Skały żyłowe kłodzko-złotostockiego masywu granitoidowego

(1)

GEOLOGIA SUDETICA Vol. X II, nr 2, 1977

Bogum ił W IER ZC H O Ł O W SK I*

SKAŁY ŻYŁOWE KŁODZKO-ZŁOTOSTOCKIEGO MASYWU GRANITOIDOW EGO

SPIS TREŚCI

Streszczenie ... 7

W s t ę p ... 7

Petrograficzna charakterystyka skał ż y ł o w y c h ... 8

Pegm atyty i aplity ... 8

Żyły kwarcowe ... 11

M ikrogranodioryty o strukturze porfirowej ... 11

Drobnoziarniste odpowiedniki granitoidów, diorytoidów i s y e n i t o i d ó w ... 14

L a m p r o f ir o id y ... 16

P odsum ow anie i w nioski ... 21

L i t e r a t u r a ... 24

D ik e rocks o f the K ło d zk o —Z łoty Stok granitoid m assif ( S u m m a r y ) ... 26

S t r e s z c z e n i e

Podano petrograficzną charakterystykę pegm atytów, apli- tów , żył kw arcowych, drobnoziarnistych odpow iedników gra

nitoidów , diorytoidów i syenitoidów oraz lam profiroidów stow arzyszonych z kłodzko-złotostockim masyw em granito-

idowym . Oprócz szczegółow ych opisów m ikroskopow ych za

m ieszczono 26 analiz mikrometrycznych i 7 analiz chem icz

nych skał żyłowych. W yprowadzone w nioski dotyczą genezy i późniejszych przeobrażeń skał żyłowych.

W STĘP P ołożony w S udetach Środkow ych kłodzko-zło- to sto ck i m asyw granitoidow y oraz jego bliższe i d al

sze otoczenie pocięte są skałam i żyłowymi, k tó re do chwili obecnej nie doczekały się w yczerpującego o p ra cow ania petrograficznego. Pewne w zm ianki n a tem a t w spo m n ian y ch skał żyłowych m ożna spotkać w p ra cach B ederkego (1922), M eistera (1942) i W iesera (1958). N ieco więcej uw agi poświęcili im o statn io W ojciechow ska (1975) i W ierzchołow ski (1976).

B ardzo interesujący z petrograficznego p u n k tu wi

dzenia m ateriał skalny zasługuje je d n a k n a szersze om ów ienie, tym bardziej że rozprzestrzenienie tego ty p u skał nie je st ograniczone w yłącznie do obszaru kłodzko-złotostockiego. P o d o b n e skały żyłowe sp o ty k an e są rów nież w innych regionach Sudetów . R ozm ieszczenie skał żyłowych w obrębie m asyw u i jego najbliższej osłony przedstaw iono n a figurze 1, gdzie oddzielnym i sygnaturam i zaznaczono przebieg

żył leukokratycznych, m elanokratycznych i k w arco wych. N ajw iększe zagęszczenie żył obserw uje się w środkow ym pasie m asyw u, a najm niejsze w jego części zachodniej. Żyły m elanokratyczne d o m in u ją zdecydow anie n a d leukokratycznym i i kw arcow ym i.

W ojciechow ska stw ierdziła p o n a d 110 żył m ela n o k ra tycznych. O rientacja przestrzenna żył je st zm ienna (kierunki W - E , N W - S E , N - S i N E - S W ) , u p ad y strom e (60—90°), a m iąższości oscylują w dość dużych granicach. Najczęściej obserw uje się żyły o m iąższości k ilk u centym etrów lub k ilk u m etrów . Rzadziej spotykane są żyły grubsze o m iąższości kilkudziesięciu m etrów (żyły leukokratyczne).

P a n u p rof, d r K azim ierzow i Sm ulikow skiem u składam bard zo serdeczne podziękow anie za przeczy

tanie m aszynopisu niniejszej p racy i cenne uw agi krytyczne.

* Instytut G eochem ii, M ineralogii i Petrografii Uniwersytetu W arszawskiego, 0 2 —089 Warszawa, Aleja Żwirki i Wigury 93.

(2)

8 BOGUM IŁ WIERZCHOŁOWSKI

F ig. 1

R ozm ieszczenie 'skał żyłow ych w kłodzko-złotostockim m asywie granitoidow ym i jego najbliższej osłonie (według W ojciechowskiej 1975)

1 — żyły aplitow e i pegm atytowe; 2 — żyły lam profiroidow e; 3 — żyły kwarcowe; 4a. — granice kłodzko-złotostockiego masywu granitoidow ego; 4b — granice ostańców denudacyjnych osłony stropow ej; 5 — uskoki i nasunięcia

D istribution o f the dike rocks in the K ło d zk o —Złoty Stok granitoid m assif (after W ojciechowska 1975)

1 — aplite and pegm atite dikes; 2 — Iam prophyroid dikes; 3 — quartz dikes; 4a — boundaries o f the K ło d zk o —Złoty Stok granitoid m assif; 4b — b o u n  daries o f the ro o f pendants; 5 — faults and overthrusts

P E T R O G R A F IC Z N A C H A R A K T E R Y S T Y K A S K A Ł Ż Y Ł O W Y C H

PEGMATYTY I APLITY LASKÓWKI

W najbliższym otoczeniu wsi L asków ka pegm a- tyty i aplity stanow ią różnej grubości żyły tnące granitoidy i ich m etam orficzną osłonę. W starym kam ieniołom ie, położonym w obrębie wsi L asków ka, hornfelsy osłony granitoidow ej pocięte są licznym i żyłam i żółtoszarych, dość gruboziarnistych pegm a- tytów , k tó re p o d m ikroskopem w ykazują stru k tu rę p anksen o m o rfo w o -ziam istą i bezkierunkow ą teks

tu rę . Z budow ane są z kw arcu, m ik ro p erty tu m ik ro- klinow ego, oligoklazu i podrzędnych ilości biotytu.

N ajw ażniejszą ilościow o ro lę odgryw ają ziarn a kw arcu, k tó re w ielkością w yraźnie ustęp u ją skaleniom . M ikro- p e rty t m ikroklinow y tw orzy duże, dość silnie i n ie

jednolicie zm ętniałe ziarn a z plam istym w ygaszaniem W śród skał żyłowych stow arzyszonych z in tru zją

k ło dzko-złotostocką w yróżniono: aplity, pegm atyty, żyły kw arcow e, m ik rogranodioryty o stru k tu rze p o r firowej, d robnoziarniste odpow iedniki granitoidów , diorytoidów i syenitoidów o raz lam profiroidy. Lam - p rofiroidam i nazw ano m ezo- i leukokratyczne skały żyłowe pow iązane ze so b ą przejściam i (lam profiry o raz ich odm iany uboższe w m inerały ciemne).

P E G M A T Y T Y I A P L IT Y

P egm atyty w ystępują w okolicach Lasków ki, Chw alisław ia, Ż elazna i P od zam k a, a a plity w re

gionie Lasków ki, L asek, łaszkow ej, D roszkow a j Podzam ka.

(3)

SKAŁY ŻYŁOWE KŁODZKO-ZŁOTOSTOCKIEGO MASYW U GRANITOIDOWEGO

i lokalnie zazn aczoną b udow ą k ratk o w ą. O ligoklaz (ok. 28% A n), zbliźriiaczony je st najczęściej według p ra w a albitow ego, rzadziej peryklinow ego i karlsbadzkiego. W szlifie je st on praw ie zawsze mniej lub więcej zm ętniały w skutek serycytyzacji i za b a r

w iony oliw kow oszaro w strefach przeobrażeń. O li

goklaz zaw iera niekiedy m ikropegm atytow e p rz e ro sty kw arcu. N a k o n tak cie oligoklazu z m ikroper- ty tem m ikroklinow ym obserw uje się często m yr- m ekit. Jasn o b ru n atn y b io ty t tw orzy nieliczne blaszki p rzetykane tlenkam i żelaza, leukoksenem i cyrkonem . A utom orficzne słupki cyrkonu, n ierzad k o o budow ie pasow ej, zostały niekiedy częściowo zizotropizow ane (m alak o n ). Sporadycznie spotyka się d ro b n e ilości bezbarw nego łyszczyku i tlenki żelaza.

