View of G. Strecker, Das Judenchristentum in den Pseudo-klementinen, 2 bearbeitete und erweitete Auflage, Berlin 1981, Akademie-Verlag, Texte und Untersuchungen 70/2, s. XIII + 326

266

2 . G .S t r e c k e r , Pas J u d e n c h r is t e n tu m i n d en P s e u d o -k le m e n t in e n , 2 b e a r b e i t e t e und e r w e i t e t e A u f la g e , B e r l i n 1 9 8 1 , A k a d e m ie ^ a r la g , T e x te und U n te r s u c h u n -g e n 7 0 / 2 , s . X I I I + 326

W p orów n an iu z p ier w szy m wydaniem z 1958 r . , nowa e d y c j a d z i e ł a G .S t r e c k e r a n ie z a w ie r a i s t o t n y c h z m ia n , j a k t o z r e s z t ą z a z n a c z y ł sam a u t o r we w s t ę p i e do d r u g ie g o w y d a n ia / s . V I / . Na k o ń cu p r a c y z o s t a ł y d o łą c z o n e u z u p e ł n i e n i a /N a c h t r R g e , s . 2 7 1 - 2 8 9 / , w k tó r y o h z n a l a z ł y s i ę nowe d a n e , j a k i e p r z y n i ó s ł rozw ój b adań h i s t o r y c z n o l i t e r a c k i c h i t e o l o g i c z n y c h nad h i s t o r i ą p i e r ­ w o tn e g o K o ś c i o ł a w o s t a t n im d w u d z i e s t o l e c i u , a k t ó r e r z u c a j ą

nowe ś w i a t ł o na w i e l o k w e s t i i s z c z e g ó ło w y c h z w ią z a n y c h z i n t e r ­ p r e t a c j ą "H om ilii'.! / = H / i " R e c o g n it io n e s " / = R / . Z t e j r a c j i , że b a d a n ia nad P seu d o k lem en ty n u m i s ą u n a s p r a w ie n ie z n a n e , a o s i ą g n i ę c i a G .S t r e c k e r a w tym z a k r e s i e w o g ó le n ie s ą w spom ina­ ne / p o r . SWP 2 5 2 / , w a r to j e n i e c o s z e r z e j om ów ić.

W łasne d o c ie k a n ia p o p r z e d z a G .S t r e c k e r d o ś ć o b s z e r n ą h i s ­ t o r i ą b adań nad H i R, p o c z y n a j ą c od w i e l k i c h u o zo n y ch XIX w. z e s z k o ły w T łlb in g e n , a k o ń c z ą c na a u to r a c h w s p ó łc z e s n y c h / s . l - 3 4 / . J e s t t o w i e l c e p o u c z a j ą c a h i s t o r i a , a zarazem p r z y k ła d w zorcow ego w p ro w a d zen ia do t e g o ty p u b a d a ń . D z ię k i tem u możemy ś l e d z i ć k o l e j n e e ta p y w d łu g im i żmudnym p r o c e s i e r o z j a ś n i a n i a z a w iły c h p rob lem ów , j a k i e s t a w i a ł t e k s t . S tu d iu m t e j c z ę ś c i p ra cy u św ia d a m ia nam r ó w n ie ż , j a k w ażną r o l ę o d g ry w a ły P s e u d o - k lem e n ty n y p rzy i n t e r p r e t a c j i p o o zą tk ó w c h r z e ś c i j a ń s t w a , z w ła s z c z a gdy c h o d z i o t w o r z e n i e s i ę t z w . t e n d e n c j i k a t o l i c k i e j , cz y w c z e sn e g o k a t o lic y z m u / F r ł l h k a t h o l l z i s m u s / , j a k t o o k r e ś l a ł a s z k o ł a w T łlb in g e n . W tym p u n k c ie w a r to d o k o n a ć pew nej r e f l e k s j i h e r m e n e u t y c z n e j. O k azu je s i ę b ow iem , że b a d a n ia nad P s e u d o - k lem en ty n a m i b y ły u w ik ła n e w pewno t e o r i e h i s t o r y c z n e o ś o i ś l e k o n f e s y j n e j o r i e n t a c j i , k t ó r e m ia ły s w o je f i l o z o f i c z n e i t e o ­ l o g i c z n e z a ł o ż e n i a . D o ty c z y t o w p ierw szy m r z ę d z i e F .C .B a u r a o r a z k o n ty n u a to r ó w j e g o m e t o d o l o g i i h i s t o r y c z n e j i h i s t o r i o - z o f i i . P o s t ę p badań ś c i ś l e h i s t o r y c z n o l i t e r a c k i c h z m u sz a ł k a ż ­ d orazow o do r e w i z j i w i e l u p ogląd ów w a s p e k c i e d o k tr y n a ln y m . W tym k o n t e k ś c i e n a ie ż y r o z p a tr y w a ć d z i e j e d y s k u s j i d o t y c z ą c e j

