R O C Z N I K P O L S K I E G O T O W A R Z Y S T W A G E O L O G I C Z N E G O A N N A L E S D E L A S O C l E T E G £ O L O G I Q U E D E P O L O G N E
T om (Y olu m e) X X X V — 1965 Z e s z y t (Fascictule) 1 K r a k ó w 1965
W ŁADYSŁAW MORYC, JA N IN A W ASNlO W SKA
UTWORY NEOKOMSKIE Z BASZNI KOŁO LUBACZOWA
(Tabl. III, IV i 3 fig.)
Neocomian Deposits at Basznia near Lubaczów (SE Poland)
(PI. III, IV and 3 Figs.)
S t r e s z c z e n i e. W odwierconym koło Lubaczow a otworze Basznia 1 stw ier
dzono m iędzy osadam i kredy górnej a jury górnej ciem ne utwory m u ło w co w o -p ia s- kow co w o -w ęglan ow e, które na podstaw ie zaw artego w nich zespołu otw ornic au to
rzy zaliczyli do neokom u (w alanżyn-hoteryw ). Jest to najdalej na w schód w y su n ięty punkt w ystępow an ia utw orów neokom u pozakarpackiego w Polsce.
WSTĘP
W odw ierconym w 1959/60 ro k u przez P ań stw o w e P rzed sięb io rstw o P oszukiw ań N aftow ych otw o rze Basznia 1 n a 'wschód od Lubaczow a stwierdizoino pom iędzy u tw o ram i 'kredy górnej a ju r y górnej osady m ułow cow o-piaskow oow o-w ęgianow e, k tó re n ależy uznać za u tw o ry dolnej kredy.
W ro k u 1961 W. M oryc, o p ierając się na w stęp n y ch b ad an iach m ik ro - fau n isty czn y ch , zaliczył te osady, z zastrzeżen iem , do ju r y górnej, w y su w ając rów nocześnie przy p u szczen ie o p a rte n a p o dstaw ie w y k ształcen ia litologicznego ty ch utw orów , że m ogą one należeć do k re d y dolnej.
O statnio z u tw o ró w ty c h pobrano ponow nie bardzo szczegółow e p ró b k i
do badań m ik ro fau n isty czn y ch . /
P ra g n ie m y w ty m m iejscu w y razić serdeczne podziękow anie prof.
drow i H en ry k o w i S w i d z i ń s k i e m u za cenne uw agi i życzliw ą d y sk u sję p rzed złożeniem te j p racy do d ru k u .
Miło n am podziękow ać m g r A. J e d n o r o w s k i e j i drow i S. G e r o c h o w i za pom oc p rz y o znaczeniu n ie k tó ry c h o tw o rn ic o raz prof.
drow i Cz. P a c h u c k i e m u za oznaczenie m a k ro fa u n y ju ra js k ie j i m grow i J . P a d u s z y ń s k i e m u za pomoc p rz y analizie cienkich p ły te k .
1. PODŁOŻE UTWORÓW KREDY DOLNEJ
Skrócony p ro fil stra ty g ra fic z n y o tw o ru B asznia 1 z u w zględnieniem w yn ik ó w pro filo w an ia elektrycznego p rzed staw ia się n astęp u jąco :
0 — 15,0 m czw artorzęd 15,0 — 365,0 m m iocen
365.0 — 511,5 m tu ro n + cenom an 511.5 — 512,5 m alb (górny?) 512.5 — 535,0 m neokom
535.0 — 1131,2 m ju ra gó rn a (głęb. końcow ą)
N ajw yższa część u tw o ró w ju r y g ó rn ej ro zw in ięta je s t jako w apienie o rg an o d etry ty czn e, krem ow ożółtaw e, złożone z licznych o k ru ch ó w k ry - noidów i m ałżów, głów nie o stry g . O k ru ch y fa u n y są nieoznaczalne g a tu n kowo.
W u tw o ra c h ty c h (w gł^b. 535—564 m) stw ierdzono:
C onicospirillina trochoides (B e r t h.) L e n tic u lin a m iin ste ri (R o e m.)
P aalzow ella elevata (P a a 1 z o w)
Poniżej, V/ w ap ien iach podobnie ro zw in ięty ch , w głębokości 564— 565 m w y stęp u ją:
O strea sp. aff. gregaria S o w .
A le c try o n ia sp. ind. aff. solitaria S o w . L io th y n in a subsella L e y m .
M odiola ci. vicinalis (E i c h w.) a w głębokości 571— 572 m :
O strea aff. delta S m i t h P erisp h in ctes sp.
G ravesia sp.
A u la co step h a n u s sp.
F a u n a ta w sk azu je na k im e ry d górny. Leżące zatem p onad w a p ie n ia m i z tą fa u n ą podobnie w ykształcone w apienie, ze w zg lęd u na w y stę p u jące w n ic h w y m ien io n e w yżej otiwomiice, n ajp raw d o p o d o b n iej n a le ż ą je szcze do kim etrydu igónnego. Pow yżej w y stę p u ją ju ż osady, k tó re zaliczam y do dolnej 'kredy.
XXXIII
o
^ LUBACZÓW
BASZN IA 1
O
XXII
Fig. 1. Szkic sytuacyjny otworu Basznia 1 Fig. 1. L ocalization of th e bore-hole Basznia 1
2. PROFIL UTWORÓW KREDY DOLNEJ
P rz e d sta w io n y niżej (fig. 2i) szczegółow y p ro fil osadów k re d y dolnej został o p raco w an y w o p a rc iu o rd zen ie i w y n ik i p ro filo w an ia e le k try c z nego. N ależy tu ta j zaznaczyć, że gran ice w a rstw p rzy jm o w an e n a p o d sta w ie rdzeni, nie zg adzają się o 5 m z g ran icam i w y n ik ający m i z w y k resó w
p ro filo w an ia elektrycznego, p rz y czym te o sta tn ie są w zględem rd z e n i obniżone.
W tak ich p rzy p ad k ach b ard ziej m ia ro d a jn y m i głębokościam i są w a r
tości o d czy tan e z w y k resó w p ro filo w an ia elektrycznego, w y n ik a ją one bow iem z ciągłości pom iarów .
S tąd też w p rzed staw io n y m niżej p ro filu poszczególne g ran ice w a rstw o p arto n a w y k resach p ro filo w an ia elektrycznego, a rd z e n ie odniesiono do głębokości w y n ik ający ch z ty c h w ykresów , p rz y czym je s t to o ty le ła t w iejsze, że p ro fil u tw o ró w dolnej k re d y w ty m o tw orze b y ł w p ełn i rd z e niow any.
M 10 A 0,1 B H38.2mA,z-fi
0_________ 20_________ 40_________& 0 n m
0 « 0 200 30 0 nm 300 500 7 00
— 57 —
2S 3 ^ 4 r a 5 ^ ] e r a
Fig. 2. Profil utw orów neokom u z otw oru Basznia 1 .1 — w apien ie organodetrytyczne;
2 — piaskow ce ze zlepieńcem w spągu; 3 — m argle piaszczyste; 4 — w ap ien ie zbite;
5 — m u łow ce piaszczyste; 6 — m argle Fig. 2. Neooom ian deposits in th e bore-hoie Basznia 1 . 1 — organodetritical lim e
stones; 2 — sandstones w ith th e underlying conglom erate; 3 — sandy m arls; 4 — compact lim estones; 5 — sandy mudstones; 6 — m arls
W p ro filu u tw o ró w dolnej k re d y w yróżnić m ożna, idąc o d dołu, n a stę p u ją c e poziom y (fig. 2.):
G łębokość 535— 533 m — piaskow ce k w arcow e d ro b n o - i śred n io ziar- n iste b a rw y jasn o szarej o zielonkaw ym odcieniu, spojone su b s ta n c ją w ę
glanow ą lu b w ęglanow o-glaukonitow ą. W n ajn iższej części w y stę p u je w a rstew k a 30 cm zlepieńca podstaw ow ego b a rw y rd zaw o -żó łtaw o -zielo - nej. W skład tego zlepieńca w chodzą drobne, słabo obtoczone fra g m e n ty ju ra jsk ic h w apieni organogenicznych, odpo w iad ający ch litologicznie w a
pieniom p odścielającym te n zlepieniec. O k ru ch y te spojone są ubogim spoiw em , złożonym z m a te ria łu m arg listeg o , w zbogaconego d ro b n y m d e-
tr y te m w apieni, z dom ieszką k w a rc u i g lau k o n itu . Ś red n ica z ia rn k w a rc u przew ażn ie n ie p rzek racza 0,5 m m , rzad k o ty lk o w y stę p u ją ziarn a docho
dzące do 1 m m . Z iarn a k w a rc u są przew ażn ie częściowo obtoczone, rz a dziej o stro k raw ęd ziste. G lau k o n it m a b a rw ę zieloną, m iejscam i żółtaw o- brązow ą; w ielkość z ia rn n a ogół n ie p rzek raćza 0,5 m m . W śród p o k ru szo ny ch frag m e n tó w tego zlepieńca m iejscam i o b serw u je się ślad y żółtaw ych .glin.
