Problemy konserwatorskie odbudowy i adaptacji zamku w Rydzynie

Ewa Kręglewska-Foksowicz

Problemy konserwatorskie

odbudowy i adaptacji zamku w

Rydzynie

Ochrona Zabytków 27/4 (107), 255-267

1974

EWA KRĘGLEWSKA-EOKSOWICZ

PROBLEMY KONSERWATORSKIE ODBUDOWY I ADAPTACJI

ZAMKU W RYDZYNIE

Z a m e k w R y dzynie, s p a l o n y pod k o niec d z ia ­ ła ń w o j e n n y c h w 1945 г., znalazł p o w ie lu l a ta c h now ego w łaściciela. E w o lu c ja n a r o s ły c h p o w o jn ie p ro b le m ó w k o n s e r w a t o r s k ic h — z w ią ­

z a n y c h z t y m o b ie k te m — je st o d z w ie rc ie d le ­ n i e m ro s n ą c e j św iad o m o ści k u l t u r a l n e j społe­ cz e ń stw a ora z w z ro s tu jeg o m ożliw ości gospo­ d a rc z y c h . Od p r o s t y c h p ra c z a b e zp iec zają cy ch po zniszczeniach w o j e n n y c h , po p rz ez fazę p r o ­ j e k tó w a d a p t a c y j n y c h dla n o w y c h fu n k c ji, do­ szło w o s t a tn im czasie do b ard ziej w y r a f i n o ­ w a n y c h p r o b le m ó w r e k o n s t r u k c j i i a r a n ż a c j i w n ę tr z , o d p o w ia d a ją c y c h w y m a g a n io m now ego m e c e n a tu .

Z a m e k , k t ó r y b ył p rz e d m i o te m w ie lo le tn ie j tro sk i w ielk o p o lsk ich w ła d z k o n s e r w a to rs k ic h , w za s a d n ic z y m zrę b ie pochodzi z l a t o siem ­ d ziesią ty c h X V II w. W z n ie sio n o go dla w o je w o d y R a fa ła L eszczyńskiego, w y ­ k o r z y s tu j ą c f u n d a m e n t y a ta k ż e w y ż sz e p a r t i e m u r ó w śre d n io w ie c z n e g o z a ł o ż e n i a 1. Z a m e k p i e r w o tn y — z p ierw s zej ćw ie rci X V w. — w y ­ b u d o w a ł kom es śląski, J a n z C z e rn in y , na piasz­ czystej w y d m ie, okolonej ro z le g ły m i b a g n a m i D ziedziniec z a m k u śre d n io w ie czn e g o , o w y ­ m ia ra c h około 24X 21 m, z a m k n i ę t y b y ł od po­ ł u d n ia b u d y n k i e m m ie s z k a ln y m , a od w sc h o ­ d u — w ę ż sz y m sk rz y d łe m , z a p e w n e g o s p o d a r ­ czym , z a c h o w a n y m p r a w i e w całości w p i w n i ­ c a ch is tn ie ją c e g o b u d y n k u . Od za ch o d u założe­ nie og ra n ic zał m u r, n a k tó r e g o f u n d a m e n t a c h w zniesiono później m u r y założenia n o w o ż y t­ nego. P ó łn o c n e m u r y o b w o d o w e z a m k u b a r o ­ k ow ego posad o w io n o na f u n d a m e n t a c h k u r t y n śre d n io w ie c z n y c h ; w e f r a g m e n t a c h z a c h o w a ­

n y c h n a w e t do w ysokości p ierw s zeg o p iętra . W m iejscu w e s t y b u l u p ó łnocnego z X V I II w. wznosił się n ieg d y ś ś re d n io w ie c z n y b u d y n e k b r a m n y .

Z ałożenie z X V w. p r z e t r w a ł o bez w ię k sz y c h z m ian do o siem d z ie sią ty c h la t X V II w., k ie d y R y d z y n a p rzeszła w ręce r o d u L esz c z y ń s k ic h z

1 H istorię zam ku oraz p o d sta w o w ą litera tu r ę p rzed ­ m iotu zaw iera p u blikacja: E. K r ę g l e w s k a - F o k - s o w i с z, R y d z y n a — u r b a n i s t y k a i z a b y t k i , Poznań 1969.

sąsiedniego Leszna. B a d a n ia a r c h i t e k t o n ic z n e w y k l u c z y ły p o w a ż n ie jsz ą p rz e b u d o w ę r e n e s a n ­ sową; b r a k też dla n iej p r z e s ł a n e k źródłow ych. Z a m e k n o w o ż y tn y , z r e a liz o w a n y w e d łu g p r o ­ j e k t u a r c h i t e k t a k ró le w s k ie g o Jó z e fa S z y m o ­ na B ellottiego jak o założenie c z te ro s k rz y d ło w e z w e w n ę t r z n y m dz ie d z iń c e m i c z te re m a a l k ie ­ rz o w y m i w ież am i w n a ro żac h , sta n o w ił za­ p e w n e o sta tn ie w P o lsc e ogniw o w ła ń c u c h u r o z w o jo w y m s e rlia ń s k ie g o w a r i a n t u Poggio Reale. P ie rw s z e z m ia n y w t y m u k ła d z ie w p r o ­

w adzono już b a r d z o sz y b k o po jego re alizac ji — około 1700 r. A r c h i te k t rz y m s k i, P o m p e o F e rr a ri, z a p e w n e n a zlecenie S ta n i s ła w a L esz­ czyńskiego, p r z e b u d o w a ł z a c h o d n ie s k rz y d ło z am ku, um ieszc zając w n im o w a ln y w e s t y b u l z p rz e ja z d e m ja k o za p o w ied ź n o w e j osi łączącej za m e k z m iastem . Z m i e n i ł ró w n ie ż w n ę tr z a le­ żące pow yżej o w a ln e g o w e s t y b u l u , a p rz e d e w sz y s tk im S alę B a lo w ą n a d r u g i m piętrze. P o sp a le n iu z a m k u w 1707 r. i u p a d k u kró la S ta n is ła w a L esz czy ń sk ieg o jego re z y d e n c ja przez d ługie la ta s t a ł a w opuszczeniu. D opiero w 1738 r. n a b y ł d o b ra r y d z y ń s k i e A l e k s a n d e r Józe f S ułk o w sk i, d y m i s jo n o w a n y z d w o ru sas­ kiego, na k tó re g o zlecenie od b u d o w a ł, a częścio­ wo p r z e b u d o w a ł z a m e k a r c h i t e k t śląski K a ro l M arcin F ra n tz . J e g o d ziełe m b yło ro z w ią z a n ie b a r d z ie j m o n u m e n t a l n e g o w e jśc ia i k l a t k i scho­ dow ej, u m ieszczonej w ryzalicie, d o b u d o w a n y m sp e c ja ln ie w t y m celu od północy. O n też u k s z ta łto w a ł d a c h y i h e ł m y w ież w fo r m a c h saskich ora z u je d n o lic ił elew acje, z k t ó r y c h ty lk o w s ch o d n ia (od o grodu) za chow a ła w p a r ti i ry z a lito w e j f r a g m e n t y w y s t r o j u z X V I I w. W połow ie X V III w. K. M. F r a n t z w y b u d o w a ł w n a w ią z a n iu do w c z e śn ie jsz y c h p r o j e k t ó w F e rr a rie g o , o fic y n y i b u d y n k i gospodarcze, o ta ­ czające ro z le g ły d ziedziniec h o n o ro w y .