R óżow aw e pegm atyty, w ystępujące n a p o łudnie o d wsi L asków ka zw iązane są z gran ito id am i. T w o

rz ą niekiedy większe m asy budujące wzniesienia.

G ra n ito id y osłony są często ta k silnie zw ietrzałe, że rozsypują się n a g ru b o ziarn istą kaszę. O d głównej m asy pegm atytów odgałęziają się liczne żyły aplito- we w nikające do granitoidów . G ran o d io ry ty osłony

m ają różow aw e lub szare zabarw ienie. Pegm atyty p o d m ikroskopem w ykazują stru k tu rę m ikropegm a- tytow ą lub k senom orfow o-ziam istą i teksturę bezkierunkow ą. D uże kryształy m ik ro p erty tu m ikroklinow ego i albitu (0% A n) zaw ierają często p rze

rosty m ikropegm atytow e kw arcu. M ik ro p erty t mi- kroklinow y nierzadko zaw iera w rostki albitu. A lbit ten, w odróżnieniu o d skalenia potasow ego, je st silnie zm ętniały i oliw kow oszaro zabarw iony. N a k o n ta k ta c h o b u skaleni w ystępuje niekiedy m yrm ekit.

Wyżej w ym ienionym m inerałom tow arzyszą ziarn a kw arcu o falistym wygaszaniu. W pegm atytach tych w ystępują niewielkie ilości b ru n atn eg o biotytu, zgni- łozielonego p enninu i tlenków żelaza. N iektóre różow e pegm atyty zostały w znacznym sto p n iu skatakłazo- wane. B udujące je m inerały w ykazują różny stopień deform acji m echanicznych.

Jasnożółtaw oszare, dość gruboziarniste pegm a

tyty, stru k tu rą, tek stu rą i składem m ineralnym nie ró żn ią się o d różow ych odm ian tych skał. M ik ro p erty t m ikroklinow y i a lb it (0% A n) zaw ierają częs

to przerosty m ikropegm atytow e kw arcu. Z m in era

T a b e la 1 Skład m ineralny pegm atytów i aplitów (% obj.)

M odes o f pegm atites and aplites (vol. per cent)

Minerały N um ery analiz —■ A nalysis numbers

Minerals

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14

Kwarc Quartz

46,6 37,7 41,8 30,1 39,2 31,8 30,4 33,6 39,4 36,2 34,0 36,5 37,3 38,4

Plagioklaz Plagioclase

23,6 12,3 39,3 12,7 18,2 27,3 33,8 12,3 9,1 24,1 24,5 19,7 27,2 20,6

(anortyt %) (anorthite per cent)

(28) (0) (0) (0) (0) (0) (10) ( 7 - 8 ) (7) — — (0 - 6) ( 7 - 1 0 ) albit

M ikroklin M icrocline

28,9 49,4 18,4 55,9 38,9 38,6 33,5 53,1 46,5 37,4 38,3 41,7 33,8 39,6

Biotyt B iotite

0,7 0,3 0,4 0,1 1,6 ślady 2,0 0,7 4,6 1,6 2,1 1,7 1,5 1,0

Chloryt Chlorite

0,1 — — 0,6 1,4 1,2 — 0,3 — — — — — 0,4

Cyrkon Zircon

Ś1. Ś1. Ś1. ŚI. Ś1. ŚI. — Ś1. —

M inerały nieprzezroczyste Opaque minerals

0,1 0,3 0,1 0,6 0,5 0,5 0,3 — 0,1 0,7 1,1 0,4 ° , i —

A llanit A llanite

— — — — 0,2 — — — 0,3 — — — — Ś1.

Tytanit Titani te

— — — — — 0,2 — — — — — — — —

Prehnit Prehnite

— — — — 0,4 — — — — — — — . ^—

A patyt A patite

Ś1. Ś1. — — — — —

M uskow it M uscovite

A nalizy (analyses): 1 — 6. — peginatyty 1pegmati tes), 7 —14 — plity (a plites).

0,1

2 — G e o lo g ia S u d e t ic a , X II/2

(4)

łów ciem nych w ystępują w tych skałach nieliczne blaszki ciem nobrunatnego (prawie czarnego) b io ty tu i pennin.

A plity z kam ieniołom u granitoidów w Lasków ce są żółto- lub różow aw oszarym i drobnoziarnistym i skałam i, k tó re p o d m ikroskopem w ykazują stru k tu rę p an k senom orfow o-ziam istą i teksturę bezkierunkow ą.

Przew ażającą m asę m ineralną tych skał stanow ią zia rn a m ik ro p erty tu m ikroklinow ego i kw arcu. M i

n erało m tym tow arzyszy a lb it (0—8% A n ) i pod rzęd ny b ru n a tn y biotyt. M ik ro p erty t m ikroklinow y, w szlifie tylko nieznacznie zm ętniały, w ykazuje p la

m iste w ygaszanie i lokalnie dobrze w idoczną budow ę k ra tk o w ą . A patyt, cyrkon, a lla n it i tlenki żelaza w ystępują w roli m inerałów akcesorycznych. A plity b ard zo p o d o b n e do wyżej opisanych n a p o tk a n o w odsłonięciu położonym n a p o łudnie od wsi L as

k ó w k a, gdzie stw ierdzono, że andezyn g ranitoidu otaczającego żyłę aplitow ą został zalbityzow any.

W pob liżu żyły występuje alb it (0% A n) i dopiero w pew nym oddaleniu o d niej plagioklaz g ran ito id u m a skład andezynu (30—32% An).

Jasn o - lub żółtaw oszare d ro b n o - w zględnie śred- nio ziam iste aplity o nierów nym ziarnie sp o tk an o w k a m ieniołom ie hom felsów , położonym we wsi L asków k a. O d aplitów z kam ieniołom u granitoidów różnią się o ne w iększą zaw artością plagioklazu i jego j a kością. Plagioklaz drobnoziarnistych aplitów m a sk ład andezynu (30—31% A n), a średnioziam istych je st albitem (ok. 10% A n). W aplitach średnioziar- nistych pojaw iają się m ikropegm atytow e przerosty k w arcu w m ikropertycie m ikroklinow ym .

APLITY LASEK

W okolicy Lasek aplity tw orzą d ro b n e żyły, tnące różow e granitoidy. Są one różow ym i skałam i o stru k tu rz e ksenom orfow o-ziarnistej i bezkierun- kowej teksturze. W ielkość ziarn a aplitów w aha się w granicach o d 0,7 do 1,7 m m . N ajw iększe ro z m iary uzyskuje m ik ro p erty t m ikroklinow y i alb it (0% A n).

T e n ostatni w szlifie je st zm ętniały, zabarw iony ołiw- kow oszaro i przetkany łuseczkam i serycytu. W yka

zuje on p o za tym albitow e i peryklinow e prążk o w a

n ia bliźniacze i deform acje m echaniczne (nieregu

la rn e spękania, pow yginanie prążków bliźniaczych).

D u że zia rn a m ik ro p erty tu m ikroklinow ego, niekiedy zbliźniaczone według p raw a karlsbadzkiego, zaw ie

ra ją w rostki albitu i kw arcu. K w arce skupiają się najczęściej w n agrom adzenia złożone z k ilku krysz

tałów . N ieliczne blaszki zielonkaw ego p e n n in u po- p rzerastan e są leukoksenem i tlen kam i żelaza. C yrkon, a p a ty t, tlenki żelaza i relikty p iry tu w ystępują w roli m inerałów akcesorycznych. O pisane aplity w ykazują m iejscam i silniejsze objaw y kataklazy, połączonej

z p o w staniem m iazgi m ineralnej i nieregularnych spękań, niejed n o k ro tn ie w ypełnionych albitem i preh- nitem .

APLITY JASZKOWEJ GÓRNEJ I DROSZKOWA

A plity Jaszkow ej G órnej są różow ym i, a D roszkow a jasnoszarym i, drobnoziarnistym i skałam i 0 stru k tu rze ksenom orfow o-ziarnistej i teksturze bezkierunkow ej. A plity Jaszkow ej w ystępują w w ięk

szych ilościach i były lub są jeszcze n a d a l przedm iotem eksploatacji dla potrzeb m iejscowych. A plity D roszkow a n a to m iast, w ystępują w form ie drobnych żył grubości o k oło 10 cm, przecinających granodioryty.