P o n a d tą 30 cm w a rstw ą zlepieńca leżą piaskow ce d ro b n o - i śred n io - z ia rn iste b a rw y jasn o szarej z zielo n k aw y m odcieniem , spojone lepiszczem w ęglanow o-glaukonitow ym .
W p ły tce cienkiej z ty c h piaskow ców (taibl. III, fig. 2) m ożna w yróżnić d o m in u ją c e sk ład n ik i terry g en iczn e, n a stę p n ie elem en ty szkieletow e, spoi
wo i rzad k ie w trą c e n ia m in erałó w au tig en iczn y ch . W śród m a te ria łu te r r y - genicznego głów nym sk ład n ik iem są zia rn a kw arcu, rz a d k ie n a to m ia st są o k ru c h y sk ał krzem ionkow ych i z iarn a skaleni. Z iarn a k w a rc u o siągają w ielkość 0,2— 1,8 m m . M ateriał te rry g e n ic z n y je st źle sortow any, słabo lu b częściowo obtoczony, n ie k tó re ziarn a są skorodow ane lu b spękane.
E lem en ty szkieletow e fauny, tw orzące dom ieszkę w ty c h piaskow cach, złożone są z k alcy to w y ch , m iejscam i zsy lifikow anych fra g m e n tó w sk o ru p ram ienionogów , m ałżów , liliow ców i m szyw iołów . Z m in erałó w au tig e - n iczn y ch w piaskow cu ty m w y stę p u je głów nie k a lc y t śre d n io k ry sta lic z n y oraz g lau k o n it. Ten o sta tn i stanow i dom ieszkę lub m iejscam i tw o rz y całe spoiwo oraz w y p ełn ia n ie k tó re d ro b n e p o ry piaskow ca, rzad ziej zaś k a w e r
n y w elem en tach szkieletow ych organizm ów . W n ie k tó ry c h z iarn ach g la u k o n itu o b serw u je się szczeliny, p o w stałe w w y n ik u k u rczen ia się g elu glaukonitow ego. P o n ad to z m in erałó w au tig en iczn y ch w y stę p u je rzadko p iry t, tw o rzący d ro b n e k o n k re c y jn e skupienia, o raz lo k aln ie w od o ro tlen k i
żelaza.
Spoiwo tego piaskow ca je st częściowo w ęglanow e bądź w ęglanow o- -g laukonitow e, m iejscam i w yłącznie g laak o n ito w e. N ie k tó re szczątki o rg a niczne w y k azu ją znam io n a fo sfo ry ty zacji; fo sfo ran w ap n ia tw o rz y rów nież dro b n e g ru d k o w e w trącen ia. W piaskow cach ty c h m ik ro fa u n y n ie s tw ie r
dzono.
G łębokość 533,0— 527,0 m — m a rg le silnie piaszczyste, szare, w k tó ry c h w y stę p u ją bardzo liczne drobne ziarn a k w a rc u i g la u k o n itu o śred n icy na ogół nie p rz ek raczającej 0 , 1 m m . P onadto, znacznie rzad ziej, w y stę p u ją w ty c h m a rg la c h pojedynczo rozrzu co n e dro b n e blaszki m u sk o w itu . M iej
scam i w m arg lach ty c h o b serw u je się sm ugow e w zbogacenia w m a te ria ł piaszczysty, p rzy rów noczesnym zubożeniu w glau k o n it. S k ała zaw iera dość często igły gąbek o raz rzad ziej kolce jeżow ców. Z osadów ty c h p rz e - szlam ow ano szereg próbek, z k tó ry c h ty lk o w je d n e j z głębokości 530 m stw ierdzono:
Lagena globosa ( M o n t . ) non W a l k . — 1 okaz
Trocholina c f. infra g ra n u la ta N b t h — 3 okazy uszkodzone.
N ależy dodać, że w m a rg lach ty ch w g ó rn ej części w y stę p u je 10 cm w kładka zbitego w ap ien ia m arglistego, pelitycznego, nieznacznie zap ia- szczonego. W n ajw y ższej części (527— 528 m) o p isan y ch m a rg li piaszczy
stych, p o jaw iają się liczne gniazdow e lu b ru rk o w a te u tw o ry złożone z sil
nie w ap n isty ch piaskow ców m ułow cow ych, różniących się w y raźn ie od m arg li piaszczystych liczniejszym i g ru b szy m m a te ria łe m d e try ty c z n y m oraz ciem niejszą b arw ą. U tw o ry te tw o rzą na ogół ja k g d y b y sieć p o łą
czonych kanałów , w yżłobionych przez organizm y, a n a stę p n ie w y p ełn io nych g ru b szy m m ateriałem . W ielkość ty c h fo rm je st różna, od około 1 cm
— 59 —
do około 3 cm. N iekiedy o b serw u je się w nich cienkie p rzem azy (szliry) seledynow ego lu b ciem nozielonego iłu, przew ażn ie słabo zlu stro w an eg o . W jed n y m z gniazd o g ru b szy m m a te ria le d e try ty c z n y m stw ierdzono (tabl.
IV, fig. 1 b) m ałą g ru p ę (kolonię) ru rk o w a ty c h fo rm o rganicznych, k alcy - tow ych, podobnych do budow li p ierścienic (?). W w y k o n an ej z te j p a rtii p ły tc e cienkiej (tabl. IV, fig. 1) w idać ob y d w a ty p y osadu, a m ianow icie p ierw szy ty p (a) p rz e d sta w ia m a rg le piaszczyste,, zapiaszczone p e lite m kw arco w y m ; d ru g i ty p (b) to silnie w ap n iste piaskow ce m ułow cow e z r u r k o w atą kolonią, tw orzące gniazdow e sk u p ien ia w ty c h m arg lach .
P rzew ażający m ty p e m osadu je s t zailona skała w ęglanow a (1 a), w k tó re j w y stę p u ją dość liczne bezładnie rozproszone d ro b n e ziarn a k w a rc u i jasnozielonego g lau k o n itu . W ielkość z ia rn k w a rc u i g la u k o n itu w ynosi zazw yczaj około 0,04 m m, rzad k o 0,08— 0,13 m m . P o n ad to o b se rw u je się t u n ieliczn e silnie p okruszone e le m e n ty szkieletow e E ch in o d erm ata, w ty m kolce jeżow ców, oraz inne nieoznaczalne fra g m e n ty organiczne.
D ru g im ty p e m osadu (tabl. IV, fig. 1 b) je s t skała silnie zapiaszczona, z o b fity m g laukonitem , spojona su b sta n c ją w ap ien n ą m ocno zailoną, zło
żo n ą z d ro b n o k ry staliczn ej i zailonej m a sy k alcy to w ej z rozm ieszczonym i w n iej bezładnie p o k ru szo n y m i elem en tam i szkieletow ym i. Z ia rn a k w a rc u są częściowo obtoczone do o stro k raw ęd zisty ch , bardzo źle so rtow ane, silnie sp ęk an e, p rzew ażn ie w y k azu jące faliste w ygaszanie św iatła. Z m a te ria łu terry g en iczn eg o sp o ty k am y w m ały ch ilościach d ro b n iu tk ie z iaren k a sk a
le n i oraz o k ru c h y k w a rc y tó w o stru k tu rz e , m ozaikow ej. G lau k o n it w y stę p u ją c y tu podobnie licznie ja k kw arc, tw o rz y ziarn a o zary sach ow aln y ch lu b n ie re g u la rn y c h z^ zatokow ym i szczelinam i w sk azu jący m i n a proces d iagenetycznego k u rczen ia się. P o n ad to sp o ty k a się go ró w n ież w szcze
lin ach ziarn k w a rc u lub w e w n ętrzu , zresztą bardzo rzad k o tu w y s tę p u ją cych sk o ru p ek o tw o rn ic; tak że n ie k tó re fra g m e n ty elem en tó w szkiele
to w y ch u leg ły słabszej lu b silniejszej glau k o n ity zacji. W ielkość ziarn k w a rc u i g la u k o n itu w ynosi od 0,04— 1,2 m m , p rzew ażn ie je d n a k w a h a się w gran icach 0,4 m m .
W y stęp u jące w d ro b n o k ry staliczn ej zailonej m asie k alcy to w ej p o k ru szone e le m e n ty organiczne sk ła d a ją się głów nie z frag m e n tó w liliow ców i kolców jeżow ców, rzad ziej zd a rz a ją się o k ru c h y m ałżów i tru d n e do ozn a
czenia sk o ru p k i o tw o rn ic i m ałżoraczków . N ie k tó re e le m e n ty szkieletow e są zbudow ane z fo sfo ra n u w apnia; te n zw iązek o b serw u jem y ró w n ież w sam ej skale.
