Walka idej. Gwiazda wschodu. Poema dramatyczne słowiano-polskie

« S S

W f i L K f l IDE-J

CWIAZDA WSCHODU

p o e m a

D R f l M m r t z N t

-

T egoż A u to ra jednocześnie wyszły w d ru k u :

POEMA*** — PROLOG,

jak o stanow iące łącznie z niniejszym utw orem całość pełni Id e i..,.

a także

NA ZIEMI i PERŁY,

dwa p o em aty boleści.

L U M I R

WALKA IDE-J

(MAZDA

w s c m o d u

POEM A DR AM ATYCZN E 5 Ł 0 W IA N 0 -E 0 L S K IE ' . ' .1 ' ' ' / f ) /

KRAKOW, PETERSBURG

T R D Ś Ć : R R 0 L 0 5 - Z A K L Ę C I C W I L I ; O B R A Z 1 - KO­

L Ę D Y, II - L U M I R I 5 L R W I N A , UJ — W B A J U Z l t Z J L J I , IU - NA Z A M K U M Ś C I W O J A , U - T U R Z Y C C - L t T N I C C , Ul - P OD D R A N I B O R C M ; C F I L O Q N I 0 5 R C L N A W IOOO L A T , W N l f D A L C K I D J P R Z Y S Z Ł O Ś C I . , . . D ZI WO ,

Q. GEBETHNER I 5 E 0ŁK A

■

3 00

W K ra ko w ie , c z c io n k a m i,d r u k a r n i Z w ią z k o w e j,

B o r u s z k o w o.e.

„ Spodziewam się życzliwego dla Ciebie sądu k r y ty k i. . . . P iękny twój utw ór i poczciwy twój z a m ia r.... N ajserdeczniej Ci dziękuję za tyle dla mnie chlubną dedykacyę ; — proszę też Boga, żeby Ci stale pom agał w dalszym z a w o d z ie ....“

W . W róblewski (K oronowiczJ.

W a r s z a w a .

„ , . . . Myśl zobrazowania w alki pogaństw a z naciskającym je chrześcjaństwem, a raczej germanizmem, niosącym mu p ęta niewoli, je s t niezmiernie w zniosła, zdolna naw et stw orzyć epopeję naro d o w ą..'..“

./. K . G-regórowicz.

D r e z n o .

„ . . . .Id e e słowiańskie tu, n a Zachodzie nie są zrozumiane — i są przeciwko nim uprzedzenia nieprzełam ane.... Z sym patyą dla A utora i zajęciem czytałem rękopism . — W ątpię jed n ak , ażeby w t e j c h w i l i „W alka 1(1 e j“ znalazła uznanie i dlatego nie ży­

czyłbym d z i ś j ą w y d aw ać— J a mówię z serca życzliwego, co czuję, ale — mylić się m o g ę ....“

J. I. K raszew ski.

Pow yższe w y jątk i drobne z listów, jak o w e chronię, pełen

czci dla ich A utorów , starych, zacnych Przyjaciół moich — dziś

z tam tego ju ż ś w ia ta ! ... chociaż ośmielały młodzieńczą naówczas n iew iarę w poetyckie siły własne, kierując się je d n a k pow yższą szacowną radą J . I. K raszew skiego, ogłoszenie drukiem niniejszego, poemą w strzym ałem do czasu, aż będę pew nym spraw iedliw ej, bez

„uprzedzeń“ .. .j; oceny przew odniej je g o idei, gorąco w ierząc w du­

cha przeczuciach, że chwila jaśniejsza, odpowiedna, nastąpi,, na wiele, la t naprzód — przew idując j ą —

Dzień dzisiejszy — przeddzień i n n y c h przyszłości dni — przeczucia ziścił.

Zresztą — w ielki ju ż czas !

Biorę więc ręk o p ism , długo łącznie z innemi spoczyw a­

ją c y w c i s z y mojej te k i lite ra c k ie j.... w iele w nim uzupeł­

niam . . . . i oto w tej księdze — w Im ię Boże! — puszczam w św ia t. . . . z myślą o pięknie, dobru i praw dzie na świecie.

A utor.

W ielka - Ćzerniówka.

1900.

D O A U T O R A

„SŁOWA D ZIEJÓ W P O L SK Ę *)

Panie !

to staję przed W am i z now ą p ieśn ią na ustach.

Tw órco „Poetyczności E poki P ia stó w “ , P atry arch o k ry ty k i P iśm iennictw a ojczystego ! Ciebie, Panie, w zyw am na pierw szego słuchacza i p ierw ­ szego Sędziego tej pieśni mojej, bo godnie poznasz jej ducha T y, co duchem w ieszczym ta k głęboko przeniknąć umiesz poetę, że żadne sk ry te uczucie, żadna m yśl alle- goryczna przed T obą utaić się nie zdoła — że duch jego w pieśni swej zaklęty, całą siłą Sobowtóra w izyi

staje przed T o b ą ! ...

Pod trzy m y w ałeś m ię, P an ie, d o tąd ojcowsko, bym się nie zachw iał, bym w y trw a ł n a pięknej, ale co k ro k

*) Ś. p. W aleryan W róblew ski, zasłużony w piśmiennictwie

ojczystem pod pseudonimem W . Koronowicza, właściwie, Korwi-

nowicza — od herbu „K orw in“ .

kolcam i krw aw iących cierni boleśnie rażącej drodze pol­

skiego p ieśn iarza.... w ostatniej zaś, nadesłanej mi, sza­

cownej swej k ry ty c e na pieśni m oje*) — odgadłeś tajnię ich n atchnienia.... i w sk azałeś nóty w ła ś c iw e .... O, nie om yliłeś się, P a n ie ! — ą ten siew Tw ój szlachetny, słow a z serca, j a k g w iazdy św iecące n a w yżynach nie­

biańskiego celu .... p a d łszy na rolę przygotow aną ju ż duszy pieśniarza, zaw y ro k o w ały o przyszłości jeg o p ie ­ ś n i.... Od pierw szego d n ia mojego w ystąp ien ia z lutnią skrom ną, cichą, w rę k u .... opieka m ię Tw oja, P an ie, nie opuszczała. N ie w idząc, nie m ając szczęścia naw et z n a ć o s o b i ś c i e C ie b ie .... ja sn eg o ducha T w ojego zawsze przy sobie czułem , pom ny słów ciepłych w k r y ­ tykach i listach, rad , przestróg i cudnej, cudnej n a d z ie i!...

„Z a w szystko płacić trz e b a “... Z a to zacne serce Twoje, P anie, w dzięczen i do g łęb i wzruszon, p łacę tą moją pieśnią n o w ą .... Nie wiem tylko, czy d ar g o d n y ? — ale lepszej w tej chw ili nie mam, a dłu g cięży .... O d­

daj ęć, co mam najdroższego. P rzyjm i słuchaj :

P oeta czystego se rc a .... w ięc m iło ści.... w ięc żalu i głębokiej, głębokiej boleści.... i d e ę m o j ą , r w ą c ą s i ę z t a j n i k ó w d u c h a , o t o u b i e r a m w s z a t y s p r z e d l a t b l i z k o t y s i ą c a . . . . i z t a k o w e j

„ s w o b o d y p o e t y c k i e j “ j u ż w t e r n m i e j s c u j a w n i e s p o w i a d a m s i ę * * ) : ja k k o lw ie k bowiem pierwsze je j b ły sk i w owej pomroce dziejów blizko

*) W spom niana k ry ty k a , nadesłana mi przy listownem upoważnieniu od A u to ra umieszczenia je j w jak iem się podoba czasopiśmie, w dniu w yjścia niniejszego dzieła, zostanie w ysłaną do „Czasu“ i „K raju“ — łącznie z objaśnieniem p o w o d u nie- ogłoszenia je j dotąd w żadnem —

**) Czynię nacisk na pow yższe słow a, zw racając na nie

s z c z e g ó l n ą uw agę Szanownych Czytelników.

przedtysiącletniej się rodzą, w szakże ja w ią się tam one, ja k o niew yraźne jeszcze ducha m gław ice, dalekie od pełni, świecącej ja s n ą sam ow iedzą w a l k i i d e j w dzi- siejszem tych słów wykończonem ju ż pojęciu; że je d n a k służą mi tu i p e w n e p r a w a h i s t o r y c z n e , niech mi w tern będzie wolno zdać się na prześliczny poem at czeski z IX -go w ieku, — a w nim n a „potęgę pieśni słó w “ Z a b o ja .... n a S ław oja oko ogniem się p a lą c e ..., dalej na tre n y boleści wieszczego p o la n in a , tw órcy

„Pieśni o P ó łk u Ig o ra “ z X II-g o w ieku, g d y w y rzek a na kłótnie, niezgody i nienaw iście, a stąd nieszczęścia i klęski porw anej n a części ojczyzny.... i t. p., w reszcie na ideę w ielkiego polskiego k ró la B olesław a Chrobrego, przekazaną w spadku od niem niej w ielkiego Św ięto­

p e łk a Morawów.

