Możliwości ochrony krajobrazu w dolinie Odry na obszarze projektowanego Lubiąsko - Głogowskiego Parku Krajobrazowego

(1)

Wprowadzenie

Introduction

Rzeka od najdawniejszych cza- sów stanowiäa dla czäowieka bogate Ēródäo korzyĈci. Gwarantowaäa staäy dostöp do wody, umoĔliwiaäa zdoby- cie poĔywienia oraz produkcjö rol- niczñ na urodzajnych glebach w jej sñsiedztwie. Stanowiäa takĔe jeden z elementów systemu obronnego. Te waĔne, z punktu widzenia rozwoju cywilizacji, funkcje uksztaätowa- äy na däugo wzajemne relacje miö- dzy czäowiekiem a rzekami oraz wy- obraĔenia i poglñdy na temat moĔli- woĈci ich wykorzystania. Dogodna lokalizacja, która uäatwiaäa komuni- kacjö oraz transport towarów z du- Ĕych odlegäoĈci, sprzyjaäa dodatkowo rozwojowi handlu oraz tworze- niu zakäadów przemysäowych. Ob- szar doliny byä poddawany silnej an- tropopresji i w wyniku stopniowe- go zagospodarowania jej krajobraz ulegaä znacznym zmianom. Dla uäa- twienia transportu towarów regulo- wano koryta rzek, w strefach brzegowych usuwano drzewa i krzewy, dla zwiökszenia bezpieczeþstwa lu- dzi umacniano brzegi, dla wykorzystania rzeki jako Ēródäo energii za- czöto przegradzaè jñ licznymi bu- dowlami. Dodatkowo zmiany sto- sunków wodnych i nadmierne wy- korzystywanie przez rolnictwo i prze- mysä doprowadziäy do degradacji naturalnych krajobrazów w dolinach rzek. Cieki, które dotñd dawaäy Ĕy- cie i umoĔliwiaäy wypoczynek, sta-

äy siö równieĔ wygodnym miejscem, gdzie moĔna byäo usuwaè wszystko, co byäo niepotrzebne: odpady i Ĉcie- ki. W konsekwencji w wielu miej- scach woda zostaäa nie tylko zanie- czyszczona, ale zniszczone zostaäo Ĕycie z niñ zwiñzane.

Krajobraz doliny Odry, któ- ry dziĈ oglñdamy, zostaä w duĔym stopniu uksztaätowany pod wpäy- wem dziaäalnoĈci czäowieka. Od Ēró- deä w Republice Czeskiej do ujĈcia do Baätyku, na däugoĈci ponad 850 km powstaäo wiele wsi i miast. Jed- nak w granicach województwa dol- noĈlñskiego, poza Wrocäawiem, który staä siö najwiökszñ barierñ ekologicz- nñ w tym regionie, w dolinie Odry powstaäo tylko kilka oĈrodków miejskich: Oäawa, Brzeg Dolny, ćcina- wa i Gäogów (ryc. 1). Pozostaäe od- cinki doliny – jej niĔsze terasy holo- ceþskie – prawie wolne sñ od osad- nictwa, takĔe wiejskiego (wyjñtkiem sñ Malczyce i LubiñĔ).

Dziöki temu zachowaäo siö wiele naturalnych siedlisk nadrzecznych, prezentujñcych wartoĈci o ran- dze miödzynarodowej, zasäugujñcej na ochronö nawet jako park narodo- wy [Wojewódzkie Biuro Urbanistycz- ne 2005]. Odcinek doliny Odry po- miödzy Brzegiem Dolnym a Gäogo- wem (ryc. 2) – obszar projektowanego Lubiñsko -Gäogowskiego Par- ku Krajobrazowego – naleĔy do naj- cenniejszych pod wzglödem war- toĈci przyrodniczych i krajobrazowych. Pomimo bogatej dokumentacji, gromadzonej od 1995 r. [Jan- kowski 1995; Macicka -Pawlik, Wil-