P ir y t w y stę p u je w skale w m in im aln y ch ilościach, na ogół w sąsiedz
tw ie g la u k o n itu i elem en tó w szkieletow ych.
G łębokość 527— 522 m — w ap ien ie szare zbite, słabo zapiaszczone z rz a d k im glau k o n item .
M iejscam i w w ap ien iach ty c h w idoczne są cien iu tk ie szczelinki w y p eł
n io n e ciem ną su b sta n c ją ilasto -p iry to w ą, dość często w y stę p u ją w nich m n iejsze lu b w iększe nieoznaczalne fra g m e n ty sk o ru p n a jp raw d o p o d o b n ie j o stry g oraz łu sk i i zęb y ry b . M niej w ięcej w środkow ej części ty c h w ap ien i stw ierdzono cienką w k ład k ę piaskow ca d robnoziarnistego b a rw y szarej, silnie w apnistego z dość licznym g lau k o n item . W p iask o w cu ty m w y stę p u ją dość liczne białe, ja k b y „ z w ietrzałe” szczątki sk o ru p fau n y . N iem al id en ty czn e w k ład k i piaskow cow e stw ierdzono ró w n ież w m u ło w - cach leżących bezpośrednio ponad ty m poziom em , w ap ien i. W p ły tce cienkiej (tabl. III, fig. 1) w y k o n an ej z tego w ap ien ia w idać, że zb u d o w an y on jest z elem entów szkieletow ych fa u n y fra k c ji a ren ito w ej, z n iew ielką dom ieszką z ia rn k w a rc u i g lau k o n itu . Z asadniczym sk ład n ik iem elem en -
tów o rg an iczn y ch są zm ienione w k ry sta lic z n y w ap ień igły g ąb ek k rz e m ionkow ych o zary sach w ydłużonego w rzeciona z rzad k o zachow anym i k an ałam i w e w n ętrzn y m i. Dość często w w ap ien iach ty c h w y stę p u ją sfe
ry czn e lu b ow alne u tw o ry o śred n icach 0,09— 0,15 m m , zbudow ane z m o zaiki k a lc y tu kry staliczn eg o . Z nacznie rzad ziej z d a rz a ją się sk o ru p k i otw ornic n ajp raw d o p o d o b n iej z ro d z a ju T e x tu la ria i E p isto m in a o raz źle zachow ane e lem en ty E ch in o d erm ata. B ardzo rz a d k o o b se rw u je się s tr u k tu r y alg w ap ien n y ch oraz m ałżoraczki. W ym ienione e le m e n ty org a
niczne rozm ieszczone są b ezład n ie w m asie sk aln ej, złożonej z k a lc y tu drobnokrystalicznego, p raw d o p o d o b n ie słabo zailonego i ra z e m tw o rzą zasadnicze tło skały. W tle ty m pojedynczo, bezładnie rozm ieszczone są o stro k raw ęd ziste lu b półobtoczone z iarn a k w a rc u o ró w n o m ie rn y m w y gaszaniu św iatła. W ielkość z ia rn k w a rc u w ah a się w g ran icach od 0,03—
— 0,2 m m .
G lau k o n it w y stę p u je w postaci z ia rn m n iej w ięcej izo m etry czn y ch , o k o n tu ra c h łagodnie zatokow ych, św iadczących o k u rc z e n iu się su b s ta n c ji koloidalnej. B arw a g la u k o n itu je s t jasnozielona, w y k a z u je o n a budow ę drobnom ozaikow ą.
W p o jedynczych p rz y p a d k a c h g la u k o n it w y stę p u je ró w n ież w e w n ę
tr z u sk o ru p ek otw ornic lu b w poszerzonych k an ałach igieł gąbek. Z ia rn a g la u k o n itu m a ją w ielkość od 0,1— 0,5 m m . L okalnie m ożna zaobserw ow ać w ty c h w ap ien iach d ro b n e ilości sk u p ie ń k u listy c h z ia rn siarczków żelaza.
N iektóre, nieliczne zresztą e le m e n ty organiczne, zbudow ane są z fos
fo ra n u w apnia. Z opisanych w ap ien i m im o k ilk ak ro tn eg o przeszlam o w an ia szeregu prób, nie uzyskano m ik ro fa u n y , k tó ra, ja k w y k azan o w yżej, stw ierd zo n a została w szlifie.
G łębokość 522— 516 m — m u ło w ce siln ie piaszczyste i silnie w ap n iste, ciem noszare, p rzep ełn io n e głów nie o k ru ch am i, czasem całym i sk o ru p k am i m ałżów , rzad ziej ślim aków , ze w zględu n a s ta n zachow ania tru d n y c h do oznaczenia. M iejscam i n ag ro m ad zen ie sk o ru p ek je s t ta k duże, że sk a ła m a w y g ląd zlep u musz'lowego. W m ułow cach ty c h liczne są z ia rn a g la u k o n itu oraz w p ry śn ięcia seledynow ego iłu. P o n ad to zd arzają się w ty c h m u ło w cach gniazdow e w trą c e n ia iłow ców w ap n isty ch p ra w ie czarn y ch z licznym , dość ró w n o m iern ie ro zsian y m m iałem m u sk o w itu .
O prócz o p isan y ch m ułow ców w poziom ie ty m w y stę p u je k ilk a w k ład ek od k ilk u c e n ty m e tró w do około 0,5 m grubości piaskow ców d ro b n o z ia rn i
sty ch b a rw y szarej, zaw ierający ch ró w n ież obficie nieoznaczalne o k ru c h y skorup, głów nie m ałżów . Są to piaskow ce silnie w ap n iste, złożone z dość dobrze obtoczonych z ia rn k w a rc u w ielkości 0,1— 1,0 m m . D ru g im pod w zględem ilości m in e ra łe m b u d u ją c y m te n piaskow iec je s t g lau k o n it, ro z rzu co n y bezładnie w piaskow cu, a m iejscam i tw o rzący w iększe z ia rn iste skupienia. P o n ad to bardzo rzadko w y stę p u ją w ty c h piaskow cach d ro b n iu tk ie blaszki m u sk o w itu . Spoiw em ty c h piaskow ców je s t su b sta n c ja w a - pien n o -m arg lista.
W ykonane z szereg u p ró b ek w ty m poziom ie (z głębokości 522— 516 m ) bad an ia m ik ro fau n isty ezn e w y k azały n a stę p u ją c y zespół o tw o rn ic (tab. 1).
M eandrospira w ashitensis L o e b l , e t T a p p .
Lenticulina b a yro cki M . e t W .
T a b e l a ( T a b l e ) 1
— 2 o k a z y
dubiensis ( B e r t h.)
m ü n steri ( R o e h m . )
cf. nodosa ( R s s.) — 1
— 61 —
„ ovalis ( Rs s . ) — 4 99
L enticulina sp. — 2 9t
Asriacolus cephalotes (R s s.) — 1 99
„ cf. g ratus (R s s.) — 1 9}
„ m inu tus (B o r n.) — 1 1 >
D entalina linearis ( Ro e m.) — 1 ft
Vaginulina in tu m escen s R s s . — 1 *9
Vaginulina tru n cata R s s . — 1
Lagena apiculata (R s s.) — 1 •9
L a g en a globosa ( M o n t.) non W a l k . — 5 99
N eo b u lim in a va rso vien sis B i e l , et P o z . — 2 91
Spirillina fla va S z t e j n — 1 }}
S pirillina sp. — 1 99
Turrispirillina subconica T a p p . Trocholina in jragranulata N o t h .
— 1
50 99
„ af f. burgeri E m b e r g e r — 1 >>
„ cf. alpina ( L e u p o l d ) — 2 if
Trocholina sp. — - 2
Patellin a subcretacea C u s h , e t A l e x . — 4 99
E pisto m in a ch apm an i t e n D a m — 2 0 >3
„ cretosa t e n D a m — 2 99
„ ornata ( R o e m.) — 4 ii
G łębokość 516,0— 512,5 m — m ułow ce czarne lekko piaszczyste na ogół słabo w ap n iste, z dość liczn y m g la u k o n ite m i d ro b n y m i b laszkam i m u sk o - w itu . G lau k o n it lok aln ie tw o rz y w iększe n ag ro m ad zen ia i w ty c h p a rtia c h d a je się zauw ażyć zielo n k aw y odcień miułowców.