Nie je d y n a to w szakże w tej pieśni mojej, p oe­

macie słow iano-polskim , gw iazd a przew odnia. P onad nią, nad polem krw aw em zbójeckiej w alk i ra s .... in n a jeszcze prom ienieje w yższa, szczytniejsza g w iazd a! — T am ta narodow a, ojczysta, plem ienna, ta całej ludzkości p ło n ie ....

zaś w walce ras odbija się w je j płom ieniach nie­

ogarniona,, tajem nicza w a lk a dw u św iatem rządzących Idej-potęg, M iłości.... i N ien aw iści.... P ra w d y św ietlanej, sp raw ied liw ej.... i czarnej K rzy w d y p rz e k le ń stw a !...

i oto pierw sza z tych potęg, (k tó rą, ja k uczą dzieje ducha rozwoju, k ażd y słow ianin ju ż w epoce barbarzyń- ' skiej od niem ów lęctw a w sk arm iał w sobie z m lekiem m atki swojej ta k w zniośle, że o duchu w iary pogań­

skich Słow ian śm iało rzecby można z m ędrcem : „chry-

styanizm to p rzed ch ry stu so w y !“...), je s t w łaśnie oną

drugą w yższą, szczytniejszą tej mojej pieśni gw iazdą

prze,wodnią.

10 —

P a n ie ! — T am w duchach D ziw a a W ili.... Lu- m ira i Sław iny a W y szaty .... B ogum iła a H o n o riu sa ....

L utosław a a '1’eu to n b u rg a.... W ład y b o ja a M ieczy sław a....

Czestm ira a W o lid a ra .... w reszcie S w ęto b o ra.... i samego naw et M ściwoja I i-g o .... śm ię sądzić, rozjaśnienie ju - trzennycli w izyj śnień po ety .... i gdy król C hrobry n ie ­ biańskim mieczem an io ła pierw szą z tych gw iazd chwilowo uwieńcza, aż potem zapadnie ona n a d łu g ie w ieki w okropną zatracenia p rz ep aść.... H ym n Słow ian w epi­

logu, pod cudną w ieszczbą stugębnej D ziw a trąb y , roz- aniela się ju ż jasn em przeczuciem zw ycięztw a o b u !...

C ałość tej pieśni, tego poema, osnuta n a tle odle­

głej przeszłości słow iańskiej, na tle ta k jeszcze niedo­

k ład n ie zbadanych dziejów, w y m a g a ła wiele pracy, w iele trudu. K roniki, d zieła uczonych badaczy starożytności, surow y m a tery ał onej epoki, z a k lę ty w piersi lu d u ....

w szystko to było konieczne, ażeby duchem przenieść się w te czasy pomroczne daw no zam arłych wieków , w cielić się w nie, żyć w nich, b y j e godnie w y śp ie w a ć !... a że pod tym w zględem zrobiłem w szystko możliwe, niedo­

statki, jakow e-by się, pomimo to, w tej pieśni znalazły, niech mi będ ą wybaczone. — Jak k o lw iek zaś oddzielne w odsyłaczach przypiski, uogólniające m itolog)ę, prze­

sądy, w yrażenia języ k o w e i t. p., rów nież objaśnienia tam że niektórych m iejsc tek stu b y ły nieodzowne, -— rze­

czy mniej znane z w iary i obyczajów ówczesnej św iata słow iańskiego cyw ilizacyi, w dziw nie ścisłej żyjącego spójni z p rz y ro d ą , z je g o religji, dziejów, urządzeń w e­

w nętrznych, i t. p. starałem się przy stęp n ie w yjaśnić w sa ­ mym tekście; przyczem dochow ane u ry w k i pieśni w sp ó ł­

czesnych i niektórych osobliwości języ k o w y ch pisałem

w cudzysłow ach i kursyw o; co zaś do osób, w ziętych

dowolnie, prócz ty lk o koniecznych postaci ściśle h is to ­ rycznych, nie czułem potrzeby krępow ania w tym w zg lę­

dzie fantazyi poetyckiej — w im ię idei.

Ale, g d y się w spom niało o dziejach, konieczne tu jeszcze pew ne zastrzeżenie: Z ajścia m iędzy m arg rab ią

T eodorykiem i księciem O bodrytów M ściwojem Il-g im a stąd zbrojne pow stanie Słow ian, m iały m iejsce nieco wcześniej od zwycięzkiego pochodu króla Chrobrego, k tó ry zakreśla granice ówczesnej S łow iańszczyzny lę- chickiej, bijąc od Zachodu słu p y żelazne w E lbie i Sali w r. 10 1 3 .... W szakże i ta „sw oboda p o e ty c k a “ w ł ą ­ czeniu niektórych historycznych nieco rozdzielonych w cza­

sie faktów, a naw et w przekształceniu, w praw dzie do pew nego tylko stopnia, i ducha, że ta k powiem, histo- ryozofji sam ych dziejów, np. w stosunku do C hrobrego....

z e w z g l ę d u n a z a d a n i e p i e ś n i . . . . m usi mi być

uwzględnioną. ■

K a rty dalszej historyi z n a n e 1). N ie u p ły n ęło od zw ycięztw i dw ustu lat, a smocze niezgody, w zajem ne żarcia się braci i ich duszne skażenie w trą c iły chw ilo­

w ych zwycięzców — nieszczęsne plem iona S łow ian znad E lb y i O dry — „paszczęką m iecza“ chytrego zbójey- T e u to n a .... w otchłań grobów i, k to wie, może w iecznego z a tra c en ia !... jeśli wolnego życia gdzieniegdzie dziś je s z ­ cze tam bytującym niedobitkom słow iańskim nie u ratu je w w a l c e i d e j . . . . zwycięztw o I d e i N i e b i a ń s k i e j ...

w przyszłem urządzeniu św iata c h r z e ś c j a ń s k i e j cywi- lizacyi.

W a l k a I d e j . . . .

Zapow iedziałem j ą b y ł — ju ż daw niej, d a w n ie j....

Nie zrozumiano m ię .... ale W yście, P an ie, m ię zrozu­

mieli! — Komuż w ięc najpierw , je ś li n ie T obie, szla-

— 12 —

chętny mój Ojcze d u ch o w y ! — ja k o dow ód uczuć go­

rącej w dzięczności i czci g łę b o k ie j....

a następnie, 1

stosując legendę serdeczną kronikarza J . D łu­

gosza, zapisaną w Jeg o D z i e j a c h P o l s k i , o trzech rodnych a m iłujących się braciach,

„Lechu (Polaku), Czechu i R u sie“...! od k tó ­

rych trzy bratnie narody początek swój w iodą:

„POLAKOM, CZECHOM, RUSOM",

LITWINOM BRATNIM, MORAWOM, SERBOM, BUŁGAROM,

CZARNOGÓRCOM, BOŚNIAKOM, SŁOWAKOM, CHORWATOM, SLAWONOM,

KROATOM, U ARMATOM, ŁUŻYCZANOM,

NIESZCZĘSNYM NIEDOBITKOM PLEMION SŁOWIAŃSKICH

NAD ELBĄ, ODRĄ,

NA POMORZU LĘCHICKIEM — AŻ DO ALP

i

W S Z Y S T K I M B R A C I O M

SŁOW IANOM

CALEM SERCEM MIŁUJĄCEM

T O PO E M A S Ł O W IA N O -P O L S K IE

‘ WINIENEM POŚWIĘCIĆ? ...

— „II y aura d e s f r ś r e s l i b r e s “....

— Mais ee n ’est pas de la vengeänce! murmura Mac Farlan, do n t 1’attention se suspendait aux calmes peintures de cette heu- ręusę utopie.

„C’est la veugeance, repondit F ergus, dont le regard s ’ani- ma davantage, moins le bandeau que la colere a coutume de m ettre sur ses y e u x ..,.

— II nous faudra dśbloyer le sol avant de poser, triom- pha.nts, la pierre augulaire des fondations no u v elles— “

F , T

: „Les M ystefes de L o n d re s“'.