M o Ël iw o Åc i o ch ro ny k ra jo b ra zu w d o lin ie O d ry n a o b sz a rz e p ro je kt o w a ne g o L ub i» sk o - -G Áo g o w sk ie g o P a rk u K ra jo b ra zo w eg o Pi o tr K ra je w sk i

Opportunities for

Landscape Protection

in the Odra Valley

on the Territory

of the Designed

Lubi»sko-GÁogowski

Landscape Park

(2)

czyþska, 1998; Bobrowicz, Koniecz- ny 2002] nie udaäo siö do tej pory utworzyè, pod róĔnymi nazwami¹, parku krajobrazowego, który okre- Ĉliäby zasady gospodarowania prze- strzeniñ i krajobrazem, by zapobiec dalszej degradacji cennych siedlisk nadrzecznych na tym obszarze. Ni- niejszy artykuä ma wskazaè koniecz- noĈè ochrony krajobrazu oraz moĔ- liwoĈci jego dalszego ksztaätowania.

Znaczenie ekologiczne i krajobrazowe dolin rzecznych

Ecological and landscape importance of river valleys

Zgodnie z zapisami Konwencji o róĔnorodnoĈci biologicznej z Rio de Janeiro, obowiñzek ochrony bio- róĔnorodnoĈci jest wspólnñ sprawñ

o zasadniczym znaczeniu dla caäej ludzkoĈci. Aktualny jej stan jest wy- nikiem procesów geologicznych oraz zmian klimatycznych, które wytwo- rzyäy specyficzne warunki siedlisko- we na danym obszarze. W róĔnych okresach, w skutek naturalnych pro- cesów ewolucji i migracji pojawiaäy siö nowe gatunki, inne natomiast za- nikaäy. Z chwilñ pojawienia siö czäo- wieka ten naturalny proces zostaä za- burzony. Presja czäowieka wzmaga- äa siö wraz z rozwojem cywilizacyj- nym i przynosiäa niekorzystne zmiany, które wpäywaäy na wszystkie or- ganizmy Ĕywe.

Dopiero poznanie i zrozumie- nie negatywnych skutków rozwoju cywilizacji pozwoliäo czäowiekowi doceniè znaczenie naturalnych dolin rzecznych dla zachowania i ochrony róĔnorodnoĈci biologicznej. Mozaika Ĉrodowisk wodnych i lñdowych tworzy niezwykle korzystne warunki dla rozwoju zbiorowisk roĈlin, zarówno

w strefach brzegowych, jak i na tere- nach zalewowych oraz organizmów zwierzöcych. Bogata fauna wystö- puje nie tylko w korycie cieku oraz na jego dnie. TakĔe w starorzeczach i mokradäach, na roĈlinach pod- wodnych i päywajñcych, trzcinach, mchach Ĕyje wiele organizmów, takich jak maäe skorupiaki, Ĉlimaki, lar- wy owadów i in. Liczna jest równieĔ fauna, uzaleĔniona od wody, dla któ- rej dolina jest miejscem schronienia, odpoczynku lub lögu (róĔne gatunki ptactwa wodnego i bäotnego, ssa- ków, päazów i in.). Doliny rzeczne stanowiñ dla nich drogö przemiesz- czania, tzw. korytarze ekologiczne.

Czösto sñ to (lub mogñ byè) jedyne drogi migracji gatunków, z powodu postöpujñcej fragmentaryzacji Ĉrodo- wiska przyrodniczego i liczne niepo- konalne dla zwierzñt bariery zwiñ- zane z urbanizacjñ i rozwojem in- frastruktury.