M ułow ce te są słabo zw ięzłe, k ru ch e, nieznacznie zapiaszczone, p ra w ie w y łączn ie p e lite m k w arcow ym . W yjątkow o rzad k o spotkać w nich m ożna pojedyncze w iększe z ia rn k a k w a rc u o śred n icy do 0,3 m m . M iejscam i w m ułow cach ty c h w idoczne są k o n k re c je p ir y tu o raz gniazdow e w trą c e n ia iłow ców czarnych, pozbaw ionych m a te ria łu k w arco w o -g lau k o n ito w e- go, ale zaw ierający ch ró w n ież liczn y m iał m u skow itow y. W poziom ie ty c h m ułow ców b ra k zu p ełn ie m ik ro fa u n y .
G łębokość 512,5— 511,5 m — piaskow iec k w arco w o -g lau k o n ito w y , śre d - n io ziarn isty , w ap n isty , b a rw y zielonaw oszarej z dość licznym i o k ru ch am i sk o ru p inoceram ów . Z ia rn a k w a rc u i g la u k o n itu , będące głó w n y m sk ład n ik iem tego piaskow ca, m a ją w ielkość od 0,05— do około 1,0 m m . C ha
ra k te ry s ty c z n e dla ty c h piaskow ców są dro b n e z ia re n k a i k o n k re c y jk i fo sfo ry tó w ; su b sta n c ja fosforanow a śtpaja ró w n ież ziarn a k w a rc u i g lau k o n itu . Z asadniczym spoiw em piaskow ca je s t su b sta n c ja m a rg listo -w ę g la - now a. W piaskow cu ty m n ie stw ierdzono m ik ro fa u n y . O prócz w sp o m n ia
n y c h już okru ch ó w inoceram ów sp o ty k a się w n ich ig ły gąbek.
P o n ad tą w a rstw ą piaskow ca leżą ju ż m a rg le k rem ow oszare, z a w ie ra ją c e b o gaty zespół o tw o rn ic w sk azu jący ch na w iek cenom ański (I. H e l l e r i n W. M o r y c , 1961). W arto dodać, że w n ajn iższej części ty ch m a rg li sp o ty k a się rzadko d ro b n e k o n k re c je fosforytow e.
3. WNIOSKI STRATYGRAFICZNE
J a k w y n ik a z p rzedstaw ionego w yżej p ro filu , n a jle p ie j u d o k u m en to w a n y m ik ro fau n isty czn ie je s t odcinek od 516— 522 m . W y stę p u je tu dość
liczny zespół otw ornic (tabl. IV, fig. 2) spośród k tó ry c h p ew n e g a tu n k i są
c h a ra k te ry sty c zn e dla osadów neokom u. W tab eli 2 p rzed staw io n o zasięg stra ty g ra fic z n y g atu n k ó w oznaczonych bez zastrzeżeń.
Do w yznaczenia zasięgu straty g raficzn eg o w y k o rzy stan o d o stęp n ą lite ra tu rę , p rz y czym dla g atu n k ó w o dłuższym zasięgu stra ty g ra fic z n y m podano ty lk o n ie k tó re pozycje lite ra tu ry , uzasad n iające w y k re ślo n y na tab eli zasięg w iekow y ty c h form . W śród o tw o rn ic zn an y ch w yłącznie z dolnej k re d y na szczególne w yróżnienie zasłu g u ją g a tu n k i zn an e z n iż
szej części k re d y dolnej, a m ianow icie: Spirillina flava, Trocholina infra- granulata i E pistom ina ornata. G a tu n e k Spirillina flava opisany zo
stał przez J. S z t e j n (1957) z u tw o ró w górnego w ala n ż y n u okolic Tom aszow a M azow ieckiego, W ąw ału, K rzyżanow ic o raz D ąbrów ki W a r
szaw skiej.
Trocholina in frd g ranulata, w y stę p u ją c a n ajliczn iej w całym zespole, znana je st z osadów h o te ry w u A u strii (R. N o t h , 1951), u tw o ró w fliszo
w y clW w arstw y cieszyńsko-grodziskie h o tery w ) C zechosłow acji (E. H a n - z l j r i o w a , Z. R o t h, 1963), z w a rstw cieszyńskich polskich K a rp a t za
chodnich (S. G e r o c h, 1960; S. G e r o c h in F. B i e d a e t al., 1963).
N astęp n ie J . M o r g i e 1 (in F. B i e d a et al., 1963) stw ierd ziła te n g a tu nek w h o tery w sk ich u tw o ra c h fliszu na S od T arn o w a i koło P rzem y śla.
Z u tw o ró w b e ria su i w a la n ż y n u fo rm a ta zn an a je st z łań cu ch ó w su b a lp e j- skich (P. D o n z e, 1958), a w osadach w a lan ży n u i h o te ry w u w y stę p u je w ro w ie w o k o n ty jsk im (M. M o u l l a d e , 1960) i G órach J u r a (S. G u i 1- 1 a u m e, 1963). H. B a r t e n s t e i n e t al. (1957i) p rz y p isu ją te j fo rm ie zasięg od w ala n ż y n u do ap tu . G a tu n e k T. i n f r a g r a n u l a t a w y m ien ia z u tw o ró w dolnego w a la n ż y n u ró w n ież J. S z t e j n (1957), z ty m z a strz e żeniem , że w ed łu g S. G u i l l a u m e (1963) T. i n f r a g r a n u l a t a po
dana przez tę a u to rk ę n ie odpow iada o p isan em u przez S. G u i l l a u m e g atu n k o w i N eotrocholina infragranulata.
G atu n ek E pistom ina ornata zn an y je st z u tw o ró w w a la n ż y n u h o te ry w u zachodnich K a rp a t ( G e r o c h i n F. B i e ;d a et al., 1963; J. S a 1 a j, O. S a- m- u e l , 1963), H olandii (A. t e n D a m, 1948) i Tom aszow a M azow iec
kiego (S. L i s z k a , 1948), z u tw o ró w w a lan ży n u i h o te ry w u P o lsk i śro d kow ej (J. S z t e j n, 1957, 1960), północnych N iem iec (H. B a r t e n s t e i n , E. B r a n d, 1951) i z osadów h o te ry w u północnych A lp (R. N o t h, 1951).
Z n an y je st on ró w n ież z utw o ró w d o ln ej k re d y T ry n id a d u (H. B a r t e n s t e i n et. al., 1957), gdzie p rz y p isu je się te j o tw o rn ic y zasięg w iekow y od górnego w a lan ży n u do dolnego b a rre m u . M. H. K h a n (1962) podaje zasięg tego g a tu n k u od h o te ry w u do najniższego b a rre m u w łącznie, a F, H u s s (1957) p o d aje go z czarn y ch łu p k ó w b a rre m sk ic h re jo n u W ęglów ki.
S pośród g atu n k ó w o w iększym zasięgu s tra ty g ra fic z n y m p ew n ą w a r tość dla o k reślen ia w iek u ty c h u tw o ró w m a ją o tw o rn ice op isan e d o ty ch czas z osadów dolnej k re d y oraz dolnej k re d y i u tw o ró w m łodszych, a nie znane z u tw orów starszy ch od dolnej k re d y . Do nich n ależą w y stę p u ją c e w yłącznie w dolnej k red zie (tab. 2) g atu n k i M eandrospira w ashitensis, L enticu lin a bayrocki, L. dubiensis, A stacolus cephalotes, D entalina linea
ris, V aginulina truncata, T urispirillina subconica, E pistom ina chapm ani, E. cretosa oraz zn an y z u tw o ró w od w a la n ż y n u do cen o m an u g a tu n e k
Patellina subcretacea. ^ ’
Z d ru g iej stro n y p ew n ą w arto ść d la s tra ty g ra fii ty c h u tw o ró w m a ją g atu n k i znane z k re d y dolnej i u tw o ró w starszy ch , a nie n o to w an e w u tw o ra c h m łodszych od k re d y dolnej. Do nich n ależy p rzed e w szy stk im g a tu nek N eo b u lim in a varsoviensis c y to w an y z utw o ró w g ó rn ej ju r y i w a la n -
CHARAKTERYSTYCZNE OTWORNICE Z UTWORÓW NEOKOMU BASZNI
FOBAMINIFERA CHARACTERISTIC OF THE NEOCOMIAN DEPOSITS IN BASZNIA. T a b ela ( t a b l e ) 2 ... ...
H a z w a g a t u п к u S p e c i e s
Z a s ię g s t r a t y g r a f i c z n y V e r t i c a l d i s t r i b u t i o n -
L i t e r a t u r a R e f e r e n c e s
<11 ю
« D n o и ® aj и 4-> Ш 0} +3
<D
I f£ a> u Srz> РЧ
Kreda d o ln a Lower C r e ta c e o u s О 0) 3 ta о (О 0)
•Ö о о ш
■а и E?YО
> ю +> о Е> Р<
оc
•H
*3 ijj a
«0 CD
£ >
Ш CO M КЧ
Й«0
■§» Ш ®
iH r*
сa ffl
» >
ЙФ
•H
И
U Ф a> +>
+» a rC «ö ш
e 0 Ö Q) <D я со CQ
•tHШ GJ ***
Сto
£> rD •H r-ł iH CO <q M ean d rosp ira w a s h it e n s is
L o e b l . e t Tapp.