Z a b u d o w ę z m o n u m e n ta l i z o w a ł (p rzy p u szcz a się, że w e d łu g p r o j e k t u D. M erliniego) Ig n a c y G raff, n a d w o r n y a r c h i t e k t , g e o m e tr a i rz e ź b ia rz na

W edług badań a rch eologiczn ych p row ad zon ych w 1973 r. przez T. M ak iew icza z P K Z —P ozn ań przy w sp ółp racy autorki artyk u łu .

с 1. R y d z y n a , z a m e k : Л — w i d o k od pół n o c n e g o wschodu, гее d ł u g r y s u n k u N. O r d y ( X I X w.), В — p ó ł n o c n a e l e ­ wacj a (fot. S t e f a ń s k i , 1914), С — f r a g m e i i t e l e w a c j i z a c h o d n i e j , st an o b e c n y

1. R y d z y n a , C a s t l e : A — g ener al v i e w f r o m t he n o r t h - e a s t a f t e r a l i t h o g r a p h e d d r a w i n g b y N. O r d a , m i d - - n i n c l e e n t h c e n t u r y , В — n o r t h e r n f aç ade , 1914, С •— par t o f w e s t e r n f a ç a d e in its pr e s e n t st at e

d w o rz e S u łk o w s k ic h w la ta c h 1766— 1790. P r o ­ j e k t u M erliniego było też z a p e w n e u k s z ta ł t o w a ­ nie Sali B alow ej, k tó r a w f o r m a c h z końca X V I II w. p r z e tr w a ła do w ie lk ie g o p o ż a ru w 1945 r. Do teg o czasu z a c h o w a ła się n a w e t w s k r z y d le p ó łn o c n y m i w s c h o d n i m część w n ę t r z o w y s t r o j u z X V II w., k t ó r y c h nie do­ t k n ą ł p o ż a r w 1707 r. M e tr y k a ty c h w n ę tr z i zw iązki fo r m a ln e z w y s t r o j e m p a ła c u w W i­ la n o w ie z o stały u sta lo n e s t o s u n k o w o n ied aw n o , ale f a k t te n m iał w ielk ie zn a c z e n ie p r z y ro z ­ w i ą z y w a n i u w ie lu p ro b le m ó w k o n s e r w a t o r ­ skich, d o ty c z ą c y c h o b ie k tu ry d z y ń s k ie g o . W l a t a c h 1928—1930 d o k o n an o a d a p t a c j i z a m ­ ku na cele szkolnictw a. Z g o d n ie z p r o j e k t e m S. C y b ich o w sk ieg o d o b u d o w a n o p rz y s k r z y d le w s c h o d n i m od s tr o n y dziedzińca k o r y t a r z , k t ó r y m ia ł u s p r a w n i ć k o m u n i k a c j ę bez n a r u s z a n i a ciągu w n ę t r z o b o g a ty m w y s t r o j u s z t u k a t o r - skim . N a to m ia s t p r z y s k r z y d le p ó ł n o c n y m w z nie siono s p e c ja ln ą p r z y b u d ó w k ę , m ieszc ząc ą k l a t k ę schodow ą m ię d z y d r u g i m i t r z e c i m p ię ­ t r e m (k la tk a schodow a К . M. F r a n t z a sięga t y lk o d ru g ieg o piętra); p r z y b u d ó w k a została ro z e b r a n a po o s ta tn ie j wojnie.

A d a p ta c j a z o k re su m ię d z y w o je n n e g o , s z a n u ­ jąc h is t o r y c z n y u k ła d w n ę tr z , za p rz e p a śc iła je d n a k ich w a lo r r e p r e z e n t a c y j n y (poza S alą B alo w ą i m o n u m e n t a l n y m i k l a t k a m i s ch o d o ­ w ym i). W y p o sa żen ie sal w sto ły l a b o r a t o r y j n e ,

t y p o w e o ś w ie tle n ie szkolne i p r o s te podłogi z a t a r ł y d a w n y sp len d o r. N ie m n ie j j e d n a k n a j ­ b o g a ts z y w W ielkopolsce zespół w n ę tr z , po części jeszcze z X V II w., został za chow a ny, choć n ie w p e łn i p rz ez fa c h o w ą l i t e r a t u r ę doceniony.

W 1945 r. z a m e k p ło n ął p rz ez t r z y doby. R u ­ n ę ł y d a c h y i p r a w ie w s z y s tk ie stro p y . O calałe o k r u c h y b ogatego w y s t r o j u s z tu k a to rs k ie g o ko­ m i n k ó w i fa se t s p a d a ły jeszcze przez w iele lat z a n im z n a la z ły się k r e d y t y na za bezpieczenie z a m k u i o d b u d o w ę do s ta n u surow ego, co n a ­ stą p iło d opiero w la ta c h pięćdziesiątych. W p o c z ą t k u lat sześćdziesiątych założono s to la rk ę o k ie n n ą .

W y k o n a n e zabiegi s t a n o w iły nie ty lk o p e w ie n e t a p za b ezpieczenia i o d b u d o w y w y p a lo n e g o z a b y tk u , lecz ta k ż e p o w a żn ie podniosły w a rto ś ć ,,r y n k o w ą ” o b ie k tu o w ielk iej k u b a t u r z e , dla k t ó r e g o t r u d n o było znaleźć u ż y tk o w n ik a . W a k t a c h W o jew ódzkiego K o n s e r w a t o r a Z a b y t ­ k ó w z a c h o w a ły się d o w o d y p o s z u k iw a ń k a n ­ d y d a t a do objęcia w p o sia d a n ie z a m k u r y d z y ń - skiego. W sz y stk ie k a n d y d a t u r y z a m y k a ły w ła ś ­ c iw ie o b ie k t dla sze rszy ch m a s społecznych. D y r e k c j a O k rę g o w y c h K olei P o lsk ic h w P o z n a ­ n iu chciała w z a m k u zlokalizow ać s a n a to r iu m p r z e c i w r e u m a t y c z n e dla dzieci. W y k o n a n o w z w ią z k u z t y m kilk a e k s p e rty z (m.in. geo­

logiczną) oraz w s t ę p n y c h o p ra c o w a ń k o n c e p ­ c y j n y c h i p r o g r a m o w o -k o s z to ry s o w y c h . P r o b l e ­ m y k o n s e r w a to r s k i e ogra n ic zały się w te j fazie j e d y n i e do za c h o w a n ia b r y ł y z a m k u , nielicz­ n y c h re lik tó w d e k o r a c ji s z t u k a to rs k ie j w n ę tr z oraz u t r z y m a n ia w p i e r w o tn y c h r o z m ia ra c h d a w n e j Sali B alow ej. Mimo w ie lk ie j sw o b o d y w a d a p ta c j i b u d y n k u i p o c z y n io n y c h w ciągu trz e c h lat n a k ła d ó w na p ra c e p r o j e k to w e D O K P w 1968 r. zrez y g n o w a ła z objęcia w p o sia d a n ie z a m k u ry d z y ń s k ie g o . P a ła c znów pozostał bez u ż y tk o w n ik a .

W t y m czasie zaniepokoiło się t a k i m s t a n e m rz eczy społeczeństw o; re d a k c j e ró ż n y c h czaso­ p is m i W o jew ó d zk i K o n s e r w a t o r Z a b y t k ó w o t r z y m u j ą listy, d o m a g a ją c e się zajęcia za­ b y tk ie m . W połow ie 1969 r. p o ja w ia się n o w y k a n d y d a t na u ż y tk o w n ik a : S to w a rz y s z e n ie I n ­ ż y n ie ró w M e c h an ik ó w Polskich. T y m r a z e m k o n t r a h e n t okazał się p o w a ż n y i w d n i u 17.XII.1970 r. p rz e ją ł n o t a r ia ln i e z a m e k r y - d zy ń sk i w w ie c z y stą dzierżaw ę. P r a c e p r z y g o ­ to w a w c z e do p ro j e k t o w a n i a p o d jęto j e d n a k w cześniej i już w s t ę p n e o p ra c o w a n ia p r o g r a ­ m u u ż y tk o w e g o u j a w n i ł y — m im o zna czn e j k u b a t u r y — t r u d n o ś c i w z a g o s p o d a ro w a n iu o biek tu . P o g a rsz a ł s y tu a c ję fakt, że o fic y n y z n a jd o w a ły się od 1949 r. w rę k a c h innego u ż y tk o w n ik a : Z a k ła d u W y c h o w aw c zeg o dla dzieci opóźnionych w rozwoju.