W kam ieniołom ie, p ołożonym n a pó łn o c o d zab u dow ań wsi Jaszkow a G ó rn a, aplity od zachodu k o n ta k tu ją z silnie zw ietrzałym i granitoidam i. N ajlicz

niej reprezentow anym i jasnym i m inerałam i aplitów są m ikroklin lu b m ik ro p erty t m ikroklinow y, kw arc 1 plagioklaz. R óżnej w ielkości ziarn a skaleni p o ta sowych w ykazują plam iste w ygaszanie i lokalnie rozw iniętą b udow ę k ratk o w ą. K ryształy kw arcu, o w ygaszaniu falistym lub m ozaikow ym , zaw ierają niekiedy okienkow e przerosty skalenia potasow ego.

Plagioklaz m a najczęściej s k ła d alb itu (0—9% A n) lu b rzadziej oligoklazu (ok. 29% A n). W niektórych ap lita ch a lb it w ypierany je st przez skaleń potasow y, k tó ry zato k am i w nika w a lb it zajm ując jego miejsce.

O prócz z a to k m ikroklinow ych w albicie spotyka się niewielkie relikty tego m in erału w m ikroklinie.

Oligoklaz, przew ażnie silnie przeobrażony, w ykazuje często budow ę pasow ą. Z innych m inerałów w ystę

p u ją jeszcze niew ielkie ilości b ru n atn eg o b io ty tu , cyrkon, ap aty t i tlenki żelaza.

APLITY I PEGM ATYTY PODZAMKA

W okolicy wsi Podzam ek, n a w schód od góry G rodzisko, odsłaniają się b ard zo jasnoszare d ro b n o ziarniste aplity przechodzące lokalnie w pegm atyty.

P o d m ikroskopem aplity w ykazują stru k tu rę kseno- m orfow o-ziarnistą, lokalnie m ikropegm atytow ą, a te k stu rę bezkierunkow ą. Z budow ane są o ne z kw arcu, m ik ro p erty tu m ikroklinow ego, albitu i niew ielkich ilości biotytu. K w arc tw orzy sam odzielne z ia rn a o w ygaszaniu falistym lub m ozaikow ym , bąd ź też stanow i zorientow ane przerosty pism ow e w m ik ro pertycie m ikroklinow ym . N a granicy skaleni p o ta so wych i sodow o-w apniow ych obserw uje się niekiedy

m yrm ekit. Z aw artość an o rty tu w albitach w ah a się w granicach o d 3 do 10%. A plity te pocięte są sp ę

kaniam i wypełnionym i albitem lub m iazgą m ineralną.

W śród opisanych wyżej aplitów spotyka się średnio- ziam iste odm iany skał o analogicznym ja k aplity składzie m ineralnym oraz nierów noziarniste pegm a

tyty.

(5)

SKAŁY ŻYŁOWE KŁODZKO-ZŁOTOSTOCKIEGO MASYWU GRANITOIDOWEGO 11

N a południow y zach ó d od wyżej opisanych skał w ystępują aplity ze średnioziam istym i przew arstw ie- niam i o raz d ro b n e żyły pegm atytów am fibolow ych.

A plity zbudow ane są z praw ie rów nych ilości kw arcu i m ikroklinu. T rzecim z kolei ilościow o ważnym składnikiem je st silnie zm ętniały i zserycytyzowany albit. W szystkie głów ne m inerały aplitów tw orzą ziarn a o zróżnicow anej wielkości. D ro b n e blaszki ciem nobrunatnego b io ty tu , częściowo p rzeobrażone w chloryt lub m inerał „ x ” , pojaw iają się sporadycz

nie. C iem noszare nierów noziam iste pegm atyty zło

żone są z m ik ro k lin u , alb itu i zwyczajnej h o m b len d y (<£ z j y = 16°; a — bladozielonkaw ożółty, [> — ja s n o  zielony, y — bladozielony). M ikroklin stanow i n a j

liczniejszy składnik skały. A lbit silnie zm ętniały i zb ru n atn iały je s t często zatokow o poprzerastan y m ikroklinem . C zasam i spotyka się m ikroklinow e wysepki w albicie lub zatokow o ponadżerane relikty a lb itu w m ikroklinie. H o m b le n d a tw orzy przew ażnie ksenom orficzne zia m a , zaw ierające w rostki ty ta n itu i przerosty a u g itu diopsydow ego. D uże krysz

tały h o m b le n d y w ygaszają św iatło plam iście. A p a ty t, tlenki żelaza i b ru n atn aw y ty ta n it w ystępują ja k o m inerały akcesoryczne.

W to n a litach n a południow o-w schodnim stoku góry P odzam ecka K o p a m ożna spotkać cienkie, ja sn o zabarw ione, średnioziam iste żyłki zbudow ane z kw arcu, m ik ro p e rty tu m ikroklinow ego, andezynu (38% A n) i d ro b n y ch ilości bru n atn eg o b io ty tu oraz bladozielonkaw ego p e nninu.

APLITY I PEGMATYTY CHWALISŁAWIA

W okolicy C hw alisław ia sporadycznie spotyka się aplity i pegm atyty. A plity zbudow ane są z m ik ro p er

ty tu m ikroklinow ego, kw arcu, praw ie całkowicie zserycytyzow anego plagioklazu i niew ielkich ilości b m n a tn e g o b io ty tu . W niek tó ry ch aplitach K uźniar- ski (1968) stw ierdził, oprócz przew ażającego m ik ro p erty tu m ikroklinow ego, kw arcu, pasow o zbudow a

nego plagioklazu (ją d ro 20—28% A n, obw ódka albitow a), d ro b n e ilości au g itu diopsydow ego (<£ z j y = 42°) i am fibolu (% z j y = 14°). Pegm atyty złożone są z a lb itu i kw arcu (przerosty granofirow e).

PEGM ATYTY ŻELAZNA

P egm atyty z Ż elazna D olnego stanow ią jasne, gruboziarniste skały ze sm użystym i skupieniam i m i

nerałów ciem nych. P o d m ikroskopem w ykazują one stru k tu rę ksenom orfow o-ziam istą, n ieró w n o ziam istą i kieru n k o w ą teksturę, w yw ołaną jednakow ym u ło żeniem dłuższych osi kryształów skaleni i sm użek b io ty tu . Z łożone są one głównie z m ikroklinu i p la gioklazu oraz dro b n y ch ziarn kw arcu, w ypełniających przestrzenie m iędzy skaleniam i. Plagioklazy m ają

skład andezynu (ok. 35% A n) lub a lb itu (0% A n).

Jasn o b ru n atn y biotyt tw orzy przew ażnie d robne blasz

ki. W iększe płytki tego m in erału są pow yginane.

P oza tym w pegm atytach Ż elazna D olnego n o tow any je st ap aty t, cyrkon, zielona h o m b le n d a i gniaz

dow ate skupienia drobnych blaszek m uskow itu (w sk a leniach).

Ilościow y skład m ineralny aplitów i pegm atytów p o d a n o w tabeli 1.

Ż Y Ł Y K W A R C O W E

Żyły kw arcow e k o n cen tru ją się, w edług W oj

ciechowskiej (1975), głównie w środkow ej i p o łu d niowej części m asyw u o raz w jego południow o- -wschodniej osłonie. M iąższość ich w aha się o d kilku centym etrów do k ilk u m etrów . Z budow ane są praw ie wyłącznie z z ia m kw arcu o falistym wygaszaniu, k tó ry m niekiedy tow arzyszą kryształy p reh n itu i ty tanitu.

M IK R O G R A N O D IO R Y T Y O ST R U K T U R Z E PO R FIRO W EJ

M ik ro g ran o d io ry ty o strukturze porfirow ej odsła

n iają się we wcięciach dróg polnych n a N W o d kościoła w L askach oraz w zboczu wzniesienia 462,6 w M ąkolnie.

M ik ro g ran o d io ry ty z Lasek, tw orzące żyły o g ru bości około 2 m , są b runatnoszarym i skałam i, k tó rych fenokryształy (0,3—2,8 m m ) reprezentow ane są przez plagioklaz, bio ty t i h o m blendę.