„Rozdzieliło się serce ich — teraz poginą. — — Euge E uge! teraz je p o żerajm y ! — — Niezgoda przyw iedzie na was niewolę. — — I będziecie k u pośm iechu i urąganiu nieprzyjacio­

łom swoim. — — I w łożą jarzm o żelazne na Szyje w asze przeto, iie śc ie nie służyli Panu Bogu s w e m u . T a k w as złupią i w ta ­ k ą was sromotę poda B ó g !... — .— S pętają pany i popędzą, ja k o owce, w cudze strony. — — W dym a w perzynę pójdzie chwała wasza i w szystkie dostatki i m ajętności w a s z e . 0, ja k o ś owdo­

w iało ludne i pełne k ró le stw o ! Płacząc w nocy płaczesz i łzy tw oje n a jagodach tw o ic h . W szyscy to b ą pogardzili, stali się nie­

przyjaciółmi tw ym i. — — Słudzy nasi panują nad nami. — — Gdzież pójdziem ? — — K to na śmierć, — kto na m ie c z ,--- k to w niewolę. — — P o s e l s t w o d o w a s m a m o d P a n a B o g a i mam to poruczenie, abym wam złości wasze ukazow ał i pom stę na nie. — — Z jakiem iż pogróżkam i posłał mię dp was P a n ! Do ubłagania gniew u. Pańskiego w szystko serce i myśli obróćcie! — — Ożywi w as i po dwóch dniach i trzeciego dnia wzbudzi w as!“ —

P

S

: „ W zyw a n ie do p o k u ty obywateli K o ­ ro n y P olskiej i W , K s . Litew skiego. — K ra­

ków 1610.“

„Tam, gdzie się świeci złota g w i a z d a w s c h o d u , Tam ojców naszych i naszych nadziei,

P r z e s z ł o ś c i naszej, p r z y s z ł o ś c i k ra in a : Skłoń głowę, ojców tam m ieszkają cienie, W tam tej to stronie dziadów naszych kości Śpią, noga; obcych w deptane do ziem i“.

J. I . K

.

„T ak ty, grób, porośniesz. n o w e m ż y c i e m ; płyńcie łzy, policzą was kiedyś i zapłacą“.

S. " G

.

„Czuję— T am wszędzie gw iazdy, wszędzie k w ia ty ! — Św iat ju ż z wolnością w wieczne pobrań sw aty:

N ad A lp wierzchołkiem i nad T atrów szczytem Jednym się niebo rozprom ienia św item ! Tam ludów zlanych jedno błyszczy morze, A nad niem świeci S ł o w i a n s ł o w o B o ż e ! . . . “

Z. K

.

O S O B Y .

MŚCIWOJ Il-gi, książę Obodrytów, inaczej Bodryców, B arogów , jednego z licznych przed w ieki (w dzis. M eklenburgu i Hol- szynji) plem ion Słow ian Połabskich, albo W elikich, W iel­

kich, szczepu lęchiekiego *).

M IECZYSŁAW , także knęż, książę Obodrytów.

MIL A D A , księżniczka, siostra Mściwoja Ii-go.

BOHDANA, -i

CICHOMIŁA, > służebne i wiernice Milady.

S A LW ID A , )

BOLESŁAW CHBOBBY, k ró l P olski i król Słow iański, podług tytułu, nadanego mu przez cesarza O ttona III-go.

BOGUMIŁ KOBAB, lęch, szlachcic, m ożnowładca polski, przeby­

w ający od niejakiego czasu w k raju Obodrytów.

S ŁA W IN A , jeg o córka, dziewica.

CW IETY CA, MABYA, SWĘTOBÓB,

bios, samego Je ssy św iatłości, czyli Belboga, — i Swarożica- Sw antew ita lub Św iatow ida, jeg o syna, w k raju Obodrytów.

*) Księstwo to zawierało się w g ran icach : m iędzy rzekam i W arnaw ą, Traw ą i Jed ln ą a m orzem , właściwie, Lęchickiem (dzis. N iem ieckiem ), z głównym grodem W eligärdem , W eligradem (dzis. M eklenburgiem ), i in n e m i; liczyło nadto w swym związku federacyjnym b ratn ie plem iona Wągrów, Połąbianów albo P oła- bów i Warnów, inaczej W ranów , — z grodam i Starogrodem , Raciborzem , W rano- wem i innem i, w granicach dookoła jeziora Moryckiego aź do rzek i Łaby (dzis.

Elby) i po niej w dół do posiadłości Pan ó w z zaboru iia Słowianach w 560 r. po Chr. .— i tą granicą do m orza n a zachód od wyspy Im b ry (dzis. Fehm ern), nale­

żącej do Wągrów.

Bodryci, trw ając wciąż w walkach b ratn ich z pogranicznym silnym zwią­

zkiem »Lutyckiego ludu«, inaczej W eletów lub W ilków, z tegoż plem ienia Sło­

w ian Połabskich, zarówno ja k i ostatni," zapam iętale walczyli o niepodległość z podbój czerni najazdy od Zachodu — Saksonów, Panów , Franków , etc. i wogóle Skandynaw ji piratów, N orm anów rozbójniczych, czyli Teutonów, zwanych N iem ­ cami (od wyrazu n i e m y ) , nieum iejącym i mówić — po słowiańśku.

| przyjaciółki, wiernice Sławiny.

W ielki k ap łan Sw aroga, najw yższego P raboha nie-

2

— 18 —

DADZIBOG, kap łan Ziezilji, cudnej i niepokalanej bogini miłości.

LUM IR z ŻELAZNYCH GÓR, gęślarz, wieszcz.

W Y S Z A T A , w różka ludow a, czarownica, wiedźma.

W ŁA D Y B Ó J z LUTYCH SOKOŁÓW, żupan, wojewoda.

LU TO SŁA W od ŁA B Y G RA N ICZN EJ, żupan. chorąży.

U P R A W D A od K A M IEN N E J G ÓRL, j łęcky, źupanowie, k asztelani,

CZESTM IR znad S A L I CHŁODNEJ, / starcy, wchodzący do B ady

(w chrześcijaństwie M AREK), J książęcej.

CICHO SŁ A W od T R A W N Y M IŁEJ, | Starostowie, rządcy

STRA C H O TA znad E L S T E R Y C ZA R N E J, > grodów, w ładykow ie

SAMORAD z BODREGO W O B L A , ) zieoiacy- . GRZM ISŁAW z KRUKÓW CZARNYCH, v kmlecle> T o ln l zlem ia-

STOGNIEW Z BŁÓT W ILCZYCH, > n ie, — z nich dwaj pier-

MIŁOSZ od C IC H E J W A R N A W Y , I vel w aile wieku- C IIW ALIBÓG z MOCNYCH ROZTOKÓW, Żupan, włodarz, n a j­

w yższy sędzia wiecu.

12-stu SĘDZIÓW innych, żupanów.

RADOGOST z nad ODRY Z ŁO T A W E J, kupiec z Bukow a (dzis.

Lubeki).

W O LID A R od C Z A R N E J WODY, by ły km ieć z Mgieł, kupiec z Ilam bohu, inaczej B ogboru (dzis. H am burga): w chrześcjań- stwie ROCH.

RAD ZYŃ , strażnik księcia Mściwoja Ii-go.

ZIEMI OM Y SŁ, pasterz wiejski.

W O JM IRA , W IE Ń C Z Y SŁA W A , M ILICA,

DOBROGNIEW A, MIŁOGOSTA, DOBROCHNA,

HOŃORIUS von L IP P E , P oseł od T eodoryka, M argrabi w schod­

niego.

F R IT Z von TEUTONBURG, Szpieg niemiecki.

CHÓR D ZIEW IC SŁOŃCA, pośw ięconych Św iatow idow i.

C H Ó R Y : K oła, Stada, Masek, K olędników , Chrześcjan, R ycerzy, Dziewic, Młodzieńców, W ieśniaków , Słowian i ogólne.

K siążęta, kapłani, ofiarnicy, żupanowie, sędziowie, drużyna k sią ­ żęca i radni, witezie czyli rycerze, lechy, kmiecie, goście, słudzy i domownicy, niew iasty, dziewice, młodzieńcy, dzieci, lud, mnichowie

chrześcjańscy.

PO SE L ST W A : P olskie i Teutońskie.

Słowianki, żeny w ładyków i kmieciów.

-

19

W O JSK A : O bodryckie, P olskie i Teutońskie.

M ISTRZ CEREM ONJI w Epilogu.

PRZED STA W ICIELE w szystkich obecnie żyjących narodów Sło­

w iańskich.

Procesye i Chór Słowian.

DZIWO, genjusz w ładający żywiołami, przyjazny ludziom, wieszczy,' odwodzący od złego.

WILA, cudnej piękności boginka - dziew ica, zła i niełitościwa, wieszczka czarownic.

R z e c z d z i e j e s i ę w dawnem księstw ie Obodryckiem, la t temu około 900.

E p i l o g — w niedalekiej p rzy szło ści. . . . w jednym z k ra ­ jów dzisiejszej Słow iańszczyzny.'

W I D Z I A D Ł A :

BIAŁY DUCH - ANIOŁ.

DUCHY LU M IR A i SŁ A W IN Y

DUCH W Y SZA T Y w Epilogu.

» K : 5 -:

ZAKLĘCI E WILI.

PROLOG.

Słowiańszczyzna. Malowniczy k rajo b raz: góry, lasy, wody, w oddaleniu morze. Cisza, przeryw ana szmerem w odospadu. Św ita.

