"Histoire de l'education", No No 34, 35-36, 1987 ; 37, 38, 39-40, 1988 ; 41, 1989 : [recenzja]

(1)

(2)

2 5 6 R E C E N Z J E

i l u s t r a c y j n y , który posiada znaczny w a - lor poznawczy. Wzorem innych perio- d y k ó w zachodnich omawiany rocznik p o d a j e też całostronicowe i n f o r m a c j e 0 ukazaniu się i zawartości n a j n o w s z y c h 1 ważniejszych książek i czasopism hi- storyczno-oświatowych.

Na koniec godzi się i to podkreślić, iż prezentowany rocznik obok walorów n a u k o w y c h posiada tę osobliwość, że

jest edycją b o d a j unikalną, a więc pio- n i e r s k ą w zakresie dziejów e d u k a c j i rolniczej. W t e n również sposób wkład

badawczy i e d y c y j n y F r a n c j i na tle znacznego dorobku w t e j dziedzinie i n - n y c h k r a j ó w , w t y m także Polski, z n a j - d u j e nowy i i n t e r e s u j ą c y wyraz.

Leonard Grochowski

„HISTOIRE DE L'EDUCATION", Paris, № № : 34, m a i 1987; 35—36, septembre 1987;

37, janvier 1988; 38, mai 1988; 39—40, s e p t e m b r e 1988; 41, janvier 1989; ss. 134, 138, 146, 158, 180, 196.

Z sześciu zeszytów „Histoire de l'Education", które ukazały się między m a j e m 1987 a styczniem 1989, d w a (no- szące n u m e r y podwójne), są kolejnymi t o m a m i bibliografii historii wychowania we F r a n c j i . N u m e r 35/36 o b e j m u j ą t y - tuły opublikowane w roku 1984 (z uzu- pełnieniami za lata poprzednie), a n u - m e r 39/40 — tytuły z roku 1985. Zeszyty bibliograficzne, j a k zwykle, g r u p u j ą d a n e o w y d a w n i c t w a c h w działach: In- s t r u m e n t y pracy i b a d a ń ; Aspekty teoretyczne i ogólne; E d u k a c j a generalnie;

Dziedziny e d u k a c j i : umiejętności i wiedzy; Przyuczenie do zawodu i kształce- nie pozaszkolne; Organizacja i insty- t u c j e szkolne; Personel szkolny; Metody i techniki nauczania; Środowisko i ży- cie szkolne; Aspekty społeczne systemów e d u k a c y j n y c h . Tomy zaopatrzone są w indeksy: autorski, osób i geograficzny.

Do n u m e r u 39/40 dołączono spis z a w a r - tości „Histoire de l'Education" za pię- ciolecie 1984—1988. Pozostałe zeszyty r e - cenzowanego czasopisma z a w i e r a j ą a r - tykuły przeglądowe lub propozycje b a - dawcze, noty r e c e n z y j n e i recenzje, k r o - nikę i anonse wydawnicze. W n u m e - rze 34 opublikowano, rzadkie w t y m czasopiśmie, materiały o c h a r a k t e r z e źródłowym: M. Charle i Ch. Delange, La campagne électorale du Lucien Feb- vre au Collège de France, 1929—1932.

Lettres à Edmond Faral.

Przegląd d w u l e t n i e j p r o d u k c j i „Hi- stoire de l'Education" oraz piśmiennic-

t w a na t e m a t y historii wychowania we F r a n c j i w latach 1984 i 1985 prowadzi do wniosku, że F r a n c u z i m a j ą sporo kłopotów z określeniem pola b a d a w - czego t e j dyscypliny. Gwoli ścisłości n a - leży dodać, że kłopot t e n jest w t e j chwili znamienny dla wszystkich w i ę k - szych środowisk z a j m u j ą c y c h się b a - d a n i a m i dziejów edukacji. Próba w y - zwolenia się z r a m tworzonych przez t e m a t y dotyczące e d u k a c j i szkolnej i zwrócenia się ku tzw. społecznej hi-

storii wychowania, doprowadziła do za- cierania się granic dyscypliny.

