Siła i piękno są darem młodości – Demokryt, IV w. p.n.e.
Okres dorastania (adolescencji)
Dorastanie jest bardzo zróżnicowanym okresem intensywnych przemian rozwojowych człowieka, zachodzących od 11 do 18-20. roku życia. Początek tego okresu wyznaczają zmiany natury anatomiczno-fizjologicznej, zachodzące w organizmie dorastającego.
Sygnalizują one rozpoczęcie biologicznej fazy dorastania, często zwanej fazą pokwitania lub wczesnej adolescencji, którą kończy osiągnięcie biologicznej dojrzałości, czyli zdolności do prokreacji. Fazę drugą, zwaną późną adolescencją, charakteryzują zmiany w sferze psychicznej, zmierzającej do osiągnięcia dojrzałości człowieka i warunkującej odpowiedzialne, samodzielne kształtowanie własnego życia.
W okresie dojrzewania następują znaczne zmiany w rozwoju ruchowym. Ze względu na zmiany proporcji ciała ruchy dorastających są niezgrabne, brak w nich precyzji, co często prowadzi do rezygnowania z podejmowania aktywności fizycznej. Jednak ruch jest konieczny dla rozwijającego się młodego organizmu, ponieważ jest warunkiem zdrowego i harmonijnego wzrastania. Pod koniec okresu adolescencji ruchy dziewcząt stają się bardziej płynne, elastyczne i precyzyjne, natomiast ruchy chłopców są bardziej „kanciaste" - wzrasta u nich także siła fizyczna.
Jednym z ważnych aspektów procesu dorastania jest intensywny rozwój umysłowy, który wyraża się w doskonaleniu wszystkich funkcji poznawczych, jak: spostrzeganie, pamięć, uwaga, uczenie się, myślenie, rozumowanie, tworzenie pojęć. W tym okresie wzrasta wrażliwość i czułość zmysłów, co wpływa na jakość spostrzegania. Uwaga nastolatków staje się bardziej pojemna, a pamięć z mechanicznej przekształca się w semantyczną, dowolną i logiczną. Wpływa to zasadniczo na uczenie się, które staje się coraz bardziej zorganizowane i skoncentrowane nie tyle na mechanicznym przyswajaniu treści, ile na logicznym zapamiętywaniu ze zrozumieniem. Sposób myślenia zmienia się z konkretnego na abstrakcyjny, dzięki czemu młody człowiek potrafi dobrze wskazać zależności przyczynowo-skutkowe i przewidzieć konsekwencje swego działania.
Po raz pierwszy w życiu młody człowiek uświadamia sobie potrzebę miłości, której nie jest w stanie zaspokoić nawet najczulsza matka. Potrzeba ta z reguły pomija najbliższych i wybiega poza dom.
W okresie dorastania obserwuje się wzmożony rozwój sfery psychicznej i coraz bardziej aktywny udział nastolatków w życiu społecznym, Najbardziej charakterystyczne cechy życia emocjonalnego dorastających to:
• duża intensywność i żywość przeżyć emocjonalnych i uczuciowych,
• łatwość przechodzenia od smutku do radości, czyli tzw. chwiejność emocjonalna,
• bezprzedmiotowość uczuć - młody człowiek często nie potrafi po- dać przyczyny swego nastroju,
• ambiwalencja uczuć, polegająca np. na tym, że młody człowiek raz pragnie przebywać w towarzystwie, innym razem stroni od ludzi; raz jest litościwy i dobry, innym razem - okrutny.
Zjawiskiem powszechnie obserwowanym w okresie dorastania jest przekora. Młodzi często występują przeciwko woli dorosłych, zacinając się w uporze. Takie zachowanie nabiera niekiedy cech buntu, co pro- wadzi do konfliktów z otoczeniem. Objawy negacji i przekory dorastających stają się widoczne w stosunkach rodzinnych. Przyczyną takiego zachowania jest wnikliwa obserwacja i krytyczna ocena innych osób, zwłaszcza rodziców. Konflikty z rodzicami wynikają najczęściej z tego, iż młodzi pragną być traktowani jak dorośli. W prawidłowo funkcjonujących rodzinach zazwyczaj problemy wewnątrzrodzinne są rozwiązywane i nie odbijają się negatywnie na domowej atmosferze.