Na wschodzie złota ju trzen k a się p a li; od strony zachodu u k a­

zują się tucze ciemne. Błyskaw ice dalekie i głuche grzm oty. Budzi f : '. się ptactwo, świegocze, górskie kozy, jelenie skaczą w eso ło ; z za­

chodu lecą sępy i orły czarne i pędzą żarłoczne lisy i w ilk i....

W alka pow ietrzna i ziemna. Słychać k rakanie wron, kruków , ję k puhaczy i w ilków wycie.

DZIWO, genjusz skrzydlaty, stoi na jednym ze szczytów gór; szaty jeg o śnieżne, powiewne, wieniec z dębow ych liści i blu­

szczu ozdabia czoło; w praw ej ręce ma trąb ę „stugębną“, lewę y z gałązką cierniową wzniósł ponad krajem . Ju trzen k a cudnie się

pali. Długie milczenie.

Tam — ciemność nocy, tu — św iatłość; w ięc w a lk a : Toczy bój złego i dobrego w ieczność....

Stąd życie tw orów w alk ą namaszczone,

Światłość i ciemność — m ają w nich o d bicie....

Gdzie św iat zw ierzęcy — bój o k arm się toczy;

Gdzie św iat duchow y — w alk a o id e e ....

I tak — bez końca! — P ierw szy dzień tw orzenia W ypłynął z wiecznej w alki dw ojga; Idej

DZIWO

W nieskończoności!... I na biednej ziemi

Niebem lub piekłem płonące istoty

W alczą o ciało, j a k dzikie zwierzęta,

W alczą o myśli, ja k Bóg i L ucyfer!...

Sam On — Bóg-Człow iek — co M i ł o ś ć n akazał, W tej w alce wiecznej — żertw ą O d k u p ien ia....

A w ieki p ły n ą! — E g ip t i H ellada, Ju d ea, Koma, Z a c h ó d .... P ły n ą w iek i — I coraz jaśn iej staje się na ziem i....

P ły n ą i — g in ą .... J a sław ę otrąbiam

W nieskończoności — zw ycięztw św iatła P r a w d y ! (D um a),

J a k dm ie w iatr! — G rom adą p ły n ie tucz złow roga.

T u — gw iazda ju trz e n n a ta k cudnie się pali, Tam — sm oki piorunne, grom y, łyskaw ice.

O, biedna! o, biedna podniebna ty ziemio! — K lę sk ile za tobą, nad tobą, przed to b ą !...

O, biedna ty ziemio, S łow iańska ziem ico ! T a k piękna, serdeczna, i duża, i ludna, A w doli okrutnej w ijąca się z b o lu ....

P otw orny g w a łt w rogów n ad tobą się pastw i, S zał uczuć w ezbranych poryw a tw e serce, To — grozą boleści moc daje tytanów ,

To gadzin skłębieniem p o pycha cię w p rz e p a ść ! O, poznaj raz praw dę m iłości niebieskiej,

M iłośnej jedności w olnych pobratym ów , A w rogim Teutonom , gw ałcącym C h ry stu sa ....

M iłością ehrześcjańslca ty k a rą zo stan iesz....

I przyszłość przed tobą zaśw ieci ta k cudna, Ze zaćmisz św iat stary — tę Komę k rw io ż e rc zą ....

I Zachód Judaszów , szerzący krzyż m ieczem !!...

Miłości krzyż niosąc, ty m iędzy narody

Zostaniesz zakładem — P r a w d y o d r o d z e n i a . (W p a d a w zadum ą).

Chwila milczenia. Zza gór słychać coraz bliżej śpiew W IL I, któ ra w połowie śpiewu, w św ietle błyskaw ic i huku dalekich gro­

mów, ukazuje się w pow ietrzu, -w postaci cudnej dziewicy, łow ią­

cej pierwsze obłoczki, zw iastuny burzy. .

— 23 —

W IL A (śpiew a z a g ó ra m i): . J a k m otyl z kw iatam i,

J a k żądłem gad, J a k igram z chm urkam i —

Z d ra d !...

T a k baw ię się, baw ię, Aż, śmiejąc, się, d ław ię —

Kto mi w p a d ł!...

(W la tu je na scenę).

Dla czego m ię w in ią? — 0 , ja m nie zła!

W szak często zbaw czynią J a ....

Czy w innam , — dokoła G dy mi ta k w esoła

K rw aw a łz a ? ...

W przelocie, uganiając się za chmurkami, przegląda się w zwierciadle w ód; póczem spuszcza się i lekko usiada na odła­

mie skały, zalewając się dźwięcznym śmiechem i tajemniczo w y­

ciągając rączkę k u w odospadow i:

Cha-cha! cha-cha!

Cha-cha! cha-cha!

T y się nie taj, srebrny pyle, R ozbryzgany w skier m irjady!

T y się nie taj, zw ierciadlana W odo czysta w m głach padołu!

I wy, szczyty gór dziew iczych!

I ty, w dzięcznych śnień ju trz e n k o !...

Cha-cha! cha-cha!

Cha-cha! cha-cha!

Jam słyszała, ja k o Dziwo,

S tary genjusz z trąb ą chw ały,

Co najw yższej Opatrzności

T ajń w yroków przepow iada, —

—

24

W ieszczem swem z a k lin ał słowem P lem ię głupców , b y j e zbaw ić....

(Śpiew a):

G dyśm y w nocnej m gle tańczyły Mad cienistych w ód jeziorem , — Sercem n a nienaw iść chorem Boje w ody k rw ią z m ą c iły ....

Boje b ra tn ie !... B iada, biada!

Z aszum iały św ięte d rz e w a ....

(U ryw a śpiew i mówi ze złością):

Och! m ię zazdrość dusi b la d a : O n .... ode mnie cudniej śp ie w a ....

On — wieszcz ziem ski!... S łyszę dźw ięki, By anioła żalu ję k i....

(Zam yśla się na chwilę; nagle

śm iejąc się):

Cha-cha! cha-cha!

Cha-cha! cha-cha!

S tary, przypnę tobie ro g i....

Jak żeś śm ieszny w w ierze swojej! - Popsuję ci, śm iać się będę,

Ach, zalew ać się od śm iechu!...

Ja k o w gadów kłęb o w isk u , T am n ienaw iść,. zawiść, z d ra d a ....

J a — rozżegę je w ich sercach!

Aż uczucia pieklorodne, T e szatańskie, te przeklęte,

Z w łasnych ogniów w zniecą pożar!...

Cha-cha! cha-cha! —- J a k to w abne;

Pieśniarzow i dopiec, dopiec — Choć w ten sposób ju d a sz o w y ....

Niechaj potem sobie śpiew a!...

Cha-cha! cha-cha! -— J a k to śmieszne:

S płatać genjuszow i z d ra d ę ....

Dziw ro g a ty .... Cha-cha! cha-cha!

D ziw rogaty, Dziwo biedne!

— 25 — DZIWO T y tu, dzika, tu — zło śliw a?

Czemu w szędy, o — zdradziecka!,, , Bzucasz zasiew k lęsk nieszczęścia ?!

W I l . A

K łam iesz. Czyż nie czynię dobrze? — I n a dobre stać m ię c h ę c i....

DZIWO P raw d a; ale bardzo rzadko.

W I I . A

Bo niew arto ludzi w sp ierać....

A złość w szelka — ach! upaja.

' DZIWO Jestże złydzicń n ad T eutona?!

W I l . A

Tem u piekło ju ż otworem B ram y trz y m a .... D ręczę innych Dla p o p ra w y ....

DZIWO

B rzydkaś, brzydka!

Tam się mieszasz, gdzie nieszczęśni Z a ślep ień cy ....

WI l . A

C o? N ieszczęśni? — Cha-cha! cha-cha! Stado głupie

N ienaw istnych m iędzy sobą Sam ożerów !... k ę d y syczą:

Chciwość, zdrada, zem sta, zawiść.

DZIWO A w ięc zawód, zaw ód spotka Dziś jutrzenne dla nich śnienia N iebolotne?

W IL A

P rzypnę ro g i...

— 26 — DZIW O O, z ło ś liw a !,

W IL A Cha-cha! cha-cha!

(Po Jcrótkiem m ilczeniu):

T e o g n ie .... ich ducha i moc ich p o c h ło n ą ....

W róg przyjdzie — i słabych pobije, pokona;

W k a jd an y okute — srom otnie zapłacze To p lem ię.... bo św ięcić nie um ie swej woli.

dWA'q,).'

Ha, b iada ci! — W g rzech ach .... idź na niewolnictwo!

Niebo gore na wschodzie blaskiem purpurow ym św itu ; ciem­

ność tucz coraz j e w ięcej okryw a od zachodu. — W y ją wilki, puhąją sowy, k ru k i kraczą. W IL A , w skazując r ę k ą :

J a k k re w ta czerwieni, ja k p ły n ie m orzam i N a niebie z S tryboha i S try b y — ciemności Z łych smoków, straszydeł podziem nych, piekielnych, W pogrom ie od złotej św iatła Ju tern icy 2),

Co bajesz w swej w ie rz e .... ta k tw oja popłynie K re w .... słyszysz, niew ierne św iatłości ty plem ię?!

