Kolekcja fotografii w zbiorach specjalnych Archiwum Uniwersytetu Jagiellońskiego

Marek Mariusz Tytko (UJ)

Kolekcja fotografii w zbiorach specjalnych Archiwum Uniwersytetu Jagiellońskiego Wstęp

Zdjęcie jest tym, czym w dawnych wiekach były malowidła, rzeźby, rysunki - bezcennym źródłem ikonograficznym dla badaczy. Fotografie z uniwersyteckiej kolekcji archiwalnej nie były dotychczas opisywane w literaturze, co bynajmniej nie świadczy o ich niskiej randze, lecz raczej wskazuje na przemilczanie faktu ich istnienia w środowisku naukowym Krakowa. Fakty bowiem dowodzą, że fotografie te były wielokrotnie wykorzystywane do wystaw, w telewizji, do filmów polskich i zachodnich, w publikacjach na tematy nie tylko związane z historią samego Uniwersytetu.

Miejsce zbiorów fotograficznych w porównaniu z całością zbiorów samego Archiwum jest objętościowo dość skromne. Na ok. 2,5 km bieżących akt - wydzielone osobno zdjęcia zajmują zaledwie kilka metrów bieżących półek oraz są rozrzucone wśród teczek osobowych i depozytów (spuścizn).

Fotografie w Uniwersytecie Jagiellońskim

Kolekcja fotografii w Archiwum UJ, która jest przedmiotem niniejszego artykułu, nie jest jedyną kolekcją zdjęć w Uniwersytecie. Bogate zbiory zdjęć poza Archiwum UJ mieszczącego się obecnie w Collegium Kołłątaja przy ul. św. Anny 6 (wraz z Pracownią Archiwum dawnej Akademii Medycznej przy ul. św. Anny 3) znajdują się ponadto w Bibliotece Jagiellońskiej przy al. Mickiewicza 22 w Dziale Grafiki (ok. 50 tysięcy?), w Muzeum UJ, czyli w Collegium Maius (ok. 60 tysięcy?), w Katedrze Historii Medycyny przy ul. Kopernika (ok. jednego tysiąca) oraz są rozproszone w poszczególnych jednostkach uniwersyteckich (dziekanatach, instytutach, zakładach, katedrach, klinikach, zespołach muzycznych, Chórze Akademickim, kołach naukowych itd. Te rozproszone zbiory fotografii szacunkowo liczą drugie tyle, co ilość zdjęć już istniejących w przejętych teczkach znajdujących się już w Archiwum UJ, czyli ostrożnie licząc ok. 40-60 tysięcy sztuk których Archiwum nie mogło przejąć z tej to przyczyny, iż nie posiada już wolnego miejsca w magazynach, a zdjęcia te znajdują się głównie w teczkach studenckich i registraturze, co pociągałoby wcześniej za sobą konieczność przejęcia ok. 1,5 km bieżącego akt. Natomiast dla tych akt brak pomieszczeń w Uniwersytecie z powodu ciasnoty jego substancji.

W sumie, szacunkowo rzecz biorąc, z dużą dozą błędu - w Uniwersytecie Jagiellońskim znajduje się ok. ćwierć miliona fotografii. W tym zinwentaryzowanych zostało bardzo niewiele, w granicach 20-40 procent. Daje to pojęcie o rozmiarach fotograficznych zbiorów akademickich. W szacunkach nie wzięto pod uwagę kolekcji prywatnych w posiadaniu np. naukowców i studentów a dotyczących UJ i byłej AM. Ilość zdjęć w tych prywatnych kolekcjach jest niemożliwa do określenia. Kilkaset tysięcy? Kilka milionów? Dla porównania podać można liczbę zdjęć w Muzeum Fotografii w Krakowie (ok. 30 tysięcy). W moim artykule skupiam się na drobnej cząstce zbiorów publicznych znajdujących się tylko w zinwentaryzowanej części kolekcji fotografii w Archiwum Uniwersytetu Jagiellońskiego, tj, na ponad 11 tysiącach zdjęć.

Uwagi organizacyjno-prawne

Podstawami prawnymi funkcjonowania zbiorów fotograficznych Archiwum UJ są instrukcje i zarządzenia Naczelnej Dyrekcji Archiwów Państwowych - niestety nie stosowane

w Archiwum UJ, jeśli chodzi o zdjęcia. Statut UJ w & 49 mówi, iż „Archiwum wraz z powierzonym zasobem archiwalnym, stanowiącym część narodowego zasobu archiwalnego, wchodzi w skład krajowej sieci archiwalnej. Do zadań Archiwum należy w szczególności: 1/

gromadzenie, opracowywanie, przechowywanie i udostępnianie dokumentacji aktowej i fotomechanicznej oraz innych materiałów rękopiśmiennych związanych z historią Uniwersytetu Jagiellońskiego i krakowskiego ośrodka naukowego”. Ponadto „3. Prowadzenie badań nad przeszłością Uniwersytetu Jagiellońskiego”. Zatem w statucie UJ expressis verbis podniesiono znaczenie dokumentacji fotomechanicznej, czyli fotografii, mikrofilmów.

Brakuje natomiast zarządzeń wykonawczych Rektora w kwestii obowiązku przekazywania do Archiwum fotografii z oficjalnych uroczystości w UJ. Archiwum zwracało się w sprawie wydania takowej decyzji do Rektora prof. Franciszka Ziejki dnia 9.01.1995, lecz decyzji o wprowadzeniu obowiązku przekazywania zdjęć oraz o powstaniu stałego serwisu fotograficznego, obsługującego wszystkie imprezy w UJ - nie podjęto. Brak również zwyczaju darowizn zdjęć z uroczystości na UJ przez osoby prywatnie zlecające wykonanie zdjęcia, np. z okazji promocji doktorskiej w auli Collegium Novum czy w związku z sesją organizowaną przez jakiś instytut, zakład czy wydział. Warto by upowszechnić taki chwalebny zwyczaj, bo obecna niepełna kolekcja zdjęć nie oddaje całego, bogatego życia Uniwersytetu. Brak też rozgraniczenia kompetencji co do zakresu gromadzenia zdjęć (polityki gromadzenia fotografii) w odniesieniu do dwóch pokrewnych instytucji uniwersyteckich tj.

Muzeum UJ i Archiwum UJ. Brak zarządzeń w sprawie przekazywania fotografii do Archiwum przez Wydziały i Instytuty UJ. Dotyczy to w szczególności także rozproszonych zbiorów Collegium Medicum. Statut UJ wyraźnie mówi o zadaniu badania przez Archiwum przeszłości UJ. Nie rozumiem więc, dlaczego badania nad wizualną stroną tej przeszłości nie mogą być prowadzone? Przecież rozpoznawanie postaci na zdjęciach to część badań nad historią UJ. Tak niskie postawienie rangi fotografii w opinii kierownictwa Archiwum (wbrew intencjom Statutu UJ) skutkowało i skutkuje brakiem polityki gromadzenia fotografii w Archiwum UJ.

Zdjęcia gromadzone były (i są nadal) przypadkowo albo też pojawiają się ogromne luki w poszczególnych okresach (np. ostatnie 20 lat, okres wojny) Nie ma ponadto rozgraniczenia zakresu kompetencji w gromadzeniu fotografii pomiędzy Muzeum UJ, Archiwum UJ i Biblioteką Jagiellońską – dotyczy to w szczególności zdjęć nowych. Nie uruchomiono serwisu fotograficznego UJ, co spowodowało braki w dokumentacji życia Uczelni. Należy powziąć akcję skupowania starych negatywów XIX i XX w. dotyczących UJ i jego profesorów od osób prywatnych, jeśli Archiwum czy Muzeum UJ ich nie posiadają.

Można w ten sposób ocalić bezcenne dzieła dokumentalne o zasadniczym znaczeniu dla UJ, uchronić je przed wyrzuceniem na śmietnik. Należy zakupić obszerny zbiór fotografii profesorów UJ autorstwa znakomitego fotografika Konrada Pollescha. Archiwum chciało przejąć ten bardzo cenny zbiór fotografii czarno-białych i kolorowych. Niestety, mimo pisma do Rektora prof. Stanisława Hodorowicza z 9.11.1995 r. w tej sprawie - nie uzyskano na zakup kolekcji funduszy. Podobnie trzeba przejąć zbiór negatywów dotyczący profesorów, uroczystości, życia akademickiego, doktoratów zwykłych i doktoratów honorowych w Collegium Medicum (dawnej Akademii Medycznej) za ostatnie ćwierćwiecze od p. Jerzego Sawicza celem ochrony przed dalszym niszczeniem w piwnicy. Podobnie powinno się gromadzić zdjęcia autorstwa Adama Rzepeckiego z Instytutu Historii Sztuki, Edwarda Tatary z Laboratorium Środowiskowego, z Instytutu Fizyki (dorobek Mieczysława Kuchno), systematycznie przejmować zdjęcia z Działu Organizacji. Podobnie kilkaset zdjęć z działalności Chóru Akademickiego i zespołu „Słowianki”.

Niestety, brak jest na to funduszy lub dobrej woli kierownictwa. Pasywna polityka gromadzenia zaś przynosi z reguły efekt w postaci luk w podstawowym kanonie zbioru, choć jest wygodniejsza, bo wymaga mniej zachodu, ale z punktu widzenia merytorycznego

postawa pasywna jest niedopuszczalna. Archiwum jest odbiorcą fotografii napływających sporadycznie, często przypadkowo i nie ma wpływu na zorganizowanie regularnej, pełnej akcesji zdjęć dokumentujących działalność Uczelni. Idealna i modelowa sytuacja powinna wyglądać tak: Archiwum UJ jest elektronicznym Centrum Informacji Fotograficznej o Uniwersytecie i posiada pełny dostęp do zdjęć i informacji o zdjęciach rozrzuconych w kilku miejscach w UJ. Przekazywanie nowych zdjęć powinno być obligatoryjne dla wszystkich jednostek UJ. Posiadać powinniśmy (z innych instytucji) kontrpozytywy lub kopie negatywów wraz z opisem każdej klatki - wszystko, co dotyczy UJ. Wszystkie te organizacyjno-prawne postulaty unicestwia brak funduszy. Być może rozwiązaniem byłby sponsoring lub fundraising, ale w obliczu wielomiliardowych potrzeb Uniwersytetu na budowę tzw. III Campusu w rejonie Pychowic - kwestie ocalenia kolekcji fotografii przed zniszczeniem i rozproszeniem są mało istotne. Czy znajdzie się prywatny sponsor dla ratowania i uzupełnienia kolekcji zdjęć uniwersyteckich? Za kilka lat może być za późno.

