Postępowanie przygotowawcze
Cz. 1
Tytułem wstępu…
Postępowanie przygotowawcze to pierwsze stadium procesu karnego w sprawach ściganych z oskarżenia publicznego.
Jak wskazuje sama nazwa, rolą tego stadium jest wstępne przygotowanie sprawy, zmierzające do ujawnienia przestępstwa i jego sprawcy, ujawnienia i zabezpieczenia dowodów przestępstwa w zakresie niezbędnym do stwierdzenia zasadności wniesienia aktu oskarżenia albo innego zakończenia postępowania oraz przygotowanie innych materiałów umożliwiających organowi orzekającemu (sądowi) prawidłowe rozstrzygnięcie sprawy.
Dział VIII k.p.k. „Postępowanie przygotowawcze” składa się z ośmiu rozdziałów Rozdział 33 Przepisy ogólne
Rozdział 34 Wszczęcie śledztwa Rozdział 35 Przebieg śledztwa Rozdział 36 Zamknięcie śledztwa Rozdział 36a Dochodzenie
Rozdział 37 Nadzór prokuratora nad postępowaniem przygotowawczym Rozdział 38 Czynności sądowe w postępowaniu przygotowawczym
Rozdział 39 Akt oskarżenia
Zebranie materiału dowodowego w zakresie niezbędnym
do stwierdzenia zasadności wniesienia
aktu oskarżenia albo innego zakończenia
postępowania (NOWY CEL POSTĘPOWANIA PRZYGOTOWAWCZEGO
! ART. 297)
Rozpoznanie sprawy i wydanie
decyzji
(postępowanie główne)
oraz
kontrola podjętej decyzji
(postępowanie apelacyjne)
Wykonanie decyzji
Stadia procesu karnego
Organy postępowania
przygotowawczego
Organy postępowania przygotowawczego
Art. 298 k.p.k.
§ 1. Postępowanie przygotowawcze prowadzi lub nadzoruje prokurator, a w zakresie przewidzianym w ustawie prowadzi je Policja. W wypadkach przewidzianych w ustawie uprawnienia Policji przysługują innym organom.
§ 2. Określone w ustawie czynności w postępowaniu przygotowawczym przeprowadza sąd.
Ustawa kreuje prokuratora jako podstawowy organ prowadzący i nadzorujący postępowanie przygotowawcze (art. 298 § 1 in
princ.).
Prokurator prowadzi postępowanie przygotowawcze w formie
śledztwa (art. 311 § 1).
Może on powierzyć Policji prowadzenie śledztwa w całości lub w określonym zakresie albo dokonania poszczególnych czynności (np. w wypadkach określonych w art. 309 pkt 2 i 3) - art. 311 § 2 in princ.
Z racji swych kompetencji oraz zajmowanej pozycji prokurator w postępowaniu przygotowawczym występuje w roli „pana
procesu” (dominus litis).
Organy postępowania przygotowawczego
Art. 298 k.p.k.
§ 1. Postępowanie przygotowawcze prowadzi lub nadzoruje prokurator, a w zakresie przewidzianym w ustawie prowadzi je Policja. W wypadkach
przewidzianych w ustawie uprawnienia Policji przysługują innym organom.
§ 2. Określone w ustawie czynności w postępowaniu przygotowawczym przeprowadza sąd.
Policja prowadzi postępowanie przygotowawcze w formie dochodzenia (art.
325a § 1), chyba że ze względu na wagę lub zawiłość sprawy prokurator postanowi o prowadzeniu w sprawie własnego dochodzenia.
Uprawnienia procesowe Policji do prowadzenia dochodzeń przysługują również - w zakresie ich właściwości - organom Straży Granicznej, Agencji
Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Służby Celnej oraz Centralnego Biura Antykorupcyjnego (art. 312 pkt 1) oraz innym organom przewidzianym w przepisach szczególnych (art. 298 § 1 zdanie drugie w zw. z art. 312 pkt 2). W sprawach podlegających orzecznictwu sądów wojskowych uprawnienia i obowiązki procesowe Policji dotyczą także Żandarmerii Wojskowej (art. 663).
Inne organy państwowe mogą prowadzić postępowanie przygotowawcze tylko wówczas, gdy na mocy szczególnych przepisów są do tego uprawnione. Na podstawie delegacji ustawowej z art. 325d Minister Sprawiedliwości wydał rozporządzenie z 13 czerwca 2003 r. w sprawie określenia organów
uprawnionych obok Policji do prowadzenia dochodzeń oraz organów uprawnionych
do wnoszenia i popierania oskarżenia przed sądem pierwszej instancji w sprawach
podlegających rozpoznaniu w postępowaniu uproszczonym, jak również zakresu
spraw zleconych tym organom (Dz. U. Nr 108, poz. 1019 z późn. zm.).
Strony postępowania przygotowawczego
Art. 299
§ 1. W postępowaniu przygotowawczym pokrzywdzony i podejrzany są stronami.
§ 2. W wypadkach wskazanych w ustawie określone uprawnienia przysługują również osobom nie będącym stronami.
§ 3. W czynnościach sądowych w postępowaniu przygotowawczym prokuratorowi przysługują prawa strony.
Pokrzywdzony, odmiennie niż w postępowaniu sądowym, jest w postępowaniu
przygotowawczym stroną z uwagi na sam fakt pokrzywdzenia, niezależnie od tego, czy zamierza w dalszym toku postępowania karnego wystąpić w charakterze oskarżyciela
posiłkowego lub powoda cywilnego i niezależnie od jakiejkolwiek decyzji organu procesowego o dopuszczeniu go do udziału w postępowaniu w tym charakterze. Przepis art. 49 § 1 definiuje pokrzywdzonego jako osobę fizyczną lub prawną, której dobro prawne zostało bezpośrednio naruszone lub zagrożone przez przestępstwo.
!!! Pokrzywdzony uzyskuje status strony procesowej już od chwili
wszczęcia postępowania przygotowawczego , niezależnie od tego, czy będzie ono miało charakter formalny czy faktyczny.
Podejrzany jest osobą, w stosunku do której wydano postanowienie o przedstawieniu zarzutów, albo której bez wydania takiego postanowienia
postawiono zarzut w związku z przystąpieniem do przesłuchania w charakterze podejrzanego (art. 71 § 1).
Ustawa nie wyklucza możliwości łączenia przez jedną osobę ról procesowych podejrzanego i
pokrzywdzonego. Zakaz wynikający z art. 50 in principio dotyczy jedynie postępowania sądowego.
Nie jest zatem wykluczone na przykład, że przedmiotem jednego postępowania
przygotowawczego są sprawy dwóch osób, z których każda jest podejrzanym i pokrzywdzonym zarazem.
Z faktu bycia stroną wynikają konkretne uprawnienia procesowe. Mogą być one realizowane nie
tylko w sytuacjach expressis verbis wskazanych w przepisach o postępowaniu przygotowawczym
(por. np. art. 306 § 1), ale także i w tych, które określone zostały ogólnymi przepisami Działu III
dotyczącego m.in. stron procesowych.
Ustawa z dnia z dnia 28 listopada 2014 r. o ochronie i pomocy dla pokrzywdzonego i świadka
(Dz. U. z dnia 7 stycznia 2015 r.)
Ustawa określa zasady, warunki i zakres stosowania środków ochrony i pomocy dla pokrzywdzonego i świadka oraz osób im najbliższych, jeżeli w związku z toczącym się albo zakończonym postępowaniem karnym z udziałem pokrzywdzonego lub świadka albo postępowaniem karnym skarbowym z udziałem świadka istnieje zagrożenie dla życia lub zdrowia tych osób
Do środków ochrony i pomocy należą: ochrona na czas czynności procesowej; ochrona osobista; pomoc w zakresie zmiany miejsca pobytu
Środków ochrony i pomocy udziela komendant wojewódzki (Stołeczny) Policji, w którego okręgu mają miejsce pobytu pokrzywdzony, świadek lub osoby im najbliższe
Środków ochrony i pomocy udziela właściwy komendant Policji na pisemny wniosek:
1) pokrzywdzonego lub świadka, złożony za pośrednictwem organu prowadzącego
czynności operacyjno-rozpoznawcze albo postępowanie sprawdzające lub postępowanie przygotowawcze albo sądu, który może przedstawić pisemną opinię w przedmiocie
wniosku;
2) organu prowadzącego czynności operacyjno-rozpoznawcze albo postępowanie
sprawdzające lub postępowanie przygotowawcze albo sądu, złożony za zgodą
pokrzywdzonego lub świadka.
