F i g u r s k i (poprzez którego na w i ą z a ł k o n takt z M a r i ą Stau f e r p s ." L e l i w a " ,"Lilia" - żo n ą p p ł k a WP S t a n i s ł a w a Staufera, p r z e b y w a j ą c e g o w niewoli), Woj c i e c h Koe, B r o n i s ł a w a Herbst st oraz ppor.rez. S z y m o n Samołowicz ps."Tadek", zaprzysiężony przez
17
- 3 -
niego w grud n i u 1940 r. Nie udało się ustalić jego kontaktów ż powią zań z innymi organiz a c j a m i d z i a ł a j ą c y m i wówczas w Tor u n i u (np. G r u n wa ldem i ZWZ) oraz w Warszawie (KOP). Wysuwane jest jedynie p r z y p u
szczenie, że osobiscie w s p ó ł p r a c o w a ł z p r z e d s t a w i c i e l a m i Okręgowej D e l e g a t u r y Rządu n a Pomorze, chociaż brak na tern temat b l i ż s z y c h danycho Nie udało się także ustalić w jakich o k o l i c z n o ś c i a c h n a w i ą zał z nim kont a k t E d w a r d S ł o wikowski vel E d w a r d R u dzki ps. "Edward",
"Komendant", "Biały Grot", który do stycznia 1943 r. w y n a j m o w a ł p o kój w oficynie domu przy ul. Małe Garbary nr 14, z k t ó r y m utr z y m y wał ścisłą współpracę. Jej charakter oraz łączące ich zależności nie zostały ustalone. D z i a ł a l n o ś ć k o n s p i r a c y j n ą p r z e r w a ł a jego cho-
z g o n
r o b a i xx ± kxk . O k o l i c z n o ś c i jego śmierci nadal nie zostały dokładnie zbadane. Istnieje szereg w e rsji na ten temat. W e d ł u g jednej z ni c h do jego śmierci przyczynił) się E T Słowikowski. Żo n a M o n i k a Stachowie wiak w swej r e l a c j i z s i e r p n i a 1972 r. podała, że z a n a mową E . S ł o w i kowskiego p o ddał się operacji przepukliny. Po operacji w w y n i k u si
lnej g a ngreny zmarł w szpitalu toruńskim w d n i u 5 k w i e t n i a 1943 r.
i został pochowany w Toruniu. W trakcie jego pobytu w szpitalu, k i e d y wiadomo było, że stan jego zdrowia szybko się pogarsza, E . S ł o w i kows k i - poprzez żonę - u siłował bezskut e c z n i e n a kłonić go do p r z e k a z a n i a ar c h i w u m organizacyjnego, które było ukryte w skrytce po z a domem. Już po jego śmierci w trakcie ś l e d z t w a prowadzonego w s i e r p n i u 1943 r. (bliższej daty nie udało się ustalić) f unkcjonariusze gestapo (?) pr z e p r o w a d z i l i rewi z j ę w jego mieszkaniu, poszukując do.
k umentów organ i z a c y j n y c h PAP, które nie zostały jednak odnalezione.
Być może a k c j a ta by ł a m i s t y f i k a c j ą zo r g a n i z o w a n ą p r z e z ' E . S ł o w i k o wskiego, chcącego za w s z e l k ą cenę wejść w posiadanie archiwum o r g a n i z acyjnego po śmie r c i S. Z a tą w e r s j ą p r z e m a w i a fakt, że M o n i k a Stacho w i a k nie została nigdy oficjalnie p r z e s ł u c h a n a przez ges t a p o t o r u ń s k i e .
* 5
18
Ożeniony b ył z M o n i k ą Stachowiak, z k t ó r ą miał siedmioro d z i e ci.
AMSt., rei. Samołowicz Sz.(tu sugestia, że do jego śmie r c i przyczy n i ł się E . S ł o w i k o w s k i ) , Samołowicz St. (tu d a t a śmie r c i 4 . I V . 1943);
S P AK, T. S t a c h o w i a k J., sygn. M - 1 9 * (tu l e g i t y m a c j a PAP/ P A L z 1 8 . 1'.
