Kuria diecezjalna Biskupa Rzymskiego

Edward Sztafrowski

Kuria diecezjalna Biskupa

Rzymskiego

Prawo Kanoniczne : kwartalnik prawno-historyczny 33/3-4, 27-45

1990

Praw o Kanoniczne 33 (1990) n r 3—4

KS. EDWARD SZTAFROWSKI

KURIA DIECEZJALNA BISKUPA RZYMSKIEGO

T r eś ć: Wstąp. I. Aspekt historyczny. 1. Ustanowienie W ikariatu M iasta. 2. Pierw sza reorganizacja W ikariatu. 3. W ikariat M iasta w świetle postanow eń I Synodu Rzymskiego. 4. Początki soborowej odno­ wy W ikariatu. — II. Obecna stru k tu ra i kom petencje W ikariatu Mia­ sta. 1. Ogólne zasady odnowy W ikariatu Miasta. 2. Ogólna organizacja diecezji. 3. S tru k tu ra W ikariatu Miasta. 4. Personel W ikariatu. 5. Kom­ petencje poszczególnych organów. — III. W ikariusz Generalny Państw a W atykańskiego. — Zakończenie.

Wstęp

Jednym z często używ anych w praw ie kościelnym określeń w odniesieniu do Papieża jest „Biskup Rzym ski” Łub „Następca św ię­ tego P io tra ” (na stolicy rzym skiej). W obydw u w ypadkach m am y ty m sam ym odniesienie do k o n k re tn e j stolicy biskupiej. Owszem, źródłem w ładzy P asterza Kościoła powszechnego jest historyczny fa k t w ykonyw ania posługi w Kościele m ającym siedzibę w Rzy­ m ie, gdzie Szymon P io tr przez o statn ie dziesięć la t pełn ił sw oją posługę biskupią i gdzie przypieczętow ał ją m ęczeństw em za w iarę.

W ten sposób każdorazow y N astępca św. P io tra n a stolicy rzym ­ skiej w ypełnia jakby podw ójną funkcję, m ianowicie P asterza Ko­ ścioła powszechnego oraz (na rów ni z innym i biskupam i) p asterza Kościoła partykularnego, czyli diecezji rzym skiej, obejm ującej Rzyim i najbliższą okolicę L Ta podw ójna fu nk cja znajduje w yraz rów nież w dwóch grup ach w spółpracow ników . W kierow aniu Ko­ ściołem pow szechnym w spiera P apieża przede w szystkim K u ria Rzym ska, w pasterzow aniu zaś diecezją rzym ską k u ria diecezjal­ na, nazyw ana częściej W ikariatem M iasta. W łaśnie o te j o statn iej in sty tu cji będzie tu ta j mowa.

Zanim jednak przejdziem y do szczegółów trzeba zaznaczyć, że ostatni P apieże w ykazują szczególną troskę osobistą o w łasny K o­ ściół p arty k u la rn y . J a n X X III zw ołał pierw szy diecezjalny synod rzym ski, k tó ry odbył się w 1960 ro k u 2. Jego następca, P aw eł V I p odjął w okresie posoborow ym k ilk a aktów praw nych, m ających na uw adze odnowę życia religijnego w diecezji rzym skiej. Owszem,

1 Synod Rzymski z 1960 r. (Prima Romana Synodus, Typis Polyglottis Vaticanis 1960) zamieszcza dokładną mapkę diecezji rzymskiej.

28 ks. E. Sztafxowski [2]

dokonując reorganizacji W ik ariatu M iasta nie om ieszkał zaznaczyć, że godność i pierw szeństw o diecezji rzym skiej nakłada tym sam ym w sposób konieczny obow iązek pokazania zbawiennego przykładu całem u Kościołowi C hrystusow em u, k tó ry żyje i działa w różnych w spólnotach chrześcijańskich, m ianowicie w Kościołach p a rty k u la r­ n ych rozproszonych po św iec ie3. Ja n P aw eł II, konty nu ując pa­ stersk ą troskę swoich poprzedników , podjął niem ały tru d odwie­ dzania p a ra fii rzym skich. P rzy te j okazji spotyka się bezpośrednio z pasterzam i parafii i w iernym i świeckimi, zwłaszcza zrzeszonym i w różnych stow arzyszeniach.