Osoby niebędące stronami mogą korzystać z określonych uprawnień w wypadkach wskazanych w ustawie (§ 2). Ustawa musi wskazać nie tylko uprawnioną osobę, ale także określić uprawnienia, które jej przysługują. W szczególności będzie chodziło:
• o osobę składającą zawiadomienie o przestępstwie, którą, zgodnie z art. 305 § 4, powiadamia się o wszczęciu, odmowie wszczęcia albo o umorzeniu śledztwa lub dochodzenia, bądź
(zgodnie z art. 334 § 2) o przesłaniu do sądu aktu oskarżenia; o osobę, której prawa zostały naruszone postanowieniem dotyczącym przeszukania i zatrzymania rzeczy (osobie tej
przysługuje na to postanowienie zażalenie w trybie art. 236);
• o osobę, której dotyczy postanowienie w przedmiocie kontroli i utrwalania rozmów telefonicznych (może ona wnieść na to postanowienie zażalenie w trybie art. 240);
• o poręczyciela, któremu, zgodnie z art. 270 § 3, przysługuje zażalenie na postanowienie o przepadku przedmiotu poręczenia lub ściągnięciu sumy poręczenia;
• o osobę, od której odebrano przedmioty będące dowodami rzeczowymi w sprawie, która posiada prawo do złożenia zażalenia (art. 323 § 2) na postanowienie co do tych dowodów wydane w razie umorzenia postępowania, o którym mowa w art. 323 § 1,
• a także o osobę, której za zgodą prokuratora mogą zostać w wyjątkowych wypadkach udostępnione akta postępowania przygotowawczego (art. 159)
Osobom tym przysługuje także zażalenie na postanowienia i zarządzenia, a także czynności inne niż postanowienia i zarządzenia naruszające ich prawo, w trybie określonym w art. 302 k.p.k.
Prokurator nie jest stroną postępowania przygotowawczego!, skoro - jako organowi je prowadzącemu - przysługują mu uprawnienia władcze. Jeśli jednak w toku
postępowania przygotowawczego określonych czynności dokonuje sąd, prokuratorowi
przysługują prawa strony w tych czynnościach (§ 3). Rozwiązanie to jest zrozumiałe w związku z tym, że w przypadku incydentalnych postępowań sądowych toczących się w czasie
postępowania przygotowawczego (np. w postępowaniu w przedmiocie zastosowania lub przedłużenia stosowania tymczasowego aresztowania albo w postępowaniu w przedmiocie
odwołania listu żelaznego), prokurator jest zainteresowany ich wynikiem. Rozwiązanie takie jest
podporządkowane zasadzie kontradyktoryjności i równości stron, natomiast niewątpliwie łączy
się z ograniczeniem pozycji prokuratora w postępowaniu przygotowawczym, jako jego organu
kierowniczego.
Uprawnienia i obowiązki stron oraz innych uczestników postępowania
przygotowawczego
Uprawnienia związane z prawem do informacji
Wiele z nich nie zostało umieszczonych w dziale o postępowaniu przygotowawczym lub jest to jedynie częściowa regulacja np.:
1) Dostęp do akt postępowania (art. 156 i 159 k.p.k.)
2) Komunikowanie stronom rozstrzygnięć procesowych (art. 100 k.p.k.)
3) Uprawnienie do składania zażaleń na rozstrzygnięcia lub działania/zaniechania organów ścigania (przepisy rozdz. 50 k.p.k. oraz inne przepisy szczególne (por. jednak art. 302 § 2 k.p.k.),
4) Składanie wniosków dowodowych (art. 167 k.p.k.)
Do uprawnień uregulowanych w dziale VII k.p.k., związanych w szczególny sposób z postępowaniem przygotowawczym należą w szczególności uprawnienia
podejrzanego zawarte w art. 300 k.p.k.
Przed pierwszym przesłuchaniem należy pouczyć podejrzanego o jego uprawnieniach:
• do składania wyjaśnień,
• do odmowy składania wyjaśnień lub odmowy odpowiedzi na pytania,
• do informacji o treści zarzutów i ich zmianach,
• do składania wniosków o dokonanie czynności śledztwa lub dochodzenia,
• do korzystania z pomocy obrońcy, w tym do wystąpienia o obrońcę z urzędu w wypadku określonym w art. 78,
• do końcowego zapoznania się z materiałami postępowania przygotowawczego, jak również o uprawnieniach określonych w art. 23a § 1, art. 72 § 1 i art. 301 oraz o obowiązkach i konsekwencjach wskazanych w art. 74, art. 75, art. 133 § 2, art. 138 i art. 139.
Pouczenie należy wręczyć podejrzanemu na piśmie; podejrzany otrzymanie pouczenia potwierdza podpisem.
Termin pouczenia. Podejrzanego należy pouczyć o jego prawach i obowiązkach przed pierwszym przesłuchaniem, a więc po ogłoszeniu postanowienia o
przedstawieniu zarzutów, a przed przesłuchaniem podejrzanego w trybie art. 313 § 1 k.p.k.. Natomiast w przypadku ustnego przedstawienia zarzutów pouczenie powinno być udzielone podczas pierwszego przesłuchania po poinformowaniu osoby
podejrzanej o treści stawianego jej zarzutu.
Względy praktyczne zdecydowały o tym, że pokrzywdzony jest informowany o swoich uprawnieniach i obowiązkach już w chwili złożenia przez siebie
zawiadomienia o przestępstwie, przed pierwszym przesłuchaniem w charakterze
świadka (art. 304a k.p.k.).
Ustawa nowelizująca nałożyła ponadto na organ procesowy obowiązek nie tylko jak
dotychczas pouczenia podejrzanego o jego uprawnieniach, ale także obowiązek pouczenia pokrzywdzonego o posiadaniu statusu strony procesowej w postępowaniu przygotowawczym oraz o wynikających z tego uprawnieniach.
Przed pierwszym przesłuchaniem poucza się pokrzywdzonego o posiadaniu
statusu strony procesowej w postępowaniu przygotowawczym oraz o wynikających z tego uprawnieniach, w szczególności:
do składania wniosków o dokonanie czynności śledztwa lub dochodzenia i warunkach uczestniczenia w tych czynnościach, określonych w art. 51, art. 52 i art. 315-318,
do korzystania z pomocy pełnomocnika, w tym do złożenia wniosku o wyznaczenie pełnomocnika z urzędu w okolicznościach wskazanych w art. 78,
do końcowego zapoznania się z materiałami postępowania,
jak również o uprawnieniach określonych w art. 23a § 1, art. 87a, art. 204 i art. 306 oraz o obowiązkach i konsekwencjach wskazanych w art. 138 i art. 139.
Pouczenie obejmuje również informację o: możliwościach naprawienia szkody przez oskarżonego lub uzyskania kompensaty państwowej, dostępie do pomocy prawnej,
dostępnych środkach ochrony i pomocy, możliwości wydania europejskiego nakazu ochrony, organizacjach wsparcia pokrzywdzonych oraz możliwości zwrotu kosztów poniesionych w związku z udziałem w postępowaniu.
Pouczenie należy wręczyć pokrzywdzonemu na piśmie; pokrzywdzony otrzymanie pouczenia potwierdza podpisem.
Przed pierwszym przesłuchaniem poucza się świadka o jego uprawnieniach i
obowiązkach określonych w art. 177-192a oraz dostępnych środkach ochrony i pomocy.