1945 r. gdzie podano: Ja n S t a c h o w i a k ps."Garda", członek P A P / P A L od 1940 r., chorąży, oficer a p r o w i z a c y j n y i rei. S t a c h o w i a k a W i t o l d a (syna) z inform a c j ą trudną do zw e r y f i k o w a n i a :"Wczesną w i o s n ą (1943 - A.G.) gestapo aresztowało ojca i o ile dobrze p a miętam po jakimś czasie p rzewiozło do Sierpca n a p r z e s ł u c h a n i a i tam go mocno s k a t o wano, tak że mi a ł uszkodaone narządy wewnętrzne. Wtedy gestapo oj c a wypuściło i trtafił do szp i t a l a w Toruniu przy ul Batorego. Po jakimś
czasie stamtąd wyszedł, jednakże po kilku d n i a c h w r ó c i ł ? )£ C i e c h a n o wski K., R u c h oporu .., s.IIO (tu występuje jako F r a n c i s z e k S t a c h o wiak); G ą s i o r o w s k i A., P o l s k a A r m i a Powstania. N a j w i ę k s z a ta j e m n i c a k o n s p i r a c j i pomorskiej, Toruń 1997, s. 11,1 3 , 1 8 , 2 4 , 3 5 - 3 6 , 3 9 - 4 0 , 4 5 , 89-90,141,158; J a s t r z ę b s k i W., Sziling J., O k u p a c j a h i t l e r o w s k a na P om o r z u G d a ń s k i m w latach 1939-1945, Gdańsk 1979, s.277 (tu b ł ędna informacja o jego śmierci latem 1940 r.); J a s z o w s k i T., Gestapo.., s. 107 (tu po raz pierwszy p rawidłowo występuje jako J a n Stachowiak)
; K o m o r o w s k i K., Leksykon.., s. 1 4 4 ; Sł. Konsp. Pom.., cz.3,s.I79 (tu informacja o jego k o n t a k t a c h z sierż. WP F r a n c i s z k i e m Wojciecho w s k i m ps."Świerk" i ppor. r e z . W P A n t o n i m D z i u b ą z Inowrocławia).
Andrzej G ą s i o r o w s k i
19
20
21
22
> /y
i Ó\
rŁ & & * lA & ż i> M lś ' & f M m i t i i r u S iH Ź B Y
3
i* n a z w i s k o i imig: ^ i i u ki) y 1 i & u a n
2. jata i m i e j s c e urodzenia.' 6 4 l i s t o p a d a i o W r , w cizamotułacłi o. i m iona rodzi co w; S t a n i s ł a w i jłatarzyna z d o m u Ko n i e c z n a 4. stałe m i e j s c e z a m i e s z K a n i a : f o r u n - MOKre r o u & o r n a ó ó m . a
o * Jkaejsce p o o y t u : l o r u n - iŁOKre o. P r z y n a l e ż n o ś ć do r.ii-.u. iuiej&ce; i o i u n
< • isazwa oddziału & K t ó r y m p e ł n i ł służoęjjicaupania a Z a m o t u l s K a - u o pp.
ei Kompanii
o. Jiiiejsce postoju: Szamotuły
9* w c z e s n a lunKcja i stopień: szereg.
10. DOKładny c z a s trwania służoy i j e j p r z s o i e g :<ś3/Kii.l91b.r, -m arca 1 9 1 b r , y p o w s t a n i t t W kpl.Kcm p.Szam otulska,® p o w s t a n iu o o j ę t o m i e j s c o - w osc* m i a s t o a r o n K i,B ie d r u s k ,S ie r a k ó w nad . i a r t ą , f r o n p ó łn o c n y CzarE ków n ad M o te c ią i t o i C i s z ko « o » m i k o ł a j e wo, W$gLe wo, - M ir o sła w ,r a m a - - n o « o - u o l n e i Iiomanow o-bronie.