1. A sp e k t historyczny

O m aw iając aspekt historyczny, trzeba w tym w ypadku uw zględ­ nić stosunkow o długi okres, bo sięgający aż do roku 1977, kiedy to ukazała się K onstytucja Apostolska P aw ła VI Vicariae potesta­

tis, dokonująca pełnej oidnowy W ikariatu M iasta w św ietle wym o­

gów V aticanum II.

A. U s t a n o w i e n i e W i k a r i a t u M i a s t a

W pierw szych w iekach sam i papieże załatw iali niem al bezpo­ średnio w szystkie spraw y zw iązane zarówno z diecezją rzym ska, jak i z kierow aniem Kościołem powszechnym. Zrozum iałe jest, że zwłaszcza w okresie prześladow ań było do załatw ienia stosunko­ w o niew iele spraw dotyczących życia całego Kościoła. S ytuacja zaczęła się zm ieniać po ro k u 313, ale i w tedy nie od razu oddzie­ lono spraw y diecezji rzym skiej od spraw powszechnych. W dal­ szym ciągu były łącznie załatw iane, p rzy czym papież częściej do­ bierał sobie w razie potrzeby pomocników, głów nie spośród k leru rzymskiego.

T rzeba powiedzieć, że dopiero zew nętrzne w a ru n k i n iejako zm u­ siły papieża do ustanow ienia kogoś swoim zastępcą d la kierow a­ n ia diecezją rzym ską. T akie w a ru n k i zaistniały w okresie niew oli aw iniońskiej, która rozpoczęła się za pontyfikatu K lem ensa V (1305—1314). Otóż B enedykt X II (1335—1342), rezydując w A w i- nionie ustanow ił w 1335 roku biskupa Asyżu swoim praw dziw ym i w łasnym w ikariuszem dla zarządzania diecezją rzym ską, ze ści­ śle określonym i upraw nieniam i 4.

N astępcy B enedykta X II podtrzym ali tę p rakty kę, k tó ra z cza­ sem p rzy b rała c h a ra k te r trw ały . P aw eł II (1464— 1471) dokładniej o k reślił judysdykeję zw iązaną z urzędem jego w ikariusza. Miał on

* AAS 69 (1977) 5—18 KPPK, t. X, z. 1, nn. 13121—18181).

* Szerzej por. E. S z t a f r o w s k i , Współpracownicy Papieża w pa­ sterskim posługiwaniu, W arszawa 1979, s. 13 nn.

wizytow ać kościoły, klasztory, załatw iać spraw y cyw ilne i k arn e n a podległym m u tery to riu m , konsekrow ać św iątynie i poświęcać cm entarze, a naw et nakładać kościelne cenzury. Do w ieku XVI urząd w ikariusza M iasta był pow ierzany zarów no k ardynałom jak i biskupom . Dopiero P aw eł IV (1555—1559), n a konsystorzu odby­ ty m w dniu 18 gru d n ia 1558 roku zadecydował, że na przyszłość fu n k cja ta będzie piastow ana przez kardynała. Można zatem po­ wiedzieć, że od tego m om entu pojaw ia się „K ardynał W ikariusz M iasta”. Z chw ilą ustabilizow ania się tego urzędu, zw iązaną z nim w ładzę zaczęto określać jako zw yczajną i nie w ygasała ona pod­ czas opróżnienia Stolicy Apostolskiej. Z czasem W ikariusz M ia­ sta otrzym ał do pom ocy zastępcę.

Dla diecezji rzym skiej pow ołano rów nież osobny try b u n ał, k tó ry otrzym ał nazw ę T ryb unał W ik ariatu M iasta. R eorganizację tej in sty tu c ji przeprow adził P ius V II (1800—1823). T rybunałow i p rz y ­ znano p otrójn ą jurysdykcję, a m ianowicie w zakresie cywilnym , k arn y m oraz w spraw ach duchow o-m aterialnych. Ju ry sd y k cja była w ykonyw ana przez dwóch audytorów , reprezentujących K ardy nała W ikariusza i jego Zastępcę oraz przez jednego z prałatów . W sp ra ­ w ach karnych, w im ieniu W ikariusza i jego Zastępcy, działali sę­ dziowie zw yczajni, n akładając k a ry kanoniczne i forum m iesza­ nego. W spółdziałali także z try b u n ałem K am ery Apostolskiej, jak rów nież z innym i trybu nałam i, n aw et cyw ilnym i R z y m u 5. [3] Kuria Diecezjalna Biskupa Rzymskiego 29