Przepisy wykonawcze. Ustawą z 27.9.2013 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania
karnego oraz niektórych innych ustaw dodano do art. 300 § 3, zgodnie z którym Minister
Sprawiedliwości ma określić w drodze rozporządzenia, wzory pisemnych pouczeń, o których
mowa w § 1 i 2, mając na względzie konieczność zrozumienia pouczenia także przez osoby
niekorzystające z pomocy pełnomocnika.
Obowiązek pouczenia podejrzanego przed pierwszym przesłuchaniem
Kolejnym istotnym uprawnieniem stron (zarówno podejrzanego jaki i pokrzywdzonego) jest prawo do wnioskowania o przeprowadzenie czynności postępowania
przygotowawczego i możliwość udziału w czynnościach postępowania przygotowawczego (art. 315-318 k.p.k.)
Rodzaj
czynności Warunki
dopuszczenia Przesłanki odmowy dopuszczenia
Czynności niepowtarza lne (art. 316 k.p.k.)
Są to czynności, których nie będzie można powtórzyć, ponieważ źródło dowodowe w czasie postępowania jurysdykcyjnego może już nie istnieć lub zmienić swe istotne cechy. Jeżeli czynności śledztwa nie będzie można powtórzyć na rozprawie, należy podejrzanego, pokrzywdzonego i ich
przedstawicieli ustawowych, a obrońcę i pełnomocnika, jeżeli są już w sprawie ustanowieni,
dopuścić do udziału w czynności.
Do takich czynności zaliczamy np.
oględziny, ekshumacja, okazanie.
Obowiązek
dopuszczenia jest niezależny od żądania stron
• zachodzi niebezpieczeństwo utraty lub zniekształcenia dowodu w razie zwłoki
• podejrzanego pozbawionego wolności nie sprowadza się wtedy, gdy zwłoka grozi utratą lub zniekształceniem dowodu
Czynności wnioskowan e przez stronę (art.
315 k.p.k.)
Przepis art. 315 statuuje prawo stron i ich przedstawicieli
procesowych do składania wniosków o dokonanie odpowiednich czynności procesowych. Istotnym
uprawnieniem strony, która złożyła wniosek, jest prawo udziału w
zawnioskowanej czynności.
na żądanie podmiotu wnioskującego
podejrzanego pozbawionego wolności nie sprowadza się, gdy spowodowałoby to
poważne trudności (stosuje się
art.. 318 zd. 2 k.p.k.)
Rodzaj
czynności Warunki
dopuszczenia Przesłanki odmowy dopuszczenia
Inne
czynności (art. 317 k.p.k.)
Udział stron w innych (niż niepowtarzalne i wnioskowane przez stronę) czynnościach może nastąpić na żądanie tych podmiotów, z ich inicjatywy. Nie spełnia wymogów wniosku o dopuszczenie do udziału w czynnościach zdarzające się w praktyce sformułowanie zawarte w pismach przekazujących w załączeniu pełnomocnictwo procesowe, ograniczające się do zwrotu "i wnoszę o
dopuszczenie mnie do udziału w czynnościach śledztwa". Instytucja z art. 317 § 1 nie
przewiduje generalnego uprawnienia do
udziału we wszystkich czynnościach śledztwa lub dochodzenia, lecz jedynie w określonej, skonkretyzowanej przez stronę czynności.
Reakcją prokuratora na ogólnikowy "wniosek"
powinno być wezwanie osoby uprawnionej do wskazania, w jakich czynnościach chce
uczestniczyć (§ 81 Reg. Prok.)
na żądanie W szczególnie uzasadnionym
wypadku prokurator może
postanowieniem odmówić
dopuszczenia do udziału w czynności:
• ze względu na ważny interes śledztwa
• albo odmówić sprowadzenia oskarżonego pozbawionego wolności, gdy spowodowałoby to poważne trudności Przesłuchani
e biegłych (art. 318 k.p.k.)
Organ procesowy - w razie dopuszczenia dowodu z opinii biegłych albo instytucji naukowej lub specjalistycznej - jest obowiązany:
• doręczyć podejrzanemu i jego obrońcy oraz pokrzywdzonemu i jego
pełnomocnikowi postanowienie o dopuszczeniu tego dowodu,
• do zezwolenia tym podmiotom na wzięcie udziału w przesłuchaniu biegłych,
• do zezwolenia na zapoznanie się z opinią, jeżeli złożona została na piśmie.
Obowiązek dopuszczenia jest
niezależny od żądania stron
Podejrzanego pozbawionego wolności nie
sprowadza się, gdy
spowodowałoby to
poważne trudności
Formy postępowania przygotowawczego
Postępowanie przygotowawcze może toczyć się w dwóch formach:
śledztwa lub dochodzenia.
Różnice pomiędzy śledztwem i dochodzeniem dotyczą przede wszystkim:
Czasu ich trwania
Organów je prowadzących
Rodzajem spraw, w jakich się je prowadzi
Formalizmem czynności
Ponadto śledztwo może być obligatoryjne (ze względu na
kryterium podmiotowe – osobę sprawcy, przedmiotowe – rodzaj przestępstwa lub podmiotowo-przedmiotowe), a wiĘc w pewnych przypadkach musi być prowadzone, lub fakultatywne –
prowadzenie go w tej formie jest decyzją prokuratora
ŚLEDZTWO DOCHODZENIE
Sprawy, w których się je prowadzi
Art. 309 k.p.k.
Śledztwo obligatoryjnie prowadzi się w sprawach:
1) w których rozpoznanie w pierwszej instancji należy do właściwości sądu
okręgowego (kryterium przedmiotowe) zob. art. 25 k.p.k.
2) o występki - gdy osobą podejrzaną jest sędzia, prokurator, funkcjonariusz Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu
Wojskowego, Służby Celnej lub
Centralnego Biura Antykorupcyjnego (kryterium podmiotowe)
3) o występki - gdy osobą podejrzaną jest funkcjonariusz Straży Granicznej,
Żandarmerii Wojskowej, finansowego organu postępowania
przygotowawczego lub organu
nadrzędnego nad finansowym organem postępowania przygotowawczego, w zakresie spraw należących do
właściwości tych organów lub o występki popełnione przez tych funkcjonariuszy w związku z wykonywaniem czynności służbowych (kryterium podmiotowo- przedmiotowe)
4) o występki, w których nie prowadzi się dochodzenia (kryterium przedmiotowe) Śledztwo fakultatywnie prowadzi się w sprawach o występki, w których prowadzi się dochodzenie, jeżeli prokurator tak postanowi
ze względu na wagę lub zawiłość sprawy.Art. 325b i 325c k.p.k.
Dochodzenie prowadzi się w sprawach o przestępstwa należące do właściwości sądu rejonowego:
1) Zagrożone karą nieprzekraczającą 5 lat pozbawienia wolności, z tym że w wypadku przestępstw przeciwko mieniu tylko wówczas, gdy wartość przedmiotu przestępstwa albo szkoda wyrządzona lub grożąca nie przekracza 200.000 zł,
2) przewidziane w art. 159, art. 254a i art. 262 § 2 Kodeksu karnego,
3) przewidziane w art. 279 § 1, art. 286 § 1 i 2 oraz w art. 289 § 2 Kodeksu karnego, jeżeli wartość przedmiotu przestępstwa albo szkoda wyrządzona lub grożąca nie przekracza 200.000 zł.
Spośród spraw o przestępstwa wymienione w pkt 1 nie prowadzi
się dochodzenia w sprawach o przestępstwa określone w Kodeksiekarnym w art. w art. 155, art. 156 § 2, art. 157a § 1, art. 165 § 2, art. 168, art. 174 § 2, art. 175, art. 181-184, art. 186, art. 201, art.
231 § 1 i 3, art. 240 § 1, art. 250a § 1-3, art. 265 § 3 oraz w
rozdziale XXXVI (przestępstwa przeciwko obrotowi gospodarczemu), z wyjątkiem art. 297 i art. 300, i rozdziale XXXVII (przestępstwa przeciwko obrotowi pieniędzmi i papierami wartościowymi). W tych sprawach prowadzi się zatem śledztwo.