T abliczki plagioklazu m ają przew ażnie auto- lub hip au to -, rzadziej ksenom orficzne w ykształcenie i są zbliźniaczone według p raw a albitow ego, peryklino- wego i karlsbadzkiego. P ospolita je st b u d o w a pasow a z ją d re m andezynow ym (43—50% A n) i obw ódką oligoklazow ą (20—26% A n). Spotyka się rów nież tabliczki o składzie lab ra d o ru (57% A n) i albitu (ok. 1% A n). A lb it niekiedy dom inuje naw et n ad andezynem . A ndezyn i lab ra d o r w szlifie są zm ętniałe, m niej lub więcej zserycytyzowane. Serycytyzacji nie ulega tylko w ąska o bw ódka oligoklazow a. N iek tó re tabliczki plagioklazu w ykazują zn am io n a protoklazy.

N ajpierw uległy one spękaniu, a później zluźnienia te zostały zabliźnione kw arcem i skaleniem potasow ym . N iekiedy odnosi się w rażenie ja k b y fenokryształy plagioklazu zostały zatokow o skorodow ane (korozja m agm ow a), a zatoki w ypełnione tłem skalnym . W rostki w plagioklazach tw o rzą najczęściej a p aty t, rzadziej biotyt, sporadycznie h o m b len d a.

A u to - i hipautom orficzne płytki łub blaszki ja sn o - w zględnie ciem nobrunatnego b io ty tu są dość często p o p rz erastan e tlenkam i żelaza i częściowo p rzeo b ra

(6)

12 BOGUMIŁ WIERZCHOŁOWSKI

żone w bladozielonkaw y pennin. N iekiedy blaszki b io ty tu są pow yginane i w tedy niespokojnie w yga

szają światło. N iekiedy b io ty t je st silnie spenninizow a- ny, a pen n in p o p rzerastan y ty tan item i pistacytem . Z w yczajna h o m b le n d a w ykształcona je st w postaci a u to - i hipautom orficznych słupków lub pręcików . W ykazuje o na <f, z j y = 13— 15° i słaby lecz w yraźny pleochroizm (a — bladożółtaw y, fi — zielonkaw y lub oliw kow obrunatny, y — szarozielony, m iejscam i oliw

kow y) oraz zbliźniaczenia w edług (100). M iejscam i trafiają się duże ziarn a h o m b len d y niejednolicie zabarw ionej z pakietam i rów nolegle ułożonych p rę cików bladozielonkaw ego ak ty n o litu (przypuszczal

nie). H o rn b len d a zaw iera przerosty ty ta n itu i silnie zserycytyzow anego plagioklazu. Część słupków tego m inerału została p rz eo b rażo n a w pen n in lub blaszko-

w aty, w szlifie żółtaw y i dość w ysoko dw ójłom ny m in erał przypom inający biotyt. B ardzo d ro b n o ziar

niste (0,03 do 0,06 m m ) tło skalne złożone jest z p la

gioklazu, niekiedy pertytow ego m ikroklinu, kw arcu o raz drobnych ilości b io ty tu i penninu. A patyt, cyrkon, ty tan it i tlenki żelaza w ystępują w roli m in erałó w akcesorycznych.

W zachodnim zboczu wzniesienia 462,6, przy drodze M ą k o ln o —Chwalisław , średnioziarniste g ra n o d io ry ty k o n ta k tu ją z różow o- lub b runatnoszarym i m ikrogranodiorytam i, k tó re p o d m ikroskopem w y

k azu ją stru k tu rę porfirow ą i bezkierunkow ą teks

turę. F enokryształy (średnica o d 0,1 do 3,3 m m ) plagioklazu, skalenia potasow ego, kw arcu, augitu, hornblendy i b io ty tu tkw ią w drobnoziarnistej (0,01 — 0,04 m m ) kw arcow o-skaleniow ej masie. F enokrysz-

T a b e l a 2 Skład mineralny innych skał żyłow ych (% obj.)

M odes o f other dike rocks (vol. per cent)

M inerały N um ery analiz — A nalysis numbers

M inerals

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

K warc Quartz

0,6 28,2 12,6 11,0 3,0 - 2,0 - 3,5 1,9 5,2 8,1

Plagioklaz Plagioclase

27,7 32,1 55,7 60,2 63,5 31,6 43,4 5,6

“

■

“ "

(anortyt %) (anorthite per cent)

( 3 9 - 4 2 ) — ( 2 2 - 5 5 ) — ^{— .} ( 3 - 1 1 ) ( 0 - 3 9 )

“ “

M ikroklin M icrocline

0,9 26,7 ślady 1,6 0,8 24,8 — 27,7 59,5 60,3 61,7 61,9

Biotyt B iotite

9,1 12,9 2,2 — — — 4,3 26,2 — 11,7 ' '

Chloryt Chlorite

— — 1,0 6,0 11,8 — 15,3 — śl. — 0,5

Hornblenda H ornblende

4,0 — 25,5 17,9 14,7 41,6 34,6' 38,4 31,7 21,1 26,8 23,5

Cyrkon Zircon

Ś1. Ś1. — — — śl. — — • —

"

Minerały nieprzezroczyste Opaque minerals

1,3 — 1,3 2,4 5,8 0,3 0,1 1,3 0,6 2,0 0,1 0,2

Allanit Allanite

— — — — — 0,2 — —

“ ~

Tytanit Titanite

— — śl. — — 1,4 0,3 — 3,9 2,6 4,6 4,8

Apatyt A patite

0,5 0,1 0,1 0,3 0,4 0,1 — 0,6 0,8 0,4 1,6 1,0

Piroksen Pyroxene

— — 1,6 0,6 — — — — —

“

K alcyt Calcite

— — — — — — — 0,2 —

"

T io skalne GroUndmass

55,9 — — — — — — — — -

“

Analizy (analyses): 1 — granodioryt (granodiorite), 2 — g ra n it (granite), 3 — 4 — dioryty kwarcowe (quartz diorites), 5 6 — m onzonit (m onzonite), 7 — spessartyt (spessartite), 8 —10 — wogezyty (vogesites), t l —12 — mikroklinowe syenity kwarcowe syenites).

- dioryt (diorite) (microcline quart:

(7)

SKAŁY ŻYŁOWE KŁODZKO-ZŁOTOSTOCKIEGO M ASYW U GRANITOIDOWEGO 13

tały m a ją najczęściej hipautom orficzne w ykształ

cenie, podczas gdy m inerały tła skalnego są zawsze ksenom orficzne.

F enokryształy plagioklazu reprezentow ane są przez andezyn (31—48% A n) z oligoklazem w obw ódce (2 1 —22% A n) o raz przez albit (0 —9% A n). A ndezyn, czasam i z okienkow ym i przerostam i skalenia p o ta sowego, je st w ró żn y m stopniu zm ętniały i zserycytyzow any, a alb it d o d atk o w o zbru n atn iały . W albicie oprócz łusek serycytu w ystępują g rudki m inerałów g ru p y epidotu. W rostki w plagioklazach tw o rzą kryształy a p aty tu , b io ty tu i kw arcu. Plagioklazy u jaw niają deform acje m echaniczne tak ie ja k : pow y

ginanie prążków bliźniaczych, spękanie ziarn z je d n o czesnym w ypełnieniem zluźnień m inerałam i tła skal

nego. Tabliczki skalenia potasow ego z subtelnym i przero stam i pertytow ym i i w rostkam i zserycytyzo- w anego plagioklazu, h o m b len d y i bio ty tu , w ykazują dość n iespokojne w ygaszanie św iatła z 2 Va = 49 + 2 ° . N iek tó re kryształy tego m inerału w ykazują ślady

korozji m agm ow ej. K orozji m agm ow ej uległy rów nież n iek tó re zia rn a kw arcu, k tó re m ają najczęściej ksenom orficzne w ykształcenie i faliste w ygaszanie.

H ip au to - lub ksenom orficzne słupki au g itu diopsy

dowego, o dość niespokojnym w ygaszaniu św iatła, zaw ierają w rostki ap aty tu , ty tan itu , m inerałów nie

przezroczystych i biotytu. N iek tó re fenokryształy au g itu z w rostkam i zserycytyzowanego plagioklazu są obrośnięte i p o p rzerastan e zieloną h o rn b len d ą.