B. R e o r g a n i z a c j e W i k a r i a t u

W ażne zm iany, rów nież w odniesieniu do try b u n ału , zw iązane b y ły z zajęciem Rzymu przez w ojska G aribaldiego w 1870 roku, co przyniosło koniec świeckiej w ładzy Papieża. W zw iązku z tym w 1873 roku zostaje zreorganizow any W ikariat M iasta. Obok K a r­ dynała W ikariusza i jego Zastępcy, m iały odtąd działać n astęp u ­ jące urzędy i organy: p ra ła t delegow any do spraw klasztorów , urzędnik do załatw iania sp raw finansow ych, obrońca profesji za­ konników i m ałżeństw a (obrońca węzła), egzam inatorzy duchow ­ nych oraz S ekretariat. Ze w spom nianych wyżej względów tr y ­ bunał u trac ił władzę w zakresie cyw ilnym (świeckim).

Z początkiem X X w ieku, Leon X III, pism em w ydanym z w łasnej inicjatyw y (motu proprio) dnia 5 kw ietn ia 1902 roku zniósł nie­ k tó re organy, nie odpow iadające zm ienionym już w arunkom życia.

* Por. X. C a s e l l i , II Vaticariato di Roma. Note storico-giuridice, Roma 1958; Tenże, Vicariatus Urbis, w: Dictionarium morale et ca­

30 ks. E. Sztafrowski

P ełną jednak reorganizację W ikariatu przeprow adził w dziesięć la t później {01 I 1912 r.) P ius X, K onstytucją Apostolską Etsi

Nos fi. Nawa strulktura Wiikacniatu M iasta przew idyw ała działalność

czterech urzędów:

1° U rząd d/s k u ltu Bożego i w izytacji, którym kierow ał p ra ła t S ekretarz. Do jego kom petencji należały spraw y kościołów, kaplic, dotyczące czynności liturgicznych, pobożnych legatów itp. Z urzę­ dem tym były zw iązane trzy K om isje: a) dla spraw k u ltu Bożego, b) katechizacji dzieci oraz c) archeologiczna. Ta ostatnia u stan o ­ wiona przez Piusa IX w dniu 6 stycznia 1862 roku została póź­ n iej zreorganizow ana przez P iusa XI, w dniu 11 grudnia 1925 ro k u 7.

2° U rząd dla spraw duchow ieństw a i lud u chrześcijańskiego,

kierow any przez p ra ła ta S ekretarza zajm ował się spraw am i dy­ scypliny duchow ieństw a, zarówno diecezjalnego jak i zakonnego oraz w iernych świeckich. Podlegali m u także egzam inatorzy apo­ stolscy, delegat dla szpitali i instytu tó w zakonnych oraz szkoły, n ad któ ry m i bezpośrednią troskę roztaczał specjalny S ekretarz.

3° Trzecim urzędem był try b u n ał, podzielony n a dwie sekcje. P ierw sza adm inistracyjna, załatw iała spraw y dotyczące ch rztu, bierzm ow ania, jak rów nież ważności i godziwości m ałżeństw a. Sekcja druga stanow iła pierw szą instancję w zakresie sądow nictw a. R ozpatryw ała zatem w szystkie spraw y sporne diecezji rzym skiej. N a mocy m otu proprio Qua cura, z dnia 8 gru d n ia 1938 r o k u 8, poczynając od roku 1940, try b u n a ł przejął także spraw y drugiej instancji w odniesieniu do w szystkich sp raw m ałżeńskich, p ro w a­ dzonych w regionie kościelnym L acjum oraz w regionach C agliari (Sardynia) i Neapol.

4° W reszcie czw arty urząd, kierow any przez ekonoma, p rzejął sp raw y gospodarczo-finansow e diecezji rzym skiej.

Oprócz powyższych trzeba wym ienić także specjalny urząd o- chrony w iary, pow ołany przez Leona X III (25 XI 1902 r.), którem u P iu s X I pow ierzył (05 V III 1930 r.) ponadto spraw ę budow y now ych kościołów na terenie R z y m u 9. W dniu 4 grudnia 1930 ro k u u rz ąd uzyskał cyw ilną osobowość praw ną. Do jego zadań należała tro ­ ska o rozwój w iary, apostolstw a świeckich, a także o grom adze­ nie funduszów potrzebnych na budowę kościołów, zwłaszcza n a przedm ieściach Rzymu 10.