Ryc. 1. Miasta w dolinie Odry na tle pozostaäych miast województwa dolnoĈlñskiego (oprac. autor)

Ryc. 2. Lokalizacja obszaru badaþ na tle pozostaäych parków krajobrazowych (oprac. autor)

(3)

Ochrona takich korytarzy ekologicznych zapewnia nie tylko pra- widäowe funkcjonowanie zespoäów roĈlinnych i zwierzöcych, ale tak- Ĕe sprzyja lepszemu zabezpiecze- niu przeciwpowodziowemu miast i wsi poäoĔonych w dolinach rzecznych. Wspomaga teĔ oczyszcza- nie wód w czasie okresowych wyle- wów, a takĔe zwiöksza atrakcyjnoĈè przyrodniczñ, krajobrazowñ i tury- stycznñ.

W krajobrazie dolin rzecznych moĔna wyróĔniè caäy szereg charak- terystycznych form morfologicznych takich jak koryto rzeki, terasy zalewo- we i nadzalewowe uksztaätowanych pod wpäywem m.in. dziaäalnoĈci rzeki, uwarunkowaþ geologicznych czy zmian antropogenicznych. Znaczne zróĔnicowanie rzek, tworzone przez meandry, zmienne ksztaäty koryta, naturalnie uksztaätowanñ roĈlinnoĈè oraz wystöpujñce w dolinie akweny, mokradäa, wzniesienia sñ kluczowym elementem krajobrazu, dajñ korzystne wraĔenia estetyczne i podnoszñ atrakcyjnoĈè wizualnñ [Raszka, Kra- jewski 2008]. Wszystkie te elemen- ty na skutek dynamiki päynñcej wody i wegetacji ulegajñ w czasie wielo- kierunkowym zmianom. RoĈlinnoĈè tworzy tu niezwykle plastyczna mo- zaikö ksztaätów i barw. Rzeki sñ tak- Ĕe elementem krajobrazu nadajñcym mu pewnñ ciñgäoĈè i wyznaczajñcym granice krajobrazowe.

Ochrona krajobrazu dolin rzecznych w województwie dolnoÅl»skim

Landscape protection of river valleys in Lower-Silesian Voivodeship

Ustawa o ochronie i ksztaäto- waniu Ĉrodowiska z 1980 r., w art.

39 wprowadzaäa ochronö walorów krajobrazowych Ĉrodowiska o szcze- gólnej wartoĈci ze wzglödu na po- trzeby spoäeczne. UmoĔliwiäo to ob- jöcie dolin rzecznych wielkoobsza- rowymi formami ochrony takimi jak

parki krajobrazowe czy obszary chronionego krajobrazu. Jednak dopiero ustawa o ochronie przyrody z 1991 r.

wprowadziäa definicje prawne tych form ochrony. Znaczenie ochrony dolin rzecznych wzrosäo po podpisa- niu Konwencji o róĔnorodnoĈci biologicznej oraz po opracowaniu sieci ekologicznej ECONET i wskazaniu rzek jako gäównych korytarzy ekologicznych. Kolejnym krokiem byäo stworzenie unijnej sieci obszarów Natura 2000, które wskazaäy wiele odcinków rzek, które naleĔy chroniè ze wzglödu na wartoĈciowe siedliska lub miejsca schronienia, odpoczynku lub lögu ptaków.

Obszary prawnie chronione (bez obszarów Natura 2000) zajmu-

Tab. 1. Wielkoobszarowe formy ochrony krajobrazu dolin rzecznych (oprac. autora na podstawie danych Regionalnej Dyrekcji Ochrony ćrodowiska – stan na 31.06.2009 r.)