Wtedy już nawet pieniądze nie pomogą. Entropia, odwieczny wróg archiwaliów, jest nieodwracalna.

Stan zachowania fotografii

Stan zachowania zdjęć w archiwum według wyrywkowych opinii pracowników Archiwum jest na ogół dostateczny – z wyłączeniem najstarszych zdjęć dziewiętnastowiecznych i z początków XX w., głównie ze spuścizny Godlewskich, które bezpowrotnie zanikają i należałoby je w trybie natychmiastowym przefotografować, aby uchronić bezcenną treść. Wszystkie zresztą zdjęcia wymagają przefotografowania w dalszej perspektywie celem ocalenia w postaci kontrpozytywów i o wiele od nich trwalszych - negatywów całego zbioru fotografii posiadanego przez Archiwum UJ. Zniszczenia są trojakiego rodzaju: mechaniczne [drobne uszkodzenia, naddarcia, porysowania, spalcowania, zagięcia itp.], mikrobiologiczne [mikroskopijne grzyby], chemiczne [nieodwracalne procesy chemiczne, które powodują np. zanikanie obrazów i ich blednięcie lub zmianę kolorów].

Warunki przechowywania zbiorów fotograficznych i postulaty konserwatorskie

Kolekcja przechowywana jest w magazynie wraz z innymi aktami w 28 pudłach i w fascykułach. W magazynie wilgotność waha się od 50% w trakcie sezonu grzewczego do 90%

poza sezonem [latem], co szkodzi zdjęciom, dla których zalecana wilgotność wynosi 30-40%.

[por. J. Reilly, „Care and Identification...”, s. 91]. Powinno się także regularnie kontrolować sprawność higrometrów włosowych. Postulowany zakup termohigrografu. Osuszać doraźnie można proszkiem bezwodnego chlorku wapnia, ale efekty są małe (na kilka godzin - zmniejsza on wilgotność o kilka %). Żel okrzemkowa jest o wiele skuteczniejsza, ale droższa.

Nie ma funduszy na osuszanie magazynów latem. Pozostaje wietrzenie w dni suche. Należy przypomnieć, że w przypadku wilgotności 50% nawet bibułka japońska nie pomoże.

Temperatura w magazynach waha się w granicach 19^o C [a powinna być zawsze poniżej 18^o C]. Naświetlenie - prawidłowe, zgodne z zaleceniami. Brak bezpośredniego kontaktu zdjęć ze światłem słonecznym, magazyn jest przyciemniony, a zdjęcia zapakowane. Rodzaj używanych kopert - wysoce nieodpowiedni (szare, kwasowe z najgorszych gatunków papieru pakowego, a więc szkodliwe dla warstwy emulsyjnej, organicznej. Białe lub szare koperty używane dotąd są kwasowe i wybitnie niszczące, przyśpieszają nieodwracalny proces powolnego zanikania zdjęć. Jakkolwiek zdjęcia mogą także zanikać wskutek złego ich utrwalenia w przeszłości. Wskazane są koperty bezkwasowe, parafinowane, bez kleju albo klejone specjalnymi klejami nieszkodliwymi dla zdjęć, nie powodującymi odbarwień (proces taki trwa ok. 20 lat). Materiały te dostępne są np. we Włoszech i są bardzo drogie. Koperty

klejone są niedobre, bo klej zostawia ślady na zdjęciu, które wchłania wszelką substancję stykającą się z nim. W BJ polecają nieklejone koperty załamane oraz zgięty, dobry, czysty, bezkwasowy papier na wkładanie zdjęć.

Należałoby zakupić zatem koperty produkcji odpowiednich, renomowanych firm zachodnich, pracujących dla potrzeb archiwów na całym świecie, wytwarzających materiały spełniające normy europejskie [krajowi producenci norm tych nie spełniają]. Zdjęcia należy wpierw poddać procesom profilaktycznego niszczenia mikroorganizmów w warstwie emulsyjnej a dopiero potem przełożyć do czystych kopert (półprzeźroczystych, parafinowanych bezkwasowych o współczynniku pH 7). Rodzaj pudeł na zdjęcia (pudła tekturowe klejone) jest nieodpowiedni z powodu użytego kleju wydzielającego chemiczne składniki [zalecane są pudła wiązane, nieklejone]. Pozycja przechowywania jest nieodpowiednia, czyli pozioma. Zalecana pozycja przechowywania fotografii - pionowa.

Rodzaj regałów niewystarczający. Obecnie używane regały drewniane, otwarte nie zabezpieczają zdjęć w razie pożaru, zalania wodą itp. klęsk. Zalecane do zdjęć są szafy metalowe, malowane lakierem piecowym, bezpieczne chemicznie, szczelne, izolujące od kurzu i żywiołów, najlepiej zmniejszające działanie tlenu na związki srebra na fotografii.

Postuluje się odizolowanie pomieszczenia od warunków zewnętrznych (termicznie, hydrologicznie i świetlnie). Poza tym postuluje się przebadanie podejrzanych zdjęć w laboratorium mykologiczno-bakteriologicznym pod kątem obecności bardzo szkodliwych dla fotografii mikroskopijnych grzybów takich, jak np.: Rhizopus, Chaetomium, Aspergillus, Penicillium, Trichoderma, Paecilomyces, Scopulariopsis, Fusarium¹ oraz pod kątem obecności szkodliwych promieniowców Streptomyces. W przypadku znalezienia nadżerek – trzeba zbadać zdjęcia na obecność rybika cukrowego Lepisma saccharina². Stan zdjęć jest zróżnicowany. Począwszy od najlepiej zachowanych, najmłodszych, po dziesiątki zdjęć dziewiętnastowiecznych, w których czasem się ostał wyłącznie np. kontur postaci (niektóre zdjęcia z kolekcji Godlewskich). W odręcznej notatce kierownika Archiwum UJ – dr hab.

Jerzego Michalewicza z grudnia 1994 r. uwzględniono m.in. zakup szafy metalowej, przefotografowanie zbiorów najstarszych (XIX i XX w. Postulatów konserwatorsko- przechowalniczych autora niniejszego artykułu (z roku 1994 r.) nie zrealizowano do dziś z powodu braku środków.

Stan opracowania

Nie posiadamy osobnej księgi wpływów (akcesji) zdjęć. Poszczególne wpływy od około ćwierćwiecza wpisywano do ogólnej, tymczasowej, dwutomowej księgi akcesji.

Natomiast do tymczasowego inwentarza wpisano już 11552 fotografie. 301 przejętych w akcesji za rok akademicki 1995/6 oczekuje na wpisanie. Natomiast (szacunkowo) ok. 60 tysięcy fotografii legitymacyjnych, niezinwentaryzowanych egzystuje w teczkach studentów Almae Matris w Archiwum UJ. Ponadto ok. 25 tysięcy niezinwentaryzowanych zdjęć studentów Akademii Medycznej 1951-1993 oraz pracowników tejże Akademii znajduje się w teczkach osobowych i nie będą osobno inwentaryzowane w dającej się przewidzieć przyszłości.

Kolekcję zaczęto opracowywać w latach pięćdziesiątych XX wieku. Stworzono wyrywkowy, pierwszy pra-system inwentarzowo-rzeczowy w postaci małego katalożku kartkowego (kilkanaście cm bieżących kart). Zdjęcia opracowywały różne, przypadkowe osoby, w tym m.in. dr Wanda Santarius. Po przerwie wraz z przyjściem (1974) do Archiwum dr Heleny Kręt, historyczki, stworzono tymczasowy inwentarz zdjęć oraz indeks osobowy,

1 Bronisław Zyska, Ochrona zbiorów bibliotecznych przed zniszczeniem, t. 2, Czynniki niszczące materiały w zbiorach bibliotecznych, Uniwersytet Śląski, Katowice 1993, s. 120.

2 Ibidem, s. 128.

nadto niepełny brulion katalogu rzeczowego. Powód rozpoczęcia prac nad inwentarzem i katalogiem rzeczowym był prozaiczny. Wiązał się on z koniecznością szybkiego znalezienia w nieopracowanych zasobach – zdjęć z Jubileuszu dla Działu Wydawnictw UJ. Dr Helena Kręt opracowywała zbiór fotografii, mimo nieprzychylnego klimatu dla zdjęć ze strony ówczesnego kierownika Archiwum UJ - prof. Leszka Hajdukiewicza. Opracowywała je intensywnie, głównie w latach 1978-1980, później uzupełniając (jej niezrealizowanym marzeniem było stworzenie katalogu idealnego, który obejmowałby np. wszystkie portrety profesorów wiszące w różnych jednostkach UJ). Spisywano jednak tylko niektóre zdjęcia z zasobów Archiwum UJ. Spisano np. 1843 zdjęcia studentów Szkoły Nauk Politycznych, także zdjęcia pracowników UJ (z sygnatur S II 619, SII 620, nadto 808 sztuk z teczek pod sygnaturą S III). Pomagał w tym mgr Adam Cieślak, archeolog. W sumie z akt spisano 3634 zdjęcia do roku 1994. Do 1994 r. w pudełkach i luzem było ok. 5200 zdjęć.

Następne, intensywne opracowywanie miało miejsce w latach 1995-1996 przez mgr.