287

-o b e c n -o ś c i i c h a r a k te r u t r a d y c j i j u d e -o c h r z e ś c ij a ń s k ic h w P seu d -o- k lem en ty n a ch .

Z p r z e g lą d u h is t o r y c z n e g o dowiadujemy s i ę r ó w n ie ż , k tó r z y u c z e n i w n i e ś l i n a jw ię k sz y wkład do badań nad P seu d ok lem en tyn a- m i. B y li nim i bez w ą tp ie n ia A .H llg e n f e ld , k tó r y p a tr o n u je ba­ daniom w 2 . p o ł . XIX w. ora z H .W aitz, k tó r y sw o je p race p u b l i ­ k u je w la t a c h 1 9 0 3 -1 9 4 0 . To o n i u s t a l i l i podstawowe zasady i n ­ t e r p r e t a c j i i z id e n t y f ik o w a li głów ne ź r ó d ła , z k tó r y c h k o r z y ­ s t a l i a u to r z y H i R. G .S tr e c k e r o p ie r a s i ę na oałym dorobku sw o ich pop rzed n ik ów , a zarazem prow adzi konstruktyw ny sp ó r z autoram i w sp ó łc z e sn y m i, g łó w n ie O.Cullmannem i H .Schoepsem . W spraw ach z a s a d n ic z y c h - d o ty c z ą c y c h h i s t o r i i p o w sta n ia i

z ło ż o n e g o c h a r a k te r u P seudoklem entyn oraz r e k o n s t r u k c j i głów ­ nych ź r ó d e ł - panuje wśród badaczy d o ść d a le k o id ą c y c o n s e n s . W ła śn ie d z i ę k i r z e te ln y m wiadomościom h isto r y c z n y m , u d o s tę p n io ­

nym nam p r z e z G .S tr e c k e r a możemy wywnioskować, j a k i e k w e s tie z o s t a ł y ju ż p r z e z uczonych r o z s t r z y g n i ę t e a co nadal p o z o s ta je przedm iotem d y s k u s j i i h i p o t e z . Recenzowana p ra ca j e s t p rzede w sz y stk im znakom itą s y n t e z ą d o tych czasow ych badań. Przy omawia­ n iu p o s z c z e g ó ln y c h z a g a d n ie ń a u to r w n ik liw ie r o z p a tr u je r ó ż n o ­ rodne r a c j e , j a k ie d otąd z o s t a ł y podane, a n a s tę p n ie form u łu je w ła sn e sta n o w is k o . W artość d z i e ł a G .S tr e c k e r a dodatkowo pod­ n o s i f a k t , że o s i ą g n i ę t e p r z e z n ie g o r e z u l t a t y , z w ła s z c z a h i s t o ­ r y c z n o l i t e r a c k i e , s p o tk a ły s i ę w minionym d w u d z ie s t o le c iu z a ­ s a d n ic z o z pozytywnym p r z y ję c ie m k r y t y k i /J .D a n ie lo u , H.Braun, H .J .S c h o e p s , M .S im o n /.