Tab. 1. Forms of landscape protection of river valleys on large areas (elaborated by the author on the base of data from the Regional Management of Environmental Protection – state as of 31.06.2009)

Forma ochrony przyrody

Liczba obiektów Powierzchnia obiektów [ha]

% powierzchni województwa

ogółem

w tym utworzone w celu ochrony krajobrazu doliny

rzecznej

ogółem

w tym utworzone w celu ochrony krajobrazu doliny

rzecznej

ogółem

w tym obiekty utworzone w celu ochrony

krajobrazu doliny rzecznej Parki

narodowe 2 - 11921 - 0,6 -

Parki

krajobrazowe 12 4 207680 98858 10,4 5,0

Obszary chronionego krajobrazu

18 3 138949 54950 7,0 2,7

(4)

jñ w województwie dolnoĈlñskim 360 918 ha. Stanowi to 18,1 % caä- kowitej powierzchni i stawia go pod tym wzglödem na ostatnim miej- scu w kraju². W celu bezpoĈredniej ochrony krajobrazu dolin rzecznych na obszarze województwa utwo- rzono (tab. 1) 4 parki krajobrazowe i 3 obszary chronionego krajobrazu.

Z zestawienia wynika, Ĕe nie- wielka czöĈè wielkoobszarowych form ochrony przyrody w bezpo- Ĉredni sposób chroni krajobraz dolin rzecznych. Najwiökszñ powierzch- niö wĈród nich ma zdecydowanie Pak Krajobrazowy „Dolina Baryczy”

– 70 040 ha oraz znajdujñcy siö obok obszar chronionego krajobrazu o tej samej nazwie – 43 350 ha. Wiöksza czöĈè dolin rzecznych, w tym naj- wiöksza rzeka województwa – Odra, sñ pozbawione ochrony. Jest to bar- dzo niepokojñca sytuacja, biorñc pod uwagö, Ĕe obszar doliny Odry to jeden z najwaĔniejszych korytarzy ekologicznych w Europie [Liro 1995]. PowyĔsze zestawienie moĔ- na uzupeäniè o obszary Natura 2000

chroniñce krajobraz w sposób po- Ĉredni. CzternaĈcie obszarów w dolinach rzek, wyznaczonych na podstawie Dyrektywy Siedliskowej, zajmu- je äñcznie powierzchniö 116 545 ha, co stanowi 5,8 % powierzchni woje- wództwa. Natomiast piöè ostoi pta- sich, o äñcznej powierzchni 71980 ha, stanowi 3,6 % powierzchni wo- jewództwa. NaleĔy tu jednak dodaè, iĔ oba typy ostoi czösto pokrywajñ siö ze sobñ oraz z istniejñcymi formami ochrony przyrody.

Sytuacjö mogäaby zmieniè re- alizacja zapisów zawartych w Pla- nie Zagospodarowania Przestrzen- nego Województwa DolnoĈlñskie- go. Uzupeänia on istniejñcy system obszarów chronionych o nowe formy ochrony krajobrazu dolin rzecznych – Lubiñsko -Gäogowski Park Kra- jobrazowy, Nadodrzaþski Oäawsko- -Wrocäawski Park Krajobrazowy (oba wzdäuĔ doliny Odry), Park Krajobra- zowy Doliny Kwisy oraz obszary chronionego krajobrazu: Dolina Do- brej, Dolina Widawy i Górna Nysa.

Walory krajobrazowe Lubi»sko-

-GÁogowskiego Parku Krajobrazowego

Landscape values of Lubi»sko-GÁogowski Landscape Park

Powoäanie parku krajobrazowego, tworzonego w celu zachowania i popularyzacji wartoĈci przyrodniczych, historycznych i kulturo- wych oraz walorów krajobrazowych w warunkach zrównowaĔonego rozwoju, wymaga dokäadnego poznania zasobów przyrodniczych, kulturo- wych, istniejñcego zagospodarowania przestrzennego oraz potencjal- nych zagroĔeþ.