Marka Mariusza Tytko, historyka sztuki. Od 1995 r. do 1996 r. spisano 2775 zdjęć do tymczasowego inwentarza. Dla nich preparowano koperty, klejąc je specjalnym klejem introligatorskim C 50, użyczonym przez dyrektora BJ dr. hab. Krzysztofa Zamorskiego. Dla zdjęć zbiorowych przyjęto zasadę dołączania do każdej koperty opisu kolejności występowania rozpoznanych osób, aby umożliwić szybkie ich odszukanie. Rozpoznano ok. 4 - 4,5 tysiąca postaci i wpisano do kartkowego indeksu osobowego. Rozpisano też w indeksie osobowym postaci występujące na zdjęciach w kolekcji Godlewskich (ok.1000 zdjęć), przy czym podawano szczegółowo numery sygnatur i format oraz numery fascykułów depozytu D IV, w którym znajdują się zdjęcia. Sygnatury te kolacjonowano ze syglami albumów. Tenże szufladkowy, kartkowy katalog (indeks alfabetyczny) liczy sobie obecnie w sumie ok. 10 tysięcy kart. W indeksie tym wymieniono ok. 200 zniszczonych kart. Indeks jest bardzo pożyteczny, ale ma wady. Nie ma w nim informacji o tym, czy zdjęcie jest indywidualne lub zbiorowe. Nie podaje też formatu zdjęcia (dotyczy zdjęć od nr 1 do 8876). To wydłuża szukanie, bo trzeba korzystać dodatkowo z inwentarza tymczasowego aby uzupełnić format, gdy się już w indeksie znalazło numer sygnatury.

Zamieszczenie pełnego indeksu zidentyfikowanych osób występujących w na zdjęciach w kolekcji zajęłoby wraz z sygnaturami zdjęć, na których dane osoby się pojawiają - około 300 stron, co przekraczałoby ramy niniejszego artykułu. W Archiwum nie penetrowano jeszcze pod kątem istnienia zdjęć potencjalnych podzespołów takich, jak np.

spuścizny nieuporządkowane (ok. 50 depozytów), ewentualnie Komisja Egzaminów Nauczycielskich tzw. KEN (od litery H do Ż), Dział Współpracy z Zagranicą (DWZ), Dział Nauki (DN) Akademii Medycznej, teczki egzaminów habilitacyjnych i doktorskich Akademii Medycznej. Ponadto zostają teczki studenckie UJ i Akademii Medycznej, w których są zdjęcia. Ponadto wiele zdjęć polonusów - uczestników wakacyjnych kursów w UJ posiada Szkoła Letnia Kultury i Języka Polskiego. Ciekawe zdjęcia znajdują się w Instytucie Fizyki, a także ma je Biuro Organizacji (Albumy Rektorskie).

Opis kolekcji wg układu rzeczowego

Zbiór jest cenną dokumentacją ikonograficzną głównie życia akademickiego, osób związanych z UJ [np. studentów, profesorów], obiektów należących do Uniwersytetu.

Czasowo kolekcja fotograficzna obejmuje okres od lat 1850/60-tych do czasów współczesnych. W skład archiwum fotograficznego wchodzi bezcenna spuścizna fotograficzna Godlewskich, zespoły fotografii [np. bezcenne, unikatowe zdjęcia Senatu UJ (I ćw. XX w.), Szkoła Nauk Politycznych, obchody 600-lecia Uniwersytetu], Collectio Voytyliana [m.in. Adama Bujaka], zdjęcia artysty-fotografika pracującego w UJ - Konrada Pollescha.

Schemat Katalogu Rzeczowego skoncentrowanego na Uniwersytecie jest następujący:

Dział I - Obiekty UJ (bez obecności osób), Dział II - Zdarzenia w UJ (sceny zbiorowe z udziałem osób), Dział III - Inne, niezidentyfikowane, inne miasta, kraje.

W ramach grup tematycznych obowiązuje porządek alfabetyczny nazw własnych, nazwisk. Jeden obiekt może mieć kilka lub czasem kilkanaście odsyłaczy, dlatego można szukać wg różnych kryteriów. Katalog nie jest kompletny, gdyż nie obejmuje wszystkich rzeczowych aspektów wyszukiwawczych, co zrozumiałe. Z kolei działy dzielą się na poddziały. w ramach Działu I (Obiekty) wyodrębniono alfabetycznie poddziały: 1.

Architektura (np. Biblioteka Jagiellońska, Collegia, Ogród Botaniczny), 2. Grafiki, 3.

Malarstwo, 4. Rzemiosło (np. instrumenty naukowe), 5. Rzeźba, 6. Zbiory Archiwum UJ (fotokopie, np. druków), 7. Zbiory Biblioteki Jagiellońskiej (fotokopie, np. opraw), 8. Zbiory Muzeum UJ (fotokopie, np. obrazów). W ramach Działu II (Zdarzenia) wyodrębniono alfabetycznie bez wielostopniowej struktury następujące poddziały: 1. Administracja UJ, 2.

Archiwum UJ, 3. Biblioteka Jagiellońska, 4. Chóry, 5. Doktoraty honoris causa, 6. Domy studenckie, 7. Egzaminy, 8. Inauguracje roku akademickiego, 8. Komisja Historyczna KHUW (dot. gł. II wojny), 9. Kiermasze książek, 10. Konferencje, 11. Merentibus, 12. Organizacje w UJ (I poł. XX w., w tym Koła Naukowe, Bratnia Pomoc, organizacje polityczne i narodowe), 13. Osobistości świata literatury, sztuki, kultury (patrz - Wykaz niektórych znanych osób, niżej w niniejszym artykule), 14. Pochody 1 Maja, 15. Pogrzeby, 16. Pracownicy UJ (wybór), 17. Rektorzy UJ, 18. Senat UJ, 19. Sesje naukowe, 20. Solidarność w UJ, 21. Sport w UJ, 22.

Studenci UJ, 23. Umowy o współpracę, 24. Uroczystości w UJ, 25. Wizyty w UJ (wizyty głów państw, książąt, królów, noblistów itp.), 26. Wydział Biologii i Nauk o Ziemi, 27.

Wydział Chemii, 28. Wydział Farmacji (od 1993 r.), 29. Wydział Filologiczny, 30. Wydział Filozoficzny, 31. Wydział Historyczny, 32. Wydział Lekarski (do 1949 r. i od 1993 r.), 33.

Wydział Matematyczno-Fizyczny, 34. Wydział Prawa, 35. Wydział Teologiczny (do 1954), 36. Wykłady i ćwiczenia, 37. Wystawy w UJ, 38. Zakłady, pracownie, instytuty w UJ, 39.

Zespoły muzyczne. W ramach Działu III (Inne) są 4 poddziały: 1. Kraków (weduty miasta, innych obiektów z wyłączeniem obiektów UJ), 2. Miejscowości poza Krakowem, inne kraje (w tym miejscowości na kresach dawnej Rzeczypospolitej), 3. Niezidentyfikowane sceny zbiorowe, 4. Niezidentyfikowane osoby indywidualne (anonimy).

Dodać tu należy, że wiele zez zdjęć „anonimowych” stało się takowymi poprzez wypadnięcie z rozlatujących się teczek, a wskutek braku opisu na odwrociu zdjęć - niemożliwa była ich identyfikacja. Wiele takich anonimowych zdjęć pojawiało się po remoncie Archiwum, co było związane z kilkakrotnym przesuwaniem całego magazynu akt.

Proces ten byłby do uniknięcia, gdyby uprzednio zinwentaryzowano całość zbiorów fotograficznych, opisano fotografie lub przyklejono je do ankiet osobowych klejem C 50.

Stan i postulaty opracowania zbiorów

Fotografię należy traktować jak eksponat muzealny. Jej sytuację prawną regulują zasady muzealne i one to powinny dyktować cały dalszy tok postępowania w jej opracowaniu. Stan opracowania archiwalnych zbiorów fotograficznych jest z pewnością niewystarczający. Aby zdjęcie mogło funkcjonować w obiegu informacyjnym ważna jest jego identyfikacja i opracowanie.

Księga inwentarzowa. Istnieje tymczasowa księga inwentarzowa prowadzona w zeszycie kratkowanym wypełnionym długopisem. Posiada ona następujące rysowane ołówkiem rubryki: sygnatura, format, dział, treść, fotograf, uwagi. Powinno się zaprowadzić księgę inwentarzową o rubrykach drukowanych maszynowo z wpisami tuszem (ale nie atramentem), ewentualnie inwentarz komputerowy drukowany drukarką laserową, w której istniałyby zgodnie z obowiązującym stanem prawnym następujące rubryki: nr inwentarza,

data wpisu do księgi inwentarzowej, nr w księdze wpływu (akcesji), format, nazwa, tytuł (treść) zdjęcia - opis przedmiotu, nazwa wykonawcy zdjęcia (fotograf lub zakład, miasto, kraj), miejsce wykonania zdjęcia, data wykonania zdjęcia, materiał, technika, wymiary:

wysokość x szerokość (w mm), sposób nabycia, źródło nabycia, data nabycia, sygnatury, zapiski na odwrocie zdjęcia, nr akt archiwum naukowego, wartość (wycena), stan zachowania zdjęcia (szczegółowy opis), zabiegi konserwatorskie, uwagi. Te rubryki to jednocześnie pola rekordu przyszłej, komputerowej bazy danych. Każdy eksponat fotograficzny należałoby opracować nie później, niż 1-2 miesiące od daty jego wyceny w inwentarzu. Należy identyfikować zdjęcia niezidentyfikowane i najlepiej dochodzić do informacji o nich np. (w przypadkach cennych obiektów) w starych książkach, w dawnej prasie metodą komparatystyczną, na ile się da (np. porównanie z fotografiami przedwojennej Agencji

„Światowid”). Można też dane z nowej księgi inwentarzowej przepisać do komputera do ujednoliconej bazy danych jako podstawę każdego rekordu. Można też od razu tworzyć komputerową bazę danych, a inwentarz powstanie samoistnie poprzez wydruk bazy (pełnego raportu).

Indeks osób (katalog szufladkowy). Istnieje katalog osób zidentyfikowanych na fotografiach, ale wiele osób jest niezidentyfikowanych, głównie na zdjęciach zbiorowych, a kilkaset fotografii w ogóle nie jest zidentyfikowanych co do miejsca, czasu, jakichkolwiek osób. Nie jest łatwe pełne zidentyfikowanie po latach np. osób na zdjęciach spuścizny Godlewskich, ale próbę identyfikacji można i należy podjąć niezwłocznie w odniesieniu do zdjęć profesorów UJ (to jest praca dla wytrawnego archiwisty). Należałoby zrobić pełny spis zdjęć niezidentyfikowanych w katalogu rzeczowym. Dla potrzeb archiwisty, który będzie miał w ten sposób wyznaczone pole do studiów nad identyfikowaniem osób na zdjęciach.