W okresie adolescencji kształtuje się osobowość młodego człowieka – potrzebuje on odpowiednich wzorców, ideałów, które pomogą mu w stawaniu się dojrzałą osobą. Młodzi ludzie potrzebują ciepła, miłości, zrozumienia i oparcia ze strony rodziców, jak też innych dorosłych. Znaczenia nabierają kontakty z rówieśnikami, z rozszerzaniem kręgu bliższych i dalszych kolegów/koleżanek oraz znajomych. Szczególnie ważnym aspektem stosunków między rówieśnikami jest przyjaźń. Przyjaźń to trwała relacja pomiędzy dwiema osobami, charakteryzująca się lojalnością, intymnością i wzajemnym pozytywnym stosunkiem emocjonalnym.
Ten jest dobrym przyjacielem, kto mówi dobrze o nas za naszymi plecami – przysłowie angielskie
Jednym z najważniejszych przejawów rozwoju osobowości człowieka jest kształtowanie samoświadomości (tożsamości). Około 13 roku życia - oprócz zainteresowań światem zewnętrznym - pojawiają się zainteresowania przeżyciami psychicznymi i światem doznań wewnętrznych.
Osoby dorastające zauważają cechy własnej osobowości, porównują siebie z rówieśnikami, co przyczynia się do silniejszego wyodrębnienia własnej indywidualności na tle środowiska społecznego. Zdobywając wiedzę o sobie samym, człowiek dokonuje porównań różnorodnych cech fizycznych, psychicznych i własnych umiejętności społecznych z umiejętnościami innych osób. To, jak młodzi siebie określają i jakie mają zdanie o sobie, istotnie wpływa nie tylko na ich samopoczucie, ale także stanowi podstawę samodzielnych wyborów dotyczących np. dalszego kształcenia. Proces rozwoju obrazu samego siebie nie przebiega w taki sam sposób u wszystkich dorastających.
Psycholog Irena Obuchowska pisze o tzw. kryzysie tożsamości, przez który przechodzi każdy młody człowiek. Wynikiem dobrze rozwiązanego kryzysu tożsamości jest mocne poczucie swojego ,,ja”, a co za tym idzie - poczucie własnej wartości, godności osobistej, znajomość swoich silnych i słabych stron oraz możliwości. Osoba, która nie ma właściwego
obrazu samej siebie, nie wie, kim jest. To może mieć niekorzystny wpływ nawet na całe jej życie.
Utrudnienia w dochodzeniu do dorosłości mogą się ujawnić w skłonnościach do zamykania się w sobie, pogorszeniu wyników w nauce, buncie wobec dotychczasowych autorytetów, krytycyzmie, podejmowaniu zachowań ryzykownych. Dorastaniu często towarzyszy niezrównoważenie emocjonalne, manifestowane nadmierną pobudliwością, złymi humorami, drażliwością, wybuchami złości oraz agresji. Zwiększa się podatność na wpływ różnych grup młodzieżowych i subkultur.
W okresie dorastania krystalizują się zainteresowania młodzieży, kształtuje się jej światopogląd oraz hierarchia wartości, stanowiąca punkt odniesienia dla organizacji życia osobistego i społecznego. System wartości człowieka wyraża się w każdej dziedzinie jego funkcjonowania. Ujawnia się on w sposobie myślenia, podejmowania decyzji, sposobie rozwiązywania konfliktów, uzewnętrzniania i zaspokajania potrzeb, w wyborze przyszłych celów, kierunku kształcenia się, wyborze zawodu. Człowiek zwykle działa według wyznawanego systemu wartości, dlatego ukształtowanie tego systemu stanowi podstawę jego psychicznego i społecznego rozwoju.
Osobowość kształtuje się nie przez piękne słowa. Lecz pracą i własnym wysiłkiem. Albert Einstein
Zastanów się: Jakie są charakterystyczne cechy uczuć w okresie dorastania? Jaką rolę odgrywa w życiu człowieka obraz samego/samej siebie?