F enokryształy h o m b len d y zwyczajnej (<)C z /y = 15°;

a — zielonkaw ożółty, y — ciem nozielony) tw orzą h ip  autom orficzne słupki lub ksenom orficzne ziarna zbliźniaczone w edług (100). N iek tó re kry ształy tego am fibolu w ykazują niejednolite zabarw ienie — ją d ra brunatnaw e, a obw ódki zielonkaw e. K ryształy h orn- blendy w ystępują pojedynczo lub w skupieniach.

N iekiedy ziarn a h o m b len d y pop rzerastan e są augitem diopsydow ym . B iotyt częściowo przeobrażony je st zwykle jaśniej zabarw iony (y «a /? — jasn o b ru n atn y ), a dobrze zachow any wykazuje silniejszy pleochroizm

T a b e la 3 A n alizy chem iczne skał żyłow ych (% w ag.)

Chem ical analyses o f dike rocks (weight per cent)

N um ery analiz — Analysis numbers

1 2 3 4 5 6 7

S i 0 2 67,54 58,83 58,76 54,50 65,96 58,21 61,53

T i 0 2 0,36 1,11 0,53 0,69 0,78 0,83 0,38

A l20 3 14,84 15,80 17,25 19,28 11,30 15,36 19,36

F e 20 3 1,50 2,97 0,60 1,19 1,43 2,01 1,00

FeO 2,15 4,64 3,51 3,39 2,30 3,37 3,04

MnO 0,03 0,13 0,07 0,06 0,05 0,07 0,06

MgO 1,58 3,83 5,20 5,32 3,26 5,54 4,47

CaO 3,14 5,82 4,11 3,71 3,80 4,09 2,40

N a 20 3,83 3,57 3,45 4,55 0,84 5,03 1,75

k2o 4,02 2,17 4,35 3,25 9,60 2,57 2,62

h 2o + 0,39 1,51 2,12 3,45 0,22 2,48 2,27

h 2o - 0,41 0,17 0,20 0,85 0,22 0,64 0,23

p2o5 0,16 0,14 ^- ^— 0,32 0,20 0,04

s

0,04 ^- ^- — 0,04 ^— ^—

co 2

— ślady - - — - 1,22

Sum a — Total 99,99 100,69 100,15 100,24 100,12 100,40 100,37

Pochodzenie analiz Source

A

B

A A A

c

^D

A — Pracow ała Chem iczna Instytutu G eochem ii, M ineralogii i Petrografii U . W ., B — M eister, Fischer (1942), C — N em ec (1975), D — K ow alski (1966) O bjaśnienia do tabeli 3 —4:

analiza: 1 — M ikrogranodioryt o strukturze porfirowej, wzgórze 464, symbol C.I.P.W . I/II/.4 .2 .3 ' [II/III/. 1 /2 /3 ]; 2 — M ikrodioryt kwarcowy, wzgórze M yszak 611,5 przy drodze Wojciechowice—Lasków ka, symbol C.I.P.W . II.4/5/.3.4 [II. 1 ./1/2/3]; 3 — Spessartyt, kam ieniołom przy drodze M ąkolno — Chwalisław, symbol C.I.P.W . II/4 ./2 /3 .3 [IM .1.2]; 4 — Spessartyt, kam ieniołom na północ od Ołdrzychowic, symbol C.I.P.W . II.5 ./2 /3 /4 [IF.2/3/.1.2];

5 — M ikroklinow y m ikrosyenit kwarcowy, kamieniołom przy drodze Ołdrzychowice—R ogów ek, symbol C.I.P.W . 11.4.1,1 [/I/II. 1.272'J; 6 — Zalbi- tyzowany porfiryt gabrowy, G ó ra K opciowa kolo Chwalisławia, symbol C. I.P.W . II. 5.2.4 [II.1.1/2/.2]; 7 — M ikrotonalit, okolice Złotego Stoku, symbol C.I.P.W . II.3.2.3 [II. 1.1.2).

1 — M icrogranodiorite displaying porphyritic tex tu re, the hill 464, C.I.P.W . symbol I/II/.4 .2 .3 ' [II/III/. 1 /2 /3 ]; 2 — Q uartz m icrodiorite, the M yszak H ill o f 611,5, the Wojciechowice—Laskówka ro ad , C .I.P.W . symbol II. 4/5/.3,4 [II. 1 ./1/2/3]; 3 — Spessartite, quarry a t the M ąkolno-Chwalisław ro a d , C.I.P.W . symbol II.472/3.3 [171.1.21; 4 — Spessartite, quarry n o rth of Ołdrzychowice, C.I.P.W . symbol II.5 ./2 /3 /4 ['II.2/3/. 1.2];. 5 — Microcline quarzt m icro

syenite, quarry situated at the road Ołdrzychowice — R ogów ek, C.I.P.W . symbol II.4.1.1 [/I/II.1 .2 ;2 ']; 6 — Albitized gabbro porphyrite, the K opciowa Hill nearby Chwalisław, C.I.P.W . symbol TI.5.2.4 [II.1.1/2/.2]; 7 — M icrotonalite, the vicinity o f Złoty Stok, C.I.P.W . symbol II.3.2.3 [II. 1.1.2].

(8)

( y ^ f> — ciem nobrunatny, a — żółtaw y). B iotyt p o za ty m p rzeo b ra ża się w bezbarw ny m in erał „ x ” . P o w stały kosztem b io ty tu zielonkaw y p en n in poprzeras- ta n y je st cytrynow ożółtym pistacytem i leukoksenem .

T ło skalne o strukturze p a nksenom orfow o-ziarnistej zbudow ane je st praw ie w yłącznie ze skalenia p otasow ego i kw arcu. M in erało m tym tow arzyszą w d ro b n y ch ilościach kryształy plagioklazu, strzępki bio ty tu , m inerały nieprzezroczyste i ap aty t.

W m ik ro g ran o d io ry tach p o n a d to m ożna spotkać dość duże agregaty, złożone z plagioklazu, kw arcu i b io ty tu o raz ciem ne m ikroenklaw y około 2 m m średnicy. Te ostatnie zbudow ane są ze słupkow atych ziarn bladozielonkaw ego am fibolu skupionych w zw ar

te agregaty, p o p rzerastan e drobnym i g rudkam i m i

nerałów nieprzezroczystych. W skład tych enklaw w chodzą niekiedy rów nież au g it diopsydow y, b io ty t i plagioklaz. M ikroenklaw y często obrzeżone są o to czk ą biotytow o-hornblendow ą. O pisane wyżej mi- k ro g ran o d io ry ty pocięte są żyłkam i adularo w o -p reh - nitow ym i. Plagioklazy w ystępujące w sąsiedztwie ta k ic h żyłek zostały zserycytyzow ane lu b sprehnity- zow ane. Ilościow y skład m ineralny m ik ro g ran o d io - ry tó w z rozbiciem n a tło skalne i fenokryształy p rzed staw io n o w tabeli 2 (analiza 1), a skład chem i

czny w tabeli 3 (analiza 1).

D R O B N O Z IA R N IS T E O D P O W IE D N IK I G R A N IT O ID ÓW , D IO R Y T O ID Ó W I SY E N IT O ID Ó W

W śró d przew ażających średnioziarnistych granito- idów spotyka się w yraźnie drobniej ziarniste o d p o w iedniki granitoidów , diorytoidów i syenitoidów , k tó ry c h stru k tu ra oraz geologiczna fo rm a w ystę

p o w an ia w skazują n a ich żyłowy ch arak ter. W tej g rupie skał w yróżnić m ożna m ikrogranodioryty, m ikrogranity, m ikrodioryty, m ik rodioryty kw arcow e, m ik ro m o n zo d io ry ty i m ikrom onzonity.