Należałoby dopisać w indeksie osób nr formatu, aby łatwiej można było znaleźć poszukiwane zdjęcie, chyba, że w najbliższym czasie nastąpi stworzenie bazy komputerowej. Należałoby indeks osób wpisać w komputer w ramach ujednoliconej bazy danych.

Katalog fotografów. Nie istnieje szczegółowy katalog (indeks) fotografów (a tylko spis alfabetyczny). Należałoby go stworzyć. Obejmowałby on w jednym ciągu nazwiska fotografów i nazwy zakładów fotograficznych oraz sygnatury zdjęć wraz z formatem. Indeks ten powstałby automatycznie, gdyby zrobić katalog komputerowy zbiorów fotografii w Archiwum UJ (bazę danych; odpowiedni program [Access 2.0] wygeneruje dowolne indeksy).

Katalog rzeczowy. Do 1996 r. istniały zaczątki katalogu rzeczowego w postaci dwóch pudełek z prowizorycznymi kartkami, bardzo niewygodnymi w użyciu i bez wyraźnej, generalnej koncepcji schematu ogólnego i szczegółowych podziałów wystarczająco opisujących treść danej grupy zdjęć. Po przeanalizowaniu układu katalogu autor artykułu od 1996 r. tworzy hasła i system odsyłaczy do katalogu rzeczowego. Po wpisaniu księgi inwentarzowej do komputera stworzona baza danych, rzecz jasna, powinna zostać uzupełniona o indeks rzeczowy (hierarchiczny). Sam inwentarz nie wystarczy, by automatycznie wygenerować system rzeczowego opisu kolekcji (brak jednolitości zapisu, brak odsyłaczy). Do katalogu rzeczowego jest sensowny klucz i jasno ustalone kryteria, co w zarysie zostało już dokonane przez dr Helenę Kręt, a w szczegółach przez Marka Mariusza Tytko. Każde zdjęcie, np. ze zbiorowej uroczystości, powinno mieć na osobnych kartach opisy (w katalogu) dla każdej rozpoznanej osoby z tegoż zdjęcia i opis (co to jest, gdzie to jest i kiedy oraz wskazane miejsce na zdjęciu, gdzie znajduje się dana osoba).

Karty inwentaryzacyjne. Obecnie brak jakichkolwiek kart inwentaryzacyjnych fotografii w Archiwum UJ. Teoretycznie powinno się takie karty założyć (jedną kartę dla jednego zdjęcia) zgodnie z zaleceniami dokumentacyjnymi muzealiów. Karta inwentaryzacyjna powinna być pojemna (na wzór np. kart w Muzeum Fotografii, Muzeum UJ, Muzeum Narodowym) o wymiarach ok. 20 x 20 cm, wytrzymała (cienka tekturka) i

powinna obejmować następujące elementy: I. Dane znakowe, tj. zapisane pismem maszynowym lub komputerowym (dwustronnie na karcie), II. Dane ikonograficzne, tj.

wklejony w rubrykę czarno-biały kontrpozytyw (ok. 10 x 10 cm). Karta inwentaryzacyjna powinna zawierać następujące rubryki: Tytuł: „Karta inwentaryzacyjna zbiorów fotografii”, Właściciel (Archiwum UJ), Przedmiot, Autor, Dział, Nr inwentarza (np. AUJ xxxx), Data i sposób nabycia, nr księgi wpływu (akcesji), Materiał i technika, Rozmiary, Kraj, Miejscowość, Wytwórnia, Czas powstania, Numery inwentarzy negatywów fotograficznych, Opis przedmiotu, Sygnatury, Napisy, Miejsce na zdjęcie do wklejenia, Stan zachowania, Zabiegi konserwatorskie (z datą), Pochodzenie (historia przedmiotu), Udział w wystawach, Bibliografia, Miejsce przechowywania przedmiotu, Dane dodatkowe, Data wypełnienia karty, Imię, nazwisko i podpis wypełniającego kartę. Wydaje mi się, że należy wybrać: 1) albo prowadzi się karty inwentaryzacyjne zdjęć albo 2) pełny inwentarz zdjęć. Dublowanie nie ma sensu. Gdyby zdecydować się na karty inwentaryzacyjne, to w ramach kart inwentaryzacyjnych powinny znaleźć się (jako jeden ciąg kolejnych pozycji) spuścizna Godlewskich (obecnie katalog tej kolekcji jest to sterta luźnych kartek związana sznurkiem plus luźne karteczki proto-indeksu – to absolutnie za mało). Norma muzealna, stosowana w Muzeum Fotografii to 2-4 pełne opisy inwentaryzacyjne zdjęć dziennie przy założeniu, że niczego innego się nie robi. Nie da się z powodu niejednorodności materiału określić, ile zdjęć należy opracować dziennie.

Kontrpozytywy i negatywy. Archiwum UJ nie posiada ani jednego kontrpozytywu i niewiele negatywów fotografii. To jest bardzo niebezpieczna dla zbiorów fotograficznych sytuacja (zresztą, dotyczy to w jeszcze większym stopniu pergaminów w Archiwum). W razie zniszczenia przez żywioł (ogień, woda) lub w razie kradzieży nie sposób będzie odtworzyć bezcennej lub po prostu unikatowej, dokumentalnej lub artystycznej fotografii (policja zwykle żąda podobizny skradzionego przedmiotu, aby w razie odebrania złodziejom przedmiotu móc go na tej podstawie zidentyfikować. Nie chcę pisać, jak bolesne byłyby to straty dla UJ, gdyby np. bezpowrotnie zginęły zdjęcia kolejnych Senatów UJ, profesorów czy też kolekcja Godlewskich – przedstawiające dużą wartość rynkową. W dodatku w 1996 roku Archiwum zostało pozbawione krat w dwóch drzwiach wejściowych, wskutek decyzji kierownika Archiwum - prof. Jerzego Michalewicza, co naraziło zbiory na ryzyko kradzieży (zaś nawet wstawione zamki Gerda mogą okazać się mało skuteczne w razie użycia łomu lub małego, samochodowego podnośnika hydraulicznego do wypychania drzwi od strony zawiasów).

W tej sytuacji wydaje się słusznym stworzenie pełnej dokumentacji fotograficznej posiadanych zdjęć, tak jak rutynowo czynią to inne muzea. Należy przefotografować wszystkie zdjęcia na negatywowe błony zwojowe (6 x 9 cm, 6 x 6 cm). Kontrpozytywy przynajmniej najcenniejszych kilku tysięcy zdjęć o rozmiarach np. 9 x 9 m wraz z negatywami (mały obrazek - wykluczony z powodu zbyt niskiej rozdzielczości ziarna) powinny być naturalną formą istnienia treści historii, którą pragnie się ocalić od fizycznego, zupełnego zaniku po kilkudziesięciu latach, od chwili obecnej licząc (w zależności od wieku poszczególnych zdjęć). Negatywy zaś są trwalsze z reguły od pozytywów, a przechowywanie ich w papierze parafinowanym w odpowiednich warunkach otoczenia dodatkowo zwiększa ich żywotność. Negatywy należy przechowywać w matowych koszulkach papierowych, parafinowanych w segregatorach, ponumerowane. Dodatkową formą zabezpieczenia się przed utratą zdjęcia, jak i doskonałą formą katalogu multimedialnego, jest skanowanie zdjęć (kontrpozytywów).

Opieczętowanie i opisanie pozytywów. W celu zaznaczenia znaku własności na każdym zdjęciu należy na odwrocie przybić małą, okrągłą pieczątkę Archiwum UJ.

Pieczętować należy farbą drukarską, a nie tuszem olejowym, który przenika jako tłusty na drugą stronę zdjęcia, powodując zniszczenie fotografii. Każde zdjęcie należy opisać na odwrociu ołówkiem, nie gumując treści zastanej. Prócz tego należy uzupełnić opis zdjęcia na

odwrociu nazwiskiem autora zdjęcia (ołówkiem). Najwięcej kłopotu sprawiają odwrocia zdjęcia KODAKA zalewane sztucznym tworzywem [poliuretanowym?]. Na takich zdjęciach nie sposób pisać ołówkiem. Pozostaje cienkopis (niewskazany ze względu na przebijanie się na drugą stronę pod wpływem nacisku i różnego składu chemicznego substancji piszącej) lub atrament (ale ten rozmazuje się).

Współpraca z innymi instytucjami w kwestii zbiorów fotograficznych. Jak dotąd, współpraca ta była niedostateczna, przez co nie wyzyskano wszystkich, różnorodnych możliwości w tej mierze. Warto znać dla porównania stan zinwentaryzowania i opracowania zbiorów w innych jednostkach budżetowych w Krakowie zajmujących się fotografią. Dane (początek 1995 r.) są następujące: Muzeum Historii Fotografii posiada ok. 30 tysięcy zdjęć, z czego inwentaryzowano ok. 20% czyli ok. 6 tysięcy, Muzeum UJ posiada ok. 60 tysięcy zdjęć, z czego zinwentaryzowano prawie wszystko [?], Muzeum Historyczne Miasta Krakowa posiada zbiór ponad dziesięciu tysięcy zdjęć, w tym opracowano ok. 8 tys. Rocznie 2 osoby opracowują tam ok. 1500 zdjęć. Biblioteka Jagiellońska (Zbiory Grafiki) posiada około 40 tysięcy zdjęć, z czego opracowano ok. 14 tysięcy. Archiwum Państwowe posiada ok. 20 tysięcy fotografii, z czego zinwentaryzowano połowę, tj. ok. 10 tysięcy [prócz tego albumy Krchy]. Warto zapoznać się z systemem opracowania zdjęć w Archiwum Państwowym (artykuł Wacława Kolaka w nr 3 Krakowskiego Rocznika Archiwalnego). Księgi inwentarzowe w różnych instytucjach są traktowane jako podstawowe dokumenty wieczyste, dlatego są porządnie wykonane i oprawione oraz są znacznych rozmiarów (w przybliżeniu formatu A3). Archiwum UJ takiej księgi wieczystej dla zdjęć nie posiada. Ogólnie schemat ich rubryk jest podobny, ale różnią się szczegółami, o których decyduje instytucja zamawiająca księgę, np. w drukarni, przy czym przepisy prawne na ten temat są traktowane z uwagą, ale bez twardego trzymania się wszystkich szczegółów.