I stracisz nadzieję ty w hańbie i płaczu, I czarna nad tobą uderzy godzina,

J a k czarne tw e serca b ęd ą w dniach o d stęp stw a...

Aż czas nie u p ły n ie .... aż w w iernych tw ych synach N ie zalśnią prom ienie ju trzennego cu d u ....

Aż niebo nie zalśni w ich duchach na ziemi, Piorunnie zgrom iw szy piekło bratobójstw a!!...

Część trzecia tw ych kw ieci zm arnieje i zg in ie ....

Część trzecia u w ięd n ie....

DZIW O (p rzeryw a — z m ocą):

Lecz tam — Z m artw y ch w stan ie!

(W sk a zu ją c ręlcą):

Spójrz w te ciemności: gdzie b y ł s e n ....

P ierw szy b ły sk św iatła zbudził c u d ....

— 27 —

Zw ycięża ciemność czarnych tucz, Lecz n ad tuczam i słońca moc!

Ju trz e n k a w schodu — ta m ....

Piekielne tucze — ta m ....

A dzień niebieski — ta m ....

W IL A Z aryczą p iek ieł dem ony!

DZIWO

T eraz ich c z a s....

Aż m inie czas....

I przem kną w ichry złe — I w stanie zm ięty k w iat, P od okiem nieba i słońca —

B rzem ienny plonem k w ia t!...

W IL A (d ziko śmiejąc się):_

Cha-cha! cha-cha!

Cha-cha! cha-cha! . Ale teraz — k rew ’!

Ale teraz •— szał!

Pukaj, pukaj, p u k a c z u ! — ty, sowo, j ę c z 3)!

K ruki, k ra c z c ie.... hej! — drużno.

W yjcie w ilk i w ścieklicą!

Sępy, k a w k i, tu le ć c ie !

Mięso i k rew — mięso i k re w — mięso i k re w !...

Jed zą się w ro g i:

H a! w alczą — zw yczajnie na ziemi Je d z ą się — b ra c ia ....

(Ze złością):

Ach! sam ożery w strętne n atu rze!!...

Przez scenę z zachodu na w schód ciągną czarne stada krw io­

żerczego ptactw a, kruki, wrony, k a w k i....

DZIWO (donośnym głosem ):

B ia d a !! b ia d a !! biada!!

W IL A

Ludzie a p sy — ludzie a p sy —

Jednako żrą s ię .... je d n a k i ród! ( Z sarkazmem),;

W ojny o k o ść!... Z a kość bratnie tru p y !... (Ze złością):

H ej, czarny wole, ry c z .... h a 4) !...

(Słychać straszne grzm oty). C ha-ch a! cha-cha-cha!

Tu, zanim Dola zejdzie, — N iedola w yssie k rew ').

Pod batem gw ałcicieli połow a w ym rze tu.

W ieki! w ieki! w ieki! — Życie i śm ierć w jed n em ciele

W ieki! w ieki! w ie k i!

Aż cudny zbrudzon — uw iędnie now y k w ia t....

I znow u łz y .... i k re w .... i k re w ....

Ach! ile k rw i.... ach! piekło, a d 6)....

Sowy, puhajcie — hej! d ru żn o ....

Tu, w ilki głodne, W rony i k ru k i!...

Cha-cha! cha-cha-cha!

(Dziko, śmiejąc się, odlatuje),

DZIWO (donośnie, ja k w y że j):

B iada!! biada!! biada!!

(Po chwili)-:

P o le c ia ła ? — o, szalona!

Po co ona piękna taka,

K iedy ta k a — ha, n a m ię tn a ? !...

(D um a, patrząc na niebo): ■ •

G w iazda W schodu lśni różem, Ale Słońca ja ś ń boska T u zaklęta, zaklęta!

Tucze ponure

W grom ach błyskaw ic,

W złem opętaniu

W ichrów burzliw ych

Ciemność tu n io są ....

— 29 —

Gw iazdę Ciemność osłania, — Niebo, Słońca przedbłyski, — Ach, w powodzi C iem ności!...

(Po chwili, w skazując ju trzen ką ):

Lecz G w iazdy tej ja ś ń od Słońca ja śn i Czarodziejsko p rzetrw a W ieki! w ieki! w ieki! — P oza ciem nością św iatłonośnym cudem. ..

Aż śm ierć — odrodzi ży cie....

Z ziarenka — w ystrzeli źd źb ło ....

G w iazda — w y w o ła S ło ń ce....

B łyska. Uderza piorun. Burza się zrywa. Ju trzen k ę i całe niebo zakryw ają czarne chmury.

C h w ała!!... Stanie się.

(Z n ika ).

ZASŁO NA SPA D A ;

OBRAZ I.

K O L Ę D Y 7).

Zima. Gaj św ięty nad ruczajem. W głębi śród drzew pogań­

s k a g o n t y n a (świątynia) Bogów. Bliżej pod św iętym dębem s to i w y k u ty z kam ienia posąg Czernoboga, z napisem runicznym

„Zernbog“, m ający tw arz u wieszaną sm o czerni i wężowemi ogona­

mi, je d n ą ręk ę spuszczoną w dół — w ciemności, drugą — w znie­

sioną do góry, ku światłu, a u nóg leżącego w ilk a ; przed nim ołtarz ofiarny z kam ieni i Jezi-baby, czyli bałw any duże z głow a­

mi, w yrobione ze śniegu; obok tronow a ław a książęca o dwóch słupach bez poręczy, malowana. - P rzy w ejściu do gontyny od­

dział dostojnych rycerzy, D RUŻYN A książęca, uzbrojona w oszcze­

py, k o r d y , czyli krótkie miecze, i s z c z y t y , czyli puklerze, — skąd jeszcze pow iew ają słowiańskie znamiona z wyobrażeniem g ł o w y t u r a , herbu O bodrytów ; tam że LUD różnej płci, w ieku i stanu. Mężczyźni w butach i czapkach futrzanych, okryci wierzch- niemi k i e r ż n a m i , czyli płaszczami o wierzchach z drogich ma- teryj, podbitem i futrem przew ażnie z czarnoburych kun, spod k tó ­ rych miejscami w idać krótsze suknie, k a b a t k i , w guście żupa- nów sukiennych, przepasanych o p a s k ą czyli pasem ; biedniejsi m ają na sobie w prost k o z y — kożuchy baranie i z innych zwie­

rząt ; w łosy mają długie, spadające na ram iona, często kędzierza­

we, a starcy — w spaniałe brody. Białogłowy, niew iasty, w ri- z a c h , t. j. sukniach przeważnie białych, ściśniętych paskam i, lub w drogich k a r n a e z k a c h z m ateryj wschodnich i w szubkach wierzchnich futrzanych, a biedniejsze w kożuchach; nogi mają obute w l t y r p i e , czyli trzew iki, na palcach rą k wiele pierścieni, a na głow ach z a w i t k i z białych chustek; dziewice zaś w wień­

cach z jem ioły i kaliny m ają w prost zarzucone na głow y chustecz­

— 31 —

ki. — W strojach bogatszych przew ażają przytem kólory ja s k ra ­ we, głównie karm azynow y, szkarłatny. — Odwilż; w iatr niekiedy zawywa, m iotąc duże p ła tk i śniegu.

S Q E N A i.

Z gontyny słychać śpiewy i grę gęślarzy i dudarzy. —■ Na stronie, stoją: Ü P R A W D A , MIŁOSZ i RADOGOSTl

U P E A W D A

Co chcecie, W aszmość! — D aw niej nie ta k b y ło :

W zaciszy w iejskich s i e d l i , w każdym c h r a m i e = Dworku, — po w oli Bogów się rządziło,

W szędy ojcowej p raw d y lśniło znam ię:

Bodem, czeladką ojciec sta ry rządził, i Abo w ład y k a, po ż u p a c h starszyzna —-

I p o z a k o n u Bogów sędzia sądził i Równych i w olnych, co tw orzyli gm iny

O nazw ie „ m i r u “....

RADOGOST

H ę, k a żd y to przyzna, Że czasy dzisia ż a l n i e się zm ieniły.

MIŁOSZ (kiw ając g ło w ą ):

Było, oj! było, W aszm ość.... Boże m iły!

U P R A W D A Abo czy znano tak ie zrękow iny

Z oćmą n i e c u d n ą , kędy, b y psem, człekiem P o n iew ierają?... K m i e ć , s m e r d , co dziś znosi, — W olne ch u d actw o ?... Choć przypow ieść głosi

Chudzi bogaczom służą, lecz w żdy z m lekiem N aszych m acierzy tegośm y nie ssali!