Obszar projektowanego Lu- biñsko -Gäogowskiego Parku Krajo- brazowego obejmuje powierzchniö 16 462 ha i znajduje siö w obröbie 3 mezoregionów geograficznych. Po- äudniowa czöĈè parku obejmuje frag- Ryc. 3. Jedno ze starorzeczy w dolinie Odry w Brodnie (fot. U. Krajewska)

Fig. 3. One of the oxbow lakes in the Odra valley in Brodno (photo U. Krajewska)

(5)

ment Pradoliny Wrocäawskiej. Jest to szeroka na 10–12 km dolina, któ- rñ wypeäniajñ osady rzeczne. ćrod- kowa czöĈè parku leĔy na obszarze ObniĔenia ćcinawskiego. Odra ma tu przebieg poäudnikowy, a szero- koĈè jej doliny waha siö w granicach 6–8 km. Na tym odcinku znajduje siö duĔa liczba starorzeczy. Na- tomiast czöĈè póänocna parku to fragment Pradoliny Gäogowskiej. Pod wzglödem administracyjnym poäo- Ĕenie parku jest doĈè zäoĔone, dla- tego, Ĕe Odra jest naturalnñ granicñ pomiödzy wieloma powiatami. Ob- szar parku znajduje siö w granicach 8 powiatów i 15 gmin.

Krajobraz i caäñ przyrodö doliny Odry ksztaätuje dynamika zmian zachodzñcych w korycie rzeki. W za- leĔnoĈci od zasiögu zalewów oraz wysokoĈci teras akumulacyjnych wy- ksztaäciäy siö tu róĔne typy siedlisk.

Warunkuje to bogactwo florystyczne i rozmaitoĈè zbiorowisk roĈlinnych.

MoĔemy tu wyróĔniè wszystkie typy siedlisk charakterystyczne dla wolno päynñcych rzek nizinnych Euro- py ćrodkowej. Szczególnie cieka- wym elementem doliny sñ starorze- cza (ryc. 3) i rozlewiska z charakte- rystycznñ dla nich roĈlinnoĈciñ wod- nñ, wystöpujñce gäównie na obszarze ObniĔenia ćcinawskiego i w Pradoli-

nie Gäogowskiej. Ich wielkoĈè siöga od kilku arów do wielohektarowych akwenów o däugoĈci nawet 8 km.

Istotnñ rolö w krajobrazie od- grywajñ takĔe zbiorowiska äñkowo- -bagienne. Na niĔszych terasach, na siedliskach poäögowych, wy- ksztaäciäy siö äñki wilgotne zwiñz- ku Calthion oraz zmiennowilgotne zwiñzku Molinion. Do najcenniej- szych kompleksów naleĔñ „Zielo- ne ãñki” na lewym skrzydle pradoliny Odry – miödzy wioskami Za- bór Wielki a PrzedmoĈcie o pow.

ok. 400 ha, kompleks äñk i starorzeczy na odcinku ćcinawa – Przychowa ok. 400 ha (ryc. 4). Na terenie Prado- Ryc. 4. Rozlegäe obszary äñk w okolicy PrzedmoĈcia (fot. U. Krajewska)

Fig. 4. Extensive area of meadows near PrzedmoĈcie (photo U. Krajewska)

Ryc. 5. Lasy äögowe w okolicy LubiñĔa (fot. U. Krajewska) Fig. 5. Riparian forests near LubiñĔ (photo U. Krajewska)

(6)

liny Gäogowskiej najcenniejszy jest rejon ujĈcia Baryczy – kompleks ba- giennych äñk i starorzeczy na obszarze ok. 700 ha.

Najwiöksze znaczenie przyrodnicze, prócz terenów bagienno- -torfowiskowych majñ nadrzeczne zbiorowiska leĈne. Tworzñ one roz- legäe kompleksy äögów topolowo- -wierzbowych (Salici -Populetum) i jesionowo -wiñzowych (Filario- -Ulmetum) oraz grñdów Ĉrodkowo- europejskich (Galio–Carpinetum).

Na szczególnñ uwagö zasäugujñ lasy äögowe. Sñ to lasy o najwyĔszych wa- lorach ekologicznych, wielogatun- kowe, róĔnowiekowe o wielopiötro- wym drzewostanie, bogatym pod- szycie i runie. Dziöki niezwykäemu bogactwu gatunków i dynamice zja- wisk (osuszenia i podtopienia) czösto uznawane sñ za odpowiednik lasów równikowych dla naszego klimatu.