Wartość zbiorów fotografii

Należy z całą pewnością dokonać wyceny zbiorów fotograficznych w celu wpisania wartości do księgi inwentarzowej i ewentualnie – w celu ubezpieczenia. Nie można nie wyceniać majątku, który się posiada. Zaniechanie wyceny jest poważnym uchybieniem merytorycznym. Uniwersytet ewidencjonuje i wycenia każdą ruchomość w ramach inwentaryzacji (każde krzesło i kosz na śmieci), a jednocześnie bardzo cennych zbiorów w Archiwum UJ nie wycenia. Należy wycenić każde zdjęcie (eksponat archiwalny), nie mówiąc o pergaminach i rękopisach. Wyceny tej może dokonać komisja złożona z pracowników Archiwum lub komisja rzeczoznawców składająca się z historyka fotografii, towaroznawcy czy kustoszy muzealnych lub historyków sztuki. Wycena powinna służyć całościowej ocenie wartości (wartości ubezpieczeniowej) zbiorów, które posiadamy na wypadek kradzieży, zniszczenia lub wypożyczenia na jakąś wystawę poza Archiwum. Zbiory Archiwum UJ nie są w ogóle i nie były nigdy całościowo ubezpieczone. Ubezpieczenia zbiorów w ogóle nie ma w pozycjach budżetowych Archiwum UJ. Podejrzewam, że jest to niepokojąca tendencja ogólna w sferze budżetu Państwa Polskiego. Wzorem Muzeum Historycznego i Muzeum UJ powinno się w Archiwum UJ powołać stałą komisję wyceny (w tym wyceny zdjęć) złożoną z pracowników Archiwum. Archiwum UJ powinno korzystać z doświadczeń innych instytucji dla własnego dobra.

System informacyjny. Postulaty multimedialne

Katalog rzeczowy, indeks osobowy i inwentarz są obecnie niezbędnymi istniejącymi pomocami do wyszukiwania żądanych fotografii. W indeksie osobowym znajduje się około 10 tysięcy kart (wraz z odsyłaczami), co daje w przybliżeniu liczbę 9500 nazwisk osób

ujętych w zinwentaryzowanej części kolekcji fotografii. Zdjęcia niezinwentaryzowane, znajdują się głównie w teczkach osobowych studenckich UJ i AM oraz teczkach pracowniczych AM. Dotrzeć do nich można, znając nazwisko, poprzez sprawdzenie na półce, gdzie teczki ustawione są „wydziałami”, alfabetycznie, lub też korzystając z komputerowych baz danych w Accessie 2.0. Bazy te istnieją już w fazie rudymentarnych spisów ujmujących studentów Wydziału Lekarskiego wraz z Oddziałem Stomatologii. Ponadto gotowe są kartoteki tradycyjne z nazwiskami studentów Wydziału Farmacji wraz z Oddziałem Analityki Medycznej. Kartoteki te będą przeniesione niedługo do bazy danych w Accesie 2.0.

Komputeryzacja i pracownia multimedialna. Brak skomputeryzowania zbiorów Archiwum – w tym brak komputeryzowania zbiorów fotograficznych – utrudnia bardzo przeszukiwanie kolekcji pod wybranymi kątami przez badaczy. Zbiory nieopracowane nie mogą być z powodzeniem udostępniane czytelnikowi, z powodu trudnego i żmudnego procesu poruszania się po nich, bez wielu indeksów i bez automatycznego wyszukiwania wybranych elementów dotyczących np. zdjęcia (patrz karta inwentarzowa). Najlepszym wyjściem jest utworzenie w Archiwum UJ Pracowni Multimedialnej posiadającej, z jednej strony, komputery podłączone do sieci lokalnej, umożliwiające przeszukiwanie zbiorów, np.

fotograficznych, na ekranie bez fizycznego kontaktu ze zdjęciem do czasu wypożyczenia go (np. na wystawę), a z drugiej strony – urządzenia umożliwiające kopiowanie zdjęć (aparat szerokoobrazkowy, deska ze statywem i dwa reflektory; zaś do komputera – skaner statyczny.

W katalogu multimedialnym (słowno-obrazowym) można zawrzeć odsyłacze do innych zbiorów fotografii dotyczących UJ, jego profesorów, np. w Muzeum UJ, w Centralnej Agencji Fotograficznej w Warszawie (CAF), w Muzeum Historii Medycyny, w Muzeum Historycznym, Muzeum Historii Fotografii i w Muzeum Narodowym w Krakowie albo w archiwach fotograficznych gazet krakowskich. Dzięki Pracowni Multimedialnej Archiwum UJ stać się może pełnym, kapitalnym Centrum Informacji Fotograficznej o UJ, jego profesorach, sesjach itd. Do tego można dołączyć inne formy wizualne (video, filmy celuloidowe) skopiowane w komputerze w formie uporządkowanej, stanowiące wraz z wycinkami prasowymi o Uniwersytecie, gromadzonymi przez Archiwum obligatoryjnie, nieoceniony zespół informacyjny na miarę XXI wieku. Rzecz jasna, do potężnego systemu wizualno-tekstowego (i ewentualnie – dźwiękowego) weszłyby także pozostałe części akt (bazy danych – Studenci, Profesorzy, Doktoraty, Prace magisterskie itd.).

Kwestią do rozstrzygnięcia jest wybór programu komputerowego dla Archiwum UJ, do którego można by zeskanować fotografie i który byłby odpowiedni także dla innych zbiorów Archiwum. Prof. Bohdan Ryszewski, dyr. Archiwum Państwowego w Krakowie ds.

komputeryzacji - p. Aleksander Litewka oraz zastępca dyrektora Naczelnego Archiwów Państwowych w Warszawie – p. Andrzej Biernat zalecają program FOXPRO działający w nakładce Windows. Foxpro może obsługiwać jednak tylko bazy zajmujące pamięć na dysku do ok. 500 MB, czyli około 0,5 GB, wg p. Władysława Szczęcha), co eliminowałoby ten program jako podstawę do katalogu zdjęć z użyciem skanowania. Poza Foxpro do wyboru mamy: Personal Librarian (zakupiony już przez dyrektora Wawelu prof. Jana Karola Ostrowskiego do opracowania zbiorów wawelskich), Oracle (polecany przez dra Macieja Pękalę – kierownika ds. komputeryzacji administracji UJ). Pewnym jest natomiast, że w programie bazodanowym DBase dołączanie zeskanowanych fotografii nie wchodzi w grę.

System informacyjny początkowo należy oprzeć o posiadany, licencjonowany (w ramach MOLP) program ACCESS 2.0. Baza będzie oparta na inwentarzu tymczasowym i na indeksie osobowym. Początkowo będą to same metadane bez skanowania zdjęć. Access posiada bowiem możliwość dołączenia rysunku, fotografii, ale sprzęt jest niewystarczający.

Problemem jest już miejsce na dysku. Nawet na obecnie zmodernizowanym (III 1997 r.) komputerze 486 DX2 (dwa dyski – 1,7 GB oraz 840 MB) nie da się zrobić w pełni bazy ze zdjęciami. Ponadto brak jest stacjonarnego skanera odpowiedniej klasy do skopiowania

obrazu ze zdjęć na dysk komputera. Potrzeba by prawie sto tysięcy zdjęć zeskanować (wraz fotografiami w pracowni Archiwum Collegium Medicum). Jedno (spakowane) zdjęcie minimum zajmuje 1 MB (lub więcej) przy dokładności odwzorowania wynoszącej 1200 DPI.

Zatem, tak czy inaczej, jest to prawie 100 GB na same zdjęcia z Archiwum. A więc Main Frame jako potężna maszyna cyfrowa byłby nie od rzeczy, np. RS 6000 firmy IBM. Na razie pozostaje w sferze marzeń, o jukeboxach nie mówiąc. Skrócony, minimalny program multimedialno-archiwalny to: skaner 1200 DPI, nagrywarka JVC, komputer Pentium 200 MHZ 64 RAM, 2-4 GB, CD ROM 8-16 krotny. I można archiwizować zdjęcia (bez tworzenia baz danych ze zdjęciami). Wszystko to kosztuje w granicach 10 tys. zł. Ten zestaw może służyć też do archiwizacji skanowanych prac magisterskich.

Prędzej czy później dojrzeje jednak sytuacja do tego, aby stworzyć pełny system informacji elektronicznej o zdjęciach. Ceny pamięci komputerów systematycznie spadają.

Więc jest szansa, że może powstanie elektroniczny ekspertowy system hipermedialny.

Cyfrowe serce uniwersyteckiej tradycji dokumentujące fotomechaniczny zbiór w postaci komputerowej.

Zamiast wniosków

W dniu 1.12.1994 r. na spotkaniu pracowników Archiwum UJ wspólnie z kierownikiem dr hab. Jerzym Michalewiczem, profesorem UJ postanowiono ogólnie:

1. Wpisywać formaty do indeksów osób (obok nr inwentarzowego). (Wpisywano do rejestru nowych zdjęć od 8876 wzwyż, a do zdjęć 1-8876 nie dopisywano z powodu zmiany koncepcji kierownictwa).

2. Wprowadzić kartę inwentaryzacyjną na wzór Muzeum Fotografii i Muzeum Historycznego (nie wprowadzono z powodu braku środków na zakup kart inwentaryzacyjnych i zmiany koncepcji kierownictwa).

3. Zakupić i zaprowadzić prawdziwą księgę inwentarzową po sprawdzeniu wzoru ksiąg inwentarzowych w Muzeum Historii Miasta Krakowa, Muzeum Fotografii, Muzeum Uniwersytetu Jagiellońskiego (nie zaprowadzono z powodu braku środków i zmiany koncepcji kierownictwa).