B a r t e n s t e i n Brand 1951) Tappan 1 9 6 2 .
L e n t ic u l in a b a y r o c k i M. e t W.
E l l i s M essin a 1 9 4 0 , Tappan 1 9 6 2 .
L e n t ic u l in a d u b ie n s is (BerthO
E l l i s M essin a 1 9 4 0 , S z t e j n 1 9 5 7 .
L e n t i c u l i n a m u n s te r i (Roem}
t e n Dem 1 9 4 8 , B ie l e c k a Poża—
r y s k i 1 9 5 4 , B a r t e n s t e i n e t a l , 1 9 5 7 , S z t e j n 1 9 5 7 , B iels-ck ? Dąbrowska 1 9 5 8 , B ła s z c z y k 1959 B ie l e c k a I 9 6 0 , G eroch Nowak 1 9 6 3 , M ia tlu k 1 9 4 9 , K aptarenko C zernousowa I 9 6 0 .
L e n t i c u l i n a o v a l i s
( R s s ) ШШ <*• E l l i s M essin a 1 9 4 0 , P o ża ry sk a
1 9 5 7 . B irkenm aj e r Fazdrowa 1963
A s t a c o lu s c e p h a lo t e s (R s s )
E l l i s M essin a 1 9 4 0 , t e n Dam 1 9 5 0 , S z t e j n 1 9 5 7 , S z t e j n i n Marek 1 9 5 7 , K a p ta ren k o -C zern o u - sowa I 9 6 0 .
A s t a c o lu s m inutus (B o ra )
B a r t e n s t e i n Brand 1 9 5 7 , E l l i s M essin a 1 9 4 0 , B ie l e c k a P o ż a r y s- k i 1 9 5 4 , S z t e j n 1 9 5 7 .
D e n t a lin a l i n e a r i s (Roem)
E ic h e n b e r g 1 9 3 4 , B a r t e n s t e in Brand 1 9 5 1 , B a r t e n s t e i n e t a l . 1 9 5 7 , S z t e j n 1 9 5 7 .
V a g in u lin a in tu m e sc e n s
R ss — « ■ « --- E l l i s M essin a 1 9 4 0 , Cushman
A lex a n d er 1 9 4 5 , S z t e j n 1 9 5 7 , K aptarenko—C zernousow a I 9 6 0 ,
V a g in u lin a tr u n c a t a R ss
E ic h e n b e r g 1 9 3 3 , 1 9 3 4 , E l l i s M essin a 1 9 4 0 , B a r t e n s t e in Brand 1 9 5 1 , S z t e j n 1 9 5 7 ,M iajt- lu lf 1 9 4 9 , K aptarenko—C zernou—
sowa I 9 6 0 .
Lagena a p i c u l a t a R ss
E ic h e n b e r g 1 9 3 4 , B a r t e n s t e i n Brand 1 9 3 7 , t e n Dam.“ 19 4 8 a»
B a r t e n s t e i n Brand 1 9 5 1 , N oth 1 9 5 1 , S z t e j n 1 9 5 7 , Kaptarenko-*
Czernousowa I 9 6 0 .
L agena g lo b o a e (Mont) non Welk»
B a r t e n s t e i n Brand 1 9 5 1 , G eroch G r a d z in s k i 1955» S z t e j n 1 9 5 7 , K aptarenko—Czernousowa I 9 6 0 , D e l o f f r e P o ig n a n t 1 9 6 3 , N eo b u lim in a v a r s o v i e n s i s
B i e l . e t P o z , — --- B ie l e c k a P o z a r y s k i 1 9 5 4 , Ge—
r o c h i n B ied a e t a l . 19&3, H an zlik ow a R oth 1 9 6 3 . S p i r i l l i n a f l a v a
S z t e j n . ■— S z t e j n 1 9 5 7
T u r r i s p i r i l l i n a su b c o n ic a
Tapp. — — E l l i s M essin a 1 9 4 0 , S z t e j n 1957’
T r o c h o lin a in f r a g r a n u la t a Noth
Ü oth 1 9 5 1 , B a r t e n s t e i n e t a l . 1 9 5 7 , S z tfe jn 1 9 5 7 , Donze 1 9 5 8 , G eroch 1 9 5 9 , I 9 6 0 , i n B ied a e t a l . 1 9 6 3 , M oullade I 9 6 0 , H a n zli- kows R oth 1 9 6 3 , G u illau m e 1963«
P a t e l l i n a a u b e r e ta c e a
C ush. e t A le x . ■ ■■■
Cushman 1 9 4 5 , Cushman A lexandel*
1 9 4 5 , t e n Dam 1948 a , B a rten — s t e i n Brand 1 9 5 1 , B a r t e n s t e in e t a l . 1 9 5 7 , S z t e j n 1 9 5 7 , De
l o f f r e P o ig n a n t 1 9 b 3 . E n isto m in a champani
t e n Dam
E l l i s M essin a 1 9 4 0 , t e n Dam 1 9 4 8 b , S z t e j n 1 9 5 7 .
E p is t o n in a c r e t o s a
t e n ' Dam —
E l l i s M essin a 1 9 4 0 , t e n Dam 19 4 8 b , 1 9 5 0 , S z t e j n 1 9 5 7 , I 9 6 0 , S a l a j Sam uel 1 9 6 3 .
E p latO B in a o r n a ta (Н оев)
L isz k a 1 9 4 8 , t e n Dam 1 9 4 8 ,Bar
t e n s t e i n Brand 1 9 5 1 , N oth 1 9 5 1 , B a r t e n s t e i n e t a l . 1 9 5 7 , Huss 1 9 5 7 , S z t e j n 1 9 5 7 , I 9 6 0 , Khan, I 9 6 Ś, G eroch l n B ied a e t a l . 1963 S a l a j Sam uel 1963
L in ia przeryw ana: g a tu n k i d o ln o k r e d o w e , k t ó r y c h ś c i ś l e j s z y z a s i ę g s t r a t y g r a f i c z n y n i e z o s t a ł o k r e ś lo n y I n t e r r u p t e d lin e '. Lower C r e ta c e o u a s p a c ie a w hose o t r a t i g r a p h i c a l r s n g e i s n o t e s e c t l y d e te r m in e d
ż y n u oraz g a tu n e k V aginulina in tu m escen s, p odaw any z u tw o ró w od dog- g e ru do dolnej k red y .
J a k w y n ik a z przedstaw ionego w yżej zasięgu stra ty g ra fic z n e g o w aż
n iejszy ch g atu n k ó w o tw ornic, u tw o ry z głębokości 516— 522 m n ależą n iew ątp liw ie do dolnej k red y , i to do niższej je j części, w g ran icach h o te - ry w — w alanżyn, p rz y czym ze w zględu na ich m ałą m iąższość nie w ia
domo, czy re p re z e n tu ją one cały te n o k re s czasu.
U zasadnienie w iek u w a rstw w y stę p u ją c y c h w o p isan y m p ro filu poniżej i pow yżej u dokum entow anego paleontologicznie poziom u m ułow ców je st o ty le tru d n ie jsz e , że w w a rstw a c h ty c h fa u n a o znaczeniu s tra ty g ra fic z n y m p raw ie nie w y stę p u je . Je d y n ie w środkow ej części poziom u m arg li silnie piaszczystych (sygn. 3 n a fig. 2) stw ierd zo n o dw a g a tu n k i o tw o rn ic Lagena globosa i uszkodzone Trocholina ci. infragranulata, być m oże więc, że n a podstaw ie ty c h fo rm u tw o ro m ty m m ożna p rzy p isać podobny zasięg w iekow y. N ależy dodać, że u tw o ry te w y k a zu ją duże analogie litologiczne do osadów neokom u P olski środkow ej, a częściowo ró w n ież do u d o k u m en to w an y ch w yżej m arg li, co by dodatkow o p rzem aw iało za d o ln o k red o w y m ich w iekiem . S tą d też w y stę p u ją c y od 522— 527 m poziom w apieni m ieścił
by się rów nież w gran icach tego w ieku. N ajniższym poziom em zaliczonym do dolnej k re d y są piaskow ce ze zlepieńcem podstaw ow ym w spągu, k tó rego obecność n ależałoby w iązać z p o czątkiem tra n s g re s ji m orza dolno- kredow ego. Za dolnokredow ym w iekiem osadów w y stę p u ją c y c h od zle
p ieńca podstaw ow ego w górę p rzem aw ia ró w n ież zdecydow ana zm iana c h a ra k te ru ty c h sed y m en tó w o d znaczających się b o g aty m udziałem m a te r ia łu piaszczystego i g la u k o n itu w p rzeciw ień stw ie do leżący ch pod nim i ju ra jsk ic h osadów w ęglanow ych.