2. R y d z y n a , z a m e k , S a la B a lo w a ; A — sta n z la t 1927— 1928 (fot. R. U l a t o w s k i ) , В — s t a n z 1947 r. (fot. A . Holas), С — st a n o b e c n y , w i d o k od p ó łn o c y (fot. R. K a n i - k o w s k i ) 2. R y d z y n a , C a s tl e ; B a ll R o o m : A — in s t a t e f r o m 1927 — 1928, В — in its s t a t e f r o m 1947, С — in its p r e s e n t s t a te as se e n f r o m t h e n o r t h N o w y p r o g r a m u ż y t k o w y z a m k u rydz y ń sk ie g o , p rz ezn a czo n e g o n a O śro d e k S z k o le n io w y i D om P r a c y T w ó rc z e j I n ż y n ie ra M ec h an ik a, p r z e ­ w i d y w a ł z a k w a t e r o w a n i e dla około 150 osób, u c z e s tn ik ó w k u r s ó w szkoleniow ych, k o n f e r e n c ji czy s y m p o z jó w . W g m a c h u m ia ły się ró w n ie ż m ieścić: sale k o n f e r e n c y jn e , b ib lioteka , m u ­ ze u m z a m k u ry d z y ń s k ie g o , m u z e u m S IM P oraz część g astro n o m icz n a.

G łó w n y m p r o j e k t a n t e m a d a p ta c ji z a m k u r y ­ d z y ń s k ie g o została m g r inż. M aria Ja s ic k a z „ M i a s t o p r o j e k tu ” w P o z n a n iu . W listopadzie 1969 r. G łó w n a K o m is ja K o n s e r w a t o r s k a za­ a k c e p t o w a ł a p rz e d s t a w i o n ą p rz e z nią k o n c e p c ję p r o j e k to w ą . R ozm ieszczenie p r o g r a m u w g tej k o n c e p c ji p r z e d s t a w i a się n a s tę p u ją c o : całe trze cie p ię t r o b ę d ą z a jm o w a ć p o k o je hotelow e,

u s y t u o w a n e rów n ie ż w niższych k o n d y g n a c ja c h s k rz y d ła południow ego, k t ó r e uleg n ie w s k u ­ t e k tego n a j w i ę k s z y m p rz e o b ra ż e n io m . W p r z y ­ ziem iu p rz y p ó łn o c n y m g ł ó w n y m w e jś c iu m i e ś ­ cić się b ędą s za tn ie i re cepc ja , na zach ó d od w e jśc ia — p o k o je b iu ro w e O środka , n a w schód — pom ieszczenia k ie r o w n ik a g a s t r o ­ nom ii i ró ż n e p om ieszczenia zw ią z a n e z k u c h n i ą u lo k o w a n ą w p rz y z ie m iu s k rz y d ła w s c h o d n i e ­ go. P o n a d k u c h n ią , n a p i ę t r z e p r z y n a r o ż n i k u p ó łn o c n o -w sc h o d n im s k u p io n o c z te ry sale k o n ­ s u m p c y j n e d o stę p n e nie ty lk o od ś ro d k a , a le ta k ż e od z e w n ą t r z — k a m i e n n y m i s c h o d a m i p ro w a d z ą c y m i od s t r o n y ogrodu. W s k r z y d le z a ch o d n im p r z y o w a ln y m w e s t y b u l u z p r z e ­ ja z d e m na dziedziniec zlokalizow ano: z je d ­ nej s t r o n y — m u z e u m z a m k u ry d z y ń sk ie g o ,

MS! !

>

X У !

I

!

>

I ?

\

!

У

I »

, X

1 J . J j U

3. R y d z y n a , z a m e k , Sal a Ba l o wa ; k o n c e p c j a r e k o n s t r u k c j i ś ci any z a c h o d n i e j w e d l u g J. Fi l i pi aka 3. R y d z y n a , C a s t l e ; Ball R o o m : g ener al o u t l i ne f or r es t o r a t i o n of w e s t e r n wal l , a f t e r J. Fi l i pi ak

a z d ru g ie j — m u z e u m S IM P . P o n a d ty m i w n ę ­ trza m i, na p i e rw s z y m p ię t r z e mieścić się będzie b iblio tek a z o w a ln ą c z y te ln ią o b u d o w a n ą sza­ fami. Z c ie k a w sz y c h w n ę tr z tej k o n d y g n a c ji n a le ż y w y m ie n ić P o k ó j S z a r y w n a r o ż n ik u p o ­ łu d n io w o -w sc h o d n im , z z a c h o w a n y m s ie d e m ­ n a s to w ie c z n y m sk lep ien iem ; p om ieszczenie to w dalszej fazie p r o j e k to w e j u dało się ustrze c od po d ziału na p o k o je h o te lo w e i p rz ezna czyć na salk ę k o n f e r e n c y jn ą „M ałej P o lig r a fii” . C a­ łe d ru g ie p ię t r o (poza s k r z y d łe m p o łu d n io w y m ) m iało pełnić fu n k c je r e p r e z e n ta c y jn e i szkole­ n io w o -k o n f e re n c y jn e .

O p ierając się na z a tw ie rd z o n e j koncepcji, p r z y ­ stąp io n o do o p ra c o w a n ia n a s t ę p n y c h faz p r o ­ je k to w y c h . W d n iu 29.X . 1971 r. p rz e d m io te m d y s k u s ji na posiedzeniu K o m is ji O ceny P r o ­ j e k tó w I n w e s t y c y j n y c h sta ły się założenia te c h ­ n iczn o -ek o n o m iczn e a d a p ta c ji z a m k u r y d z y ń - skiego. Dość n ie b ez p iecz n y dla dalszy c h losów o b ie k tu w y d a w a ł się je d e n z p r z e d s ta w i o n y c h t a m k o re fe ra tó w , a m ia n o w ic ie d otyczą cy części ek onom icznej, w k t ó r y m w y k a z a n a zo­ s ta ła n ie z w y k ła kosztow ność a d a p ta c ji z a m k u w R y d z y n ie w p o r ó w n a n i u z k o s z ta m i b u d o w y now ego o b ie k tu o p o d o b n y m p r o g r a m ie u ż y t k o ­ w y m . P r z e d s ta w i o n y w n i m s u c h y ra c h u n e k ek o n o m ic z n y nie o d s tra s z y ł j e d n a k now ego m ecenasa.

