Jolanta Gągorowska-Chudobska
Naramienniki z tarczkami
spiralnymi
Rocznik Muzeum Narodowego w Kielcach 26, 344-345
344
Ścisłych analogii do opisywanego okazu jest bardzo mało. Znane są tylko z te-renu Wielkopolski i Śląska, gdzie zostały odkryte w skarbach lub jako znaleziska luźne. Posiadają ornament typowy dla kultury łużyckiej występujący np. na na-szyjnikach pustych, wykonanych ze zgiętej rurkowato cienkiej blachy, charaktery-stycznych dla grupy zachodniowielkopolskiej i środkowośląskiej kultury łużyckiej we wczesnej epoce żelaza. Ponieważ ornament ten występuje tylko na terytorium Wielkopolski i Śląska, przyjmuje się, że okazy nerkowate, puste wewnątrz, roz-winęły się z taśmowatych łużyckich naszyjników. Bransolety analogiczne do na-szego okazu stanowią lokalną odmianę tego typu ozdób występujących na terenie Wielkopolski w starszym okresie halsztackim (750-500 lat p.n.e.).
Znalezisko z Mychowa prawdopodobnie również pochodzi z rozproszonego skarbu. Należy sądzić, że stanowi import z Wielkopolski.
Jolanta Gągorowska-Chudobska
NaRaMIeNNIkI Z taRcZkaMI SPIRaLNyMI
Naramienniki z tarczkami spiralnymi Mękarzowice, pow. kazimierza Wielka Znalezione w 1956
W zbiorach od 1956
Wymiary śr. obręczy 13 cm, śr. tarczek 6,5 cm, grub. drutu 1,3 cm kultura trzciniecka, 1. poł. III okresu epoki brązu (1250-1200 lat p.n.e.). MNki/a/742 i 744
Dwa niemal identyczne naramienniki zostały znalezione w 1956 roku w skarbie zakopanym w naczyniu, które uległo zniszczeniu. Są to naramienniki lewoskrętne o kierunku skręcenia zwojów, licząc od zewnątrz do środka tarczki, przeciwnym do ruchu wskazówek zegara. tarczki trzyzwojowe. Naramienniki wykonane z grubego brązowego pręta, w obręczy okrągłego, w tarczkach
czwo-Jolanta Gągorowska-Chudobska
345 rokątnego. Ornament obręczy stanowią grupy poprzecznych kresek. Zewnętrzne krawędzie zwojów tarczek zdobione są „perełkowymi” nacięciami.
Przyjmuje się, że naramienniki z tarczkami spiralnymi pojawiły się pod ko-niec I i na przełomie I i II okresu epoki brązu (ok. 1600 r. p.n.e.) na terenach położonych w dorzeczu górnego Renu i Dunaju w środowisku kultury Straubing i jej grup peryferyjnych. Były to początkowo niezdobione okazy, wykonane z cien-kiego drutu o przekroju okrągłym lub owalnym. Formy takie występują zwłasz-cza w Hesji i w dorzeczu górnego i środkowego Dunaju. Na terenie Polski znane są z kilku znalezisk, głównie na Śląsku Środkowym i w południowo-wschodniej części Wielkopolski. Prawdopodobnie te proste formy dały początek innym, na ogół zdobionym odmianom i typom, które rozwinęły się w różnych grupach kul-tur mogiłowych.
Naramienniki z Mękarzowic należą do typu Błogocice, który wyróżnia się ma-sywnością, niewielką ilością zwojów w tarczkach oraz ubogą ornamentyką. Nie-liczne znaleziska tego typu występują w Małopolsce, koncentrując się w dorzeczu Nidy. Można je datować na 1. poł. III okresu epoki brązu (1250-1200 lat p.n.e.). Występują wyłącznie w skarbach i związane są z kulturą trzciniecką, która wykształciła się w epoce brązu na przełomie XVII i XVI wieku p.n.e. i rozwija-ła na ziemiach środkowej i wschodniej Polski, w przybliżeniu do XIII w. p.n.e. Wyroby z brązu związane z tą kulturą ograniczają się do skarbów i pojedynczych znalezisk oraz niewielkiej liczby przedmiotów odkrytych na cmentarzyskach. Interesujący jest fakt, że zasięg niektórych typów naramienników, w tym typu Błogocice, ogranicza się w zasadzie do terenu Polski. Wskazuje to, że ziemie w dorzeczu Odry i Wisły stanowiły w starszym i środkowym okresie epoki brązu pewną odrębną prowincję kulturową w stosunku do terenów zakarpackich, nad-dunajskich i nadłabskich.
Jolanta Gągorowska-Chudobska
LIteRatuRa:
Blajer W., Uwagi o znaleziskach naramienników z tarczkami spiralnymi na ziemiach
pol-skich, Archeologia Polski, t. XXXIII, z. 1, Warszawa 1988, s. 151-162. Obiekty tygodnia. Archeologia