P ozostaje jeszcze do om ów ienia k w estia w iek u czarn y ch m ułow ców z g lau k o n item (512,5— 516,0 m) i w y stęp u jący ch p onad nim i piaskow ców g lau k o n ito w y ch . W m ułow cach czarn y ch z g lau k o n item n ie stw ierdzono żad n y ch śladów fau n y . W y stę p u ją c y w ty c h m ułow cach g la u k o n it św iad czyłby o m o rsk im pochodzeniu ty c h osadów i n a te j p o d staw ie p rz y jm u jem y, że są one dalszym ciągiem se d y m en tacji neokom u. S tą d też do n eokom u (h o tery w — w alanżyn) zaliczam y w otw orze B asznia 1 u tw o ry rozpoczynające się zlepieńcem podstaw ow ym , a kończące się w ty m p ro f ilu czarn y m i m ułow cam i.
Leżące w yżej piaskow ce śred n io ziarn iste z licznym g lau k o n item i fra g m e n tam i sk o ru p inoceram ów o d p o w iad ają litologicznie u tw o ro m a lb u północno-w schodniego obrzeżenia G ór Ś w ięto k rzy sk ich i re jo n u lu b e lsk ie go (J. S a m s o n o w i c z, 1925,1932,1934; W. P o ż a r y s k i, 1947,1956,
1960; S. C i e ś l i ń s k i , 1959) i n a te j p o dstaw ie p rz y p isu je m y im po
dobny wiek. Być może, że stanow ią one o dpow iednik w ydzielo n y ch przez S. C i e ś l i ń s k i e g o (1959) poziom ów A 7— 8 górnego albu, p o n ad k tó ry m i, podobnie ja k w otw o rze B asznia, p a n u ją już w ęglanow e u tw o ry cenomanu.-
4. OGÓLNY PRZEGLĄD ODKRYĆ UTWORÓW NEOKOMU WE W SCHODNIEJ CZĘŚCI POLSKI
Po stw ierd zen iu przez J. L e w i ń s k i e g o (1930, 1932) obecności u tw o ró w neokom u w okolicach Tom aszow a M azow ieckiego dalsze b ad a n ia ty c h u tw o ró w k o n ty n u u je M. K o b y ł e c k i (1936, 1939, 1948). W póź
n iejszy m czasie u tw o ry te zostały o p raco w an e na p o dstaw ie m a k ro fa u n y
— 64 —
przez B. K o k o s z y ń s k ą (1956i) i m ik ro fa u n y przez S. L i s z k ę (1948), J. S z t e j n (1957) i J . M a ł e c k i e g o (1960). N a północno-w schodnim obrzeżeniu G ór Ś w ięto k rzy sk ich u tw o ry neokom u zostały po raz pierw szy o d k ry te przez J . S a m s o n o w i c z a (1932). D zięki te m u zasięg m o r
skich u tw o ró w n eokom u zn an y b y ł k u w schodow i m n ie j w ięcej do okolic p o łu d n ik a R adom ia (R uda W ielka). W k ilk a la t później o ty c h u tw o rach pisze Z. S. R ó ż y c k i (1939); a u to r ten, ja k w y n ik a ze sp raw o zd an ia K. B o h d a n o w i c z a (1946), znalazł w nich „ fa u n y am onitow e w a la n ży n u i h o te ry w u ”. D alsze k u w schodow i w y stęp o w an ie u tw o ró w neokom u w y k azał W. P o ż a r y s k i (1948), opisu jąc te o sady z okolic Iłży. Z u tw o ró w ty c h (K rzyżanow ice) w k ilk a la t później J. S z t e j n (1957) oznaczyła m ik ro fa u n ę w alan ży ń sk ą. P rzez szereg n a stę p n y c h la t u tw o ry neokom skie na w schód od Iłży n ie b y ły znane.
D opiero w ro k u 1962 W. P o ż a r y s k i a n o n su je obecność neokom u w otw orze Bafoezyn, położonym w re jo n ie Baisztrd. U tw o ry tam tejszej dol
nej k re d y rozwindęfte są. w ed łu g W. P o ż a r y s k i e g o , głów nie ja k o w a
pien ie z w kładkam i piaskow ców i marjgli i n ajp raw d o p o d o b n iej (reprezen
tu ją hoteryw , a być m oże w alan ży n i foartrem.
5. UWAGI PALEOGEOGRAFICZNE
W w y n ik u zaznaczających się pod koniec ju r y ru c h ó w w znoszących morze^ ju ra js k ie w y co fu je się ze w schodniej Polski. N astąp ił w ów czas okres niszczenia u tw o ró w ju ra jsk ic h , o czym św iadczy stw ierd zo n e przez W. P o ż a r y s k i e g o (1948, I960)) zaleganie osadów neokom u na różnych ogniw ach bononu i k im e ry d u . W B aszni nie o b serw u je się niezgodności k ąto w ej m ięd zy ju r ą i k red ą, a ja k m ożna wnosić, szczególnie z ułożenia zlepieńca podstaw ow ego w sto su n k u do w ap ien i ju ra jsk ic h , u k ła d ty c h w a rs tw je s t p łask i lu b p raw ie płaski.
T ra n sg re sja m orza dolnokredow ego dochodzi do re jo n u B aszni p ra w dopodobnie w w alan ży n ie. P o czątk iem sed y m en tacji je s t tu cien k a w a rstw a
zlepieńca podstaw ow ego, złożonego z drobnych, słabo obtoczonych fra g m en tó w w ap ien i ju ra jsk ic h , scem en to w an y ch m a te ria łe m p iaszczysto-w ę- glan o w y m z g lau k o n item . O podobnym pod staw o w y m zlep ień cu w ap ien nym , tra n sg re d u ją c y m n a w ap ien iach bonońskich w okolicach W ąw ału, w spom ina ró w n ież M. K o b y ł e c k i (1948 a). F ra g m e n ty sk a ł ju ra jsk ic h ze zlepieńca z B aszni są słabo obtoczone i n ie ró żn ią się o d w ap ien i podłoża, z czego m ożna w nosić, że b y ły one a k tu a ln ie ro zm y w an e przez w k racza
jące m orze dolnokredow e. M orze to stopniow o się pogłębia, n a co w sk azu ją osady przechodzące n a stę p n ie w piaskow ce, m a rg le piaszczyste, w apienie i m ułow ce. N ie było to je d n a k m orze głębokie, o czym św iadczy znaczny udział w osadzie m a te ria łu klastycznego oraz c h a ra k te r fau n y . W y stę p u jący w ty ch u tw o ra c h zespół m ik ro fa u n y w sk azy w ałb y n a te m p e ra tu rę w ody u m iark o w an ą (M. F. G l a e s s n e r , 1945).
W osadach n eokom u B aszni stw ierd zo n o m . in. d ro b n e o k ru c h y skał k w arcy to w y ch o w y ra ź n e j s tru k tu rz e m ozaikow ej. W n ie k tó ry c h z nich o b se rw u je się w ziarn ach k w a rc u faliste w ygaszanie św iatła, św iadczące o ich p rzeo b rażen iu . U tw o ry zaw ierające k w a rc y ty znane są szczególnie z u tw o ró w k a m b ru i p re k a m b ru , te zaś w y stę p u ją dziś na pow ierzchni w G órach Ś w ięto k rzy sk ich lu b w p ro st .pod u tw o ram i m io cen u n a p o łu d - niow o-w schodnim p rz e d łu ż e n iu G ór Ś w iętokrzyskich, na P rzed g ó rzu K a rp a t. N a północ o d o b sz a ru B aszni podłożem u tw o ró w k red o w y ch są
w ęglanow e osady ju r y g ó rn ej, m a te ria ł k lasty czn y nie m ógł zatem pocho
dzić o d te j stro n y . G odnym p o d k reślen ia je s t fa k t, że około 2 k m n a po
łu d n ie od B aszni (fig. 3; por. tak że W. M o r y c , 1961), w p ro st pod osadam i m iocenu, z n a jd u ją się u tw o ry p re k a m b ry js k ie i k am b ry jsk ie , k tó re ro z
p rz e strz e n ia ją się n a p o łu d n ie aż do b rz e g u K a rp a t (P. K a r n k o w s k i, E. G ł o w a c k i , 1961; E. G ł o w a c k i e t al., 1963). W y stęp u jące ta m k w a rc y ty zaw ierają od k ilk u n a s tu do k ilk u d ziesięciu p ro c e n t sk alen i (E. G ł o w a c k i e t al., 1963). Z ty m źródłem m ożna by ró w n ież w iązać obecność skaleni w osadach neokom u B aszni. S p o ty k a n e w u tw o ra c h neo k o m u ziarn a k w a rc u są półobtoczone i o stro k raw ęd ziste, co b y w sk a
zyw ało na stosunkow o b lisk i tra n sp o rt.
cetynia b a s z n ia i
Fig. 3. Przekrój geologiczny na liinii C etynia — Basznia. 1 — m iocen; 2 — kreda górna;
3 — kreda dolna; 4 — jura górna; 5 — prekambr; 6 — dyslokacja stw ierdzona sejs
m icznie; 7 — poziom morża
Fig. 3. G eological p ro file b etw een Cetynia and Basznia. 1 — M iocene; 2 — Upper Cretaceous; 3 — Low er Cretaceous; 4 — U pper Jurassic; 5 — Precam brian; 6 — fa u lt
assum ed on seism ic data; 7 — sea le v el
N a podstaw ie ty c h fak tó w w nosim y, że m a te ria ł m ógł pochodzić z po
łu d n ia z obszaru dzisiejszego P rzed g ó rza K a rp a t.