W k o re fe ra c ie d o t y c z ą c y m a r c h i t e k t u r y pod­ k re ślo n o celowość — z p u n k t u w idzenia spo­ łecznego — in w esty cji, z m ie r z a ją c e j do w ła ś ­ ciwego z a g o s p o d aro w a n ia o b ie k tu z a bytkow ego. P r z y o m a w ia n iu z a g a d n ie ń p rz e s t r z e n n y c h

p odniesiono z a r z u t n ie w ła ś c iw e j lokalizacji p a r k in g u p o z a ch o d n iej s tro n ie fosy za m k o w ej, na osi łączącej za m e k z m ia s te m . P oza t y m w y s u n i ę t o p ro p o z y c ję k o n s e r w a to rs k ie g o o p r a ­ co w an ia w n ę tr z z a m k o w y c h oraz zw rócono u w a g ę na p e w n e n ied ociągnięcia pod t y m w z g lę d e m w projekcie, np. z a k w e s tio n o w a n o dziele n ie w s k r z y d le za c h o d n im ow alnego w e s ty b u l u (n a w e t ty lk o s z k la n y m i ścianam i). Ze s t r o n y g e n e ra ln e g o w y k o n a w c y — P r a ­ cow ni K o n s e r w a c ji Z a b y t k ó w — p odniesiono z a rzut, że p r o j e k t z a tra c a m o n u m e n t a l n y ciąg sal d a w n e g o piano nobile prz ez zniszczenie a m f i la d y (dzielenie t y c h sal na m n iejs ze p o ­ m ieszczenia m ieszczące s a n i t a r i a ty , w in d ę oso­ bową, b u f e t itp., co pociągnęło za sobą p r z e ­ s unięcie o tw o ró w d rz w io w y c h ) oraz p rz ez w p ro w a d z e n ie now ej k la tk i schodow e j w w e s t y ­ b u l u s k rz y d ła północnego na d r u g im piętrze. Z w ró co n o u w a g ę na n iew łaściw ość zm ian p r o ­ j e k t o w y c h w prz y ziem iu , w o b rę b ie re lik tó w z a m k u średniow iecznego: p rzebicie w zdłuż w schodniego m u r u obw odow ego k o ry ta r z a , k t ó r y zniszczyłby ciąg g o ty c k ic h s k lep io n y ch pom ieszczeń d a w n e g o gospodarczego s k rz y d ła za m k u . Z astrz eże n ia b u dził rów nie ż p r o ­ j e k t o w a n y w sk rz y d le p o ł u d n i o w y m o t w a r ­ t y na dziedziniec podcień, k t ó r y miał zo­ stać p r z e b i t y prz ez m a s y w m u r ó w d aw n eg o śre d n io w ie czn e g o s k rz y d ła m ieszka lne go (dla sp ra w ie d liw o ś c i trze b a tu dodać, że m u r y te w pełni zostały roz poznane d o p ie ro podczas b a d a ń w e w rz e ś n iu 1971 r., czyli już po z a k o ń ­ cz eniu o m a w ia n e j fazy p ro je k to w e j).

4. R y d z y n a , z a m e k , Sala Cz t e r e c h Pór R o k u ; Л — s t an z lat 1927— 1023 (fot. R. Ul at ows ki ) , В — st an o b e c n y (fot. R. K a n i k o w s k i )

4. R y d z y n a , Cast l e ; Fo u r S e as ons ' R o o m : A — in its s t at e f r o m 1927 — 192S, В — in its p r e s e n t st at e

5. R y d z y n a , z a m e k , Sal a Cz t e r e c h Pór R o k u ; k o n c e p c j a r e k o n s t r u k c j i ści an p o ł u d n i o w e j i z a c h o d n i e j w e d ł u g J. F i l i p i a k a

5. R y d z y n a , Cast l e ; Four S e a s o n s ’ R o o m : gen e r a l out l i ne f o r r e s t or at i on o f t h e s o u t h e r n a n d w e s t e r n wal l s, a f t e r J. Fi l i pi ak

W s z y s tk ie pow yższe z a strzeż en ia w z ię to pod u w a g ę w to k u d als z y c h p ra c p r o j e k t o w y c h do­ ty c z ą c y c h a d a p ta c ji z a m k u ry d z y ń sk ie g o . Od p o ło w y 1971 r. g łó w n y m p r o j e k t a n t e m został m g r inż. W itold M ilewski, m a j ą c y już za sobą staż w P r a c o w n i „ S t a r o m i e j s k i e j ” , k t ó r a w la ­ t a c h p ię ć d z ie sią ty c h p rz y g o to w y w a ła p r o j e k t y r e k o n s t r u k c j i k a m ie n ic p ozna ńskic h. A u t o r k a n in ie jsz e g o a r t y k u ł u k o n s u lto w a ła p r o j e k t z r a ­ m ie n ia P K Z . P r o j e k t a n t w ziął n a siebie t r u d p r z e k o n y w a n i a in w e s to ra do p o d j ę t y c h z m ia n p ro j e k to w y c h , dla k t ó r y c h n ie rz a d k o z n a jd o w a ł u z a s a d n i e n i e w a r g u m e n t a c h p o z a k o n s e r w a t o r - skich. Z r e z y g n o w a n o np. z k o r y t a r z y i p o d c ie n i w p rz y z ie m iu , dla k t ó r y c h p r z e p r o w a d z e n i a n ależ ało ro z eb ra ć około 300 m 3 c e g la n o - k a m i e n - n y c h m u r ó w śre d n io w ie c z n y c h ; w y k a z a n o nie- e k o n o m icz n o ść przed sięw z ię cia i z m i a n y o b w a ­ r o w a n o n o w ą e k s p e rty z ą k o n s t r u k c y j n ą . P r z y ­ w ró c o n o w znacznej m ie rz e u k ł a d r e p r e z e n t a ­ c y j n y c h w n ę tr z na d r u g i m p i ę trz e w sch o d n ie g o i p ó łn o c n e g o s k rz y d ła ; z n ie p r z y j e m n y c h w s p ó ł ­ c z e s n y c h w t r ę t ó w m u s ia ł pozostać j e d y n i e d ź w ig osobow y w d a w n e j Sali M y śliw sk ie j, p r z e s u n i ę t o go j e d n a k ta k , b y n ie p su ł a m f i l a - d y. N a w e t u dało się p rz e n ie ść p r o j e k t o w a n ą n o w ą k l a t k ę sch o d o w ą n a trz e c im p i ę t r z e z w e s t y b u l u północnego do k o r y t a r z a w s c h o d ­ niego. W s z y s tk ie te zabiegi z m ie r z a ły do s t w o ­ r z e n i a tak iej d y sp o zy c ji a r c h i te k t o n ic z n e j w n ę tr z , a b y w przyszłości m ożna było p r z e p r o ­ w a d z ić p e łn ą r e k o n s t r u k c j ę ich w y s t r o j u . Z a ­ ry s o w a ła się też n a d z ie ja na r e k o n s tr u k c j ę n a j ­ p i e r w tzw . Sali M orskiej jak o b e z p o śre d n ie g o f o y e r d o Sali B alow ej, a n a s tę p n i e — Sali C z t e r e c h P ó r Roku, leżącej w n a j b a r d z i e j r e ­ p r e z e n t a c y j n y m ciągu w n ę tr z z a m k o w y c h .

3 O p racow an ie na zlecen ie W ojew ód zk iego K o n s e r w a ­ tora Z a b y tk ó w w Poznaniu w y k o n a ła autorka n in ie j­ szeg o artyk u łu .