6 AAS 4 (1912) 1—26.

7 AAS 17 <1925) 619—624. * AAS 30 (1938) 410—413. » AAS 22 (1930) 337—340.

10 Dane historyczne zaczerpnięte głównie z a rt. V. С a s e 11 i, w: Dic-

[5] Kuria Diecezjalna Biskupa Rzymskiego 31

C. W i k a r i a t M i d s t a w ś w i e t l e p o s t a n o w i e ń I S y n o d u R z y m s k i e g o

K olejnym etap em reorganizacji W ik ariatu M iasta sta ł się P ie rw ­ szy Synod Rzymski u , z 1960 roku, zwołany i przeprow adzony przez Ja n a X X III *2. W norm ach w stępnych powyższego Synodu

(normae praeviae) specjaln y ty tu ł (drugi) jest poświęcony rz y m ­

skiej K u rii Diecezjalnej i zaw iera a rty k u ły od 11 do 18.

Diecezja Rzym ska obejm uje tery to riu m W ikariatu M iasta oraz P ań stw a W atykańskiego. K uria Diecezjalna Wilkariatu M iasta, po­ zostająca pod bezpośrednią w ładzą Papieża i działająca jego auto­ rytetem , składa się z K ardy nała W ikariusza, jego Zastępcy o raz określonych urzędów . Na terenie jednak P aństw a W atykańskiego w ykonuje w ładzę specjalny w ikariusz generalny, m ianow any przez Papieża, zgodnie z K onstytucją Apostolską E x Lateranensi Pacto. Podobnie Bazylika św. P io tra jest zarządzana przez K ardy nała A rchiprezbitera (art. 11).

Urzędom W ik ariatu przewodniczy K ard y n ał W ikariusz, k tóry pow ierzonym sobie tery to riu m zarządza w ładzą zw yczajną zastęp­ czą, w granicach określonych przez Ojca świętego. W ykonuje on ponadto w sposób swobodny władzę święceń; jest rów nież sędzią zw yczajnym , a jego władza i urząd nie w ygasają z chw ilą opróż­ nienia Stolicy Apostolskiej (art. 12).

Podlegając K ardynałow i W ikariuszow i władzę zw yczajną zastęp­ czą posiada również Zastępca W ikariusza, m ianow any przez O j­ ca św iętego i otrzym ujący godność arcybiskupa. Także i on nie tra c i urzędu z chw ilą opróżnienia Stolicy Apostolskiej (art. 13).

W ikariat M iasta składa się z dwóch urzędów: S ek re ta riatu i T rybu nału. Ant. 14 Synodu odsyła w tym m iejscu do kan. 363 kan 1573 K P K z 1917 roku. P ierw szy z nich podaje definicję (opi­ sową) k u rii diecezjalnej i wylicza osoby, z k tórych się ona skła­ da 13. N atom iast kan. 1573 m ówi o sądzie biskupim (I instancji) organizow anym w każdej d ie c e z ji14.

11 Prima Synodus Romana. A.D. MDCCCCIX. Typis Polyglottis V ati­ canis.

11 Po raz pierw szy Synod ten zapowiedział Ja n X X III dnia 25 stycz­ nia 1959 r. W tym sam ym dniu w yraził zam iar zwołania Soboru W a­ tykańskiego II oraz dokonania odnowy Kodeksu praw a kanonicznego z 1917 roku.

11 Can. 363: § 1. C uria diiœcesana constat illis personis quae Epi­ scopo aliive, qui loco Episcopi, dioecesdm regit, opem p raestan t i n . regim ine totius dioecesis. § 2. Q uare ad eam pertinent V icarius ge­ neralis, officialis, cancellarius, prom otor iustitdae, defensor vinculi, synodales iudices et exam inatores, parochi consultores, auditores, no­ tarii, cursores e t apparitores.

M Nie ma w tym kanonie definicji, lecz po prostu wyliczenie osób, które tworzą podstawowy trybunał, n a wzór którego są organizowane pozostałe trybunały.

32 ks. E. Sztafrowsiki [6]

T rzeba zauważyć, że postanow ienie art. 14 nie jest zbyt p recy­ zyjne. U w zględniając bowiem zwłaszcza treść kan. 363 słusznie m ożna utrzym yw ać, że zachow ana została obecnie przedstaw iona w poprzednim punkcie s tru k tu ra W ikariatu Miasta.