Najbardziej cenne obszary znajdu- jñ siö pomiödzy Malczycami a ćci- nawñ (ryc. 5) [Macicka -Pawlik, Wil- czyþska 1998].

CiñgäoĈè i stopieþ zachowania w/w zbiorowisk dowodzi, Ĕe dolina Odry w granicach parku krajobrazowego to doskonale funkcjonujñcy korytarz ekologiczny. Dziöki zachowa- niu wielu fragmentów naturalnej sza- ty roĈlinnej – lasów äögowych i grñdo- wych, które moĔna zaliczyè do naj- cenniejszych w Europie, moĔliwa jest naturalna migracja wielu gatunków.

ćwiadczy o tym objöcie tej czöĈci doliny ochronñ jako obszar Natura 2000 oraz liczby chronionych siedlisk oraz gatunków roĈlin i zwierzñt:

11 typów siedlisk wymienionych w Dyrektywie Siedliskowej;

35 gatunków ptaków wymienionych w Dyrektywie Ptasiej m.in.

najwiöksze w ćrodkowej Europie populacje dziöcioäa Ĉredniego i äabödzia krzykliwego, co spra- wiäo, Ĕe ostoja zostaäa wpisana na europejskñ listö Important Bird Areas;

39 gatunków zwierzñt chronionych na mocy konwencji miödzy- narodowych m.in. wydra;

41 gatunków roĈlin wymienio- nych w polskiej Czerwonej Ksiö- dze roĈlin m.in. kotewka orzech wodny i salwinia päywajñca.

NiepodwaĔalne walory przyrodnicze i ekologiczne obszaru projektowanego parku uzupeäniajñ walory kulturowe. W Szczepanowie warto zobaczyè barokowy paäac z parkiem krajobrazowym, w ćcina- wie fragmenty murów miejskich, ra- tusz oraz mosty na Odrze, a w miej- scowoĈci Chobienia ruiny paäacu z parkiem i rynek z fontannñ. Jednak z miejscowoĈci poäoĔonych na obszarze parku szczególnie wartoĈcio- wy jest LubiñĔ. Znajduje siö tam, na- zywany arcydzieäem Ĉlñskiego baro- ku kompleks paäacowo -klasztorny – drugi, co do wielkoĈci obiekt sa- kralny na Ĉwiecie (ryc. 6, 7).

Ryc. 7. Wnötrze klasztoru w LubiñĔu (fot. autor)

Fig. 7. Interior of the cloister in LubiñĔ photo Ryc. 6. Fasada klasztoru w LubiñĔu (fot. autor)

Fig. 6. Facade of the cloister in LubiñĔ (photo by the author)

(7)

GÁówne zagroËenia

Main threats

Mówiñc o dolinie Odry na obszarze projektowanego parku nie wolno zapomnieè o zagroĔeniu, ja- kie niesie ze sobñ budowa stopnia wodnego „Malczyce”. Trwaäe spiö- trzenie rzeki spowoduje naruszenie naturalnego obiegu wody w terenie przylegäym. PowyĔej stopnia, gdzie tereny sñ w tej chwili przesuszone, w wyniku drenujñcego charakteru rzeki na odcinku Brzeg Dolny – Mal- czyce, nastñpi spiötrzenie wody. Jaki bödzie to miaäo wpäyw na otaczajñce Ĉrodowisko? Zdania wĈród naukow- ców sñ podzielone. Wielu uwaĔa, Ĕe bödzie to zjawiskiem korzystnym dla lasów äögowych, bo spowoduje zahamowanie dalszego obniĔania poziomu wody gruntowej. Efektem bödzie uwilgotnienie wierzchnich warstw profilu glebowego, co uchro- ni lasy äögowe od wyginiöcia [Ol- szewska i in. 2004]. Inni twierdzñ jednak, Ĕe te cenne obszary nie wy- trzymajñ trwaäego zalania i znaczna ich czöĈè przestanie istnieè. Stanie siö tak, poniewaĔ obniĔenie poziomu wód gruntowych poniĔej stopnia „Brzeg Dolny” jest stanem trwajñ- cym juĔ od kilkudziesiöciu lat i wiele drzew przystosowaäo siö do tego rozbudowujñc gäöboki system ko- rzeniowy. Nagäe podniesienie i trwa- äe utrzymanie poziomu wód gruntowych bödzie dla wielu gatunków niemoĔliwe do przetrwania [Dunaj- ski, Krukowski 2001]. PoniĔej spiö-