W o w y m czasie o p ra c o w a n e zostały Dane h isto ­

r y c z n e i p r o p o z y c je k o n s e r w a to r s k ie do w y s t r o ­ j u w n ę t r z z a m k u w R y d z y n i e 3, w k t ó r y c h na

p o d s ta w ie z e b ran e g o m a t e r i a ł u źródłow ego — z a ró w n o ikonograficznego, j a k i opisowego — w y k a zan o , że is tn ie je o d p o w ied n ia baza do p ełn ej r e k o n s t r u k c j i w s z y stk ic h sal piano no­

bile, t a k ż e tych, k t ó r y c h nie o b jęto p r o j e k t e m

k o n c e p c y jn y m . W p ro je k c ie b o w iem p rz y ję to zasadę r e k o n s tr u o w a n i a t y l k o t y c h w n ę tr z , w k t ó r y c h z a c h o w a ły się r e li k t y w y s t r o j u s z tu k a - torskiego. T ak się je d n a k złożyło, że do re k o n ­ s t r u k c j i p r z e w id z ia n o p r a w i e w y łą c z n ie w n ę ­ t rz a o s iem nastow ieczne, o nie zaw sze n a j l e ­ pszy m poziomie a r ty s t y c z n y m , n a to m ia s t n a j ­ bogatsze, n i e p o w ta r z a ln e w sk ali w ie lkopolskiej d e k o r a c j e z X V II w. nie m ia ły być r e k o n s t r u o ­ w ane. D a w a ło b y to w y p a c z o n y o b ra z zespołu w n ę tr z zam ku, uchodzącego w odczuciu s p o ­ ł e c z n y m za je d e n z n a jw y b i t n i e j s z y c h z a b y t ­ k ów dob y b aro k u . Poza t y m p rz e w id z ia n y b a r ­ dzo w y soki s t a n d a r d now oczesnego w ypo saż en ia części hotelo w ej i g a stro n o m ic z n e j s ta n o w iłb y n ie k o rz y s tn ą p rz e c iw w a g ę dla części re p re z e n - ta c y jn o -sz k o le n io w e j, k tó re j od p o w ied n ie w y ­ e k sp o n o w a n ie w idzi się ty lk o w p r z y w ró c e n iu jej w a rto ś c i h isto ry c z n y c h . W o p ra co w an iu w s k a z a n o na m ożliwość s k o p io w a n ia w ielu ele­ m e n t ó w w y s t r o j u — nie dość c z y te ln y c h na p rz e d w o j e n n y c h z d jęc iach z a m k u r y d z y ń s k ie ­

go — z w n ę t r z p a ła c u w ilanow skiego, jako że w R y d z y n ie p r a c o w a ły z a p e w n e te sam e w a r ­ s z ta t y sz tu k a to rs k ie . W e d łu g Diariusza S a p ie h y z p o c z ą tk u 1695 r.4 w z a m k u r y d z y ń s k im st r u c ­

tu r a nova dessein B elotego s z tu k a to r a , s u f f i t y

* Di ar i us z c o d z i e n n y b i s k u p a S a p i e h y , A rchiw um G łów n e A kt D aw n ych , A rch iw u m R ad ziw iłłow sk ie,

dział II , nr 60. ,

в. R y d z y n a , z a m e k , Sala M a r ska ; A — s t a n z 1911 г., В — s t a n o b e c ­ n y (jot. E. M a n i k o w s k i ) 6. R y d z y n a , C a stle ; M a r in e H oom : А — in its s t a te f r o m 1911, В — in its p r e s e n t s ta te n P alloniego, e n tre do ogrodu z s t a t u a m i па k s z ta łt w i la n o w s k i e g o i w iele i n n y c h szczegó­

łów n a s u w a ł o sk o ja rz e n ia z r e z y d e n c ją k r ó ­ le w s k ą . P o tw ie r d z a j ą to zdjęcia w n ę t r z r y d z y ń - sk ich z o k re s u p rz e d ich zniszczeniem; n p . hip - p o c a m p y w Sali M orskiej są id e n ty c z n e , ja k b y z d ję t e z teg o sam eg o m odelu, co k o n ie m o rs k ie w S y p ia l n i K róla , a r y d z y ń s k ie s f i n k s y w G a ­ b in e c ie K r y s z t a ł o w y m są b ardzo b lis k ie t a k im ż w y o b r a ż e n i o m z w ila n o w sk ie g o G a b in e tu Z w ie r c ia d la n e g o . W iele analogii z n a j d u j e m y rówmież p rz y m o t y w a c h o r n a m e n t a l n y c h . M im o u z y s k a n ia w 1972 r. w s tę p n e j a k c e p t a c j i p r o p o z y c ji d o ty c z ą c y c h r e k o n s tr u k c j i w n ę t r z r y d z y ń s k ic h , w y d a w a ło się, że s p r a w a o s ta te c z ­ n ie u p a d n i e z p o w o d u b r a k u p r o j e k t a n t a . 7. R y d z y n a , z a m e k , S a la M o r s k a ; k o n c e p c j a r e k o n ­ s t r u k c j i p l a f o n u w e d l u g J. F il ip ia ka 7. R y d z y n a , C a stle ; M a r in e R o o m : g e n e r a l o u tl in e f o r r e s t o r a t i o n o f ceiling, a f t e r J . F il ip i a k 263

л

Na ty m e ta p ie p ro j e k t o w a n ia w y ło n iły się p o ­ w a ż n e p r o b le m y k o n s e r w a to rs k ie , a m i a n o w i ­ cie: CZV na p la fo n a c h s ie d e m n a sto w ie c z n y c h re k o n s tr u o w a ć blisko sto la t późniejsze do­ d a t k i s z tu k a to rs k ie , w y k o n a n e prz ez Ignacego G ra ffa w m iejs cu polich ro m ii P alloniego? P r o ­ b le m n a jsiln ie j w y s t ą p ił p rz y Sali M orskiej, gdzie p rz y fa n ta s ty c z n y c h k oniach m o rs k ic h i n e r e i d a c h na fasecie um ieścił G ra ff na l u s tr z e p la fo n u ciężką k o m p o z y c ję ze s k rz y ż o w a n e g o s p rz ę tu ry b a c k ie g o (przez nią w łaśn ie w p r z e d ­ w o je n n e j l i te r a t u r z e ca ły w y s tró j tego n i e z w y ­ k łego w n ę tr z a w iąz an o z G r a f fern). Mimo w ie k i w ą tp liw o ś c i — gdyż jednocz eśnie p r z y w r a c a się pochodzącą z g ra ffo w s k ie g o o k re su b o az erię

/>•

8. R y d z y n a , z a m e k , Ga b i n e t P o r c e ­ l a n o w y ; A — w i d o k na p l a f o n z lat 1927— 1928, В — k o n c e p c j a r e k o n ­ st rukcji. p l a f o n u w e d ł u g J. Fil ipi a- ка

8. R y d z y n a , Cast l e ; Porcel ai n S t u ­ d y : A — ceiling in its st ate f r o m 1927 — 1928, В — gen e r a l ou t l i n e f or r es t orat i on of ceiling, a f t e r J. Fi l i ­ p i a k W koń cu g łó w n y p r o j e k t a n t w łąc zy ł do zespołu u zdolnionego p la s ty c z n ie m g r a inż. J e rz e g o F ilipiaka, k t ó r y w y k o n a ł dla w sz y s tk ic h w n ę tr z r e k o n s t r u o w a n y c h k ł a d y ścian i r z u t y p la fo ­ n ó w (w skali 1 : 25). N ie z w y k le t r u d n y m z a d a ­ niem było ro z r y s o w a n ie w s z y s tk ic h d e k o r a c ji s z t u k a to rs k ic h w e d łu g p r z e d w o j e n n y c h zdjęć, na k t ó r y c h o b ie k ty w w iele d e ta li zniekształcił, a n ie k tó r y c h w ogóle nie u c hw ycił. J u ż po o p ra c o w a n iu Sali B alow ej i Sali M o rsk iej do­ starc zono p r o j e k t a n t o w i fo to g ra fie z o r y g i n a l ­ n e j g ra fik i J. L e P a u t r e ’a, leżącej u p o d s ta w s ie d e m n a sto w ie c z n y c h p r o je k t ó w w n ę t r z ry - d y ńskich, w y k o r z y s t a n o ją je d n a k p r z y m o d e ­ lo w a n iu e l e m e n tó w w y s t r o j u w r y s u n k a c h p ro j e k to w y c h n a s tę p n y c h w n ę tr z . W sz y stk ie r y s u n k i p la s ty c z n ie u w id o c z n iły ró ż n ic e m ię ­ dzy b o g a tą p e łn ą fa n ta z ji d e k o r a c j ą s ie d e m ­ n a sto w ie c z n ą w salach: M orskiej, R y cersk ie j, W ielkiej A lk o w ie czy G a bine cie K r y s z t a ł o w y m a w y t w o r n ą , choć może nieco suchą, s z t u k a t e r i ą w s t y l u L u d w i k a X V I w p ó łn o cn ej k la tc e schodow ej czy też G a bine cie P o rc e la n o w y m .