Od marca 191&r, do l u t a g o 1 9 2 1 r , - ó ó p . p . b k o m p a n ^ ud i u t e g o 1921 r , do L Z /liiL .1 9 2 1 r , l o p u łk 'u ła n ó w ilfcp*
1 1 . r o w y ż s z y p r z e o i e g s ł u ż b y stw ie rd za m y na p o d s t a w ie że - e ż e j .ir .lr io r r - a / Ł . . . »-» V. V *< • . i'* . . . '. * • *-* • • » • . * »~* ii&isAA* •-£*,» ioi- »» . . • » »(» . . S z a m o t u l s k i e j od 2 o / X I I . i P i £ r . j a k o s z e r p 1- w* kliSrBi ±o iroinn
^ w ZOl ^ 3 ,73 dl- dc^
*»łasnoi ęczny poapis swiaaKa . . . i' V. I?.* , f . S... rs > &• . . . .
i^azwisko i i m i ^ ... .. . . .doKładny a d r e s ••••••• •••••<
t
iiata u r o a z e n i a . . .... 1 1 s v» . »*..posiadany s t o p i e ń wojSK0wy . * * § £ 3 * 5 * . . . p o s p o l . r u s z e n i p r z y d z i a ł w z g L .p r z y n a le ż n o ś ć do
n / 1'-^ wyże i ood l i t e r y : . „ ... ..
u/ . . ( y . . . » » . . » . . . * t . v . » Ł » . * * * » » * » • » » . » • » • » ► » » » » » . » » » • • » » • » «
23
24
C D ? ! S;
■ u&Lumzsw—o 'pBWimu służby
m 3
j f a r
I* Mazwisko i ijulę: 3 l i i* HO a I A S Ja n
2 . Bata i m iejsce u ro d z en ia: M lis to p a d a 1897r, v Szamotułach 3 . imiona rodziców; . -Stanisław i Katarzyna z domu Konieczna 4 . S ta ła m iejsce zam ieszkania: fo ru n - Mokre Podgórna 63 nut) 5 . Miejsce pobytu: lo ru n - Mokre
6 . Przynależność do P*K*U* m iejsce.' lo ru n
7 . liazfta oddziału w Którym p e ł n i ł służbę:xvompania Szamotulska - a ó pp.
... ... - <a kompanii
o . M i e j s c e p o s & o j u : S z a m o t u ł y
9* 0®czesna funkcja i sto p ie ń : s z e re g .
10. Bokładny czas trwania służby i j e j jarzeb ieg '.M/JLLŁ .1918r,-m arca 1918r,i/pow staniB. Wkpl.komp.Szamotulska,® powstaniu o b ję to m iejsco-
wosc# miasto Wronki, Biedrusk, Sie raków nad w artą, f ro n północny Czar ko® nad l o t e c i ą i to i Ciszkowo,Mikołajewo,Węglewo,- Miro sław, Borna- now o - Boi ne i ftomano w o - Gtó m e .
Od marca 191&r, do lu te g o 1 9 2 Ir, -5 6 p.p*6 kompania/ Oa lu te g o 1921 1
do 1 2 A I I . 1 9 £ l r , l ó pułk-ułanów i l k p .
11. Powyższy p rz e b ie g służby stwierdzamy na podstawie że weżej wyminion
a / J f i 1. . &s. jy. Jby& .-> * •
szam otulskiej od 2G/ a I I . 191£ r . iako szerp^ svkfórpi j-n
. .pozos t a w a do ** *. ►
Własnoręczny podpis świadka• • » /# /• *• »• SJ*!?• §• S .5.• ►§SfrsjrŁ*• . « • • • • • • • Nazwisko i i m i ę . . ...* * * * * •■ * • .dokładny a d r e s . . . .
• '
Bata u r o d z e n i a U £§§§*♦*•.posiadany s to p ie ń wojskowy.§i§£32Ct..