trzenia nastñpi natomiast wzmoĔenie erozji dennej, które spowodujñ ten sam proces obniĔania poziomu wód gruntowych, jak w przypadku stopnia wodnego „Brzeg Dolny”. Zagra- Ĕa to jednym z najbardziej cennych obszarów lasów äögowych pomiödzy Malczycami a LubiñĔem. Ponadto tego typu budowla na rzece bödzie stanowiè barierö w ciñgäoĈci ekologicznej, co ograniczy migracjö ryb.

Jednak w celu minimalizacji stopnia tych zaburzeþ wybudowane zostanñ tzw. przepäawki.

Analiza wraËliwoÅci i pojemnoÅci

krajobrazu

Landscape sensitivity and capacity analysis

Utworzenie parku krajobrazowego jest dopiero pierwszym eta- pem na drodze do zachowania dziedzictwa przyrodniczego i kulturowego na tym obszarze. W przeciñ- gu 5 lat od utworzenia naleĔy spo- rzñdziè plan ochrony, który bödzie okreĈlaä podstawowe zasady ochrony i ksztaätowania krajobrazu. Nale- Ĕy tu zaznaczyè, Ĕe najlepszñ formñ ochrony jest odpowiednie zagospodarowanie, uwzglödniajñce przede wszystkim wymogi utrzymania äadu przestrzennego, walory architekto- niczne i krajobrazowe, wymagania ochrony Ĉrodowiska i dziedzictwa kulturowego.

Istotnym elementem planu ochrony powinno byè, zatem stu- dium krajobrazu formuäujñce wytyczne planistyczne, majñce w róĔnym stopniu ograniczaè lub dopuszczaè skalö i rodzaj róĔnych form zainwe- stowania [Kistowski 2003]. Pozwoli na to analiza wraĔliwoĈci i pojemno- Ĉci krajobrazu, poprzedzone delimi- tacjñ i ocenñ wartoĈci jednostek krajobrazowych. WraĔliwoĈè krajobrazu oznacza stopieþ odpornoĈci na zmiany powstaäe w wyniku wprowadze- nia nowych lub przeksztaäcenia ist- niejñcych elementów zagospodarowania przestrzennego. Tereny o du- Ĕej wraĔliwoĈci krajobrazu to takie, w których jakakolwiek ingerencja w istniejñce zagospodarowanie moĔe spowodowaè znaczñcñ utratö war- toĈci krajobrazu – przykäadem mogñ byè tereny wyeksponowane, znaj- dujñce siö na przedpolu panoram.

W przypadku terenów o niskiej wraĔ- liwoĈci krajobrazu samo wprowadzenie zmian w zagospodarowaniu nie spowoduje utraty ich wartoĈci. Sta- nie siö tak dopiero po wyróĔnieniu formy. Przykäadem mogñ byè tereny säabo wyeksponowane, osäoniöte ist- niejñcymi zabudowaniami lub ziele- niñ wysokñ. Zestawienie dokonanej oceny wraĔliwoĈci z wartoĈciñ po- szczególnych jednostek krajobrazowych pozwoli na okreĈlenie pojem- noĈci krajobrazu. Oznacza ona zdol- noĈè do przyjmowania zmian zagospodarowania przestrzennego bez widocznych negatywnych efektów w strukturze i fizjonomii krajobrazu.