Widać to wyraźnie przede wszystkim w tomach bibliograficznych. W r a - żenie jest t y m silniejsze, że ani l a t a objęte bibliografią, ani daty p u b l i k a c j i pozostałych n u m e r ó w czasopisma nie za- h a c z a j ą o okrągłe rocznice lub b u l w e r - s u j ą c e ogół badaczy k i e r u n k i poszuki- w a ń , a więc m a m y do czynienia z p r z e - glądem spokojnego n u r t u w y d a w n i c t w i b a d a ń . T y m b a r d z i e j dostrzegalne jest rozpraszanie się zainteresowań f r a n c u - skich historyków edukacji, którzy często zbaczają ku pograniczom dziejów e d u - k a c j i z historią etnografii, socjologii, k u l t u r y , obyczaju, medycyny etc. B r a - k u j e t e m a t ó w i p r a c syntetyzujących b a d a n e zagadnienia i u j m u j ą c y c h je z p u n k t u widzenia historii wychowania i oświaty.

Można zaufać paniom M. Sonnet i I. Havelange, a u t o r k o m tomów biblio- graficznych, że wszystkie zanotowane

(3)

RECENZJE 257

pozycje są pożyteczne dla historyków wychowania. Trudno jednak zakwalifi- kować jako prace z dziejów edukacji problemy badań nad narodzinami i roz- wojem „secteur tertiaire en France: les

•employées des PTT sous la Ш е Répu- blique" (poz. 1264, nr 35/36) albo bada- nia nad klasą pracującą Paryża w latach 1871—1914 (poz. 1263, jw.). Podobne wątpliwości budzą artykuły i referaty związane z problemami tytułów i nazwisk (np. poz. 1224, nr 39/40, na temat nazwisk męskich w Morlaix w pierw-

szej połowie XVI w.). Nie ma tam zresztą nawet wyjaśnienia, które po- winny historykom edukacji wskazać, dlaczego umieszczono pozycje spoza da- nej dyscypliny, jeśli mają one rzeczy- wiście istotne znaczenie dla jej badaczy. Tytuły tomów bibliograficznych —

poza tymi usterkami naprawdę staran- nie zrobione i bardzo pożyteczne — są przecież jednoznaczne: Bibliographie d'histoire de l'éducation française.

Z recenzowanych dwóch tomów bibliograficznych wynika, że nastąpił roz- kwit prac nad związkami spraw edu- kacyjnych z problematyką religijną, za- konów nauczających, Kościoła. Nr 39/40 przynosi sporo informacji o zespołach źródeł znajdujących się w archiwach kościelnych i zakonnych. Nie wygasa zainteresowanie francuskich historyków edukacji zagadnieniami edukacyjnymi XVIII wieku, a zwłaszcza wielkimi pro- jektami edukacyjnymi wieku Oświece- nia. Coraz silniej rozwija się nurt ba- dań nad zagadnieniami życia i śmierci, narodzin, okresu wczesnego dzieciństwa.

Omawiane są one nie tylko w kon- tekście ogólnokulturalnym i socjologicz- nym, ale przede wszystkim medycznym.

Tomy bibliograficzne pokazują też zainteresowania, i to wzajemne, oraz współpracę francuskich historyków wychowania z Anglikami, Amerykanami,

Niemcami i Włochami. Uderza to zwłasz- cza, gdy przegląda się noty omawiające wydawnictwa pokonferencyjne. Z kra- jów Europy Środkowo-Wschodniej n a j - więcej kontaktów z Francuzami utrzy- m u j ą Węgrzy. Jeśli chodzi o preferencje badań nad poszczególnymi epokami hi-

storycznymi, wydaje się, że wzrasta zainteresowanie i ilość prac poświęcanych ostatniemu półwieczu.

Rozrzut tematyczny prac uwzględ- nianych przez bibliografię i proporcje pomiędzy poszczególnymi działami prac związanych z dziejami edukacji dosyć dobrze pokazuje analiza ilościowa da- nych. W tomie za rok 1984 uwzględ- niono ogółem 1306 pozycji, a w tomie za rok 1985 — 1287 pozycji. Z tego, jeśli nie brać pod uwagę katalogów, inwen- tarzy etc. informacji generalnych, na zagadnienia teoretyczne i ogólnoeduka- cyjne przypadło, odpowiednio, 223 i 306 pozycji, na poszczególne kierunki kształ- cenia i wychowania oraz na problema- tykę edukacji pozaszkolnej — 230 i 216 pozycji, na sprawy instytucji szkolnych, organizacyjne, nauczycielskie, metody- ki — 464 i 404 pozycje, a na zagadnienia społecznych uwarunkowań oświaty i śro- dowisko społeczne szkół — 227 i 190 pozycji.