;ospol* ruszenia p r z y d z ia ł wzgL.przynależność do P M .'i?
M m *£°( i . t .»£ ..i Jiv ... ... .
pc
25
t f T T _ _ T 7 * •
kłasnoręczny podpis świadka JJ. / . f . A . A ^ .W & rz ...
Saz wis ko i im ię. /r/A ll.r*:®. i#A W J?.r.z* • . • •dokładny adr e s . p j ^ . . . .
- *** K / 7 T 1 Q P C y* ■*■
. . . dt a u r o d z e n i a . . v / . v . * . . v . . .%*...posiadany s to p ie ń
woj s k o w y .
; 23010 tUsTY
p r z y d z ia ł lzg i* p rzy n a ie żn o śc do rJiu
A u t en t y c z n o s ć p o d p i s u , ...
S i erz^.oo s ^ o l . r u s z e n i a EurkjT E a.z imier za^ . . . . a t w i e r d z a m I-oniendant P.Z.U.
zaniotuły , d n i a ‘ 7 X 1.1937 r . / - / T o m a s ' C k r ^ ł a p ie c z
miejscowosc data r . L . U . S z a m o t u ł y ^ ®
-jfQ^aFj USZa wzgL .powołanej d© l e g a l i -
o p ł a t a ste mplow a z a c j i władzy państwowej.
, , Zaświadczenie o przebiegu służby* musi być stwierdzone przez dwóch oficerów jtó*/zawodowyeh,rezerwowych, lub. pos
p o lite g o r u s z e n i a ,lub. dwóch oyłycn dowódców osddziałow n ie bodących oficeram i « ,i .a w reszcie conajmniej a wach in - . nych swiadKo®,, Którzy, odbywali, . z petentem służ hę wojskową . ®. jednej fo rm a c ji, i , udpwodnią. to, 1 .F f^.Uf
,r \ 26
27
Stachowiak Jan ps. „Franciszek”, „Garda” (1897- 1943), kmdt główny PAP.
Urodzony 24 X I 1897 r. w Szamotułach; syn Sta
nisława i Katarzyny z d. Koniecznej. Do 1912 r. uczył się w sześcioklasowej szkole powszechnej w Sza
motułach. Był członkiem Towarzystwa Gimnastycz
nego „Sokół” oraz skautem. W styczniu 1916 r. wy
jechał w poszukiwaniu pracy do Berlina. Pracował tam w zakładach amunicyjnych w Spandau. W paź
dzierniku 1916 r. powołany został do wojska nie
mieckiego i skierowany do jednostki artylerii cięż
kiej. Następnie służył na Bałkanach, we Francji i w Belgii. Podczas urlopu w grudniu 1918 r. zdezerte
rował i 28 1 1918 r wstąpił do Kompanii Szamotul
skiej Wielkopolskich Wojsk Powstańczych. Brał
udział w rozbraj aniu żołnierzy niemieckich we Wronkach. W dniu 111919 r. w Biedru
sku k. Poznania przejmował obiekty wojskowe od Niemców. Służył następnie w rejonie Sieraków-Kobylniki-Cieszków-Mikołajew i w Szamotułach, biorąc udział w licznych walkach pod Jabłonną-Węglewem, w bitwie pod Mirosławiem k. Ujścia, w rejonie Czam- ków-Romanowo Dolne-Romanowo Górne i Walkowice. Od marca 1919 r. służył w 8 komp. 2 Pułku Strzelców Wielkopolskich, następnie w 56 pp. Na własne życzenie w lutym 1921 r. został przeniesiony do 2 szwadronu 16 p. uł. w Bydgoszczy. W dniu 12 VIII 1921 r. został urlopowany z wojska i przeniesiony do rezerwy. Później podejmo
wał różne prace zarobkowe. Był przez pewien czas kupcem-akwizytorem. Przed wybu
chem wojny zatrudniony został w sztabie DOK VIII w Toruniu i pracował jako niższy funkcjonariusz kontraktowy w Wojskowym Sądzie Rejonowym w Toruniu. Być może bezpośrednio przed wojnązostał przeszkolony w ramach dywersji pozafrontowej. Brak danych o jego udziale w wojnie 1939 r. Podczas okupacji pracował w Toruniu jako szef w niemieckim przedsiębiorstwie „Tiefbaufirma Knuth-Thom”. W dniu 6 1 1940 r. brał udział w zebraniu założycielskim Polskiej Armii Powstania, lokalnej organizacji kon