Tereny o wysokiej pojemnoĈci kra-

(8)

jobrazu to takie, które charakteryzu- jñ siö niskñ wartoĈciñ i niskñ wraĔli- woĈciñ. DuĔe zmiany w zagospodarowaniu na takim obszarze nie wpäy- nñ znaczñco na percepcjö krajobrazu. Natomiast tereny o niskiej pojem- noĈci to te, które majñ wysokñ war- toĈè i wysokñ wraĔliwoĈè krajobrazu. Oznacza to, Ĕe na tym obszarze nie bödñ moĔliwe zmiany istniejñce- go stopnia zagospodarowania [Swan- wick 2004].

Przeprowadzenie takiej anali- zy oraz porównanie jej z dynami- kñ zmian zagospodarowania przestrzennego w ostatnich latach pozwoli okreĈliè obszary problemo- we oraz stworzyè wytyczne do do- kumentów planistycznych dla kaĔ- dej z wydzielonych jednostek krajobrazowych. Koþcowym efektem tych dziaäaþ bödzie wskazanie obszarów priorytetowych dla ochrony i ksztaä- towania krajobrazu.

Piotr Krajewski

Katedra Gospodarki Przestrzennej Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocäawiu Department of Spatial Management

Wrocäaw University of Environmental and Life Sciences

Przypisy

1 W przestudiowanej dokumentacji pojawia siö najpierw nazwa Park Krajobrazowy „Dolina Odry I”, nastöpnie Odrzaþski Park Krajobrazo- wy, a w najnowszych dokumentach planistycznych Lubiñsko -Gäogowski Park Krajobrazowy.

2 Wg danych GUS – stan na 31.XII.2007 r.

Literatura

1. Bobrowicz G., Konieczny K., 2002, Odrzaþski Park Krajobrazo- wy, Fundacja Ekologiczna „Zielona Akcja”, Legnica.

2. Dunajski A., Krukowski M., 2001, ZagroĔenia Ĉrodowiska przy- rodniczego doliny Odry zwiñzane z budowñ stopnia wodnego Malczy- ce [w:] „Odra – europejski korytarz ekologiczny” (materiaäy na miödzy- narodowñ konferencjö), Wrocäaw.

3. Jankowski W., 1995, Park krajo- brazowy Dolina Odry I, Wrocäaw.

4. Kistowski M., 2003, Ocena od- pornoĈci Ĉrodowiska na degrada- cjö oraz jego zdolnoĈci do regenera- cji (opracowanie przygotowane dla TUP), Gdaþsk.

5. Liro A., 1995, Koncepcja kra- jowej sieci ekologicznej ECONET – Polska, Fundacja IUCN, Warszawa.

6. Macicka -Pawlik T., Wilczyþska W., 1998, WartoĈci przyrodnicze projektowanego parku krajobrazo- wego „Dolina Odry I”, Prace Bota- niczne, t. 74, s. 165–200.

7. Olszewska B., Päywaczyk L., ãyczko W., 2004, Warunki wodne w dolinie Odry na odcinku Brzeg Dolny – Malczyce [w:] „Przeglñd Geologiczny”, vol. 52, s. 1086–1087.

8. Opracowanie ekofizjograficzne województwa dolnoĈlñskiego, 2005, Wojewódzkie Biuro Urbanistyczne we Wrocäawiu.

9. Raszka B., Krajewski P., 2009, MoĔliwoĈci rozwoju turystyki a ochrona wartoĈci krajobrazowych na obszarze gminy ćroda ćlñska [w:]

„Problemy Ekologii Krajobrazu”, t. 25, s. 39–46.

10. Swanwick C., 2004, Topic Paper 6: Techniques and Criteria for jud- ging capacity and sensitivity, Shef- field, Countryside Agency and Scot- tish Natural Heritage.