4. Doprowadzić warunki przechowywania do optymalnych, zalecanych przez specjalistów (nie doprowadzono z powodu braku środków).

5. Wprowadzić dane o opracowanej kolekcji do bazy komputerowej w przyszłości w programie wybranym przez Archiwum do komputeryzacji wraz ze skanowaniem (nie zrealizowano, z powodu braku środków i odstąpienia kierownictwa od koncepcji stworzenia bazy danych pt. „Fotografie”).

6. Przygotowane opracowanie wydrukować w formie inwentarza książkowego z indeksami (nie zrealizowano z powodu zmiany koncepcji kierownictwa).

Na polecenie kierownika Archiwum UJ - dr. hab. Jerzego Michalewicza wszelkie prace nad kolekcją zdjęć – w tym i nad pomocami w postaci przygotowania bazy danych, indeksowaniem i utworzeniem kartoteki zdjęć – zostały z niezrozumiałych powodów wstrzymane w marcu 1997 (wbrew statutowi UJ). Autor zaś został przeniesiony do pracowni Archiwum Collegium Medicum UJ.

Spis fotografów, atelier i miejsc wykonania zdjęć kolekcji Archiwum UJ (1870 - 1996) [Amsterdam]

Alpern (Warszawa) Arczyński; S.

Ascup (St. Peterburg) Atelier „Adela”

Atelier „Fotorys” (Tarnów) Atelier „Maria”(Kraków) Atelier Pold (München) Atelier „Stefa” (Zakopane) Ars (Kielce)

Bednarski [Berlin]

Bielec Blaschy

Boczar Stanisław Bogucki S.

Boretti (Warszawa) Bracia Karaś Film Brandele (Warszawa) Bułhak Jan

Chrzanowski Karol Chrzanowski Tadeusz Cichy J.

Cieślak Adam Conrad (Warszawa) Dobrodzień Janina Droździewicz W.

Eibel W.

Erekesch (Lipsk) Felici G. (Rzym)

Foto á la Minute (Kraków) Foto „Styl” (Kraków)

Fotografia Nowoczesna „Stefa” (Zakopane) Fox (Jędrzejów)

Gabinet Portrait Gadomski S.

Garczyński Z.

Gąsiorowski S.

Golcz Jadwiga Gomuła W.

Gordon M.

Gorzyński Z.

Gottwald Wanda Grodzicki Józef Gurdawa (Dębica) Gürtler

Heczko Edward Hermanowicz Henryk Hohol J.

Jaderny (Mielec)

Janina (Nowy Sącz, filia [Gorlice]

Jurkiewicz E.

Jutrzenka (Zakopane)

Kamera (Kraków) Kaska

Kloch A. - Dutkiewicz A.

Kłoczek L.

Kolozsvar Z. (Węgry) Kolowca S.

Konstanty (Warszawa) Korycki C.

Kostka i Müllert (Warszawa) [„Fotografia artystyczna”]

Kozina Janusz

Krajemski (Warszawa) Kreiner J.

Książek W.

Kubler A.

Kuczyński (Kraków) Leonard (Warszawa) Lewicki J.

Link O.

Liss N. (Lwów) Lissa N.

Łatyczewski Łoziński W.

Majewski-Starza Leon (Tarnów-Iwonicz) Malak K.

Malski K.

Małek W.

Marciniak M.

Marion B.

Mąciwoda W.

Meier Juliusz Mieczkowski Jan Mień Juliusz (Kraków) Mucha S.

Müller Friedrich (Monachium) Mürnseer J. (Karlsruhe)

Najder J.

Nagraba Wiesław

Nowaczyńska (Warszawa) Nowak J.

Nowak W.

Nowicki F.

Olma A.M.

Opioła Bogumił Orski R.

[Petersburg]

Piotrowski A.

Plewiński W.

Pollesch Konrad Polnie[?] (Kraków) Polonia (Kraków)

Pomykała B.

Pomykałowa K.

Potocki W.

Pöckl (München) Przypkowski Tadeusz Pusch Karol (Warszawa) Rabat - Film

Radło Alina

Rembrandt (Warszawa) Rosner J.

Rouppert Rubiś Jadwiga Ryś Jerzy

Rzewuski Walery (Kraków) Sadecki J.

Sajdera J.

Salomon J.

Schaarwöchler J.G. (Berlin) Schubert A.

Sebald J.

Sebald T.

Semkowicz

Senisson Stanisław Sławiński (Grudziądz) Smołka J.

Sozikowski Jan (Warszawa) Sprung L.

Stadler (Kraków) Stokłosa Jacek Straus

Suck Oskar (Karlsruhe) Szablowski J.

Szubert A.

Szubert G.

Świetlik

Towarzystwo Zachęty Sztuk Pięknych (Warszawa) Trzciński S.

Trzemeski E.

Twardzicki W. (Warszawa) Tytko Marek Mariusz Ueberall J.

Vermculen (Amsterdam) Vistona (Puławy)

Vollenreider Emil (Bern) Wasilewicz Aleksander Wesołowski R.

Węglowski E.

Wilczyk E.

Wilkoszewski B.

Zawadzki D.

Zewald Stanisław Zimerent [?]

Żelechowski E.

Spis 158 fotografów i zakładów fotograficznych (wykonany przez autora w 1996 r.) nie jest indeksem, nie podaje sygnatur, z uwagi na brak miejsca w niniejszym artykule.

Szczegółowe dane zawiera tymczasowy inwentarz fotografii oraz tymczasowy inwentarz fotografii kolekcji Godlewskich (bez indeksów). Pojęcie „miejsce wykonania” użyte w tytule spisu fotografów dotyczy tych przypadków, gdy na wykonanym zdjęciu brak jest adnotacji o autorze lub atelier, natomiast zaznaczono miasto (np. Amsterdam). Przypadki takie ujęto w kwadratowe nawiasy [ ].

Wykaz niektórych znanych osób w kolekcji fotografii Archiwum UJ Ameisenowa Zofia

Anczyc Władysław Andrić Ivo

Archutowski Józef Arct-Golczewska Maria Arnold Stanisław Badeni Kazimierz Bagiński Stefan Bahdaj Adam Balladur Eduard Bałucki Michał Barczyk Kazimierz Bartoszewski Władysław Barycz Henryk

Baumgart Jan Błoński Jan Bochnak Adam Brix Emil

Brzozowski Stanisław Bujwid Odo

Busek Erhard Buszek Jan Buszko Józef Bystroń Jan Canetti

Charpak Georges Chłap Antoni

Chłopicki Władysław Chróścicki Tadeusz Chrzanowski Ignacy

de Courtenay Baudouin Jan Curie Maria

Curie-Joliot Irene Cynk [Franciszek]

Cynkin Tadeusz Cyrankiewicz Józef

Czachowski Józef Czartoryska Teresa Czartoryski Stanisław Czuma Mieczysław Dadaj Kazimierz Danti Angielo

Dantas de Santiago Francesco Dargum Leopold

Dąmbska Izydora Dehaene Jean-Luc Długopolski Edmund Dłuska Maria

Dobijanka Olga

Dobrowolski Kazimierz Dobrowolski Stanisław Dobrowolski Tadeusz Douglas Edgar Dunnet Stephan Dybiec Julian

Dzieduszycki Aleksander Dziewoński Karol

Edward, książę Kentu Eile Marian [Stanisław?]

Esterhazy Jan

Estreicher Karol (junior) Estreicher Karol (senior) Estreicher Stanisław Estreicher Tadeusz Faron Bolesław Fedorowski Jerzy Fieldorf Stanisław Fik Ignacy

Fiut Aleksander Foch Ferdynand Folkierski Władysław Frycz Jan

Gierek Edward Gierowski Józef Gieysztor Aleksander Glemma Tadeusz, ks.

Godlewski Emil, junior Godlewski Emil, senior le Goff Jacob

Gołaszewska Maria Gołogórski Daniel Gomułka Władysław Grodecki Roman Grodziński Władysław Grodziński Zygmunt Grottger Artur

Gryglewicz Tomasz Grzybowski Konstanty Grzybowski Stanisław Grzybowski Stefan

Grzymała-Moszczyńska Halina Hajdukiewicz Leszek

Herzog Chaim Hess Mieczysław Hiller Stanisław Himmler Heinrich Hintikka Jaako

Hodorowicz Stanisław Hrabyk Klaudiusz Huk Tadeusz Hulewicz Jan Hübner Adam Ingarden Roman Inglot Jan Ipsen Knut

Iwaszkiewicz Jarosław Jabłoński Henryk Jachowicz Stanisław Jakubowski Wiktor Jan Paweł II, papież Jankowski Henryk, ks.

Jastrun Mieczysław Jędrzejewicz Wacław Joliot Frederic Jordan Henryk Juppé Allain

Kaczmarczyk Józef Kaczmarczyk Kazimierz Kalinowski Lech

Karaś Mieczysław Karol, książę Walii Kąkolewski Marian Kekkonen Urho Kleiner Juliusz

Klemensiewicz Zenon Klemensiewicz Zygmunt Klimaszewski Mieczysław Knight John

Kohl Helmut Koj Aleksander Koja Friedrich

Konopczyński Władysław Kostanecki Napoleon Kot Jan

Kotarbiński Tadeusz Kovacš Istvan

Kowalczyk Józef, abp Koźmiński Stanisław Krakowski Piotr Krassowska Eugenia Kremer Józef

Krzyżanowski Adam Krzyżanowski Juliusz Krzyżanowski Stanisław Krzyżanowski Witold Kubiak Hieronim

Kubijowicz Włodzimierz Kubinyi Aleksander Kumaniecki Kazimierz Kutrzeba Stanisław Labuda Gerard Lackowski Jerzy Lassota Józef Laveaux Jerzy

Lehr-Spławiński Tadeusz Lepiarczyk Józef

Lepszy Kazimierz

Lewelin-Smith Michael John Lityński Tadeusz

Lubecki z Ćmielowa, książę Łepki Bohdan

Łepkowski Józef Łuczak Aleksander Łużny Ryszard

Macharski Franciszek, kard.