spiracyjnej utworzonej przez podoficerów WP z garnizonu toruńskiego zaangażowa
nych przed wojną w prace dywersji pozafrontowej. (Poza nim w tym spotkaniu wzięli udział m.in.: plut. Zygmunt Popowski ps. „Wydra”, chor. Franciszek Chojecki ps. „Choj- ^
na”, st. wachmistrz żandarmerii wojskowej Franciszek Wysocki i chor. Edmund Szyn- / kowski). W latach 1940-1943 pełnił funkcję kmdta głównego PAP. O jego działalności konspiracyjnej w tym okresie brak pełniejszych danych. Jego mieszkanie w Toruniu przy ul. Małe Garbary nr 14, wykorzystywane było do celów organizacyjnych. Odby
wały się tu niektóre spotkania członków kierownictwa PAP. Nie udało się ustalić, jakie powiązania miał z ppor. rez. WP Sergiuszem Kosteckim, który prawdopodobnie przez krótki okres był zaangażowany w prace organizacyjne przy tworzeniu PAP. Osobiście zaprzysiągł komendantów poszczególnych batalionów (m.in. Stanisława Letkiewicza ps. „Lech”, dowódcę III batalionu). Wiadomo, że w latach 1940-1943 podporządkowa
ni mu byli bezpośrednio m.in. Edmund Figurski (poprzez którego nawiązał kontakt z Marią Staufer ps. „Leliwa”, „Lilia” - żonąppłk. WP Stanisława Staufera, przebywają
cego w niewoli), Wojciechem Kocem, Bronisławą Herbst oraz ppor. rez. Szymonem y Samołowiczem ps. „Tadek”, zaprzysiężonymi przez niego w grudniu 1940 r. Nie udało
141
28
się ustalić jego kontaktów i powiązań z innymi organizacjami działającymi wówczas w Toruniu (np. „Grunwaldem” i ZWZ) oraz w Warszawie (KOP). Wysuwane jest jedynie przypuszczenie, że osobiście współpracował z przedstawicielami Okręgowej Delega
tury Rządu na Pomorze, chociaż brak na ten temat bliższych danych. Nie udało się także ustalić w jakich okolicznościach nawiązał z nim kontakt Edward Słowikowski vel Edward Rudzki ps. „Edward”, „Komendant”, „Biały Grot” (wynajmujący od stycznia 1943 r. pokój w oficynie domu przy ul. Małe Garbary nr 14), z którym utrzymywał ścisłą współpracę. Jej charakter oraz łączące ich zależności nie zostały ustalone. Dzia
łalność konspiracyjną przerwała jego choroba i zgon. Okoliczności jego śmierci nadal nie zostały dokładnie zbadane. Istnieje szereg wersji na ten temat. Według jednej z nich do jego śmierci przyczynił się E. Słowikowski. Żona Monika Stachowiak w swej relacji podała, że za namową E. Słowikowskiego poddał się operacji przepukliny. Po operacji w wyniku silnej gangreny zmarł w szpitalu toruńskim w dniu 5 IV 1943 r. i został po
chowany w Toruniu. W czasie jego pobytu w szpitalu E. Słowikowski - poprzez żonę - usiłował bezskutecznie nakłonić go do przekazania archiwum organizacyjnego, które były ukryte w skrytce poza domem. Już po jego śmierci w trakcie śledztwa prowadzo
nego w sierpniu 1943 r. funkcjonariusze gestapo (?) przeprowadzili rewizję w jego mieszkaniu, poszukując dokumentów organizacyjnych PAP, które nie zostały jednak odnalezione. Być może akcja ta była mistyfikacją zorganizowaną przez E. Słowikow
skiego, chcącego za wszelką cenę wejść w posiadanie archiwum organizacyjnego. Za tą wersją przemawia fakt, że Monika Stachowiak nie została nigdy oficjalnie przesłucha
na przez gestapo toruńskie.