O prócz m ik rogranodiorytów z L asek i M ąk o ln a, o pisanych ju ż p oprzednio, w ystępują skały o a n a lo gicznym ch arakterze petrograficznym , k tó re stanow ią d ro b n o ziarn iste odpow iedniki średnioziarnistych g ra nodiorytów . W ystępują one w okolicach łaszkow ej G órnej i Chw alisław ia. M ik ro g ran o d io ry ty o stru k tu rze hipautom orfow o-ziarnistej i teksturze bezkierunkow ej zbudow ane są z andezynu (30—39% A n), m ik ro k lin u , kw arcu, h o rnblendy zwyczajnej (<£ z / y =

= 15— 19°) i b lad o b ru n atn e g o bio ty tu . W dużych kryształach andezynu spotyka się okienkow e lub nieregularne przerosty skalenia potasow ego. M ikro- k lin je st niekiedy autom orficzny w zględem kw arcu.

H o m b le n d a zw yczajna p o p rzerastan a je st kw arcem , plagioklazem , biotytem i augitem diopsydow ym . B iotyt z w ro stk am i cyrkonu i a p a ty tu niekiedy je st częściow o p rzeobrażony w pennin. A patyt, cyrkon,

allanit, tlen k i żelaza i p iry t w ystępują w śladow ych ilościach.

M ik ro g ran ity w ystępujące w okolicach C hw ali

sławia są ciem noszarym i skałam i, k tó ry ch osłonę stanow ią średnioziarniste granodioryty. W przew aża

jącej drobnoziarnistej m asie m ineralnej opisyw anych skał w idnieją nieco większe (1—3 m m ), biaław e lub różow aw e skalenie o raz m inerały ciem ne. M ają one ta k ą sam ą stru k tu rę i teksturę ja k m ik ro g ran o d io ryty, od k tó ry ch ró żn ią się b rak iem hornblendy zwyczajnej o raz obecnością dw óch rodzajów plag io klazu. A ndezyn i alb it tw o rzą różnej wielkości hipautom orficzne tabliczki lub ksenom orficzne ziarna, zbliźniaczone według p raw a albitow ego i perykłi- now ego. Plagioklazy w szlifie oliw kow o zabarw ione m ają zwykle skład albitu. W zględnie dobrze zach o w ane ziarn a w ykazują budow ę pasow ą z jąd rem zazwyczaj silnie zserycytyzow anym (andezyn). M ikro- p e rty t m ikroklinow y z plam istym wygaszaniem i zro s

ta m i karlsbadzkim i je st w szlifie rów nież zm ętniały i oliw kow oszary. T rzecim istotnym składnikiem opi

syw anych skał je st ksenom orficzny kw arc w ypełnia

jący przestrzenie m iędzy skaleniam i. Plagioklaz i b ru n a tn y b io ty t tw orzą w rostki w kw arcu. H ip au to m o r- ficzne blaszki jasn o b ru n atn eg o biotytu, z ciem nym i polam i pleochroicznym i w okół w rostków cyrkonu i ap aty tu , są dość rów nom iernie rozm ieszczone w ca

łej skale. Część z n ich została przeo b rażo n a w b la d o zielonkaw y pennin. C yrkon, apatyt, leukoksen i inne m inerały nieprzezroczyste w ystępują w roli skład

ników akcesorycznych. W m ikrogranitach m ożna spotkać enklawy hom felsow e. Ilościow y skład m inera

lny m ik ro g ran itu przedstaw iono w tabeli 2 (analiza 2).

M ikrodioryty W ojciechowic są ciem no- lub zielonkaw oszarym i skałam i, k tó re p o d m ikroskopem w y

kazu ją stru k tu rę hipautom orfow o-ziarnistą lub p o r

firow ą i bezkierunkow ą teksturę. M ik rodioryty o stru k tu rze hipautom orfow o-ziarnistej zbudow ane są w głównej m ierze z hip au to - lub autom orficznych tabliczek plagioklazu, k tó ry ch długość w ah a się w granicach od 0,2 d o 1,4 m m . D o m in u ją je d n a k ziarn a, których dłuższa oś nie przekracza 0,6 m m . Stan zachow ania plagioklazów je st różny. N ieprze- obrażone ziarn a w ykazują budow ę pasow ą i skład la b ra d o ru (ok. 60% A n). Niew ielkie przestrzenie m iędzy plagioklazam i i m inerałam i ciem nym i w ypeł

nione są ksenom orficznym i ziarnam i kw arcu, grano- firowym i przerostam i skalenia potasow ego i kw arcu o raz znacznie rzadziej skaleniem potasow ym . Słup- kow ate ziarn a h o rnblendy zwyczajnej m ają dość często niejednolite zabarw ienie i budow ę. O dm iany zielonkaw e w ykazują niejednokrotnie w łóknistą b u dowę, a hornblendy b ru n atn aw e tw orzą ziarna o je d n o litej strukturze. D ługość słupków hornblendy w aha

(9)

się o d 0,4 do 2,0 m m . W m ik ro d io ry tach w ystępują niekiedy słupkow ato w ydłużone pseudom orfozy chlorytow e i w ęglanow o-chlorytow e z reliktam i hornblendy.

Ilościow y skład m ineralny m ikrodiorytów z W ojcie

chow ic p o d a n o w tabeli 2 (analiza 5).

W m ik ro d io ry tach o strukturze porfirow ej feno- kryształy stanow ią plagioklaz, augit diopsydow y, biotyt, pseudom orfozy p o h o rnblendzie (kalcytow e, chlorytow o-łyszczykow e i łyszczykowe) i sporadycz

n ie kw arc. W ielkość ich w ah a się w granicach od 0,2 d o 2 m m . T ło skalne n ato m iast, złożone je st z dro b n y ch (0,05—0,1 m m ) m ikrolitów plagioklazu, ksenom orficznych ziarn kw arcu, skalenia potasow ego, granofirow ych przerostów skalenia potasow ego i k w a r

cu oraz m inerałów ciem nych (biotyt i chloryt). H ipautom orficzne tabliczki plagioklazu w ykazują budow ę pasow ą i różny stopień przeobrażenia. A ugit d io psydow y je st niekiedy nieregularnie spękany i zbliź- niaczony według (100). K asztan o w o b ru n atn y b io ty t tw orzy czasam i obw ódki w okół au g itu diopsydow ego.

P seudom orfozy kalcytow e, kalcytow o-biotytow e, penninow e, biotytow e i penninow o-biotytow e m ają często słupkow ate zarysy. D ro b n e relikty tw orzy w nich h o rn b len d a b ru n a tn a , k tó ra niekiedy stanow i feno- kryształy. W ilościach śladow ych w ystępują: apatyt, cyrkon, kalcyt, p iry t, leukoksen i tlenki żelaza.

R óżow oszare m ik rodioryty Chw alisław ia zb u d o w ane są z plagioklazu, skalenia potasow ego, augitu diopsydow ego, h o rn b len d y zwyczajnej, biotytu i n ie

w ielkich ilości kw arcu. P lagioklaz m a skład lab rad o ru (ją d ro 52% A n, o bw ódka 20% A n) lub albitu (0% A n).

H ipautom orficzne listew ki i ksenom orficzne ziarn a m ik ro k lin u w ypełniają przestrzenie m iędzy tablicz

kam i plagioklazu. B ardzo często tow arzyszą im praw ie subm ikroskopow e przerosty m ikropegm atytow e ska

lenia potasow ego i kw arcu. G dzieniegdzie m iędzy w spom nianym i składnikam i pojaw iają się k sen o m orficzne kw arce o falistym w ygaszaniu. N a m ine

rały ciem ne sk ład ają się hipautom orficzne słupki au g itu diopsydow ego (% z /y = 41°) i h o rnblendy zwyczajnej (% z /y = 20°; a — jasn o żó łty , f> — oliw- k o w o b ru n atn y , y — szarozielony) oraz h ip au to - lub autom orficzne płytki kasztan o w o b ru n atn eg o biotytu.

Część blaszek b io ty tu zo stała p rz eo b ra żo n a w pennin.

P rzeobrażeniom tym tow arzyszyło często wydzielenie się m inerałów nieprzezroczystych i pow stanie pista- cytu. W skale p o z a tym pojaw ia się apatyt.