K ard y n ał W ikariusz jest w spom agany przez B iskupów Pom oc­ niczych m ianow anych przez Papieża. Posiadają oni w ładzę p rz ek a­ zaną im przez K ardynała W ikariusza. W tym m iejscu art. 15 od­ w ołuje się do kan. 351, § 2 K P K z 1917 roku, gdzie jest m owa 0 upraw nieniach koadiutora danego osobie biskupa (diecezjalne­ go) 15. W ustalonych z góry term inach K ard yn ał W ikariusz zw ołuje R adę, w skład k tórej wchodzi jego Zastępca, S ek retarz W ikariatu 1 B iskupi Pomocniczy — dla rozw ażenia i ułożenia spraw dotyczą­ cych działalności duszpasterskiej w diecezji (art. 15).

K a rd y n ał W ikariusz M iasta “k ieru je też Kom isją koordynacyjną, zw oływ aną w określonych term inach. W jej skład wchodzą, oprócz K ardy nała W ikariusza, jego Zastępca, Sekreitarz W ikariatu, Oficjał K u rii oraz inni urzędnicy wyznaczeni przez K ard yn ała W ikariusza (art. 16).

K a rd y n ał W ikariusz może zw oływ ać R adę proboszczów, o k tó rej m owa w art. 134, § 3 (S ynodu )le, w celu rozw ażenia ważniejszycK sp raw dus2p astersk ic h diecezji (art. 17). Wreszcie, K ard y n ał W ika­ riusz pow inien w ydać specjalny Regulam in, w ym agający zatw ier­ dzenia Papieża, któ ry określi zakres kom petencji urzędów W ika­ ria tu oraz sposób załatw iania sp raw (art. 18).

P ierw szy Synod Rzym ski odbył się w 1960 rak u. W krótce roz­ począł się zapow iedziany (1959 r.) przez Ja n a X X III Sobór W aty­ kański II, którego głów nym celem był’a odnowa życia kościelnego. M usiała ona objąć rów nież W ikariat M iasta. Dokonało się to jed ­ n a k w dwóch etapach, podobnie zresztą jak i soborow a odnowa K u rii Rzym skiej.

D. P o c z ą t k i s o b o r o w e j o d n o w y W i k a r i a t u W e w czesnym okresie posoborow ym (02 II 1966 r.) P aw eł V I w y­ dał m otu proprio Romanae Urbis, ażeby kierow anie diecezją rzym ­ ską bardziej przystosować do współczesnych p o trz e b 17. Zachow u­ jąc niektóre przepisy I Synodu Rzymskiego, do innych zaś w pro­ w adzając m odyfikacje, P apież zarządził, co następuje:

1° Pozostają niezm ienione przepisy a rt. 11, gdy chodzi o te ry ­ torium dieczji rzym skiej, o w ładzę zw yczajną K ard yn ała W ik ariu ­

15 Poprzedni Kodeks rozróżniał kilka rodzajów koadiutora. Wśród nich był koadiutor z praw em następstw a, co m usiało być zaznaczo­ ne w nominacji. Według obecnej terminologii każdy koadiutor jest z praw em następstwa. Jest tylko jedna postać koadiutora.

16 Szczegółowiej na tem at tej Rady będzie mowa w punkcie o ogól­ nej organizacji diecezji.

17] Kuria Diecezjalna Biskupa Rzymskiego 33 sza M iasta i jego Zastępcy, jak rów nież o jurysdykcję w ikariusza generalnego n ad P aństw em W atykańskim i K ard yn ała A rchiprez­ b ite ra B azyliki św. P iotra.

2° W dotychczasowej treści zachow ały swoją moc postanow ienia I Synodu Rzymskiego, zaw arte w art. 12, 13 i 14.

3° N atom iast wprow adzono m odyfikacje do a rt. 15, § 2, któ ry otrzym ał następującą treść:

T ery to riu m diecezji rzym skiej, podległe w ładzy K ardy nała Wi­ kariusza, zostaje podzielone na pięć ściśle oznaczonych okręgów .18 G dy tery to riu m jakiejś p arafii rzym skiej znajdzie się w granicach k ilk u okręgów , w tedy o przynależności do danego okręgu decyduje położenie kościoła parafialnego. P ierw szy ze w spom nianych pięciu okręgów (regionów), obejm ujący tery to riu m stareg o R zym u (wy­ tyczone daw nym i m uram i) zostaje pow ierzony Zastępcy K ard yn ała W ikariusza. N atom iast pozostałe okręgi K ardy nał W ikariusz M ia­ sta przydzieli poszczególnym B iskupom Pomocniczym.