ścian i sto la rk ę d rz w i — p rz y ję to za sadę nie- r e k o n s tr u o w a n i a o siem n asto w iec zn y ch u z u p e ł ­ n ień s t i u k o w y c h i p o w ro tu do m ożliw ie je d n o ­ litej k o n ce p cji w n ę t r z z X V II w. Nie m a oczy­ w iście p o d s ta w do re k o n s tr u o w a n ia s ie d e m n a ­ sto w ie c z n y c h ciężkich m a r m u r o w y c h p o rta li i o b ra m ie ń k o m in k ó w , u s u n ię t y c h w p r z e b u ­ d ow ie d o k o n a n e j n a zlecenie A l e k s a n d r a S u ł ­ kow skiego. Dla u t r z y m a n ia n a s tr o ju w n ę tr z , n ie g d y ś w y r a ź n i e z a m k n i ę ty c h p la fo n e m z cięż­ k ą ozdobną fasetą, z a p ro p o n o w a n o w y p e łn ie n ie pól w o b ra m ie n iu s z t u k a t o r s k i m s m u g a m i ko­ lo ry sty c z n y m i, o d p o w ia d a ją c y m i palecie P a l ­ loniego. W sz y s tk ie te p ro b le m y p rz e d sta w io n o na zw o­ ła n e j prz ez W o jew ódzkiego K o n s e r w a to r a Z a­ b y t k ó w w d n iu 26.VI. 1973 r. R adzie O c h ro n y D ó b r K u l t u r y . R e z u lta t posiedzenia był p o z y ­ t y w n y : n a jw a ż n ie js z e p ro p o z y c je o trz y m a ły a k c e p t K o n s e r w a t o r a W ojew ódzkiego. P o n a d to p rz e d s ta w ic ie lo m in w e s to ra przedłożono p r o p o ­ zy c ję w y b icia ściam w n ę tr z sie d e m n a sto w ie c z ­ n y c h tk a n i n a m i (sale o w y s t r o j u z n astę p n e g o

stulecia m ia ły ś c ia n y o p ra c o w a n e w s z ta b l a tu - rze); p o m ysł u z y s k a ł p e łn ą a p r o b a t ę 5.

Nieco o d m ien n ie w s to s u n k u do i n n y c h w n ę tr z sie d e m n a sto w ie c z n y c h p o sta n o w io n o p o t r a k t o ­ wać ścian y G a b in e tu K ry s z ta ło w e g o w a lk i e ­ rzu półn o cn o -w sch o d n im , w k t ó r y m po znisz­ czeniach 1707 r. p o zostały ty lk o zwierci adł a,

kt óre b y ł y na s z r u b ac h i l i s t w y alias r u m y o k o ­ ło okien, k t ó r e b y ł y pozłociste J a k się w y d a je , koncepcja w n ę tr z r y d z y ń s k ic h t a k dalece k o ­ p iu je p o m y s ły z re z y d e n c ji k ró le w sk ie j, że w o l ­ no przyjąć, iż w ila n o w s k i G a b in e t Z w i e r c i a d l a ­ ny sw ą n a z w ę i o rg a n iz a c ję w n ę tr z a w y w o d z i jeszcze z czasów u ż y t k o w a n ia przez k ró lo w ą M ary sie ń k ę, a nie ja k p rz v p u sz c z a W. F i j a ł ­ kow ski — od d o d a n y c h w p i e r w s z e j ćwi erci

X V I I I w. l us t er 7. _л

5 W m a j u 1974 r. o p r a c o w a n o zlecenie n a w y k o n a n i e t k a n i n przez „ R ęk o d zieło A r t y s t y c z n e ” w Łodzi w e ­ d ług p r o j e k t u d r a A d a m a N a h lik a , z n a n e g o z o p r a c o ­ w a n i a w ie lu p i ę k n y c h r e k o n s t r u k c j i obić ś c i e n n y c h dla W il a n o w a , N ie b o r o w a , Ł a ń c u t a i in. fi W izja z a m k u r y d z y ń s k i e g o z 1715 r., A P P —P o z n a ń , Rel. G ro d z k ie W sc h o w a , n r 159 f. 391. 7 W. F i j a ł k o w s k i , Wi l a n ó w , W a r s z a w a 19У9, s. 107.

9. R y d z y n a , z a m e k ; Л — r e k o n s t r u k c j a zał oż eni a o g r o d o w e g o w y k o n a n a p r z e z G. Ci o ł k a n a p o d s t a w i e p l a n u 1. Gr a f f a z 1784 г., В — r y s u n e k a k s o n o m e - t r y c z n y z a ł o ż e n i a o g r o d o w e g o o p r a c o w a n y pr z e z A. G u e r ą u i n 9. R y d z y n a , Ca s t l e : A — r e c o n s t r u c t e d p a r k l ay o u t ; d r a w i n g b y t h e lat e G. Ci o ł e k bas ed on a pl a n p r e ­ p a r e d b y 1. G r a j f in 1784, В — i s o m e t r i c pr o j e c t i o n of t he p o r k l a y o u t p r e p a r e d by A, G u c r q u i n в 265

R y d z y ń s k i e m u G a b in e to w i K r y s z t a ł o w e m u — t a k b li s k ie m u w p ro p o r c ja c h G a b in e to w i w W ila n o w ie — p rz y w ró c i się jego s i e d e m n a sto ­ w ie c z n y c h a r a k t e r p rz ez po d o b n e roz w ią z a n ie ścian: w b o a z e ria c h i lu s tra c h . P r z y j ę t o je d n a k p r z y t y m za sadę u p ra sz c z a n ia d e t a l u i o b r a ­ m ie ń l u s t e r w s to s u n k u do G a b in e tu Z w ie r c ia ­ d la n e g o w W ilanow ie.

W n a jo k a z a ls z e j sali z a m k u ry d z y ń sk ie g o , d a ­ w n e j S a li B alow ej, z r e k o n s t r u u j e się m o n u ­ m e n t a l n ą k o l u m n a d ę w w ie lk im p o rz ą d k u , k t ó ­ r a z o s ta ła w y k o n a n a pod koniec X V III w. prz ez I. G r a f f a z a p e w n e w e d łu g p r o j e k t u M e r lin ie ­ go, z a tr u d n i a n e g o prz ez S u łk o w s k ic h p r z y b u ­ d o w ie ich p a ła c u w W arszaw ie. C ały j e d n a k k u ­ liso w y w y s t r ó j tej sali, n ie g d y ś k o n s t r u k c j i drew m ianej, p rz y w ró c i się za po m o cą now o c ze­ sn y c h m a t e r i a ł ó w i w n o w oc zesnej technice. Nie m a m ożliw ości — w obec b r a k u p rz e k a z ó w ik o n o g r a f ic z n y c h — o d tw o rz e n ia w s z y s tk ic h rz eźb a l e g o r y c z n y c h w e w n ę k a c h k o n c h o w y c h oraz n i e w ie l k i c h p łask o rz eźb o t e m a t y c e h is to ­ r y c z n e j w p o staci d e s t r u k t ó w w i d n ie ją c y c h do dziś p o n a d n a jn iż s z ą k o n d y g n a c ją o k ie n i w n ę k . Ich ro la p la s ty c z n a w t a k m o n u m e n t a l n y m wm ętrzu n ie je st może z b y t istotna. Nie do z a ­ s t ą p i e n i a jest n a to m ia s t b e z p o w ro tn ie stra c o n e dzieło m a l a r z a śląskiego Je rz e g o N e u n h e r t z a — m a l o w a n a n a p lafo n ie Sali B alo w ej aleg o ria z a ślu b in A l e k s a n d r a S ułkow skiego, u chodząca za n a j l e p s z y w W ielkopolsce fr e s k b a r o k o w y . B yć m oże, iż po z r e a liz o w a n iu sali w j e d n o s t a j ­ n y c h bielac h, w z b o g a c o n y c h s k r o m n y m złoce­ n ie m n i e k t ó r y c h detali, odcz u w ać się będz ie b r a k a k c e n t u k o lo ry sty c z n e g o n a plafonie. Sprawca ta, w y m a g a ją c a c h y b a o p ra c o w a n ia k o n k u rs o w e g o , w y k r a c z a poza m ożliwości obec­ nego e t a p u działania.