Abo c z y n s z ó w n i k , co dzierżaw i ła n y ? D awniej drzeć, łu p ić .... azażeśm y znali?!

Dziś czynszownika, km iecia łu p ią pany, N aukę w ziąw szy od N iem ca.... ta k z nędzy C iągną bez liku dobra a pieniędzy.

I . , . -. ^{A , ' .}

— 33 —

Toć jestem 'przecie sam b u 11 i w y m p a n e m : Bom l e c h przez leehy o brany ż u p a n e m , Bom z możnowładzców, k tó rzy knęziom ra d z ą ....

A w żdy te zdzierstw a ze m ną się nie ła d z ą ! — Niechaj p o l e ś n e , niechaj o s e p zbożem, Do stajni niechaj d a n i n y . . . . lecz nożem Rżnąć w prost po g a rd le : daj w ołu, w olarzu!

Rybaku, ryby! daj m iodu, bartniku!

Kół, kołodzieju! a w ina, w incarzu!...

EAD OG OST (p rze ry w a ją c ): ' D ajno pachnideł darm o, olejkarzu!

K a n a c z e k żenie zrób darm o, zło tn ik u !...

MIŁOSZ {przerywając):

Gosposiu! k u ry m asz tłu ste w k u rn ik u ....

D odajże jeszcze i ja je k i se ru ....

Oj, b y ło !...

EAD OG OST (jak przedtem ):

N aw et — rzem iosł d z i e l e o m , r a d o m , — N iestetyż! S k o m a ta n a darem szczyznę

J a k p o l e r a d o m , t a k i d o m o r a d o m , — W szystkim , niestetyż, przyśpiesza siw izn ę* )!...

MIŁOSZ (podobnież):, Daj skurek kunich: ja Za nie imbieru, K orzeni wezm ę od h andlarza g re k a — I p a w o ł o k i dla żeny n a sz a ty ....

T a k c z e s n e p ła c i.... Oj, b y ło !...

U P R A W D A

Z człow ieka Ssą i książęta z ę b a t e o p łaty :

Niechaj „ z o l u s m a “ — złóżm y się, ja k z nieba!

P o r a d l n e , d y m n e , p o g ł ó w n e od głow y, N iech i p o m o c n e , k ażd y dać g o to w y ....

" *) D z i e l c a , albo r a d = rzem ieślnik; stąd p o l e r a d ;

etc. znaczą: rolnik, budow niczy, murarz. .

— .3 8 — I p o w o ł a n e , g d y p i e n i a z y .trzeba K sięciu.... Po w oli narodow ej z g ó r y : Odważą srebra, złożą k u n ie skóry — I o s e p zbożem, solą, lnu m otkam i, Miodem i bydłem , owcami, w ie p rzam i....

Niech i g o ś c i t w a , k tó rą żupy d ają Na ugoszczenie, k ied y przejeżdżają

Przez nie książęta, — aż do podłej tłuczy Dla psów k siążęcy ch .... n a r a z u m ięsiwem Dla ich so k o łó w .... w żdy słowem b e s t i i w e m My w i l k o w y j ó w naw et nie zbyw am y, Co wilki w ab ią p ac h o łk o w ie .... U czy Nas tak obyczaj, od ojców go m am y !...

Nie przeczę, słuszne tak że i o p o l e , Bo p o z a k o n u , k ’dobru ogólnem u:

Czy szczuć ło trzy k a, czy k arcić swawolę, Strzedz dróg i granic, mosty, gm achy w znosić....

I zwyczajowi także książęcem u

Dogodzić m ożna n a łow ach, ig rz y sk a c h ....

Lecz rozdrapieżą nie daż się ogłosić, Byśmy niem ieckim osadnikom grody

Sami wznosili na prześw iętych z g l i s k a c h , Prochach oj czy có w n aszy ch ?!... lub starszyznę Tak rozmnożoną zniem iecka k a rm ili?!...

MIŁOSZ (potakując g ło w ą ):

B yło.... dj. b y ło !...

KADOGOST A oneż swobody Grodzkie zduszone?! —

MIŁOSZ

Tożeście zabyli Jeszcze b u r m e d ę , niem iecką gniliznę, Te m iarki miodu, co szlą chłopskie w dow y Za wtóre śluby p a n o m .... i z gnężnicy Błotnej osław y k r o w n e : on bezw stydny

3

Grosz za panieństw o od chłopskiej dziewicy, Gdy j e m łodem u pan darzyć g o to w y ....

Te p i e r w s z e j n o c y p r a w a , co ohydny W w iódł zwyczaj z Niemców nierządnych kalisk a

RADOGÓST

A m y, m ieszkańcy grodów, m y handlarze, — Od czasów, k ied y pow stały ołtarze

I tam i ówdzie N iem ieckiem u Bogu, — Czyż nie spadam y w straszne odchyliska?! —

MIŁOSZ B yło — oj! b y ło .... Mili braciszkow ie, W żdy j a k skoszone siano leżym w stogu.

RADOGOST (w gniew ie):

W olę s z o s płacić i g r z y w n y sądow e

Choćby za d arm o !... a kiedym ju ż w słowie, — W szystkie o p łaty od karczem i m y t a

Od wszech tow arów , od statk ó w na wodzie, P rzepraw przez m osty — w o lę .... i t a r g o w e Od cudzoziemców z a m i r n a swobodzie,

Z a p o b y t.... niźli — niech ich śm ierć zabita! — Spać, ja k dziś śp im y !!... Słow ianin z pasterza Zatem z rolnika, — sam handel rozszerza, P rzem ysł, kupiectw o wznosi, ja k Nowogród P rzesław n y W schodu, j a k W ineta nasza! — A ninie Niem iec od handlu odstrasza, Przeciw nam praw o kolcam i n a je ż a ....

Z na nas W enecya i grecki Carogrńd, Z na S k an d y n aw ja, i Ruś, — i M adżary, I pozam orskie B retony! — P o s t a w y Płócien, czy sukna, — zbożne ziemi dary, Sól, ł a s z t y zboża, — czy pracy rą k : naw y, K orabie, statki, — czy miód, skóry, w oły, M łyńskie kam ienie, — czy b a ry łk a śledzi, — Ł a c n o , byw ało, nasz kupiec w esoły

M ienia z są sia d y .... a dziś — dom a siedzi!

Za to z Czech, W ęgier m iał srebro i konie, Od Greka drogiej p a w o ł o l t i tkanie, Korzenie, wino, owoce i bronie, I złoto jasne, i strojne ubranie! — Na morzu Bóg nam Chlipa d o p o m ag ał....

I tak się handel nasz z sąsiady w zm agał, Że nasze drogi handlow e, przesław ne,

Począwszy od tej — do P olski, co z Miszna Nad Ł abą w iedzie przez g r a d y pradaw ne Kamień, Budyszyn, W ro c ła w .... abo ow a Przez kraj Milezanów k ’Ilw ie .... abo pyszna Po Łabie — winem, gdzie g ę d ż b a handlow a W L itom irzycach.... w p ę c i e * ) z św iatem — św iatu Od wieków znane! — Niem cow i p subrata

Zła zawiść podłe- ślepia w y isk rzy ła:

Ją ł się z gasidłem na nas, b y pogardę

Wżądlić dla h a n d lu .... zatem p raw sw ych siła, Kędy nas podbił, w y c h y trz y ł sw ym g w a łte m : Wzbronił nas uczyć wszech rzem iosł i sztuki, — By przem ysł, handel i sztuki — ryczałtem Zabić!... b y w drzem ie — plem ię nasze harde, Niby próżniaków plem ię n ieu d o ln e. ...

Lżyć h ańbą: oto c y c o c h y , n ie u k i!...

Poniszczył n aw et sław ne źródła solne Nad Ł ab ą 8)1...

MIŁOSZ

B yło — oj! by ło — G dy spadnie Mała g a łą z k a n a niedźw iedzia, — m ruczy;

Ale gdy drzewo zw ali się n ań zdradnie, Stuliwszy uszy p o k o rn ie .... u c iek a....

G ó r z e , g d y w ilk się do ow czarni w kradnie, Toż całe stado w ydusi!

*) W związku.

— 36 —

i

U P E A W D A Od tuczy Onej szarańczy — czegóż się doczeka Słow ianin zbożny? — Im ienia człow ieka Niem iec zap rzecza: n a ta rg i j a k bydło Ż e n i e niewolne — dzieci wolnej woli I słow a!!...

MIŁOSZ

Oj, było — : b y ło !... W żdy uczy Duch nasz ojczysty, że słow a „niew oli“

W zwolonej m owie pradziadów nie było N aw et!...

B A D 0 G 0 8 T

T ak, p raw d a św ięta. Oj! gasidło Dobre niem ieckie, g d y handlem jeń cam i D ziś się sromocim na ry n k a c h ju ż sami!

A naw et Bogom n a żertw ę ich rżn iem y ....