Według G .S tr e c k e r a "H om ilie" i " R e c o g n itio n e s" s ą dwoma n ie z a le ż n y m i od s i e b i e pism am i, k tó r e mają jed n o ź r ó d ło w sp ó l­ ne /G r u n d s c h r ift = G /. Na s p e c ja ln y c h t a b lic a c h / s . 9 2 - 9 6 / uka­ z a ł , j a k i m a te r ia ł j e s t w spólny d la H i R. To z k o l e i p o z w o liło mu ś l e d z i ć ,w j a k i sp osób każdy z autorów k o r z y s t a ł z G oraz ozym c h a r a k te r y z u je s i ę ic h w łasny św ia t m y ś li. W o p a r c iu o te a n a liz y i l i t e r a t u r ę porównawczą G .S tr e c k e r s t w i e r d z i ł , że a u to ­ rem H j e s t a r ia n in , k tó r y sw o je d z i e ł o n a p is a ł w la t a c h dw u d zie­ s t y c h IV w. w S y r i i i w ła ś n ie je g o c y t u j e E u z e b iu sz : a u to r H j o s t ortodoksyjny^ p is z e w S y r i i lub P a le s t y n ie po 350 r . , n a to m ia st po 378 r . do je g o d z i e ł a wprowadzono i n t e r p o l a c j e

268

-eu n o m ia ń sk ie. D a lsz e a n a liz y w ykazały bardzo z ło ż o n y ch arak ­ t e r ź r ó d ła G, w którym s p l a t a j ą s i ę elem en ty j u d e o c h r z e ś c ij a ń - s k i e o różnym z a b a r w ie n iu , p olem ik a z Marcjonem i Szymonem Ma­ giem , f i l o z o f i c z n e i m it o lo g ic z n e ź r ó d ła h e l l e n i s t y c z n e . Autora 0 o k r e ś la S tr e c k e r ja k o k o m p ila to r a w w ie lk im s t y l u / s . 2 5 6 / . K r y te r ia zew n ętrzn e i wewnętrzne p o zw a la ją datowaó p o w sta n ie te g o pism a na o k r e s pomiędzy 2 2 0 -3 0 0 r . , uczony n ie m ie c k i d e - oyduje s i ę p r z y ją ć umownie rok 2 6 0 . Autor G n ie t y lk o k o r z y s ­

ta

Znaczny p o s tę p o s ią g n ą ł G .S tr e c k e r w i n t e r p r e t a c j i tr a d y ­ c j i j u d e o c h r z e ś c ija ń s k io h w P seu d ok lem en tyn ach . Trudno jednak p r z e d s ta w ić t u t a j o a ł o k s z t a ł t je g o bardzo o b szern y ch wywodów w tym z a k r e s i e , ograniczam y s i ę w ięo do z a s y g n a liz o w a n ia n a j­ b a r d z ie j podstawowych s t w ie r d z e ń . Według n ie g o a u to r G k o r z y ­ s t a ł z tr z e o h różnych pism j u d e o c h r z e ś o ij a ń s k ic h : Kerygmatów P io t r a /= K P/, in n eg o j e s z c z e ź r ó d ła j u d e o c h r z e ś c ij a ń s k ie g o /o z naczonego p r z e z n ie g o ja k o AJ I I / , k tó r e z n a jd u je s i ę w p ie r w ­ s z e j k s ię d z e R e c o g n itio n e s /R I , 3 3 - 7 i / oraz z małego fragm entu o h i s t o r i i z b a w ie n ia . I s t o t n e z n a c z e n ie d la d a ls z y c h d o c ie k a ń mają dwa p ie r w sz e ź r ó d ła /R I , 2 7 -3 2 ; IV, 9 - i 3 . 2 7 -3 0 i H V I I I , 1 0 -1 9 ; IX, 3 - 7 / . Drobiazgow a a n a l i z a KP / s . i l 7 - 2 2 0 / pozw ala G .S tr e c k e r o w i s t w ie r d z ić /p r z e c iw H .S c h o e p so w i/, że n ie j e s t to d z i e ł o e b i o n i c k i e , a le wykazuje ono w ię k sz e z b l i ż e n i a do e l k e - z a it ó w . Typowe tem aty j u d e o c h r z e ś c ij a ń s k ie w KP mają n i e w ą t p l i ­ w ie g n o s ty c k ie r y sy - z t e j r a c j i n a le ż y u zn ać, że KP p r z y n a le ­ żą do g o s ty c y z u ją c e g o ju d e o c h r z e ś c ija ń s tw a / s . 2 1 3 / . Zdaniem G .S tr e o k e r a KP p o w sta ły ok. 200 r . w S y r i i . Ź ródło AJ I I r e p r e ­ z e n tu je inny typ t r a d y c j i j u d e o o h r z e ś o ij a ń s k ie j . Po przeprow a­ d z e n iu badań porównawczyoh z KP / s . 2 2 1 - 2 5 4 / o k a z a ło s i ę , że AJ