ZWRÓĆ UWAGĘ na uchylenie art. 325c k.p.k. ! Dochodzenie będzie możliwe także wobec osób zatrzymanych lub tymczasowo aresztowanych, bez względu na sytuacje, w jakich zastosowano te środki przymusu procesowego, a także w wypadkach, gdy wchodzi w grę obrona obligatoryjna z art. 79 § 1 k.p.k.
Rozwiązanie to poszerza istotnie podmiotowy zakres
dochodzenia
ŚLEDZTWO DOCHODZENIE
Organ prowadzący
art. 311 k.p.k.
Śledztwo prowadzi prokurator (tzw. śledztwo własne) Prokurator może powierzyć Policji przeprowadzenie
śledztwa w całości lub w określonym zakresie albo dokonanie poszczególnych czynności śledztwa (tzw.śledztwo powierzone). Oprócz Policji śledztwo może
być powierzone organom Straży Granicznej, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Służby Celnej ,
Centralnego Biura Antykorupcyjnego oraz Żandarmerii Wojskowej, w zakresie ich właściwości (art. 312 pkt 1).
Policja może dokonać innych czynności, jeżeli wyłoni się taka potrzeba.
W sytuacji, kiedy podejrzanym jest osoba wymieniona w art. 309 pkt 2 i 3, prokurator może powierzyć Policji
jedynie dokonanie poszczególnych czynności wśledztwie. Nie jest więc możliwe powierzenie śledztwa
w całości lub w części
Postanowienie o wszczęciu śledztwa wydaje wyłącznie prokurator. Postanowienie o odmowie wszczęcia lub o umorzeniu śledztwa wydaje prokurator albo Policja;
postanowienie wydane przez Policję zatwierdza prokurator.
Dopuszczalne jest przesłuchanie przez organy Policji osoby podejrzanej w charakterze podejrzanego w sytuacjach niecierpiących zwłoki (art. 308 § 2).
Jednakże należy zauważyć, że w sprawach, w których obowiązkowe jest prowadzenie śledztwa,
postanowienie przewidziane o przedstawieniu zarzutów wydaje prokurator (art. 308 § 4).
Prokurator może zastrzec do osobistego wykonania jakąkolwiek czynność śledztwa,
Art.. 325a i 312 k.p.k.
Dochodzenie prowadzi Policja lub organy, o których mowa w art. 312, chyba że prowadzi je prokurator. Oznacza to, że prokurator może prowadzić każde dochodzenie
osobiście. W praktyce to jednak rzadkość.
Poza Policją dochodzenie może prowadzić (art. 312):
1) Straż Graniczna
2) Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego, 3) Służba Celna
4) Centralne Biuro Antykorupcyjne 5) Żandarmeria Wojskowa
w zakresie ich właściwości, określonej w ustawach regulujących ich funkcjonowanie.
Uprawnienia Policji przysługują także innym organom przewidzianym w przepisach szczególnych. Należą do nich:
6) organy państwowe wymienione w rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości z 13 czerwca 2003 r. w
sprawie określenia organów uprawnionych obok Policji do prowadzenia dochodzeń oraz organów uprawnionych do wnoszenia i popierania oskarżenia przed sądem pierwszej instancji w sprawach podlegających rozpoznaniu w postępowaniu uproszczonym, jak
również zakresu spraw zleconych tym organom (Dz. U.
Nr 108, poz. 1019 z późn. zm.). Są to:
• organy Inspekcji Handlowej,
• organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej,
• urzędy skarbowe i inspektorzy kontroli skarbowej,
• Prezes Urzędu Komunikacji Elektronicznej 2) Organy uprawnione na podstawie ustaw szczególnych:
• Straż Leśna,
• Państwowa Straż Łowiecka
ŚLEDZTWO DOCHODZENIE
Czas trwania
art. 310 k.p.k.
• Podstawowym terminem są 3 miesiące.
• Jednakże w uzasadnionych wypadkach okres
śledztwa może być przedłużony na dalszy czas oznaczony, nie dłuższy jednak niż rok, przez prokuratora nadzorującego śledztwo, gdy prowadzi je Policja, lub prokuratora bezpośrednio przełożonego wobec prokuratora, który prowadzi śledztwo.
• W szczególnie uzasadnionych wypadkach właściwy prokurator nadrzędny wobec prokuratora nadzorującego lub prowadzącego śledztwo może przedłużyć jego okres na dalszy czas oznaczony.
Teoretycznie zatem, aż do czasu przedawnienia karalności czynu. Uzasadniony wypadek może być spowodowany zawiłością i wielkością materiału procesowego.
"Prokurator nadrzędny" to prokurator kierujący jednostką organizacyjną wyższego stopnia, a także prokurator tej jednostki lub prokurator delegowany do niej w zakresie zleconych mu czynności (art. 45 § 1b k.p.k.), natomiast termin "prokurator bezpośrednio przełożony" wynika z treści art. 17a ust. 3 ProkU,
podobnie jak określenie "zwierzchnik służbowy" (art. 17a ust. 4 ProkU)
Wniosek o przedłużenie śledztwa powyżej 3 miesięcy powinien być złożony nie później niż na 7 dni przed upływem terminu. Zaś w przypadku przedłużenia okresu śledztwa ponad rok - na 14 dni przed upływem roku (§ 84 Reg.Prok.).
Terminy śledztwa są terminami instrukcyjnymi
art. 325i k.p.k.
• Podstawowym terminem dochodzenia są 2 miesiące.
• Istnieje możliwość jego przedłużenia do 3 miesięcy, a w uzasadnionych
wypadkach - na dalszy czas oznaczony, nie dłuższy jednak niż rok. Czynności tej dokonuje prokurator nadzorujący
postępowanie.
• W wyjątkowych wypadkach, uzasadnionych szczególnymi okolicznościami, prokurator bezpośrednio przełożony nad prokuratorem prowadzącym lub nadzorującym
dochodzenie może przedłużyć jego okres na dalszy czas oznaczony
Ustawa nie wskazuje powodów przedłużenia dochodzenia. W doktrynie uznaje się, że
szczególnie uzasadniony wypadek ma miejsce, gdy sprawa jest skomplikowana pod względem faktycznym lub prawnym, a przedłużenie
terminu pozwoli na jej ukończenie
ŚLEDZTWO DOCHODZENIE
Stopień formalizmu
Sformalizowane Odformalizowane. Uproszczenia polegają na:
1) Instytucji dochodzenia skróconego. Dochodzenie można ograniczyć do ustalenia, czy zachodzą wystarczające
podstawy do wniesienia aktu oskarżenia lub innego
zakończenia postępowania. Należy jednak dokonać czynności przewidzianych w art. 321 § 1-5 oraz w art. 325g § 2,
przesłuchać podejrzanego i pokrzywdzonego oraz
przeprowadzić i utrwalić w protokołach czynności, których nie będzie można powtórzyć. Utrwalenie innych czynności
dowodowych następuje w formie protokołu ograniczonego do zapisu najbardziej istotnych oświadczeń osób biorących
udział w czynności; przepisu art. 148 § 2 zdanie pierwsze nie stosuje się (art. 325h)
2) Możliwości zamieszczenia w protokole przyjęcia ustnego
zawiadomienia o przestępstwie i przesłuchania w charakterze świadka osoby zawiadamiającej (art. 304a), postanowienia o wszczęciu dochodzenia, odmowie wszczęcia dochodzenia, umorzeniu dochodzenia i wpisaniu sprawy do rejestru przestępstw, umorzeniu dochodzenia oraz o jego
zawieszeniu. Nie wymagają one ponadto uzasadnienia (art.