Ożeniony był z Moniką, z którą miał siedmioro dzieci.
AMSt., Rei. Samołowicz St., Samołowicz Sz.; AP AK, T.: Stachowiak J., (tu legitymacja PAP/PAL z 18 I 1945 r. gdzie podano: Jan Stachowiak ps. „Garda”, członek PAP/PAL od 1940 r., chorąży, oficer aprowizacyjny oraz rei. Stachowiaka Witolda (syna) z informacją trudną do zweryfikowania: „Wczesną wiosną (1943 r. - A.G.) gestapo aresztowało ojca i o ile dobrze pamiętam po jakimś czasie przewiozło do Sierpca na przesłuchania i tam go mocno skatowano, tak, że miał uszkodzone narządy wewnętrzne. Wtedy gestapo ojca wy
puściło i trafił do szpitala w Toruniu przy ul. Batorego. Po jakimś czasie stamtąd wyszedł, jednakże po kilku dniach wrócił”); C i e c h a n o w s k i K., Ruch oporu...', G ą s i o r o w - s k i A., PAP...; J a s t r z ę b s k i W , S z i 1 i n g J., Okupacja hitlerowska na Pomorzu Gdańskimw latach 1939-1945, Gdańskl979, s. 227; J a s z o w s k i T., Gestapo..., s. 107;
K o m o r o w s k i K., Leksykon...-, SI. Konsp. Pom..., cz. 3.
Andrzej G ąsiorow ski
29
30
31
32
33
34
35
36
37
2.Wspominasz o twórcy PAP'u Sta c h o w i a k u .nie wiem czy to chodzi o tego samego,ale ten o którym pisze mieszkał na Rudaku i córka jego Maryla wyszła zamaz za Niemca.
Otoz nie pamiętam kiedy to było ale na początku 194or bo jeszcze mieszkaliśmy w F K W J oo w i e 0201,6"1 przyszedł do nas Stachowiak,poszli z ojcem do drugiego pokoju a ponieważ
r wiedzieliśmy ze w takim wypadku to musi byc cos ważnego wiec nastapił tzw podsłuch
* ' domowy.Stachowiak namawiałojca do przystąpienia do organizacji pokazał mu listę
. & z nazwiskami innych podoficerow,pamiętam dobrze jak mu tłumaczył,ze jest to organizacja r!r tylko dla podoficerow którzy po przystąpieniu zosana promowani do stopni oficerskich
: i tak kapral miał byc ppor,plut-por itd.Ojciec wteay odmowił na co ja naturalnie byłam o b u r z o n a ,pamitamza ze ojciec powieaział ze nieK chce należeć do żadnej organizacji która szfuje s t o p n i a m i .___________________ ____________________ _ ____________ ____
38
39
40
41
42
S T A C H O W I A K J A N TGRUfł R D P
1) Chor. W P . M i e s z k a ł w T o r u n i u p r z y ul. M a ł e G a r b a r y ( S t r o b a n d g a s s e ) . Wg z e z n a n i a T .B u r c h a r d t a E .S ł o w i k o w s k i t a k ż e m i e s z k a ł w t y m s a m y m d o m u w
lo k a l u z a j m o w a n y m p r z e z c z e l a d n i k ó w p i e k a r n i M a i a od w i o s n y i94ir. S ł o w i k o w s k i p o z o s t a w a ł w k o n t a k c i e ze
J