P r z y p r o j e k t o w a n i u w n ę tr z r y d z y ń s k ic h n i e ­ m a ło t r u d n o ś c i n a s t r ę c z y ł y d e z y d e r a t y K a t e d r y P e d a g o g ik i U n i w e r s y t e t u P oznańskiego. O s t a ­ t ecz n ie u d a ł o się je d n a k — dzięki p r z y c h y l n e ­ m u s t a n o w i s k u in w e s to ra — w y e lim in o w a ć w s z y s t k i e s ta łe u rz ą d z e n ia a u d io w iz u a ln e w s a ­ lach w y k ła d o w y c h , m a j ą c y c h się m ieścić w s a ­ lach R y c e r s k ie j i P ó r R o k u o ra z w W ielkiej A lk o w ie, a n a d e w s zy stk o w w ie lk ie j sali k o n f e ­ r e n c y j n e j , tzn. d a w n e j B alow ej, z k t ó r e j u s u ­ n i ę t o t a k ż e p r o p o n o w a n e k a b i n y dla tłu m a c z y i za w ie s z o n e n a szy n a c h m o n i to r y te le w iz y jn e . P r a w i e jed n o cz eśn ie z p r o b l e m a m i d o ty c z ą c y m i w n ę t r z z a m k u ry d z y ń s k ie g o w y ło n iła się k w e ­ stia jeg o otoczenia, a szczególnie p a r k u . W p r a w ­ dzie i s t n i a ł p r o j e k t zieleni o p r a c o w a n y w „M ia- s t o p r o j e k c i e ” , lecz z a p ro p o n o w a n e ro z w ią z a n ie w y d a ło się za m ało m o n u m e n t a l n e i m iało c h a ­ r a k t e r b a r d z i e j p a r k u m ie jsk ie g o niż re z y d e n - c jo n a ln e g o . W zw ią zku z t y m o p ra c o w a n e zo­ s t a ł y D a n e h is t o r y c z n e i p r o p o z y c je k o n s e r w a ­

t o r s k ie dla otoczenia z a m k u w R y d z y n i e 8, w

8 O p racow an ie Danych... w y k on ała autorka artyk u łu .

266

k t ó r y c h s ta r a n o się w ykazać, że z je d n e j s t r o n y n a d a r z a się w y j ą t k o w a o k az ja r e k o n s t r u o w a ­ n ia założenia barokow ego, p r z y n a j m n ie j w o p u ­ stoszałej, bliższej za m k o w i części p a r k u , z d r u ­ giej n a t o m i a s t — is tn ie ją p r z e k a z y k a r t o g r a ­ ficz ne u m o ż liw ia ją c e ta k ie przedsięw zięcie. Część o g rodu za fosą p o p rz ecz n ą p ro p o n o w a n o p ozostaw ić w fo rm ie z p ie rw sz e j po ło w y X I X w., tzn. w fo rm ie p a r k u k r a jo b r a z o w e g o z p i ę k n y m s t a ro d r z e w ie m . Obie części założenia p a r k o w e g o p o n ad r e k o n s t r u o w a n ą fosą (obec­ n i e w 3/4 za sy p an ą) m ó g łb y łączyć d r e w n i a n y l e k k i most. W odniesien iu do p ie rw s z e j części o g ro d u is t n ia ły dw ie możliwości do w y b o ru : albo r e k o n s t r u k c j a u k ła d u sie d e m n a sto w ie c z ­ neg o w e d łu g p o m i a r u z 1738 r., albo p r z y w r ó ­ ce n ie założenia g ra ffo w sk ie g o z X V III w. w e ­ d łu g r y s u n k u G ra ffa z 1784 r. Nie było ż a d ­ n y c h s p e c ja ln y c h w zględów k o n s e r w a t o r s k i c h dla k t ó r e j ś z t y c h możliwości; w y b ó r p o z o sta ­ w io n o n o w e m u m ece nasow i R y d z y n y .

O sta te c z n ie po ro z w aże n iu szkiców k o n c e p c y j ­ n y c h o p r a c o w a n y c h przez m g r a inż. J a n u s z a S z y m a ń s k ie g o z P ra c o w n i P r o j e k t o w e j P K Z w e W r o c ła w iu (9.III. 1973 r.) zd e c y d o w a n o się na o d tw o rz e n ie założenia osiem n asto w iec zn eg o z w i e l k i m (82X 50 m) b a se n e m w id o k o w y m p o ­ śro d k u . Na k orzyść tej koncepcji p rz e m ó w iły n ie ty lk o w a lo r y w idokow e, lecz ta k ż e w z g lę d y ekonom iczne. A k so n o m e trię założenia o p ra c o ­ w a ła m g r inż. A nna G u e rq u in , k tó r a jest a u t o ­ r e m części p r o j e k t u doty czą cej tzw. m a łe j a r c h i t e k t u r y , tj. mostów, rzeźb, ła w e k i o ś w i e t ­ len ia na te r e n i e ogrodu i w y s p y za m k o w ej. A k s o n o m e tria u k a z u je ta k ż e w id o k o w y w a lo r n a r y s u b astio n o w eg o w y sp y , p rz e w id z ia n e g o do r e k o n s tr u k c j i . P o zachodniej s tro n ie z a m k u p o n a d fosą za p ro p o n o w a n o b u d o w ę b a rd zo p ro s te g o m o stu dla odciążenia z a b y tk o w e g o m o s t u od północy. W z n ie sien ie now ego m o s tu na osi zachodniej elew’acji z a m k u w y ­ d a j e się z k o n se r w a to rs k ie g o p u n k t u w id z e n ia dopuszczalne, gdyż będzie u rz e c z y w is tn ie n ie m nie zrealizo w a n ej d a w n e j konce p cji u r b a n i s ­ ty c z n e j S ta n is ła w a Leszczyńskiego, z m i e r z a j ą ­ cej do p o d k re ś le n ia osi m iasto -za m e k .

Dość n iebez piecz ne ze względów" k o n s e r w a t o r ­ s k ich bvło zalecenie K o m isji O p in io w an ia P r o ­ j e k t ó w I n w e s t y c y j n y c h zo rg a n iz o w a n ia u r z ą ­ d z e ń sp o rto w y c h na t e r e n i e z a m k o w y m ; i n ­ w e s t o r za p la n o w a ł tu b u d o w ę k r y t e g o base nu. O sta te c z n ie je d n a k zadecy d o w an o , że u r z ą d z e ­ n ia te zo s ta n ą z lokalizow ane na te re n ie łą k m ie js k ic h na p ó łn o c n y w schód od d aw n eg o o b ­ sz a ru dw orskiego, w pobliżu osiem n asto w iec z­ nej s trz e ln ic y i u d o stę p n io n e m ieszk a ń co m R y ­ d zy n y .