325e § 1)
3) Możliwości wydania postanowienie o umorzeniu dochodzenia i wpisaniu sprawy do rejestru przestępstw po upływie 5 dni dochodzenia (art. 325f § 1)
4) Braku wymogu sporządzenie postanowienia o przedstawieniu zarzutów oraz wydanie postanowienia o zamknięciu
dochodzenia, chyba że podejrzany jest tymczasowo aresztowany (art. 325g § 1) lub stosowane są inne środki zapobiegawcze (art. 249)
5) Możliwość ograniczenia dochodzenia do przesłuchania osoby
podejrzanej w charakterze podejrzanego oraz zabezpieczenia
dowodów w niezbędnym zakresie w trybie przyspieszonym
(art. 517c k.p.k.)
Czynności sądu w postępowaniu przygotowawczym
Art. 298 k.p.k.
§ 1. Postępowanie przygotowawcze prowadzi lub nadzoruje prokurator, a w zakresie przewidzianym w ustawie prowadzi je Policja. W wypadkach przewidzianych w ustawie uprawnienia Policji przysługują innym organom.
§ 2. Określone w ustawie czynności w postępowaniu przygotowawczym przeprowadza sąd.
Określone czynności w postępowaniu przygotowawczym wykonuje sąd. Ustawodawca nie wprowadził do kodeksu instytucji sędziego śledczego, jako prowadzącego postępowanie
przygotowawcze. Przewidział jednak ingerencję sądu w postępowanie przygotowawcze, która wykonywana jest w trzech formach:
I. Sąd dokonuje wskazanych w ustawie czynności procesowych o charakterze dowodowym np. przesłuchanie świadka na podst. art. 185a, 185b, 316 § 3
II. Sąd wydaje określone w ustawie rozstrzygnięcia w
postępowaniu przygotowawczym np. w przedmiocie tymczasowego aresztowania, listu żelaznego
III. Sąd orzeka jako instancja odwoławcza od orzeczeń wydawanych przez prokuratora np. zażalenie na postanowienie w przedmiocie poręczenia majątkowego Każdorazowo czynności powyższe sąd dokonuje na posiedzeniu w składzie jednoosobowym.
Pamiętać jednak należy, że w sytuacji gdy w postępowaniu przygotowawczym sąd rozpoznaje zażalenie na
postanowienie wydane przez sąd w I instancji (np. na postanowienie o zastosowaniu tymczasowego aresztowania)
to skład sądu określany jest na zasadach ogólnych, a wiec zgodnie z art. 30§2 k.p.k. jest on trzyosobowy.
Formy sądowej kontroli w postępowaniu przygotowawczym Ad I
Sąd przeprowadza w postępowaniu przygotowawczym m.in.
następujące czynności dowodowe:
• przesłuchuje świadka na wniosek strony lub prokuratora, jeżeli zachodzi niebezpieczeństwo, że świadka nie będzie można
przesłuchać na rozprawie - art. 316 § 3 k.p.k.
• w sprawach o przestępstwa popełnione z użyciem przemocy lub groźby bezprawnej lub określone w rozdziałach XXIII, XXV i XXVI k.k. przesłuchuje w charakterze świadka pokrzywdzonego, który w chwili przesłuchania nie ukończył 15 lat – art. 185a
• w sprawach o przestępstwa popełnione z użyciem przemocy lub groźby bezprawnej lub określone w rozdziałach XXV i XXVI k.k.
przesłuchuje w warunkach określonych w art. 185a § 1-3 świadka, który w chwili przesłuchania nie ukończył 15 lat, jeżeli zeznania tego świadka mogą mieć istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy – art. 185b
• przesłuchuje podejrzanego przed stosowaniem tymczasowego
aresztowania – art. 249 § 3 w zw. z art. 250 § 1
Formy sądowej kontroli w postępowaniu przygotowawczym Ad II
W śledztwie lub dochodzeniu sąd podejmuje m.in. następujące decyzje procesowe:
• stosuje środek zapobiegawczy w postaci tymczasowego
aresztowania i przedłuża okres jego trwania – art. 250 i art. 263 k.p.k.;
• wydaje list żelazny oskarżonemu przebywającemu za granicą oraz świadkowi lub biegłemu nie będącemu obywatelem RP - art. 281 i art. 589 k.p.k.;
• wyznacza obrońcę z urzędu w określonych w ustawie przypadkach, gdy podejrzany nie ma obrońcy z wyboru orzeka przepadek
przedmiotu poręczenia lub ściągnięcie sumy poręczenia – art. 270
§ 1 k.p.k.;
• wydaje postanowienie o kontroli i utrwalaniu treści rozmów
telefonicznych lub zatwierdza postanowienie prokuratora art. 237 § 1 i 2 k.p.k.;
• orzeka o obserwacji psychiatrycznej podejrzanego – art. 203 § 2 k.p.k.;
• wydaje postanowienie o umorzeniu postępowania, gdy zachodzą
podstawy do stosowania środków zabezpieczających, a podejrzany
dopuścił się czynu w stanie niepoczytalności – art. 324 k.p.k.
Ad III
Sąd rozpoznaje również trzy grupy zażaleń:
1) Na decyzje procesowe dotyczące dalszego bytu postępowania przygotowawczego 2) Odnoszące się do stosowanych w postępowaniu przygotowawczym środków
przymusu
3) Na inne postanowienia organów postępowania przygotowawczego
Ad. 1)
art. 306 k.p.k. Na postanowienie o odmowie wszczęcia śledztwa przysługuje zażalenie:
1) pokrzywdzonemu,
2) instytucji wymienionej w art. 305 § 4,
3) osobie wymienionej w art. 305 § 4, jeżeli wskutek przestępstwa doszło do naruszenia jej praw.
Na postanowienie o umorzeniu śledztwa przysługuje zażalenie:
1) stronom,
2) instytucji państwowej lub samorządowej, która złożyła zawiadomienie o przestępstwie,
3) osobie, która złożyła zawiadomienie o przestępstwie określonym w art. 228-231, art. 233, art.
235, art. 236, art. 245, art. 270-277, art. 278-294 lub w art. 296-306 Kodeksu karnego, jeżeli
postępowanie karne wszczęto w wyniku jej zawiadomienia, a wskutek tego przestępstwa doszło do naruszenia jej praw.
Zażalenie wnosi się do sądu właściwego do rozpoznania sprawy (art. 465 § 2) w terminie 7 dni od daty doręczenia postanowienia, o którym mowa w § 1 za pośrednictwem prokuratora, który wydał lub zatwierdził postanowienie (art. 463 § 1 w zw. z art. 465 § 1).
Art.325e k.p.k. Ma postanowienie o umorzeniu dochodzenia i wpisaniu sprawy do rejestru przestępstw zażalenie przysługuje na podstawie art. 325e § 4, który wprowadza szczególny tryb zaskarżania tego typu postanowień. Odmiennie niż w art. 465 § 3 zażalenia nie rozpoznaje
prokurator sprawujący nadzór nad dochodzeniem, ale sąd który rozpatruje zażalenie, jeżeli nie
przychylił się do tegoż zażalenia prokurator, bowiem zgodnie z § 4 komentowanego przepisu, jeśli
prokurator nie przychyla się do zażalenia, to ma obowiązek przekazać je sądowi.
Ad. 2)
• Z wyjątkiem tymczasowego aresztowania w postępowaniu przygotowawczym środki zapobiegawcze może stosować również prokurator (art. 250 § 4).
Na postanowienie prokuratora w przedmiocie środka zapobiegawczego zażalenie
przysługuje do sądu rejonowego, w którego okręgu prowadzi się postępowanie (art. 252 § 2 i art. 459 § 3 k.p.k.). Zażalenie przysługuje „w przedmiocie środka zapobiegawczego” czyli zastosowanie, przedłużenie, zmianę lub uchylenie.
• Na postanowienie w przedmiocie zabezpieczenia majątkowego (a więc środka przymusu) przysługuje zażalenie. Zażalenie na postanowienie prokuratora rozpoznaje sąd rejonowy, w którego okręgu prowadzi się postępowanie (art. 293 § 2 i art. 459 § 3 k.p.k.)