269

I I z a w ie r a p a r a le ln e teologu m en a j u d e o c h r z e ś c ij a ń s k ie , a le bez g n o s ty c k ie g o n a lo t u . Z t e j r a c j i n a le ż y uznać AJ I I za ź r ó d ło b a r d z ie j p ie r w o tn e w sto su n k u do KP i datow ać j e na 2 . p o ł . I I w. / s . 2 5 4 / .

W ięk szo ść u s t a le ń G .S tr e c k e r a wydaja s i ę być gru n tow n ie u z a sa d n io n a , in n e z p ew n o ścią z w e r y fik u ją d a ls z e b a d a n ia . Moż­ na u f a ć , ż e pozw olą one wydobyć z dokumentów d a ls z e w iadom ości o j u d e o c h r z e ś c ij a ń s t w ie , k tó r e w c ią ż j e s z c z e j e s t z b y t mało p r z e z nas pozn an e. D la k a ż d e g o , k to pod ejm ie t ę p r a c ę , d z i e ł o G .S te c k e r a b ę d z ie s ł u ż y ł o ja k o n ie o c e n io n a pomoc.

k s . F r a n o isz e k S z u lc

3.' K s.W o jciech K an ia, Św iadkow ie T r a d y c j i. Rys p a t r y s ­ t y c z n y , Tarnów 1982, Nakładem a u to r a , s . l l l

Wydana o s t a t n i o k s ią ż k a k s .d r a hab. W ojciech a K ani, w ie ­ l o l e t n i e g o wykładowcy p a t r o l o g i i w Seminarium Duchownym w Tar­ n o w ie , w y r o sła n i e t y lk o z d ł u g o l e t n i e j p r a k ty k i d y d a k ty c z n e j, l e c z przed e w szystk im z g o r ą c e g o um iłow ania m y ś li p a t r y s t y c z ­ nej i p e łn e g o p ietyzm u sto su n k u j e j A utora do Ojców K o ś c io ła .

"dys p a tr y s ty c z n y " k s.W .K a n i, oprócz "Przedmowy" / s . i - 5 / i "Wstępu" / s . 7 - 9 / s k ła d a s i ę z p i ę c i u r o z d z ia łó w , "Zakończe­ n ia " / s . 9 2 - 9 4 / , indeksów : b i b l i j n e g o , im io n , g e o g r a fic z n e g o

i rzeczow ego / s . 9 5 - 1 0 4 / ora z z e s t a w ie n ia p o ls k ic h s e r i i tłum a­ czen iow ych d z i e ł Ojców K o ś c io ła i podstawowych a n t o l o g i i pa­ tr y s ty c z n y c h oraz podręczników / s . 1 0 5 - 1 0 9 /. C a ło ść zam knięta z o s t a ł a wykazem skrótów i sp ise m t r e ś c i .

W "Przedmowie" u z a sa d n ia Autor n ie w ie lk ą o b j ę t o ś ć sw ej pracy; ma ona s łu ż y ć g łó w n ie ja k o pomoc d la ty c h , k tó r z y pragną k o ­ r z y s t a ć z b e z p o ś r e d n ie j le k t u r y d z i e ł Ojców. Aby te k stó w pa­ tr y s ty c z n y c h n ie p r z e s ła n ia ć o z y te ln ik o w i obszernym wstępem , K sią d z P r o fe s o r zdecydow ał s i ę j e d y n ie na "rys p a tr y s ty c z n y " , by o z y t e l n i k , n ie zmęozony olbrzym im i wstępam i i kom entarzam i, m iał j e s z c z e o c h o tę i s i ł ę na s i ę g n i ę c i e do te k stó w Ojców Koś­ c i o ł a , I zam ysł t e n - tr z e b a t o od razu p o w ie d z ie ć - r e a l i z u j e