M ik ro d io ry ty z K rosnow ic spotykane są w postaci gniazdow atych w ystąpień w śród am fibolitów w schod

niego sto k u C zerw oniaka, tu ż n a d szosą K łodzko- K rosnow ice. Przedstaw iają się one ja k o ciem no

szare, dość d ro b n o ziarn iste skały z różow ym i ska

leniam i, w ykazujące p o d m ikroskopem stru k tu rę h ip au to m o rfo w o -ziam istą i tek stu rę bezładną z pew

nym i skłonnościam i do kierunkow ego u p o rząd k o w a

n ia blaszek biotytu. Z asadniczą m asę m ineralną m ikrodiorytów tw orzą tabliczki alb itu i oligoklazu (5— 11% An) zbliźniaczone najczęściej według p raw a albitow ego, rzadziej dodatkow o peryklinow ego. K ry sz

tało m plagioklazu tow arzyszą stosunkow o nieliczne ziarn a kw arcu i m ikroklinu. Z ciem nych m inerałów w ystępują w ysepkow ate skupienia hipautom orficznych słupków i ksenom orficznych ziarn hornblendy zwyczajnej (<£ z j y = 14—17°; a — bladożółtaw y, /5 — bladozielonkaw y, y — szarozielony) oraz sma

cznie mniej liczne blaszki ja sn o b ru n a tn eg o biotytu.

H o rn b len d a p o p rzerastan a je st w rostkam i ap aty tu , cyrkonu, kw arcu i plagioklazu, a b io ty t zaw iera przerosty tlenków żelaza, leukokseriu, ap aty tu i cyr

k o n u . W roli składników akcesorycznych w ystępują:

cyrkon, apatyt, ty tan it, tlenki żelaza i kalcyt. Ten o statn i w ypełnia rów nież szczeliny. N iekiedy m ik ro dioryty z K rosnow ic w ykazują znam iona kataklazy (nieregularne sp ękania w plagioklazie i hornblendzie, lokalne ro ztarcie tych m inerałów n a miazgę). P ow sta

łe zluźnienia infiltrow ane były albitem i kalcytem . M ik ro d io ry ty kw arcow e, w ystępujące n a północny w schód od W ojciechowic, reprezentow ane są przez ciem noszare, drobnoziarniste skały o strukturze h ip autom orfow o-ziarnistej i bezkierunkow ej teksturze.

N a ja sn e m inerały tych skał składają się m niej lub więcej zserycytyzow ane tabliczki plagioklazów o skła

dzie andezynu (ją d ro 43% A n, obw ódka 22% A n) i la b rad o ru (ją d ro 57% A n, o bw ódka 23% A n) oraz d ro b n e ilości m ikroklinu i kw arcu, wypełniające niewielkie przestrzenie m iędzy hipautom orficznym i tabliczkam i plagioklazów i m inerałam i ciem nym i.

Te ostatnie reprezentow ane są przez augit diopsydow y, am fibole, b io ty t i chloryt.

H ipautom orficzne słupki i ksenom orficzne zia r

n a au g itu diopsydow ego (<£ z j y = 41°) zbliźniaczone w edług (100) są często p o o b ra sta n e b ru n atn aw o za

b arw io n ą h o m b le n d ą zw yczajną. W śród am fiboli w yróżniono b ru n a tn o zabarw ioną h o m b len d ę zwy

czajną o raz bladozielonkaw ą odm ianę o cechach optycznych zbliżonych do ak tynolitu. Am fibole tw o rzą hipautom orficzne słupki, ksenom orficzne ziarna lub agregatow e skupienia dro b n y ch pręcików . N ie k tó re ziarn a am fibolu są niejednolicie zab arw io n e:

słupki brunatnaw ej hornblendy przechodzą w b lad o zielonkaw ą odm ianę (<£ z j y = 16— 18°). A gregatow e skupienia pręcików bladozielonkaw ego am fibolu m ają niekiedy zarysy dość praw idłow ych k ró tk ic h słup

ków . B ladozielonkaw y am fibol p rzeo b ra ża się w b ru - n atn aw y b io ty t i żółtaw y pennin. B iotyt tw orzy n ie kiedy sam odzielne blaszki, częściowo przeo b rażo n e w pennin. W m ik rodiorytach kw arcow ych w ystępują dość liczne pseudom orfozy chlorytow e, łyszczykowe

(10)

16 BOGUMIŁ WIBRZCHOŁOWSKI

i łyszczykow o-chlorytow e o słupkow atych zarysach.

Łyszczyk o właściw ościach b io ty tu w ykazuje zielon

kaw y pleochroizm (a — zielonkaw ożółty, y aa /? — zgniłozielony). W e w spom nianych pseudom orfozach spotyka się relikty b runatnaw ej h o m b len d y i prze

ro sty leukoksenu. A p aty t, ty ta n it i m inerały nie

przezroczyste w ystępują w roli składników akceso

rycznych. Ilościow y sk ła d m ineralny diorytów k w a r

cowych z W ojciechow ic p o d a n o w tabeli 2 (analizy 3 i 4), a skład chem iczny w tabeli 3 (analiza 2).

M ik rom onzodioryty W ojciechow ic są zielonkaw o- lub ciem noszarym i skałam i, w któ ry ch m o żn a w y

różnić afanitow e tło i tkw iące w n im ja sn e i ciem ne fenokryształy. N a fenokryształy (0,2—4,0 m m ) tych skał składają się h ip a u to - lub autom orficzne tabliczki plagioklazu (do ok. 56% A n), hipautom orficzne słupki b ru n a tn a w o zabarw ionej h o m b len d y zwyczaj

nej i augitu zwyczajnego o raz pseudom orfozy epido- tow o-penninow e p o biotycie, w ęglanow e i w ęglanow o- -penninow e przypuszczalnie p o h om blendzie oraz biotyt. T ło skalne złożone je st z listew ek plagioklazu, skaleni potasow ych, kw arcu, granofirow ych prze

rostów skalenia potasow ego i kw arcu, b io ty tu i pen- n in u . W tle skalnym rzadziej p o jaw iają się kryształy au g itu i h o m b len d y . W ielkość zia rn a składników tła skalnego w ah a się w przedziale od 0,01 do 0,2 m m . Plagioklazy z w yraźną b u d o w ą pasow ą są w szlifie silnie zm ętniałe i zserycytyzow ane. C zasam i d o d a tk o w o po p rzerastan e są m inerałam i g ru p y epidotu.

Skaleń potasow y je st autom orficzny w zględem kw arcu i przerostów granofirow ych. H o m b le n d a zw yczajna, zbłiźniaczona w edług (100), zaw iera w rostki ap aty tu , m inerałów nieprzezroczystych i plagioklazu. P seudo

m orfozy pistacytow o-penninow e b ard z o często m ają zarysy odziedziczone p o h ip au to - lub autom orficz- n y m biotycie, z któ reg o pow stały. Słupkow ate za

rysy p seudom orfoz w ęglanow ych i penninow o-w ęgla- now ych sugerują w iązanie ich genezy z am fibolam i i piroksenam i. M ikrom onzodioryty, oprócz m in e

rałó w akcesorycznych charakterystycznych dla m ikro- diorytów , zaw ierają ty ta n it i ep id o t zwyczajny.

SKATAKLAZOWANE M IKROM ONZONITY

M onzonity, odsłaniające się w drodze p o ln ej, prow adzącej z P o d za m k a d o podłużnego łom u m a r

m urów , p o cięte są cienkim i żyłam i (3 —6 cm) m i- k ro m o n zo n itó w skataklazow anych o biegu 147°.

T e ostatnie przedstaw iają się ja k o różow oszare, n ierów noziarniste skały o bezkierunkow ej teksturze.