P ro b le m k ie ru n k u tra n s g re s ji m orza dolnokredow ego na N iżu P olskim nie je s t dotychczas w y jaśn io n y . J a k w y k azały b ad an ia szereg u au to ró w (M. K s i ą ż k i e w i c z , J. S a m s o n o w i c z , 1952; B. K o k o s z y ri
s k a, 1956; W. P o ż a r y s k i , 1960), p rzew ażający udział fo rm alp ejsk ich w zespole fau n isty c z n y m w ala n ż y n u i h o te ry w u na N iżu P o lsk im św iad czy, że tra n s g re s ja neokom ska w k ro czy ła n a te n obszar od p ołudnia.
J . S a m s o n o w i c z (M. K s i ą ż k i e w i c z , J. S a m s o n o w i c z , 1952) i B. K o k o s z y ń s k a (1956) p rz y jm u ją , że m orze to przyszło przez nieckę m iechow ską. W. P o ż a r y s k i (1960, 1962) nie w y k lu czając p o g ląd u p o p rzed n ich a u to ró w w y raża opinię, że połączenie m o rza północ
n ej E u ro p y z m orzem T e ty d y odbyw ało się poprzez okolice L ubaczow a lu b bezpośrednio przez obszar k o tlin y san d o m iersk iej. U tw o ry d olnej k re d y B aszni w sk azy w ały b y ró w n ież na te n k ieru n ek , p rz y czym p ra w d o podobnie m orza te łączy ły się poprzez w y stę p u ją c ą n a ty m obszarze cieś
ninę. Za ty m połączeniem św iad czy ły b y w spom niane w yżej uw agi w o d n iesien iu do k ie ru n k u i c h a ra k te ru sed y m en tó w neokom skich oraz zn ale
ziony w nich zespół otw ornic. W zespole ty m p rzew ażają w p raw d zie ja kościowo o tw o rn ice znane z m orza północnoeuropejskiego (Niż Polski, N iem cy, Holandia!), z k tó ry c h zresztą część w y stę p u je ró w n ież w u tw o ra c h m o rza alpejskiego, jed n ak że ilościowo p rzew ażają o tw o rn ice m orza p o łu d niow ego. W arto rów nież w spom nieć o stw ie rd z e n iu tu fo rm Trocholina ćf.
alpina, k tó ra dotąd nie b y ła w y m ien ian a z u tw o ró w n eokom u północno
europejskiego.
5 R o c z n ik P T G t. X X X V z. 1
— 66 —
Podobnie, ja k to p rz y jm u je W. P o ż a r y s k i (1962), w y d a je się m ało p raw d o p o d o b n y zw iązek neokom u P o lsk i środkow ej z m o rzem ro sy jsk im , gdyż na dużym obszarze U k ra in y zachodniej n ie znane są m o rsk ie u tw o ry neokom u (P. A. G e r a s i m o w e t al., 1962). W zespołach otw o rn ic z neokom u B aszni i w schodniej części p la tfo rm y ro sy jsk ie j (E. W. M j a t- l u k , 1949; N. T. S a z o n o w, 1953; O. K. K a p t a r e n k o - C z e r - n o u s o w a , 1959, 1960) w y stę p u je ty lk o k ilk a g a tu n k ó w w spólnych.
W św ietle ty c h uw ag m orze półno cn o eu ro p ejsk ie z m o rzem T ety d y w neokom ie n ajp raw d o p o d o b n iej łączyło się przez obszar P rzed g ó rza K a rp a t, m n iej w ięcej w k ie ru n k u L ubaczow a. P o h o te ry w ie m orze neokom skie w y co fu je się z N iżu Polskiego, w ty m i z re jo n u B aszni. W sk a
zu ją na to lądow e u tw o ry b a rre m u , a p tu i dolnego albu, w środkow ej Polsce (J. L e w i ń s k i , 1932; W. P o ż a r y s k i , 1948), spoczyw ające w p ro st n a osadach h o te ry w u . W re jo n ie B aszni n a u tw o ra c h w a lan ży n — h o te ry w leżą bezpośrednio piaskow ce, p raw dopodobnie albu. W o k resie b a rre m u , a p tu oraz dolnego i być m oże m iejscam i środkow ego a lb u w schodnia część P olski (w ty m i re jo n Baszni) b y ła o b szarem w yniesio
nym , d o starczający m m a te ria łu do lądow ego zb io rn ik a P o lsk i środkow ej i zachodniej (W. P o ż a r y s k i , 1960, 1962). W o k resie ty m na obszarze P olski w schodniej o d b y w ał się in te n sy w n y proces niszczenia, o czym św iadczy p raw ie całkow ite usunięcie z tego o b szaru u tw o ró w neokom u, zachow anych jed y n ie w śladach, zapew ne w obniżeniach, ja k n a p rz y k ła d w re jo n ie B aszni. D ru g a tra n s g re s ja k red o w a d o ta rła do okolic B aszni n ajp raw d o p o d o b n iej dopiero w albie górnym . E fe k te m je j są piaskow ce glaukonitow e, przechodzące n a stę p n ie w w ęglanow e u tw o ry cenom anu i k re d y w yższej.
P a ń stw o ice P rzed sięb io rstw o
P o szu k iw a ń N a fto w ych w K r a k o w ie P aździern ik 1963 r.
WYKAZ LITERATURY REFERENCES
B a r t e n s t e i n H., B e t t e n s t a e d t F., B o 11 i H. (1957), D ie Foram iniferen der U nterkreide von Trinidad B. W. J. Ecl. geol. Helv., 50, nr 1, Basel.
B a r t e n s t e i n H., B r a n d E. (1951), M ikropaläontolagische U ntersuchungen zur Stratigraphie des nordw estdeutschen V alendis. Senckenbergia.ua, nr 485, F rank
furt n. M.
B i e d a F., G e r o c h S., K o s z a r s k i L., K s i ą ż k i e w i c z M., Ż y t k o K. (1963), Stratigraphie des K anpates extern es Polonaises. Bull. Inst. Geol. 181. R echerches geologiaues dans les K arpates, Vol. X.
B o h d a n o w i c z K. (1946), P ań stw ow y In stytu t G eologiczny w latach 1939— 1946.
Biul. P a ń stw . Inst. Geol. 25, W arszawa.
C i e ś l i ń s k i S. (1-959), A lb i cenom an północnego obrzeżenia Gór Św iętokrzyskich.
Pr. Inst. G eol. 18, W arszawa.
D a m t e n A. (1948a), Foram inifera from the M iddle N eocom ian of th e N etherlands.
J. Paleont. 2 2, nr 2, Tulsa, Oklahoma.
D a m t e n A. (1948b), L es especes du genre Epistom ina Terquem 1883. B,ev. Inst.
Franc. Petrol., 3, nr 6, Paris.
D o n z e P. (1958), Les couches de passage du Jurassique au Cretaee dains le Jura franęais et sur les pourtours de la „fosse vocon tien n e”. (M assifs subalpins sep ten - trionaux, Ardeche, G rands-C ausses, Provence, A lpes M aritim es). T r a v a u x du Labor, de Geol. de la Fac. des Sciences de Lyon. Nouv. Ser. 3, Lyon.
G e r a s i m о v P . A., M i g a c h e v a E. E., N a j d i n D. P., S h t e r l i n B. P. (1962) — Г е р а с и м о в П. A. , М и г а ч е в а E. E., Н а й д и я Д. П., Ш т е р л и н Б. П., (1962): Юрские и меловые отложения Русской Платформы. Оч. Per. Геол.
СССР, Вып. 5, Москва.