• Zatrzymanemu przysługuje zażalenie do sądu. W zażaleniu zatrzymany może się domagać zbadania zasadności, legalności oraz prawidłowości jego zatrzymania.
Zażalenie przekazuje się niezwłocznie sądowi rejonowemu miejsca zatrzymania lub prowadzenia postępowania, który również niezwłocznie je rozpoznaje (art. 246 k.p.k.).
Ad. 3)
Rozpoznawanie zażaleń:
• na postanowienie prokuratora co do zabezpieczenia roszczenia w związku z wniesionym powództwem cywilnym (art. 69 § 2 i 3 k.p.k.)
• na postanowienie prokuratora dotyczące kontroli i utrwalania rozmów telefonicznych
(art. 240 k.p.k.) - trzeba podkreślić, że postanowienie prokuratora o zarządzeniu
podsłuchu podlega podwójnej kontroli sądu. Pierwszy raz ma ona miejsce przy
rozważaniu kwestii jego zatwierdzenia, drugi - w trybie zażaleniowym
Nadzór prokuratora nad postępowaniem przygotowawczym
Nadzór prokuratora jako kierowniczego organu postępowania przygotowawczego został normatywnie uregulowany w art. 326-328 k.p.k.
Jak wynika z art. 326 § 1k.p.k., prokurator sprawuje nadzór nad dochodzeniem oraz śledztwem, które powierzył Policji w całości, części czy dla dokonania określonych czynności. Prokurator może także objąć nadzorem postępowanie, o którym mowa w art. 307, a więc może nadzorować przeprowadzanie czynności sprawdzających.
Rolą nadzoru jest czuwanie nad prawidłowym i sprawnym przebiegiem
postępowania przygotowawczego. Może on przybierać różne formy. Zgodnie z art.
326 § 1k.p.k. może on polegać w szczególności na:
• zaznajamianiu się z zamierzeniami prowadzącego postępowanie, wskazywaniu kierunków postępowania oraz wydawaniu co do tego zarządzeń,
• żądaniu przedstawienia sobie materiałów zbieranych w toku postępowania,
• uczestnictwie w czynnościach dokonywanych przez prowadzących
postępowanie, osobistym ich przeprowadzaniu albo przejęciu sprawy do swego prowadzenia,
• wydawaniu postanowień, zarządzeń lub poleceń oraz zmianie i uchyleniu
postanowień i zarządzeń wydanych przez prowadzącego postępowanie
Regulamin prokuratorski
§ 66. 1. Powierzając Policji lub innym uprawnionym organom przeprowadzenie śledztwa w
całości lub w określonym zakresie, prokurator udziela wytycznych oraz określa termin do
przedstawienia planu śledztwa, jeżeli zachodzi potrzeba jego sporządzenia. Plan ten podlega kontroli prokuratora, który w razie potrzeby dokonuje w nim zmian i uzupełnień oraz wskazuje
czynności procesowe, których dokona sam lub w których chce uczestniczyć.
§ 115. Prokurator rejonowy lub prokurator przez niego wyznaczony co najmniej raz w roku
dokonuje kontroli dochodzeń prowadzonych przez organy posiadające uprawnienia
oskarżycieli publicznych.
§ 115a. Spostrzeżenia i uwagi dotyczące sposobu prowadzenia postępowania
przygotowawczego, wynikające z nadzoru, prokurator sprawujący nadzór przekazuje kierownikowi właściwej jednostki
organizacyjnej Policji albo kierownikowi
jednostki organizacyjnej innego uprawnionego organu, a w przypadku nieusprawiedliwionego niewykonania polecenia prokuratora w
postępowaniu przygotowawczym, w
wyznaczonym terminie lub zakresie, występuje
do przełożonego funkcjonariusza z żądaniem
wszczęcia przeciwko niemu postępowania
służbowego lub dyscyplinarnego.
Etapy postępowania
przygotowawczego
Źródła informacji o przestępstwie
Zgodnie z art. 303 oraz 321a k.p.k., podstawą wszczęcia śledztwa lub dochodzenia jest uzasadnione podejrzenie popełnienia przestępstwa. Tak określona podstawa wszczęcia przesądza o tym, że ustawodawca nie wymaga pewności, iż popełniono przestępstwo, a z drugiej strony uznaje, że nie wystarcza podejrzenie popełnienia przestępstwa, lecz podejrzenie to ma być uzasadnione. Śledztwo lub dochodzenie może i powinno być wszczęte wtedy, kiedy można przyjąć hipotezę, że popełniono przestępstwo, a hipoteza ta znajduje oparcie w wiadomościach (wiedzy) dotyczących określonego zdarzenia faktycznego.
Problematyka dotycząca wszczęcia postępowania przygotowawczego należy do złożonych także i z tego powodu, że organy państwa powołane do ścigania przestępstw korzystają z różnorodnych źródeł informacji o popełnieniu przestępstwa.
Ogólnie rzecz ujmując, w niektórych sytuacjach źródło informacji
będzie bardziej pewne (wiarygodne), w innych natomiast mniej
pewne. W tym zakresie pomocna może okazać się instytucja
czynności sprawdzających (art. 307 k.p.k.).
Społeczny obowiązek zawiadomienia o przestępstwie
Zgodnie z przepisem art. 304 § 1 k.p.k., każdy , dowiedziawszy się o popełnieniu przestępstwa ściganego z urzędu, ma społeczny obowiązek zawiadomienia o tym prokuratora lub Policję.
Ujęty w przepisie art. 304 § 1 k.p.k. obowiązek zawiadomienia ma charakter jedynie społeczny w tym znaczeniu, że jego niewypełnienie nie grozi żadnymi konsekwencjami prawnymi, a w
szczególności nie naraża osoby na odpowiedzialność karną.
Od tej reguły ustawodawca wprowadza jednak pewne odstępstwo, przewidując w art. 240 k.k.
prawny obowiązek zawiadomienia o niektórych kategoriach przestępstw, którego niewypełnienie grozi odpowiedzialnością karną osoby za niezawiadomienie. Są to następujące kategorie przestępstw:
• zabójstwo w ramach dyskryminacji (art. 118 k.k.),
• zamach na byt Rzeczypospolitej Polskiej (art. 127 k.k.),
• zamach na organ konstytucyjny Rzeczypospolitej Polskiej (art. 128 k.k.),
• szpiegostwo (art. 130 k.k.),
• zamach na Prezydenta RP (art. 134 k.k.),
• zamach na siły zbrojne RP (art. 140 k.k.),
• zabójstwo (art. 148 k.k.),
• sprowadzenie katastrofy (art. 163 k.k.),
• uprowadzenie i porwanie (art. 166 k.k.),
• wymuszenie terrorystyczne (art. 252 k.k.).
Jak łatwo spostrzec, chodzi o kategorie przestępstw bardzo poważnych i groźnych.
Prawny obowiązek denuncjacji z art. 240 k.k. nie obejmuje:
-
adwokata, który uzyskał określoną wiadomość w związku z udzieleniem pomocy prawnej (art. 6 ust. 1 pr. adw. oraz art. 178 pkt 1 k.p.k.)
- duchownego, który dowiedział się o przestępstwie przy spowiedzi (art. 178 pkt 2
k.p.k.).
Prawny obowiązek zawiadomienia o przestępstwie
Prawny obowiązek zawiadomienia spoczywa na instytucjach państwowych i samorządowych (art. 304 § 2 k.p.k.), które w związku ze swą działalnością dowiedziały się o popełnieniu przestępstwa ściganego z urzędu. Instytucje te zarazem są zobowiązane do przedsięwzięcia niezbędnych czynności do czasu
przybycia organu powołanego do ścigania przestępstw lub do czasu wydania przez ten organ stosownego zarządzenia, aby nie dopuścić do zatarcia śladów i dowodów przestępstwa.
O prawnym obowiązku zawiadomienia należy także mówić po stronie różnych organów inspekcji i kontroli (np. NIK, organy kontroli skarbowej), które w wyniku swoich działań ujawniają fakt popełnienia przestępstwa.