P o d m ikroskopem w ykazują stru k tu rę h ip au to m o r- fow o-ziam istą, m iejscam i m o n zonitow ą lub k a ta - klastyczną i bezkierunkow ą teksturę. Z b udow ane są z albitu, skalenia potasow ego i h o m b le n d y zw y

czajnej. Plagioklaz (3 —11% A n) tw orzy hip au to - m orficzne tabliczki lub ksenom orficzne ziarna, zbliź- niaczone jednocześnie w edług dw óch p raw bliźnia

czych (albitow ego i peryklinow ego). M ik ro k lin i m i

k ro p e rty t m ikroklinow y je s t zawsze ksenom orficznie w ykształcony. D ość często w nika o n zatokam i w plagioklaz. H o m b le n d a zw yczajna (<£ z /y = 15 — 18°; a — bard zo bladożółtaw y, /? — oliwko- w ozielonkaw y lub ziełonkaw oszary, y — bard zo bladozielonkaw y lub ziełonkaw oszary), zbłiźniaczona według (100), m a p o stać hipautom orficznych słup

ków lub ksenom orficznych ziarn. O prócz dużych zia m w ystępują agregatow e skupienia drobnych kryształów h om blendy. W roli m inerałów akceso

rycznych w ystępują tlenki żelaza z otoczkam i ty ta n itu , dość liczny fiołk o w o -b ru n atn y ty tan it, epidot zwyczajny i d ro b n e ilości a p a ty tu i cyrkonu. O pisane m ikrom onzonity w ykazują liczne deform acje m echa

niczne (pow yginane p rążk i bliźniacze plagioklazów i h om blendy, nieregularne spękania ziarn , lokalne ro ztarcie m inerałów n a miazgę). Skały te p o n a d to pocięte są żyłkam i prehnitow ym i. Ilościow y skład m ineralny słabo skataklazow anych m ikrom onzoni- tów przedstaw iono w tabeli 2 (analiza 6).

L A M P R O F IR O ID Y

W śród lam profiroidów w yróżniono: spessartyty, wogezyty, m ikrodioryty, m ikrom o n zo d io ry ty i m i- kroklinow e m ikrosyenity kw arcow e. K onieczność w prow adzenia term in u lam profiroidy została p o d yk to w an a w ystępow aniem genetycznie ze sobą zw ią

zanych i pow iązanych przejściam i skał żyłowych o zm iennej zaw artości m inerałów ciem nych. N ie m ożna tych skał nazw ać lam profiram i, gdyż w śród nich oprócz lam profirów w ystępują rów nież skały uboższe w m inerały ciem ne. W yłączenie zaś z tej grupy skał bardziej leukokratycznych i om ów ienie ich razem z drobnoziarnistym i odpow iednikam i dio- rytoidów i syenitoidów sugerow ałoby analogie i ge

netyczne związki z g ranitoidam i m asyw u kłodzko- -złotostockiego i starszym i skałam i żyłowymi, co przy w yraźnej odrębności om aw ianych skał bardziej leukokratycznych i przy ich geńetycznym pow iąza

n iu z m łodszym i żyłami lam proA row ym i byłoby b a r

dzo niew skazane.

P odstaw ą podziału lam profiroidów n a lam profiry (spessartyty i wogezyty) i bardziej leukokratyczne skały żyłowe (m ikrodioryty, m ik ro m o n zo dioryty i m ikroklinow e m ikrosyenity kw arcow e) była zaw artość m inerałów ciem nych w ynosząca 35% o b jętości. U czyniono to zgodnie ze Streckeisenem (1967).

Spessartyty i wogezyty są lam profiram i zaw ierający

m i co najm niej 35% objętości m inerałów ciem nych,

(11)

a m ikrodioryty, m ikrom onzodioryty i m ikroklinow e m ikrosyenity kw arcow e, w ykazujące wiele cech w spól

n ych z lam profiram i są nieco uboższe w m inerały ciem ne (w skaźnik barw y < 35).

SPESSARTYTY

Spessartyty w ystępują w okolicach L asek, M ą- k o ln a, C hw alisław ia, Jaszkow ej, D roszkow a i 01- drzychow ic. Najczęściej spotykane są w postaci luź

nych bloków , rzadziej w ystępują in situ, tw orząc większe skałki lub grubsze żyły (fig. 2 i 3). Siwoszare d ro b n o ziarn iste spessartyty Lasek n a p o tk a n o n a półno cn y ch stokach góry Sokolec. W ykazują one

S N

Fig. 2

Przekrój przez żyłę spessartytu (kam ieniołom na północ od Ołdrzychowic) _

1 — granitoid; 2 — spessartyt

C ross-section through spessartite dike (quarry north o f Ołdrzy- chowice)

I — granitoid; 2 — spessartite

h ip au to m o rfo w o -ziam istą stru k tu rę i kierunkow ą tek stu rę w yw ołaną praw ie rów noległym ułożeniem znacznej części słupków hornblendy. Z b u d o w an e są głów nie z andezynu (33-39% A n ) i h o rn b len d y zwyczajnej (<£ z /y = 18°) o raz m niejszych ilości b io ty tu , skalenia potasow ego i kw arcu. A ndezyn tw orzy hipautom orficzne listewki i tabliczki zbliź

niaczone w edług p raw a albitow ego, n ierzadko z wy

ra ź n ą b u d o w ą pasow ą. W szlifie są one w różnym

stopniu zm ętniale i zserycytyzow ane. D ro b n e p rz e strzenie m iędzy plagioklazam i i m inerałam i ciem nym i w ypełnione są ksenom orficznym i ziarnam i kw arcu i skalenia potasow ego. M inerały ja sn e stanow ią 63% , a ciem ne 37% objętościow ych skały. H ip a u tom orficzne słupki zwyczajnej hornblendy, zbliź

niaczone w edług (100), w ykazują dość niejednolite zabarw ienie w zielonkaw ych i b ru n atn y ch odcie

niach. N ierzad k o są one pow yginane. Blaszki ja sn o - b ru n atn eg o biotytu, dość rów nom iernie rozm iesz

czone, uległy w n iektórych w ypadkach penninizacji.

W śród spessartytów M ąk o ln a m ożna w yróżnić dwie odm iany, różniące się składem m ineralnym — spessartyty zwyczajne i biotytow e. Pierw sza od m ian a przedstaw ia skały o zm iennym zabarw ieniu (jasno-, ciem no-, brunatnaw o-, i zielonkaw oszare), bard zo drobnym lub d ro b n y m ziarnie i teksturze najczęściej bezładnej. P od m ikroskopem w ykazują one n a ogół stru k tu rę porfirow ą i tek stu rę b ezładną lu b k ie runkow ą. T a o statn ia w yw ołana je st p raw ie ró w n o ległym ułożeniem m inerałów ciem nych. W om aw ia

nych skałach m inerały ciem ne do m in u ją n a d jasnym i.

Pierwsze reprezentow ane są przez h o m b le n d ę zw y

czajną, au g it diopsydow y, b io ty t i p seudom orfozy chlorytow e (po bliżej nieokreślonych m inerałach), a drugie przez plagioklaz, k tó re m u m ogą tow arzy

szyć d ro b n e ilości kw arcu i skalenia potasow ego.

Spessartyty biotytow e ró ż n ią się o d zw yczajnych tym , że zaw ierają one d odatkow o pew ne ilości b io tytu. Ilościow o najw ażniejszym i składnikam i spes

sartytów są kryształy h o rn b len d y i plagioklazu.

W roli fenokryształów w ystępują: h o rnblendy, au g it, biotyt, pseudom orfozy chlorytow e lub serpentynow e p o bliżej nieokreślonym m inerale, plagioklaz i kw arc.

N ato m iast n a tło skalne składają się d robne z ia rn a hornblendy, plagioklazu i skalenia potaso w eg o o ra z niekiedy rów nież kw arcu.

H o rn b len d a zw yczajna (<f. z j y = 15—1 7 ') tw o  rzy igiełki, pręciki i słupki zbliźniaczone według (100). Często w ykazuje o n a budow ę pasow ą o ra z dość zm ienny pleochroizm . W ek to ro m : a — o d p o  w iada b arw a bladożółtaw a, fi — oliw kow a, oliwkowo- b ru n a tn a lub oliw kow ozielona, y — oliw kow obru- n a tn a , jasn o żó łto - lub szarozielona. W p rzy p ad k u budow y pasow ej ją d ro kryształu je st zwykle in te n sywniej zabarw ione np. oliw kow obrunatne (fi), a o b  w ó d k a oliw kow a lu b żółtaw a (fi). Pręciki i słupki ho rn b len d y są często pow yginane lub poprzecznie spękane. K ró tk ie słupki augitu diopsydow ego (<)C z j y = 41°) i zw yczajnego (<£ z j y = 47°) m a ją niekiedy zakończenia obrośnięte h o m b le n d ą zw y

czajną. Częściowo byw ają one schlorytyzow ane. Jasno- b ru n a tn y b io ty t m a p ostać autom orficznych blaszek, nierzadko pow yginanych i częściowo p rz e o b ra żo

3 — G e o lo g ia S u d e t ic a , X II/2