G e r o c h St . (I960), Zespoły m ikrofauny z kredy i paleogenu serii śląskiej w B esk i
dzie Śląskim . Biul. Ins. Geol. 153, W arszawa.
G l a e s s n e r M. F. (1945), P rinciples of M icropaleontology. U niv. Press, M elbourne.
G ł o w a c k i E., K a r n k o w s k i P., Ż a k Cz . (1963), Prekam br i kam br w podłożu Przedgórza K arpat środkow ych i w Górach Św iętokrzyskich. Rocz. Pol. Tow. Geol.
33, z. 3, K raków.
G u i l l a u m e S. (1963), Les Trocholines du C retace inferieur du Jura. R evue de M icropaleontolagie 5, nr 4, Paris.
H a n z l i k o w a E., R o t h Z. (1963), R ev iew of the Cretaceous stratigraphy of th e F lysch Zone in W est C arpathians. Geol. Sborn. 14. 1, B ratislava.
H u s s F. (1957), Stratygrafia jed n ostk i W ęglów ki na p od staw ie m ikrofauny. A cta geol. poi., 7, W arszawa.
K a r n k o w s k i P., G ł o w a c k i E. (1961), O budow ie geologicznej u tw orów pod- m ioceńskich Przedgórza K arpat środkowych. K w a r t. geol. 5, nr 2, W arszawa.
K a p t a r e n k o - C h e r n o u s o v a O. K. — К а п т а р е н к о - Ч е р н о у с о в а O. K. (1954), Про морский неоном Дшпровоко-Донэцкой Западини. Геол. журн.
19. П. 1, Киш.
K a p t a r e n k o - C h e r n o u s o v a O .K . — К а п т а р е н к о - Ч е р н о у с о в а О. К. (I960), Стратирраф1я юрских и шжньокрейдових виклад1в платформенной частини УССР, Геол. ж ур. 20, В. 1, Ки!в.
K h a n М. W. (1962), L ow er Cretaceous index foram inifera from northw estern Germany and England. M icropaleontology, 8, n o 3, N ew York.
K o b y ł e c k i M. (1936), O stratygrafii i tek to n ice utw orów kredow ych niecki tom a
szow skiej. T. N. W., W arszawa.
K o b y ł e c k i M. (1939), Badania geologiczne, w ykon an e w r. 1938 n a arkuszach Tom aszów i Opoczno. Biul. Instt. Geol. 15, W arszawa.
K o b y ł e c k i M. (1948 a), N eokom skie rudy żelazne okolic Tom aszow a M azow ieck ie
go. Biul. P ań stw . In sty t. Geol. 41, W arszawa.
K o b y ł e c k i M. (1948 b), K redow a niecka tom aszow ska. Ibidem .
K o k o s z y ń s k a B. (1956), D olna kreda okolic Tom aszowa M azow ieckiego. Z badań geologicznych regionu św iętokrzyskiego. 1, Biul. Inst. Geol. 113, W arszawa.
K s i ą ż k i e w i c z M. i S a m s o n o w i c z J. (1952), Zarys geologii P olski. PWN, W arszawa.
L e w i ń s k i J. (1930), Utwory' dolnokredowe pod Tom aszowem M azow ieckim . Posiedź, nauk. P a ń stw . Inst. Geol. 28, W arszawa.
L e w i ń s k i J. (1932), Das N eokom in P olen und sein e paläogeographische B ed eu tung. Geol. Rdsch. 23, Berlin.
L i s z k a S. (1948), Przyczynek do znajom ości dolnej kredy okolic Tom aszow a M azo
w ieckiego. Roczn. Pol. Tow. Geol. 18, K raków .
M a ł e c k i J. (1960), M ałżoraczki dolnokredow e z W ąw ału koło Tom aszowa M azo
w ieckiego. Rocz. Pol. T ow . Geol. 30, z. 1, K raków .
M i a t l u k E .V . — М и а т л ю н E. В. (1949), Материалы к монографическому изучению фауны фораминифер нижнемеловых отложении южно-эмбенского нефтеносного района. Микрофауна нефтяных месторождений СССР. Сб. II, Тр. Всес. Нефт. Науч. Инст. Геол. Развед. Москва.
M o r y c W. (1961), Budowa geologiczna rejonu Lubaczowa. Rocz. Pol. Tow . Geol. 31, z. 1, Kraków.
M o u l l a d e M. (1960), Sur Q uelques Foram iniferes du Cretace inferieur des B aron- nies (Dróme). R ev. M icropaleont. 3, nr 2, Paris.
5*
— 68 —
N o t h R. (1951), Foram iniferen aus U n ter- und Oberkreide des ö sterreich isch en A nteils an Flysch H elvetik u m und V orlandvorkom m en. Jb. Geol. Bundesant, Bd. 3, Wien.
P o ż a r y s k i W. (1947), Złoże fosforytów na północno-w schodnim obrzeżeniu Gór Ś w iętokrzyskich. Biul. P a ń stw . Inst. Geol. 27, W arszawa.
P o ż a r y s k i W. (1948), Jura i kreda m iędzy Radom iem , Zaw ichostem i K raśnikiem . Biul. P a ń stw . Inst. Geol. 46, W arszawa.
P o ż a r y s k i W. (1956), R egionalna geologia Polski. 2 Region lu b elsk i — Kreda.
Pol. Tow. Geol., K raków .
P o ż a r y s k i W. (1960), Zarys stratygrafii i paleogeografii kredy na N iżu Polskim . Czterdzieści lat Instytutu G eologicznego. Cz. II. Pr. Inst. Geol. 30, W arszawa, P o ż a r y s k i W. (1962), A tlas geologiczny Polski. Zagadnienia s tr atygratf iczno-fa с j a 1 -
ne. Z. 10, Kreda. Inst. Geol., W arszawa.
R ó ż y c k i Z. S. (1939), Badania geologiczne i roboty p oszu kiw aw cze w r. 1938 w strefie w ystępow an ia jury na północnym i w schodnim obrzeżeniu Gór Ś w ięto krzyskich. Sprawozdania z prac Grup — Św iętokrzyskiej oraz W ołynia, Podola
i Polesia w r. 1938. Biul. P a ń stw . Inst. Geol. 15, W arszawa.
S a l a j J., S a m u e l O. (1963), C ontribution to th e stratygraphy o f Cretaceous of the K lippen B elt and C entral W est Carpathians. Shorn. Geol. 14, 1, B ratislava.
S a m s o n o w i c z J. (1925), iSzkic geologiczny okolic Rachowa nad W isłą oraz tran s
gresje albu i cenom anu w bruździe północnoeuropejsfciej. Biul. P a ń stw . Inst. Geol.
3, z. 1—2, Warszawa.
S a m s o n o w i c z J. (1932), Przebieg i charakter granicy m iędzy jurą a kredą na północno-w schodnim zboczu Łysogór. Biul. P a ń stw . Inst. Geol. 7, z. 2, W arszawa.
S a m s o n o w i c z J. (1934), O bjaśnienie ark. Opatów. Ogólna m apa geologiczna Polski w skali 1 : 100 00-0. Biul. P a ń stw . Inst. Geol., W arszawa.
S a z o n o v N. T. — С а з о н о в H. T. (1953), Стратиграфия ю рских-и нижнемело
вых отложений Русской платформы, Днепровско-Донецкой и Прикаспийской впадины. Бюлл. Моск. Общ. Исп. Прир., 28, вып. 5, Москва.
S z t e j n J. (1957), Stratygrafia m ikropaleontologiczna dolnej kredy w Poł-sce środ
k ow ej. Pr. Inst. Geol. 22, W arszawa.
S z t e j n 0 (1960), Stratygrafia m ikropaleontologiczna dolnej kredy w Polsce. K w a r t, geol. 4, z. 4, W arszawa.
SUM M ARY
A b s t r a c t . M udstones, sandstones and carbonate rocks containing N eoco
m ian Foram inifera, overlyin g the U pper Jurassic and u nderlying th e U pper C reta
ceous deposits w ere found in a b ore-h ole near Lubaczów. This is the easternm ost know n occurence of the epicontinental Neooomiain in Poland.
In th e b o re-h o le B asznia 1 n e a r Lubaczów , SE P o la n d (Fig. 1) w e re fo u n d N eocom ian m udstones, san d sto n es an d carb o n ate ro ck s o v erly in g th e U p p er Ju ra ssic an d u n d e rly in g th e U p p er C retaceous deposits.
T he follow ing is th e g en eral p ro file of th e b o re-h o le B asznia 1:
0 — 15,0 m Q u a rte r n a ry 15,0 — 365,0 m M iocene
3 65,0— 511,5 m T u ro n ia n an d C enom anian 511,5— 512,5 m A lb ian (U pper?)
512,5 — 535,0 m N eocom ian 535,0 — 1131,2 m U p p er Ju ra ssic