Także sąd w określonej sytuacji będzie musiał wypełnić obowiązek zawiadomienia, stwierdzając np. w toku prowadzonego postępowania przestępstwo w postaci
złożenia fałszywych zeznań przez świadka (art. 233 k.k.), czy też próby przekupstwa sędziego lub ławnika (art. 229 k.k.).
Jego realizacja nie ciąży na każdym pracowniku instytucji państwowej lub
samorządowej, a tylko na tych pracownikach, którzy są upoważnieni do działania w jej imieniu lub odpowiadają za prawidłowe działanie instytucji, np. główny księgowy.
Pracownicy odpowiedzialni za pewne odcinki działalności instytucji, jeżeli dowiedzieli się o przestępstwie, są jedynie zobowiązani zawiadomić o tym kierownika instytucji
Zaniechanie obowiązku prawnego zawiadomienia o przestępstwie pociąga za sobą
odpowiedzialność karną z art. 231 k.k.
Źródła informacji o przestępstwie
zawiadomienia pochodzące od pokrzywdzonych
zawiadomienie anonimowe
Szczególną kategorię zawiadomień stanowią zawiadomienia pochodzące od pokrzywdzonych (art. 49 k.p.k.) i to zarówno osób fizycznych, jak i osób prawnych, a także jednostek organizacyjnych nie mających
osobowości prawnej, których dobro prawne zostało bezpośrednio
naruszone lub zagrożone przez przestępstwo. W niektórych kategoriach przestępstw jest to
źródło informacji często występujące i nie ma w tym niczego
nadzwyczajnego. Pokrzywdzony (pobity, okradziony, oszukany, poddany próbie przekupstwa itp.), składając zawiadomienie o
popełnionym przestępstwie, domaga się odpowiedniej reakcji organów państwa powołanych do ścigania przestępstw na doznaną przez siebie krzywdę. Jest to przecież normalna reakcja pokrzywdzonego na
naruszone lub zagrożone jego dobro chronione w systemie prawa
karnego. Domaga się on od organów państwa powołanych do ścigania przestępstw ochrony tego dobra.
Niewątpliwie szczególną kategorię zawiadomień stanowią także zawiadomienia anonimowe, a zatem takie, których autor nie jest znany organowi ścigania. Zdarzają się one czasami w wymiarze praktycznym, a stopień ich zgodności z rzeczywistością mieści się między bardzo odległymi
biegunami. Jeden z nich stanowią anonimy, nie zawierające prawdziwej informacji, najczęściej powodowane tym, by komuś dokuczyć, zaszkodzić, próbować doprowadzić do wszczęcia śledztwa lub dochodzenia. Z drugiej zaś strony, zdarzają się anonimy zawiadamiające o popełnieniu
przestępstwa (czasami bardzo poważnego), zgodne z
rzeczywistością, ale ich autor z różnych powodów pragnie od początku zachować anonimowość. W związku z takim
stanem rzeczy, rodzi się pytanie podstawowe: czy anonimy wyrzucać do kosza i tym samym nie reagować na nie, czy też podejmować decyzję o wszczęciu postępowania
przygotowawczego?
Zgodnie z § 64b Reg.Prok wszczęcie śledztwa albo dochodzenia na skutek anonimowego zawiadomienia może nastąpić po uprzednim sprawdzeniu przytoczonych w nim okoliczności. Zawiadomienie takie prokurator może przekazać Policji lub innemu uprawnionemu organowi albo organom kontroli w celu sprawdzenia przytoczonych w
zawiadomieniu okoliczności albo pozostawić je bez biegu. W razie niepotwierdzenia się okoliczności wskazanych w treści anonimowego zawiadomienia pozostawia się je bez biegu i bez wydawania
postanowienia o odmowie wszczęcia śledztwa albo dochodzenia.
Zawiadomienie anonimowe (poza próbą ustalenia jego autora) powinno być sprawdzone (art. 307 k.p.k.) i jeżeli w drodze tych czynności znajdzie potwierdzenie, będzie podstawą do wszczęcia postępowania przygotowawczego.
Inaczej bowiem podjęcie decyzji o wszczęciu należałoby
uznać za nazbyt pochopne, a przecież decyzja taka musi
sprostać wymaganiom określonym w ustawie. Okazuje się
zatem, że także w tych sytuacjach pomocna okazuje się
instytucja czynności sprawdzających.
Źródła informacji o przestępstwie
Samooskarżenie Ustalenia własne organów ścigania
Kolejnym źródłem dla organów
ścigania jest tzw. samooskarżenie, a więc sytuacja, kiedy to sprawca przestępstwa sam zgłasza organowi ścigania fakt popełnienia określonego czynu. Sytuacje takie zdarzają się w praktyce i czasami dotyczą bardzo poważnych przestępstw, np.
dokonanego zabójstwa. Jeśli będzie to ustne zawiadomienie o popełnionym przez określoną osobę przestępstwie, należy zgodnie z art. 143 § 1 pkt 1 k.p.k. spisać z tej czynności protokół
Może się np. okazać w toku prowadzonego postępowania przygotowawczego, że zostało popełnione jeszcze jakieś inne przestępstwo, nie objęte ramami tego postępowania. Nade wszystko chodzi tutaj jednak o informacje uzyskane w
drodze czynności operacyjno- rozpoznawczych.
W postępowaniu karnym czynności operacyjno- rozpoznawcze służb policyjnych to nie tylko ważne źródło informacji o popełnionym
przestępstwie. Są one często wykorzystywane na podstawie art. 307 k.p.k. (instytucja czynności sprawdzających) jako forma upewnienia się, czy istnieje podstawa do podjęcia decyzji o wszczęciu postępowania przygotowawczego. Także w wielu przypadkach są one prowadzone równolegle z czynnościami procesowymi przeprowadzanymi w toczącym się już postępowaniu przygotowawczym i mają np. na celu ustalenie dowodów
potwierdzających fakt popełnienia przestępstwa (znalezienie dalszych dowodów). Wreszcie, co tylko pozornie może wydawać się dziwne, są one prowadzone po zakończeniu postępowania
przygotowawczego, np. w razie umorzenia śledztwa przeprowadzonego w sprawie o przestępstwo zabójstwa wobec niewykrycia sprawcy tego czynu.
Artykuł prasowy audycja
radiowa lub telewizyjna, w
szczególności materiał o
charakterze reportażu,
przedstawiający zdarzenie
wskazujące na zaistnienie
przestępstwa
Formy zawiadomienia o przestępstwie
USTNA PISEMNA
Ustne zawiadomienie o przestępstwie podlega
obowiązkowemu zaprotokołowaniu i od tej zasady nie ma odstępstwa (art. 143 § 1 pkt 1 k.p.k.)
Zawiadomienie o przestępstwie powinno być przyjęte od każdej osoby, która w tym celu zgłosiła się w
jednostce organizacyjnej Policji lub zwróciła się do policjanta w jakimkolwiek innym miejscu - również wtedy, gdy inna jednostka Policji lub inny organ ścigania jest właściwy miejscowo lub rzeczowo do
prowadzenia postępowania przygotowawczego (§ 4 ust.
1 Wytyczne Nr 3 Komendanta Głównego Policji w sprawie wykonywania czynności dochodzeniowo - śledczych przez policjantów z dnia 15 lutego 2012 r. , Dz.Urz.KGP z 2012 r. poz. 7)
Policjant przyjmując ustne zawiadomienie o przestępstwie sporządza wspólny protokół z
przyjęcia ustnego zawiadomienia o przestępstwie i przesłuchania w charakterze świadka osoby zawiadamiającej (art. 304a k.p.k.)