Maciąg Włodzimierz Maileau René

Majchrowski Jacek Małysiak Albin, abp Marchlewski Leon Marchlewski Teodor Marek Tadeusz Markiewicz Henryk Matejko Jan

Maziarski Jacek Michalewicz Jerzy Michalik Jan

Michalski Konstanty Miller Jerzy

Miłosz Czesław

Miodońska-Brookes Ewa Miodoński Jan

Molé Wojsław Morawski Kazimierz Morcinek Gustaw Mostowicz Arnold

Mościcki Ignacy Mycielski Jerzy

Mysłakowski Zygmunt Natanson Władysław Niemiec Barbara Nitsch Kazimierz Olbrycht Jan

Olechowski Andrzej Oleksy Józef

Opałek Kazimierz Ostrowski Jan Karol Osuchowski Wacław Ozga Stanisław Paderewski Ignacy Pagaczewski Julian Paszkiewicz Aleksander Paszkiewicz Zygmunt Patkaniowski

Pauling Linus Pautsch Fryderyk Pelczar Andrzej Piekarz Tadeusz Pigoń Stanisław Piłsudski Józef Piotrowicz Ludwik Pirożyński Jan Pisarek Walery Pius XI, papież Podraza Antoni

Podraza-Kwiatkowska Maria Polański Antoni

Potocki Adam Prokop Jan

Przetacznikowa-Gierowska Maria Pszon Mieczysław

de Puget-Pusset Helena Emilia Pułaski Michał

Raciborski Aleksander Rapacki Adam

Robinson Mary Rogoziński Feliks Rokita Jan Maria Rola-Żymierski Michał Rostworowski Emanuel Rostworowski Marek Rostworowski Michał Różycka-Bryzek Anna Rybka Eugeniusz

Rydlówna Anna [Rydel Anna]

Rzewuski Wacław

Sapieha Adam Stefan, kard., książę, Sasakawa Ryoishi

Semkowicz Władysław Serczyk Władysław Siedlecki Michał Siedlecki Władysław Siemieński Józef Sierotwiński Stanisław Sing Savang Votthana, książę Sinko Tadeusz

Skręt Rościsław

Skwarczyńska Stefania Sławińska Irena

Sławski Franciszek Smoleński Władysław Smolka Stanisław Smoluchowski Marian Smreczyński Stanisław Soares Mario

Sobieski Wacław Sokołowski Marian Sokołowski Stanisław Solski Ludwik

Spychalski Marian Stanisławski Jan Starmach Karol Stempowski Jerzy Stępowski Bronisław

Stomma (Mierzyński-Stomma) Stanisław Straszewski Maurycy

Stratman Gert

Stróżewski Władysław Strzembosz Tomasz Studnicki Władysław Stuhr Jerzy

Suchanek Lucjan Suchoń Wojciech Sultanik Kalman Sych Marek Szablowski Jerzy Szafer Władysław Szczeklik Andrzej Szczepański Maciej Szewczuk Włodzimierz Szujski Józef

Szuman Stefan Szyma Tadeusz

Szymańska-Aleksandrowicz Beata Szymoński Marek

Šalamun-Biedrzycka Katarina

Tarabuła Stanisław Tarnowski Stanisław Taszycki Witold

Tatarkiewicz Władysław Taubenschlag Rafał Teisseyre Henryk

(Matka) Teresa z Kalkuty Thatcher Margaret Tischner Józef, ks.

Turowicz Jerzy Turski Stanisław Ulewicz Tadeusz Urbańczyk Stanisław Vetulani Adam Wachholz Leon Wajda Andrzej Waltoś Stanisław Wałęsa Lech Weil Simone Wereszycki Henryk Wielowieyski Andrzej Wiesenthal Szymon Winnicka Lucyna Wiszniewski Michał Wojtyła Karol Woleński Jan Wolski Józef Wójcik Sylwester Wróblewski Stanisław Wróblewski Zygmunt Wukadinowicz Spiridion Wyka Kazimierz

Wyrozumski Jerzy Wyspiański Franciszek Zakrzewski Andrzej Zamoyski Stefan Adam Zamorski Krzysztof Zdrada Jerzy

Zechenter Adam Zgórniak Marian Ziejka Franciszek Zieliński Adam Zieliński Tadeusz Zin Wiktor

Ziółkowski Janusz Zohar Gerschon Zoll Andrzej

Zoll Fryderyk (junior) Zoll Fryderyk (senior) Zubrzycki January

Zweig Ferdynand Zwiercan Marian Żychiewicz Tadeusz Żymierski-Rola Michał

* Katalog zawiera ok. 10 tysięcy nazwisk, z czego dla rozeznania wybrano przykładowo ok.

320 osób.

Abstract (Summary) in Polish / Abstrakt (Streszczenie) po polsku:

Kolekcja fotografii w Archiwum Uniwersytetu Jagiellońskiego nie była wcześniej opisywana.

Artykuł jest pierwszym w historii tekstem przedstawiającym tę specjalną kolekcję archiwalną.

Autor przedstawia aktualny stan opracowania kolekcji fotograficznej i system informacyjny o fotografiach. Tekst zawiera całościowy opis zbiorów oraz postulaty archiwalne, konserwatorskie i multimedialne. Artykuł posiada indeks wybranych fotografów i atelier (z miastami) oraz drugi indeks wybranych osób rozpoznanych na zdjęciach z tej kolekcji. Do tekstu oddano bogatą bibliografię na temat kwestii archiwalno-konserwatorsko- fotograficznych w ogóle. Tekst ma walory edukacyjne i poznawcze.

Key words in Polish / Slowa klucze po polsku:

historia, fotografia, historia fotografii, konserwacja fotografii, archiwum fotografii, archiwa, Archiwum Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków, Polska, edukacja fotograficzna, multimedia, mikrofilmy, filmy, video, atelier, system informacyjny

Title in English / Tytuł po angielsku:

The collection of photographs in the special collections in the Archives of the Jagiellonian University

Abstract (Summary) in English / Abstrakt (Streszczenie) po angielsku:

The collection of photographs in the Jagiellonian University Archives was not described before. The paper is first a text in history, that presents this special archival collection. The author presents the actual situation of description the photographic collection and the information system on photographs. The text includes the hole description of the collection and postulates on problems of archives, conservation and multimedia. The article includes index of the selected photographers and studios (with towns) and the second index of the selected persons recognized on the photos from the collection. In the text there is the rich bibliography on questions of the archives, conservation and photography generally. The text has educational and cognitive values.

Key words in English / Słowa klucze po angielsku:

history, photography, history of photography, conservation of photographs, photography archives, archives, Jagiellonian University Archives, Cracow, Poland, photographic education, multimedia, microfilms, films, video, atelier (studio), information system

Źródła

Indeks Osobowy [Katalog osobowy].

Inwentarz Fotografii [Tymczasowy] cz. I.

Inwentarz Fotografii [Tymczasowy] cz. II.

Inwentarz Kolekcji Godlewskich.

Katalog Przedmiotowy {Rzeczowy].

Katalog Spuścizn [Depozytów].

Księga Akcesji Archiwum Uniwersytetu Jagiellońskiego [1934, 1945-1979].

Księga Akcesji [od 12 VI 1980 do dziś].

Bibliografia przedmiotu:

[Bez autora], Vademecum konserwatora, „Fotografia. Kwartalnik” [red. Wiesław Prażuch, Warszawa, Wydawnictwo „Arkady”], r. 11: 1986, nr 1 (39), s. 48.

Baier Wolfgang, Quellendarstellungen zur Geschichte der Fotografie. Mit 313 Abbildungen, Fotokinoverlag, Leipzig 1965, ss. 703, indeks., il.

Berman Maria, Podgórska Ewa, Zbiór fotografii różnego pochodzenia w Archiwum Dokumentacji Mechanicznej, „Archeion : czasopismo naukowe poświęcone sprawom archiwalnym”, t. 78: 1984, s. 259-297, 439-440.

Branżowe Normy,BN-74/0250-01/19.

Boniecki Jan, Katalog fotografii. Z Archiwum Dokumentacji Mechanicznej i innych archiwów państwowych, Naczelna Dyrekcja Archiwów Państwowych. Archiwum Dokumentacji Mechanicznej, wyd. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa - Łódź 1989, ss. 496, [36], indeks.

Brzozowska-Jabłońska Maria, Przegląd metod konserwacji akt stosowanych w Centralnym Laboratorium Konserwacji Archiwaliów przy AGAD, Archeion : czasopismo naukowe poświęcone sprawom archiwalnym”, t. 73: 1982, s. 195-204, 353.

Brzozowska-Jabłońska Maria, Przechowywanie i zabezpieczanie dokumentów pergaminowych, „Archeion : czasopismo naukowe poświęcone sprawom archiwalnym”, t. 88:

1990, s. 111-121.

Brzozowska-Jabłońska Maria, Skutki niszczącego działania czynników fizykochemicznych na przykładzie zbiorów archiwalnych i bibliotecznych, [w:] Konserwacja papieru i pergaminu

= Conservation of paper and parchment, pod red. Marii Charytańskiej [tom przygotowali do druku Lech Krzyżanowski, Jolanta Apanasewicz], Ośrodek Dokumentacji Zabytków, wyd.

Ministerstwo Kultury i Sztuki. Zarząd Muzeów i Ochrony Zabytków, Warszawa 1969, s. 115- 118, seria: Biblioteka Muzealnictwa i Ochrony Zabytków, seria B, t. 24.

Garlicka Aleksandra, W sprawie historii fotografii w Polsce, „Fotografia. Kwartalnik” [red.

Wiesław Prażuch, Warszawa, Wydawnictwo „Arkady”], r. 5: 1980, nr 2(18), s. 43-44.

Garztecki Juliusz, Metoda kolodionowa w fotografii i konserwacja negatywów kolodionowych, „Ochrona Zabytków. Kwartalnik”, r. 24: 1971, nr 1(92), s. 2-34.