Chociaż została zachow ana w ładza zw yczajna Zastępcy W ika­ riusza M iasta oraz upraw nienia delegow ane (przez K ard yn ała Wi­ kariusza) Biskupom Pomocniczym, jednakże każdy otrzym ał o k re­ ślony region diecezji pod stałą szczególną opiekę. Jednocześnie B i­ skupom Pomocniczym P apież udzielił n a sposób stały w odniesieniu do całego tery to riu m diecezji w ładzy delegow anej do szafowania sakram entów i sakram entaliów , asystow ania przy zaw ieraniu m ał­ żeństw a, bez względu n a przepis kan. 1096, § 1 19 oraz w ykonyw a­ n ia tego wszystkiego, co im zleci K ardynał M iasta na dłuższy okres lu b w pojedynczych w ypadkach.

W odniesieniu do B iskupów Pomocniczych m am y tu ta j w yraź­ n y krok w k ieru n k u m ianow ania ich w ikariuszam i biskupim i dla określonych okręgów diecezji rzym skiej. Ostatecznie tego dokona k olejny a k t praw ny, dotyczący W ik ariatu M iasta, a m ianowicie K on stytucja Apostolska P aw ła V I Vicariae potestatis.

2. Obecna stru ktu ra i kom petencje

W ikariatu Miasta

Zacznijm y od przypom nienia, że W ikariat M iasta oznacza tu ta j po p ro stu K u rię diecezjalną diecezji rz y m sk ie j20, a więć Biskupa Rzymu. Już poprzednio zaznaczono, że m otu proprio Romanae

19 Motu proprio określa dokładnie granice tych okręgów (por. PPK, t. X, z. 1, n. 18116).

19 Poprzedni Kodeks w kan. 1096 § 1 wykluczał ogólne delegacje do asystow ania przy małżeństwie, z w yjątkiem w ikariusza w spółpracow­ nika.

20 K onstytucja Apostolska Paw ła VI Vicariae potestatis (η. 1) sta­ w ia znak równości mliędzy pojęciem W ikariat M iasta i K uria diecez­ jalna: „Ut V icariatus — hoc est C uria dioecesana ...” (PPK, t. X, z. 1, n. 18135).

34 fcs. E. Sztafrowski .[8|

V rbis stanow iło pierw szy krok n a drodze soborowej odnow y om a­

w ianej instytucji. W dniu 6 stycznia 1977 roku P aw eł VI prom u l­ gow ał K onstytucję A postolską Vicariae p o te sta tis21. Zamieszczone w n iej norm y usankcjonow ały, uzupełniły i w razie potrzeby uchy­ liły dotychczasowe zarządzenia w te j m a te r ii22. Je st to podstaw ow y dokum ent regulujący status p ra w n y W ikariatu M iasta. P apież za­ pow iedział w nim R egulam in, zaw ierający norm y określające za­ k re s u praw nień oraz sposób postępow ania w W ik ariacie23. Jan P aw eł II w dniu 30 kw ietnia 1933 rofcu zatw ierdził ostatecznie te k st w spom nianego R eg u la m in u 24. U stanow ił ponadto T ry b u n a ł A pelacyjny przy W ikariacie M iasta 25.

A. O g ó l n e z a s a d y o d n o w y W i k a r i a t u M i a s t a K onstytucja Vicariae potestatis podaje n ajp ierw ogólne zasady, k tó re stanow ią ogólne w ytyczne dla całej działalności od naw ianej instytucji. D okum ent papieski stw ierdza, że w w ykonyw aniu po­ sług i obowiązków, zw iązanych z działaniem W ikariatu M iasta, naileży m ieć na uw adze n astępujące zasady oraz napom nienia:

1° Na pierw szym m iejscu trzeba pam iętać o tym , że każde dzie­ ło lub poczynanie — podejm ow ane w jakiejkolw iek dziedzinie i przez jakąkolw iek w ładzę — posiada ze swej n a tu ry c h a ra k te r duszpasterski, czyli m a na uw adze realizację tajem nicy zbaw ienia w Kościele Chrystusow ym , k tó ry jest w Rzymie; co winno w kon­ sekw encji prowadzić także do tego, by w spom niany Kościół p a r­ ty k u la rn y m ógł dać w szystkim należny przykład, jak i m ianow icie Stolica Apostolska pow inna ukazać całem u Kościołowi katolickie­ m u oraz wszystkim i poszczególnym ludziom kuli ziemskiej.