Jeżeli nie można sporządzić protokołu przyjęcia zawiadomienia o przestępstwie wobec niemożności dostatecznie komunikatywnego porozumienia się z zawiadamiającym z powodu jego specyficznego stanu psychofizycznego albo nieznajomości języka polskiego przy jednoczesnej niemożności natychmiastowego sprowadzenia tłumacza - policjant sporządza jedynie notatkę urzędową wskazującą taki powód i
zawierającą opis informacji na temat zgłaszanego przestępstwa, jakie udało się uzyskać (§ 4 ust. 2 Wytyczne Nr 3)
Pisemne zawiadomienie powinno spełniać formalne wymogi pisma
procesowego , a więc stosownie do art.
19 k.p.k.:
1)
oznaczenie organu, do którego jest skierowane, oraz sprawy, której dotyczy,
2)
oznaczenie oraz adres wnoszącego pismo,
3)
treść wniosku lub oświadczenia, w miarę potrzeby z uzasadnieniem,
4)
datę i podpis składającego pismo.
Należy zadbać o potwierdzenie wysłania swojego zawiadomienia (np. listownie za zwrotnym potwierdzeniem odbioru) lub pokwitowanie, jeśli doręczono je
osobiście (pracownik jednostki
przyjmujący zawiadomienie złoży podpis
i przystawi pieczęć, tzw. prezentatę, wraz
z datą otrzymania pisma).
Wspólny protokół z przyjęcia ustnego zawiadomienia o przestępstwie i przesłuchania
w charakterze świadka osoby zawiadamiającej
Wspólny protokół z przyjęcia ustnego zawiadomienia o przestępstwie
i przesłuchania w charakterze świadka osoby zawiadamiającej
Do jakiej jednostki składać zawiadomienie?
właściwość miejscowa
ZASADĄ jest, że postępowanie przygotowawcze prowadzi lub nadzoruje jednostka określona zgodnie z odpowiednio stosowanymi art. 31-34 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks postępowania karnego (art. 58 Reg. Prok)
reguły właściwości miejscowej
WYJĄTKOWO W sprawach o przestępstwo określone w art. 209 k.k.
(niealimentacja) postępowanie przygotowawcze prowadzi się lub nadzoruje w jednostce organizacyjnej, na której obszarze właściwości stale
mieszka lub czasowo przebywa pokrzywdzony .
W sprawach o przestępstwo popełnione za pośrednictwem sieci
teleinformatycznej lub telekomunikacyjnej postępowanie przygotowawcze prowadzi się lub nadzoruje w jednostce organizacyjnej, na której
obszarze właściwości sprawca działał .
W sprawach o kradzież w transporcie lądowym, wodnym i powietrznym oraz o przestępstwo na szkodę pasażerów korzystających ze środków tego
transportu, postępowanie przygotowawcze prowadzi się lub nadzoruje w jednostce organizacyjnej, na której obszarze właściwości ujawniono
przestępstwo lub przyjęto zawiadomienie o jego popełnieniu (§ 59
Reg. Prok.)
Jeżeli nie jest to możliwe, lub nie wiadomo, gdzie dokładnie zaistniało
przestępstwo – należy złożyć zawiadomienie w najbliższej jednostce Policji.
Zawiadomienie i tak będzie niezwłocznie przekazane jednostce
odpowiedniej dla miejsca zaistnienia zdarzenia i tam będą wykonywane dalsze czynności w sprawie.
Zawiadomienie o przestępstwie można również przekazać Prokuraturze, przy czym obowiązują tu takie same reguły właściwości rzeczowej i miejscowej do prowadzenia postępowań
przygotowawczych, jak w przypadku jednostek Policji.
Zawiadomienie o przestępstwie można przekazać także innym organom posiadającym uprawnienia do prowadzenia postępowania przygotowawczego zgodnie z szczególnymi kompetencjami., np.
Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Centralnemu Biuru Antykorupcyjnemu, Straży Granicznej, Urzędowi Kontroli Skarbowej.
ZAPAMIĘTAJ!
Przy przestępstwach ściganych na wniosek, dopóki osoba uprawniona wniosku nie złoży, postępowania się nie wszczyna, a wszczęte należy umorzyć na podstawie art.
17 § 1 pkt 10 k.p.k.
Jeśli postępowanie toczyło się bez wniosku, a następnie tego rodzaju wniosek został złożony, to można kontynuować postępowanie, ponieważ późniejsze złożenie wniosku konwaliduje wcześniej dokonane czynności procesowe. Należy też zauważyć, że brak wniosku jest bezwzględną
przyczyną odwoławczą określoną w art. 439 § 1 pkt 9 k.p.k. powodującą uchylenie orzeczenia, niezależnie od granic zaskarżenia i podniesionych zarzutów. Nie zmienia tego przyjęcie
kumulatywnej kwalifikacji prawnej czynu, będącej następstwem uznania, że czyn sprawcy wyczerpuje jednocześnie znamiona przestępstwa ściganego z urzędu oraz na wniosek, a ten wniosek nie został złożony.
Dlatego najlepiej złożyć wniosek o ściganie już w samym zawiadomieniu o przestępstwie
W praktyce….
Faktyczne wszczęcie postępowania:
Postępowanie sprawdzające (art. 307 k.p.k.) i postępowanie w niezbędnym zakresie (art. 308 k.p.k.)
Obowiązek organu powołanego do prowadzenia postępowania przygotowawczego
niezwłocznego wydania postanowienia o wszczęciu bądź o odmowie wszczęcia postępowania przygotowawczego po otrzymaniu zawiadomienia o przestępstwie (art. 305 § 1 k.p.k.), nie ma charakteru absolutnego.
Ustawodawca uwzględnia bowiem fakt, że nie zawsze posiadane przez organ procesowy informacje pozwalają na natychmiastowe wydanie takiego postanowienia. Dlatego też art. 307 k.p.k. przewiduje możliwość przeprowadzenia tzw. czynności
sprawdzających . Polegają one na uzupełnieniu danych zawartych w
zawiadomieniu o przestępstwie lub sprawdzeniu faktów . Dlatego też organ, do którego wpłynęło zawiadomienie o przestępstwie, może zażądać w wyznaczonym terminie uzupełnienia informacji zawartych w zawiadomieniu od osoby lub instytucji, która je złożyła.
Obowiązek niezwłocznego wydania postanowienia o wszczęciu bądź o odmowie
wszczęcia postępowania przygotowawczego byłby trudny do zrealizowania również w sytuacjach, w których organy ścigania posiadały co prawda wystarczające dane do wydania stosowanego postanowienia, ale okoliczności, w których to nastąpiło zmuszają do natychmiastowego zabezpieczenia śladów przestępstwa, a nie skupienia
uwagi na wydaniu postanowienia o wszczęciu bądź o odmowie wszczęcia postępowania
przygotowawczego. Sposób postępowania w takich przypadkach reguluje art. 308 k.p.k.,
który określa ramy prawne tzw. czynności w niezbędnym zakresie.
kryterium Czynności sprawdzające Czynności w niezbędnym zakresie Kiedy są
podejmowa ne
przed wydaniem postanowienia o wszczęciu śledztwa lub dochodzenia
Są to czynności, których podstawą prawną jest przepis k.p.k., lecz nie są one przeprowadzane w już toczącym się postępowaniu karnym
przed wydaniem postanowienia o wszczęciu śledztwa lub dochodzenia, a więc, gdy
zachodzi uzasadnione podejrzenie popełnienia przestępstwa
Cel
ustalenie dopuszczalności wszczęcia śledztwa lub dochodzenia.
Polegają one na uzupełnieniu danych zawartych w zawiadomieniu o przestępstwie lub
sprawdzeniu faktów. Dlatego też organ, do
którego wpłynęło zawiadomienie o przestępstwie, może zażądać w wyznaczonym terminie
uzupełnienia informacji zawartych w
zawiadomieniu od osoby lub instytucji, która je złożyła.
Podstawami warunkującymi podjęcie czynności w niezbędnym zakresie są:
1) konieczność zabezpieczenia śladów i dowodów przestępstwa przed ich utratą,
zniekształceniem lub zniszczeniem, wynikająca z realnego zagrożenia;
2) wypadek niecierpiący zwłoki
Katalog
czynności