U P E A W D A W ielcy to skażcy czło w ieczy !... Z aw yło

W duszy słow iańskiej — n i e g r u b i e to w iem y — P iek ło z ich d e c h u .... Uczą, że poddaństw o

N iew olę h y d k ą, Bóg najw yższej woli, T en ich Bóg nowy, potępia, — a hrabstw o Niewoli czynią, w ziąw szy je ń c e w b o ju ....

D awniej m y swoich puszczali w pokoju W ojennych je ń c ó w .... Niemiec ich w niedoli

Męczy, — i za sw ych w zam ian naszych nie d a ł....

A nadto, grody spaliw szy i krw aw o Mężów porżnąw szy, — ż e n y , i dziewice, I dziatki nasze uw iódł i zap rzed ał Żydom na handel, ja k o niew olnik!.

T a k na szyderstw o dolę naszą łzaw ą, N a pośmiewisko, św iata targow icę,

W y staw ił złośnik, — że odtąd zw ierz dziki

I syn słow iański, niew olnik, r a b — jed n o

Stali się w św iecie!... A w bólu — nie dziwo, Że to djabelstwo i w nas w siękło zdradnie:

Sam on nauczył, iż rzeczą godziw ą — Kupczyć człowiekiem , niby b esty ą biedną, Duszę i wolność n ik czem n ie!... on, który, Ucząc: „ n i e k r a d n i e j ! n i e z a b i j a j l“.!..

Dobrze z a b ija.... jeszcze lepiej k ra d n ie ....

1 cudzołoży....

MIŁOSZ Oj, b y ło .... że z góry Prowe grom am i b ił tak ich — bez s e rc a ; A dziś i P row e p o słał nas do czarta!...

Waszmoście mili! — Dziś my, ja k ta koza Rogata, napół ze skóry odarta,

I od sw ojego.... i cudzego woza

Z sianem p ęd zo n a.... żyjąca z tern w szystkiem Wody kropelką i klonow ym listkiem ;

C h u d z i n k a ! — w strachu tupocze nóżkam i, Grozi, że skole ostrem i ro ż k a m i....

A wilk fortelem do niej się dobiera — Wtem hoc!... i żywcem zd rętw iałą pożera.

U P B A W D A

Samiśmi winni! — N iezgoda się w d z ie ra ; Wzajem się niszczym, bratobójcze boje, Jak Łużyczanie z nam i B odrycam i, — Wciąż wiodąc. — Ledw o od N iem ca zaw ita Dzionek w ytchnienia, — ju ż m y — hajże! swoj Wal, bracie b rata! w yrw iej mu jelita! —

Stąd słabość nasza, z niej k lę s k i.... A luty Teuton k o rz y s ta : wciąż się w żyna w n a s z e ....

A rcybiskupstwa, tw ierdze p ełn e buty,

Wciąż w naszem w nętrzu posuw a k ’ p ó łn o c y ..,.

Słowiańskie proso n a niem iecką kaszę

P rzerabia.... lu d y podbija, sprzedaje

Wolne w niewolę, ja k b y d ło .... i łaję

— 88 —

Psów sw ych puściw szy, paszczą adu mocy W y n arad aw ia nas, niszczy, p o ż e ra !....

Obala Bogi i w znosi tam krzyże, Odzie Bogów lśn iły g o n ty n y .... poniżę Całe ju ż w k rz y ż a c h !... a z niem i p an tera T a podła — praw o i ję z y k swój szerzy

N a ziemiach n asz y c h .... A m y — m y coż n a to ? — A u ! — Cenim ja sn e t y t u ł y m acierzy

Panteutonizm u, co T euton zap łatą K rw i daw ać ra c z y .... T ak. —

BADOG-ÖST (zp o d n iesio n ym i ku ła ka m i) O, te T e n t s c h o r y ! ! — F ra n k i i D any! F ry zy ! Saksy! Szw aby!

O, Niemcy!! — H essy! Allem ani! — Żaby Z m roźnej i głodnej S k andynaw ji lodów Do nas sk aczące!... Rozboju pantery Z g ło d n ia łe !... Czartów a piratów plemię, Ssące k rew z bożych ludów i narodów , Bo przenoszące grabież i łupieztw o,

K radzież i zbój st wo nad pracy n iebiestw o!...

W łóczęgi, bodaj ich zabito! — W ilcy, Co w ychynęły, by grabić nam ziemię, T ę n aszą z ie m ię : bośm y tu tubylcy

Od p rap raw iek ó w !.,, m y : Sw ew y, Słow ianie, P rzez sław ną Romę ta k zw ani „ G e r m a n i e “ — Od D niepru po Ren — dzisia pogrubiony 9)!...

W żdy toż naszego k ró la Jaro w ita

Sam Cezar w Galji dużość poznał w boju!

W żdy M irabura bodrość znakom ita, M orawów króla, sam R zym przerażony

N a s c h w a ł k ro p iła * )!... chocia b y ł w pokoju Cnym ulubieńcem A ugusta cesarza

Och, och! Żal zjął m ię .... A dziś co n ad arza N am los okru tn y ?!

*) Jaśniej — w Obrazie IY rtym .

MIŁOSZ

Oj, b y ło ! ... Bez m ała Była, ot, p ra w d a .... ale zerdzew iała.

U P R A W D A

Cicho - n o .... Z da się, w ychodzą z g o n ty n y ....

(P a trzy, a po chwili) :

Chocia dla. czego? — w tern tajn ia nie la d a ....

Lecz zbytnie dobrze, m iłe hospodyny,

Że was tu knęź nasz w ezw ał z dziedzin kraju, I z żup, i stanów ró ż n y c h .... Po zw yczaju Przynajm niej człek się do sy ta nag ad a Ze swojakami.

RADOGOST Mówicie do ła d u ;

Wżdy w biedzie sk a rg a — duszy nie o b arczy ....

Mowa się mówi, clileb się je.

U P R A W D A Ot, g adu Sobie i g ad u w b ie d z ie .... I pies w arczy, Gdy mu kość biorą.

RADOGOST Ja k a ż b y to spraw a Knęziowa, w której n a r e j nas w ezw ano Tak w żdy nie w porę ?

U PR A W D A

Rzecz iście ciekaw a! — Może m a łż e ń sk a ? ... boć go posw atano,

Bają, z n ie m k ą ....

MIŁOSZ (spluw ając) : T fu!!... niem ka.

RADOGOST

W aszmościowie, Chodźmy się m o d lić : niechaj go Bogowie

Rozlśnią!...

MIŁOSZ • Oj, b y ło ....

(Odchodzą i n ik n ą w tłum ie).

F R IT Z (u ka zu ją c się z u krycia ):

J a . . . . S e h r g u t szczekali! — K row a, co ryczy, m ało m leka d a je ....

S z k o d z i n i c ! . . . D ru g ą puścić na psi łaję, — A będą sobie ta k się zagryzali,

Że g e r e c h t ty lk o zostaną o g o n y ! — .J a . . . . W m ętnej wodzie, go w orzą Ottony, D obry ryb p o łó w ....

S C E N A 2.

Od strony przeciwnej nadchodzą zhrojno i w ld e r in a c h : W ŁAD YBÓ J, LU TO SŁA W i LUM IR z lu tn ią p łaską, o to io - stm nną, w ręku. — D ostrzegłszy ich, F R IT Z skryw a się.

LU TO SŁA W J a r y turze boju, Czemuś spochm urniał nagle, W ładyboju ?

W Ł A D Y B Ó J G dy najdzie tuczą — sercu nie wesoło.

E j, L utosław ie od Ł a b y granicznej,

Czyż się radow ać, że w klęsce dziedzicznej — L is T euton znowu u rz e k ł nasze czoło,

Naszego knęzia M ściw oja?

LU TO SŁA W Ja sk ó łk i G dy najrzą lisa niew iercę, co w żarty C zyha n a ptaszki, j a k Kaszezej zażarty N a dusze w iedźm i czaro w n ic.... do spółki W net drużno lecą prześladow ać lis a ....

Strachać sięż Niem ca, że k rew z nas w ysysa ? —

J a k wrony, k ru k i, gdy całych stad ściekiem

W dzikiej pustyni pędzą za człow iekiem , —

Niem ca popędzim !... Coż u K nęzia P an a

Słychać ? — O bm yśla może p rzy szłe w ojny ?

— 41 —

W Ł A D Y B Ó J ( z niechęcią):

Au, pobratym ie, o to bądź spokojny!

Mściwoj śni słodycz od rana do ra n a ....

Knęź nasz, ja k pszczółka, cały w m iodow nicy K wiatu przecudnej teutońskiej dziewicy.

F R IT Z (p o ta ku ją c p a lcem z u k ry c ia ) O, j a . . . . j a ! —

LU TO SŁA W (śmiejąc sięJ : Czule gędżbi tw oje słowo, Luty Sokole! —• lecz duszą ludow ą

Inny ow łada g o w o r.... (D obitniej Czy daleki Czas, g d y nas książę swojem ożenieniem Zbawić zam ierza?