Hordyński Piotr, Zbiory Fotograficzne Biblioteki Jagiellońskiej, „Fotografia. Kwartalnik”

[red. Wiesław Prażuch, Warszawa, Wydawnictwo „Arkady”], r. 3: 1978, nr 4(12), s.47-49.

Husarska Maryna, Sadurska Irena, Konserwacja zbiorów archiwalnych i bibliotecznych, Naczelna Dyrekcja Archiwów Państwowych, Archiwum Główne Akt Dawnych, Państwowe Wydawnictwo Naukowe. Oddział, Warszawa-Łódź 1968, ss. 109, [3], bibliogr.

Iliński Mikołaj, Materiały fotograficzne czarno-białe, wyd. 2, popr. i uzup., Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, Warszawa 1970, ss. 558.

Iliński Mikołaj, Materiały i procesy fotograficzne, Warszawa 1989.

Iliński Mikołaj, Kreyser Ryszard, Podstawy fotografii, Wydawnictwa Naukowo- Techniczne, Warszawa 1981, ss. VI, [2], 238, [2], bibliogr., seria: Ilustrowana Encyklopedia dla Wszystkich.

Ivanov Rudol'f Nikolaevič, Osnovy reprografii, Č. 1, Fotokopirovanie, mikrokopirovanie, diazokopirovanie, pod red. doktora tehničeskih nauk profesora V. G. Šorina, Moskovskij Gosudarstvennyj Istoriko-Arhivnyj Institut, Moskva 1971, ss. 161, bibliogr. s. 156-159.

Ivanov Rudol'f Nikolaevič, Reprografiâ, Ekonomika, Moskva 1986, ss. 335, [1].

Jewsiewicki Władysław, Niektóre aspekty pracy naukowo-badawczej w zakresie historii techniki fotografii, filmu i telewizji, „Fotografia” [Warszawa, Wydawnictwo „Sztuka”], r. 9:

1961, nr 8 (98), sierpień 1961, s. 255-256.

Kolak Wacław, Zbiór fotograficzny w Archiwum Państwowym w Krakowie, „Krakowski Rocznik Archiwalny”, t. 3: 1997, s. 171-174.

Konserwacja papieru i pergaminu = Conservation of paper and parchment, pod red. Marii Charytańskiej [tom przygotowali do druku Lech Krzyżanowski, Jolanta Apanasewicz], Ośrodek Dokumentacji Zabytków, wyd. Ministerstwo Kultury i Sztuki. Zarząd Muzeów i Ochrony Zabytków, Warszawa 1969, ss. 276, seria: Biblioteka Muzealnictwa i Ochrony Zabytków, seria B, t. 24.

Korespondencyjny kurs archiwalny. Praca zbiorowa, pod redakcją Czesława Skopowskiego, wyd. 3, Zakład Doskonalenia Zawodowego, Poznań 1968, ss. 411, bibliogr.

Kosińska Barbara, Systematyzacja zbiorów fotograficznych, „Fotografia. Kwartalnik” [red.

Wiesław Prażuch, Warszawa, Wydawnictwo „Arkady”], r. 3: 1978, nr 1(9), s. 48-50.

Kotecki Andrzej, Starzenie się i ochrona obrazów fotograficznych, „Fotografia. Kwartalnik”

[red. Wiesław Prażuch, Warszawa, Wydawnictwo „Arkady”], r. 2: 1977, nr 3(7), s. 48-49.

Kowalik Romuald, Sadurska Irena, Badania nad ochroną archiwaliów przed szkodliwym działaniem mikroorganizmów, „Archeion : czasopismo naukowe poświęcone sprawom archiwalnym”, t. 73: 1982, s. 157-193.

Koziński Jerzy, Fotografia krakowska w latach 1840-1914. Zarys historii, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1978, ss. 206, bibliogr.

[Krieger Ignacy], Album fotografii dawnego Krakowa z atelier Ignacego Kriegera, opatrzony przedsłowiem Władysława Bodnickiego, w opracowaniu historycznym Janusza Andruszkiewicza, Krajowa Agencja Wydawnicza, Kraków 1989, ss. [288].

Kubiczek Barbara, Sposoby gromadzenia dokumentacji audiowizualnej w krajach zachodnich, „Archeion : czasopismo naukowe poświęcone sprawom archiwalnym”, t. 76:

1983, s. 171-182, 341-342.

Kucharski Jan (oprac.), Fotografie dawnego Gdańska. Katalog zbiorów fotograficznych Biblioteki Gdańskiej Polskiej Akademii Nauk, cz. I, Fotografie sprzed 1945 r., Polska Akademia Nauk, Biblioetak Gdańska, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk - Łódź 1987, ss. 153, [2], [120 (fot.)], indeksy.

Kulczyk Stanisław, Kopiowanie, powielanie i oprawa dokumentów w działalności informacyjnej, Uniwersytet Śląski, Katowice 1983, ss. 251, bibliogr. s. 245-251, seria:

Skrypty Uniwersytetu Śląskiego, nr 334.

Kwiatkowska Teresa, Malik Andrzej, Zespół negatywów szklanych z zakładu fotograficznego rodziny Kriegerów w posiadaniu Muzeum Historycznego Miasta Krakowa,

„Krzysztofory : Zeszyty Naukowe Muzeum Historycznego Miasta Krakowa”, t. 11: 1984, s.

51-69.

Leksykon techniki. Hi-fi i video. Praca zbiorowa, pod red. Jerzego Auerbacha, wyd. 2.

Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, Warszawa 1985, ss. 240.

Mossakowska Wanda, Dagerotypy w zbiorach polskich. Katalog, Polska Akademia Nauk.

Instytut Historii Kultury Materialnej, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław –

Warszawa – Kraków – Gdańsk – Łódź 1989, ss. 338, [150], [4], il., bibliogr. s. 315-316, indeksy.

Mossakowska Wanda, Walery Rzewuski 1837-1888. Fotograf. Studium warsztatu i twórczości, Polska Akademia Nauk. Instytut Historii Kultury Materialnej, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk – Łódź 1981, ss. 253, [2], k. [66]

il., bibliogr. s. 219-224, indeksy.

Mossakowska Wanda, Zeńczak Anna, Kraków na starej fotografii, Wydawnictwo Literackie Kraków 1984, ss. 224, [4] il.

Owczarek Barbara, Dokumentacja fotograficzna i dźwiękowa przechowywana w AP w Radomiu, „Archeion : czasopismo naukowe poświęcone sprawom archiwalnym”, t. 78: 1984, s. 299-303, 440.

Piątek Krzysztof, Zabezpieczanie mikroform w świetle wytycznych Międzynarodowej Rady Archiwaliów, „Archeion : czasopismo naukowe poświęcone sprawom archiwalnym”, t. 88:

1990, s. 123-132.

Płażewski Ignacy, Spojrzenie w przeszłość polskiej fotografii, słowo wstępne Jan Sunderland, wybór ilustracji Jerzy Płażewski, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1982, ss. 414, [2], il. indeks.

Reilly James M., Care and Identification of 19^th-Century Photographic Prints, Eastman Kodak Company, Rochester NY c1986, ss. xii, 116, bibliogr., indeks, seria: Kodak publication, no. G-2S.

Reprografiâ : dostiženiâ i perspektivy : ukazatel' literatury na russkom i inostrannyh âzykah za 1979 - 1984 gg. sost. I. P. Markova, S. I. Nesterova ; Gosud. biblioteka SSSR im. V. I.

Lenina. Naučno-issled. otd. mehanizacii i novoj tehniki. Otd. spravočno-bibliografičeskogo obsluživaniâ, Gosud. biblioteka SSSR im. V. I. Lenina, Moskva 1984, ss. 99, [1].

Robótka Halina, Metodyka archiwalna. Opracowanie dokumentacji geodezyjno- kartograficznej, technicznej, audiowizualnej (fotografii, filmów i mikrofilmów, nagrań), Uniwersytet Mikołaja Kopernika, Toruń 1988, ss. 162, seria: Skrypty i Teksty Pomocnicze - Uniwersytet Mikołaja Kopernika.

Robótka Halina, Opracowanie dokumentacji obrazowej i dźwiękowej, [w:] Robótka Halina, Metodyka archiwalna. Opracowanie dokumentacji geodezyjno-kartograficznej, technicznej, audiowizualnej (fotografii, filmów i mikrofilmów, nagrań), Uniwersytet Mikołaja Kopernika, Toruń 1988, s. 85-112 i Aneksy s. 126-147, seria: Skrypty i Teksty Pomocnicze - Uniwersytet Mikołaja Kopernika.

Rudkowski Tadeusz, Fotografia w zbiorach archiwalnych, „Fotografia. Kwartalnik” [red.

Wiesław Prażuch, Warszawa, Wydawnictwo „Arkady”], r. 2: 1977, nr 3(7), s. 47-48.

Sadurska Irena, Ochrona pergaminu przed mikroflorą, [w:] Konserwacja papieru i pergaminu = Conservation of paper and parchment, pod red. Marii Charytańskiej [tom przygotowali do druku Lech Krzyżanowski, Jolanta Apanasewicz], Ośrodek Dokumentacji Zabytków, wyd. Ministerstwo Kultury i Sztuki. Zarząd Muzeów i Ochrony Zabytków, Warszawa 1969, s. 84-93, seria: Biblioteka Muzealnictwa i Ochrony Zabytków, seria B, t. 24.

Schemat katalogu fotografii Oddziału Zbiorów Graficznych [Biblioteki Jagiellońskiej], maszynopis.

150 lat fotografii polskiej [Sto pięćdziesiąt lat fotografii polskiej, publikacja przygotowana przez zespół Wiesław Prażuch et al., przekład na ang. Jerzy A. Bałdyga, przekład na ros.

Stanisław Kasperec], Wydawnictwo „Arkady”, Warszawa 1991, ss. 87, [1].

Strzelczyk Alicja Barbara, Środki i metody zwalczania grzybów i owadów na zabytkach z papieru i skóry. Referat na Międzynarodowej Naradzie Ekspertów Krajów Socjalistycznych na temat Ochrony i Konserwacji Zbiorów, 19-23 XI 1987 r., Warszawa, Biblioteka Narodowa, [maszynopis].