A u tork a składa serd eczn e p od zięk ow an ie drow i E. L i- n ette za k oleżeń sk ą pom oc i rady przy pod ejm ow an iu trudnych decyzji k o n serw atorsk ich dotyczących z a m ­ ku ryd zyń sk iego.

m gr E w a K ręg lew sk a -F o k so w icz

CONSERVATION PROBLEMS INVOLVED IN REBUILDING AND REHABILITATION OF THE CASTLE AT RYDZYNA

T he C astle at R ydzyna th at w a s b urnt out at th e end of h o stilities in 1945 has, after m an y y ears, found its new ow ner. T h e m ain parts of its sh ell are dating as far back as to th e eig h ties of th e 17th century w h en it has b een built for th e V o iv o d e R aphael L eszczyń sk i With a sim u lta n eo u s ad aptation of m e ­ d iev a l la y o u t com ing from th e ea rly years of th e 15th century. The m odern ca stle erected prior to 1965 b a s­ in g on arch itectu ral design prepared b y th e royal a rch itect G iu sep p e S im on e B elo tti as a fo u r-w in g b u ild in g w ith an in tern al court and four corner tow ers form ed probably th e la st in P olan d lin k in th e e v o lu ­ tion chain of th e P cg g io R eale v ersio n of Serliani. A bout 1700 th e arch itect P om p eo F errari of Rom e recon stru cted th e northern w in g p rovid in g it w ith an o v a l-sh a p ed v estib u le; at the sa m e tim e h e rea rra n g ­ ed the B all Room situ ated in th e first floor just above th e v estib u le.

A fter th e fire in 1707 and th e ab d ication of th e K ing S ta n isła w L eszczyń sk i his land e sta tes w ere, in 1738, purchased by A lek san d er J ó zef S u łk ow sk i. It w as n am ely at th at tim e that an arch itect in vited from S ilesia has reb u ilt th e burnt out w estern and so u th ­ ern portions of C astle, added th e northern w a ll break w ith a stair case, shaped th e roofs and p artly also th e facades. M ore rep resen ta tiv e and m onum ental as to their character form s to th e ou th ou ses designed by th at S ilesia n a rch itect w ere g iv en in th e 1780’s by th e royal arch itect Ign atiu s G raff.

In the great fire in 1945 to ta lly d em olish ed w ere th e roofs and n ea rly all th e ceilin g s w ith their m ost rich w ith in the area of G reat P oland se v e n te e n th -c e n tu r y decorations ex ecu ted by artists fo rm erly w o rk in g for th e K ing John IH w h ile adorning his su m m er resid en ce at W ilanów near W arsaw .

A s a resu lt of restoration th e ca stle sh ell has been brought to th e raw b u ild in g condition in th e 1950’s w h erea s th e floors, w in d ow s and doors w ere provided a fe w years later. For m any y ears no user could be found for th e C astle as its ad ap tation to m odern u ses, in v ie w of its enorm ous v o lu m e, w as both too e x p e n siv e and d ifficu lt. In 1969 th e A ssociation of P o lish M echanical E ngineers declared th eir read in ess to organize h ere a train in g cen tre and a hom e for th e A ssociation m em b ers d ev o tin g th e m se lv e s to crea t­ iv e w ork. The b asic design w h ic h w a s prepared by „M iastop rojek t” D esign in g O ffice, P oznań has been approved by all in stan ces of th e sta te con servation se r v ic e and also by a com m ission a sse ssin g in v e s t­ m en t projects. In th e further p h ases, h ow ever, q uite co n sid era b le ch an ges w ere in trod u ced to design, aim ed at sa feg u a rd in g of relics p reserved from th e m ed ieval ca stle and at preparing of su ch an a rch itectu ral solu tion of in teriors th at it could b e p ossib le, w ith m ore fa v o u ra b le conditions p r e v a ilin g in th e future, to carry out th e fu ll recon stru ction of their d e ­ corations.

T he author of th e p resen t report h as prep ared a set of co n serv a to r’s o u tlin es th at in th e form of a r c h ite c ­ tural draw ings w ere elaborated by th e arch itect W i­ told M ilew sk i.

T he n ew user has g rad u ally ap p roved th e proposals p resen ted to him and by h is re sig n in g of m any m odern a u d io -v isu a l in sta lla tio n s and eq u ip m en t plan n ed for th e m ain rep resen ta tiv e room s he p r o v id ­ ed th e p o ssib ility of th eir fu ll recon stru ction accord ­ ing to 1:25 sca le draw in gs w h ich w e r e prepared by th e architect J. Filipiak.

A s a basis for th at recon stru ction se r v e d th e p re-w a r photographs of in teriors of th e C a stle and g rea tly h elp fu l, too, proved th e p reserved d ra w in g b y J. Le P a u tre of w h o se d eco ra tiv e m o tifs and p attern s a broad u se w as m ade by th e s e v e n te e n th -c e n tu r y d e ­ sign er of d ecorations in th e R ydzyna C astle; to som e e x te n t as a u x ilia ry and com p a ra tiv e m a teria ls w ere used also th e photographs and d raw in gs of arch itectu ral and d eco ra tiv e d eta ils to be fou n d in th e royal resid en ce at W ilanów . H ow ever, it has b een resign ed of restorin g of th e e ig h te e n th -c e n tu r y ad d itio n s m ade by I. G raff w h o in p lace of p a in tin g s by P a llo n i has introduced th e stu cco and p la ster of P aris adornm ents.

T he w a lls in th e ca stle room s w ill b e co v ered w ith d eco ra tiv e sty le -p a tte r n e d ta p estries. O nly in th e so called C rystal S tu d y th e w a lls w ill b e covered w ith w a in sco ts and m irrors in accordance w ith old d e sc r ip t­ ions of that C astle. In B all Room th e a n cien t w ood en colonnade, w ill be reb u ilt h ow ever, w ith th e u se of n ew m aterials and tech n iq u es.

T h e n ew user has also decided th at th e a n cien t park la y o u t is to b e recovered w ith in th e fir st, n earer to th e C astle, part of d evasted and d eserted park; th e other part, i.e. th at on th e other sid e of th e tr a n s­ v e r sa lly running fo sse w ill be m a in ta in ed in th e form of a lan d scap e park w ith its rich tr e e grou p in gs th at w ere form ed here during th e fir st h a lf o f th e 19th cen tu ry.

W hile preparing th e recon stru ction of th e park it w as decid ed to adopt gen era l form s crea ted in th e 18th cen tu ry; th e b a stio n -lik e ou tlin e w ill b e restored to th e island on w h ich th e C asttle is situ a ted and on its w estern sid e it w ill b e connected w ith th e tow n of R ydzyna by m ean s of a new , sim p le in its sh ap e b ridge w h ich the connection w ill be in fu ll accordance w ith an old tow n p lan n in g concept o f th e K ing S ta n i­ sła w L eszczyński. T he recon stru ction o f park h as b een d esign ed by th e a rch itect J. S zym ań sk i w h o prepared its o u tlin es in a sp ecialized d iv isio n of th e A te lie r s for C onservation of C ultural P rop erty, W roclaw . A ll th e h istorical su rv ey s and stu d ies se r v in g as th e basis for d esig n in g w ere prepared to order of J. P ic, th e v o ivod sh ip conservator, P oznań w h o approved all th e u n til n ow prepared stages of d esign .