Okazuje się, że zespół współpracow- ników „Histoire de l'Education" jest świadomy negatywnych skutków rozpra- szania wysiłków i zainteresowań badaczy i od dawna przygotowuje propozycje badawcze stanowiące pewną prze- ciwwagę dla zbyt rozmywających dys- cyplinę historii wychowania zaintereso- wań „pogranicznych". Następuje jakby ponowne położenie większego nacisku uwagi na luki i możliwości badawcze tkwiące w najbardziej tradycyjnym te- renie badawczym — w szkolnictwie.

Oczywiście w nieco odmienny niż po- przednio sposób już wcześniej zwracano uwagę np. na sprawy podręczników szkolnych. W numerze 34 A. Chopin dokończył już wcześniej (w nr 29) omawiane zagadnienie sytuacji p r a w n e j

i dystrybucji podręczników szkolnych.

Numer 37 prezentuje wprawdzie ar- tykuły przeglądowe o dosyć dużym roz- rzucie tematycznym: historia orientacji zawodowej — F. Danvers, oświata do- rosłych — C. Lelièvre, historia ciała ludzkiego w wychowaniu — Y. Ripa, ale już numery 38 i 41 przynoszą b a r - dzo zwarty blok ciekawych propozycji.

Kierują zainteresowania czytelników 17 — Rozprawy z dziejów oświaty, XXXIII/90

(4)

258 ^RECENZJE

i badaczy ku historii dyscyplin i przed- miotów nauczania.

Blok tematyczny historii przedmio- tów nauczania został zaanonsowany przez P. Gaspard w numerze 38 recen- zowanego czasopisma. Zasygnalizował cykl rozpraw będących rezultatami za- awansowanych już prac w Service d'Hi- stoire de l'Education Instytutu Narodo- wego Badań Pedagogicznych, który jest wydawcą „Histoire de l'Education".

Przypomina, że czasopismo od dziesiąt- ków lat przygotowuje bazę do badań dziejów przedmiotów nauczania i t r a k t u - je t e n kierunek jako bardzo ważny dla wszystkich nauczycieli. P. Gaspard pro- ponuje, aby ujmować historię przedmio- tów nauczania nie jako „odbicie, nośnik lub uproszczony obraz" idei i wiedzy f u n k c j o n u j ą c y c h w ogóle w społeczeń- stwie, lecz jako integralną całość bę- dącą autonomicznym wytworem szko- ły — środowiska specyficznego, złożo- nego, w którym kompleksowo współ- działają różnorodne czynniki (s. 5). P r z y - czyni się to do podniesienia znaczenia historii wychowania jako „najlepszej z propedeutyk pedagogicznych", która może dawać odpowiedzi na wiele pytań w zakresie praktyki szkolnej i która bardzo rozszerza horyzonty nauczycielskie.

W numerze 38 J. Hébrard prezen- t u j e rozprawę o przekształcaniu się wiedzy elementarnej w przedmioty szkolne, od czasów renesansu. Pokazuje prze- kształcanie nauczania umiejętności p i - sania — konieczności zawodowej urzęd- ników i kupców — w przedmiot nauki szkolnej. Omawia związek katechizacji z alfabetyzacją społeczeństw e u r o p e j - skich. W t y m samym numerze A. Che- vrel z a j m u j e się dziejami dyscyplin szkolnych jako polem badawczym: omawia stan b a d a ń i literatury przedmiotu (we Francji), zakres pojęcia, jego związ- ki z gałęziami wiedzy, którym odpo- w i a d a j ą poszczególne przedmioty szkolne, zależność praktyczną i teoretyczną od wiedzy pedagogicznej. W ostatnim zaś numerze „Histoire de l'Education"

В. Beihoste omawia główne cechy przed- miotów ścisłych w programach szkół średnich w e F r a n c j i od końca wieku XVIII do wybuchu pierwszej wojny światowej. Nauczycielom matematyki w szkołach wyższych poświęcona jest roz- p r a w a H. Gispert. Omawia ona sytuację nauczania i k a d r y profesorów m a t e m a - tyki w szkolnictwie wyższym w okresie I860—1900, to jest w latach dramatycz- nego skoku w rozwoju uniwersytetów

Kalina Bartnicka