W Ł A D Y B Ó J

Co zacz? Z oną dziew ką, Niemką, zb aw ien ie?!... Maszże duszę k re w k ą ?

LUM IR Pom iędzy w odą a ognia płom ieniem

Zgoda — S m ertn icą: w rzuć głow nię do rz e k i — Zgaśnie, sczern ieje.... Gromko je s t to znanem, Że się m iłujem , ja k o w ilk z b a ra n e m !...

Jakież zbaw ienie ? — T euton i S arm ata, Ja k z Swarożicem Czernbog, wieczne wrogi!

K ata z ofiarą topor tylko b r a ta ....

Oby na k a ta zw róciły go Bogi!

Jako?! — Cień naw et możliwyż przym ierza, K iedy w róg w samo serce nas uderza, Zniew aża Bogów, bezcześci dziewice, Starców m orduje, niosąc sw e zapędy Ogniem i mieczem w te nasze dzielnice ?!

Myż to przebaczym , m y — Belboże sy n y ? FE1TZ (z ukrycia) : Uf, s c h e l m ! . . .

L U TO SŁA W

G ęślarzu! — Toż m am y K olędy,

K iedy się w szystkie odpuszczają w in y ....

Święto uczt, j e n ż e m a w tobie czciciela Tańców i igrzysk, biesiad i wesela.

W i a d o m o p rzecie: lw u naw et ochota Przychodzi dziw na, że bierze w ilczycę Sobie za żenę 10) .... Ja k a ż w tern sromota, Że i Knęź Słow ian teutońską l u b i c ę U baczył z m yślą zakończenia swarów, Co, dzięki tem u, raz z Niemcem u stan ą?

I że przed św iętem m iłości — sto darów Drogich jej p o sła ł?

W Ł A D T B Ó J (n a stro n ie j:

Z adech m ię uduszą N a ta k ą , oto, mowę ro zp asan ą!... (G łośno):

Czy w tobie T eutscha, czy słow iańska dusza ?! — Rzecz, ty — zm ienniku!

■ LU TO SŁA W

O dgadnij zag a d k ę : Co idzie w odą, a nie pluśnie scicha?

Co idzie lasem, a nie budzi licha,

N ie zaszeleści, — chocia św iatem rządzi?

W Ł A D T B Ó J H m .... słońce.

LUTO SŁA W

Rozum w ym yślił tę g a d k ę ; Kto rozum owi zaw ierzył — nie błądzi.

LUM IR

Stój, synu Chorsa! — Stado rozjuszone K rw ią, k rw ią słow iańską, stado odm igębów, O! ujrzym z pianą w paszczach rozw ścieklone....

Bo T eodoryk — lis szczw any niem iecki!

Mściwoj się b r a ta .... kn ęzia czyn zdrad zieck i:

On ja d poślubia gadzinow ych zęb ó w ....

LUTO SŁA W

Synu H asona! — j a k śm iesz?... Knęź nasz — z d ra jc a ....

I tyż to mówisz ?

W Ł A D Y B Ó J Łez, k rw i w inow ajca!

l.l Mli:

Pókiśmy bliżej N iem ca nie poznali,

Skąd nam się źródli w szystko podle, m ę tn e ....

W mowieśmy naw et swej nie p o s ia d a li:

„C hytrośei™ .... z d r a d y " . . . . ta k one nam w s trę tn e 11)!!

Dziś — ha! i u nas, dzięki w pływ om w rogów, Wszystko — n a o k p i s z . . . P rośm y lepiej Bogów, Aby nim nie był!

LU T O SŁA W (głosem przyciszonym ] : C ich o .... w żdy wiadomo,

Że pole w id z i.... a las czujny s ły s z y ....

Pokorne cielę dw ie m atki m atki ssie w c iszy ....

Tur wolny — traw k ą, a w ó ł żyje sło m ą ....

Wiele gow orzyć — i głów ce d o k u c z y ; Kto, milczy, m ądrze dw unastu n a u c z y ....

Pomilcz, języczku, — zjesz kaszki, a nie chcesz, — Łysego D y d a !...

F B IT Z (z u k ry c ia ):

P f u j ! . . . D yda łysego Ty zjesz, k u rn ik u .... czarta rogatego — .Szkodzi n ic !... ty zjesz.

W ŁA D Y B Ó J

J a k Czernboh nie zgubi, . Ludzie nie . zgubią! — Co tam gębo bechcesz?

Bogu dogodzić i nie gniew ać czarta ? ...

Już ty mnie n i e ć w i c z * ) ! . . . K rzyczy, kogo b o li....

A tw a lisiurka iście — nic nie w arta.

Knęź nasz się b ra ta z Niemcem)''co nas czubi, — Krzyczym, bo on nas zaprzeda niewoli,

Tych w ilkołaków ! — K rz y c z y m .... i to śmiele,

Bośmy ż u p a n y , co stoim n a czele —

— 44 —

N a r e j u naszych w olnych w sam orządzie Zup k r a j u ; w ładzcy, sędziow ie i wodze

Sw ych o r ę ż n i k ó w = drużyn zbrojnych sro d ze;

My — dużość! Od nas zależni knęziow ie, Jak o w y ch a z a — g d y się hyd zą w trądzie — Nie możem zm acać? ł a t w i e z tronu zrzucić?!

Lub tym że s t r y c h e m znów n a tron przyw rócić, Gdy się p o p ra w ią ? ... P r e Bogów! — Ojcowie T en dali zwyczaj.

LU TO SŁA W

C ichoż.... cich o .... cicho!

W szak K siąże — rycerz pasow any w boju.

W ŁA D Y B Ó J (krzyczą c g n ie w n ie j:

Co tam, bobaku! — W iadom e przy sło w ie:

Czy o pień sową — sowie będzie licho, Czy pniem o sowę — licho będzie so w ie !...

Stanąć n a czele słow iańskiego roju W d ały ch witeziów, za niem ieckie barki Zahańbić nasze oblicze i siłę,

Miecze krw i, braństw o zwalić nam na k ark i!

D la bezjęzyltiej tej niem ki spódnicy, K w ieciu rycerstw a w ykopać m o g iłę!...

Po onym sromie, j e n ż *) wieściam i wicia Św iatu ogłosił bój pod Bazantello 12), — On nie pow inien zdjąć z czoła p rz y łb ic y ....

Nie m am go n i z a c z ! . . : Pom nę G reków w ściekłych, ć m ę Saracenów, rzeź stra s z n ą .... i za co?!

F B IT Z /'jak zawsze):

Szkodzi n ic !...

LUM IB (za p a la ją c się również) : Z a c o ? ... Bo lud nasz ladaco! — Sam z sobą żre się, a czołgiem psów zdechłych Leży przed smokiem, gdzie Otto n iecn o ta!...

*) K tóry, jakow y.

— 45

Za co? :— Bo w duszy mu w iotcha h o ło ta : Ani m yślenia, ni m iłości, woli!

Cne pobratym y g ry zą się naw zajem I, odstępując swej w ia ry w niedoli, K ułak żelazny T eutona zw ą ra je m !...

Za co? — Bo zgasłe popioły — w ogniskach, Gdzie lśniły ja s k r y ! ... J a k noc ślepa, ciemno Wszędy i g łu c h o .... Och, zd rad ą nikczem ną Ojczyznę grzebią ju ż n a sm ętarzy sk ach !...

LU TO SŁA W

Coż w inien K siąże? — W szak niew ola sroga Spodla n a ro d y ....

LUMIR N aucza nas głow a:

Znać zło n a ro d u .... a serce naucza:

Miłując,' leczy ć.... Gdy dusza uboga Wiele w tern może, chocia nie m a klucza M ocy.... o, ileż w ładzca, k tó ry chowa

On klucz potęgi, — m o że!... W ięc śpi czem u? — Wiadomo: człow iek człow iekow i — B o g ie m ....

Lecz niemniej — w ilk iem .... Oby nie b y ł wrogiem I wilkiem knęź nasz narodow i sw em u !...

W Ł A D T B Ó J

Mądro! — Choć kordem rąbać tylko umię, Ale, coś orzekł, dobitnie rozumię.

(po chw ili

s kalem ):

Tam. — do Peruna! Czy się w szystkie siły Dydków, Dond, O racie z dna p ie k ła złączyły, Aby ludowi dopiec belbożem u?! —

Ej, n ikt nie widzi, ja k sierota p ła c z e ....

Lecz każd y dójrzy, g d y sierota sk a c z e ....

Gorzę sierocie — choćby b ro d a te m u !...

Mordy w ieszacza H en ry k a P tasznika,

Kzezie gałęzów W igm anna, Gerona, —

Zm ieniły dzisia bicze żmij: Ottona,