2° Zachow ując w praw dzie podział kom petencji i w łasny jej za­ k re s w odniesieniu do poszczególnych urzędów czy funkcji, wszy­ scy pow inni świadczyć sobie naw zajem zgodną pomoc w duchu praw dziw ej służby, w patrzeni w p rzy k ład C hrystusa, k tó ry n ie przyszedł po to, aby Jem u służono, lecz by służyć in n y m 2«.

3° Chociaż poszczególne u rzędy (posługi) osiągają niejako w ła­ sne cele, jedn ak zawsze są obow iązane działać w sposób zgodny i łączyć się, gdy idzie o wspólne aspekty, udzielanie ra d i poczy­ n ania. T ak więc m ają działać w sposób uporządkow any, przyno­ sząc o bfite owoce w zakresie działalności duszpasterskiej.

a AAS 69 <1977) 6—18 (PPK, t X, z. 1, nn. 18121—18181).

12 K onstytucja Apostolska, n. 2 (jw., n. 18141). 13 Por. tamże, n. 24 (jw., n. 18179).

14 Prot. N. 104240 (Leges post Codicem Iuris Canonici editae (zebrał X. O c h o a ) , t. VI, kol. 8611 пп.).

25 AAS 80 (1988) 121—124. 26 Рог. Mk 10, 45.

[9] Kuria Diecezjalna Biskupa Rzymskiego 35 4° G orliw a działalność urzędów m a być w edle możności w zaje­ m nie uzupełniana, także przez działania zastępcze.

5° Wszyscy m ają sobie uśw iadam iać, że spoczywa na nich obo­ wiązek ukazyw ania na sposób stały gorliwości, ciągłego odna­ w iania się i wszczepiania w życie i działalność pasterską diece­ zji. K apłani pow inni mieć czynny udział w d u szp a ste rstw ie27

B. O g ó l n a o r g a n i z a c j a d i e c e z j i

Ten p u n k t uw zględnia w spom niany poprzednio R egulam in W i­ k a ria tu M iasta, a nie spotykam y go w K onstytucji Vicariae pote­

statis. P recyzuje on jednak dokładniej część w stępną Norm, za­

w a rty ch w tejże K onstytucji Apostolskiej.

Podobnie jak dotychczas naczelne m iejsce w W ikariacie Mia­ sta zajm uje K ard y n ał W ikariusz. W im ieniu i z polecenia Papieża spraw uje on w określonym zakresie na terenie diecezji rzym skiej biskupią posługę nauczania, uśw ięcania i pasterzow ania (kierow a­ nia) z w ładzą zwyczajną, ale zastępczą. Je st również sędzią zw y­ czajnym diecezji rzym skiej i nie traci swego urzędu podczas opróż­ nienia Stolicy A postolskie^28.

Wolno zatem powiedzieć, że W ikariusz M iasta jest u stanaw ian y na podobieństw o w ikariusza generalnego w pozostałych diecezjach г®. T rzeba jed n ak równocześnie zaznaczyć, że jego statu s praw n y jest w yjątkow y, nie tylko z tej racji, że diecezja rzym ska posiada szczególny ch arak ter, ponieważ jej pełnopraw nym pasterzem jest sam Papież. W odróżnieniu bowiem od innych diecezji Biskup Rzy­ m u m ianu je dla swego Kościoła p arty k u larn eg o tylko jednego w i­ kariusza generalnego, któ ry otrzym uje rów nież władzę sądow ni­ czą 90. Na sk utek tego W ikariusz M iasta staje się praw dziw ym i jedynym alter ego B iskupa diecezji rz y m sk ie j31.

K ard y n ał W ikariusz M iasta— rów nież w przeciw ieństw ie do w i­ kariuszy generalnych w innych diecezjach — nie traci swego u rzę­ du w czasie opróżnienia Stolicy Apostolskiej. W tym punkcie m a zastosow anie postanow ienie zaw arte w K onstytucji Apostolskiej P aw ła VI (1975 r.) Romano Pontifici eligendo o wyborze Papieża. T ak więc W ikariusz M iasta zachow uje w tym czasie władzę i za­

27 K onstytucja Apostolska Vicariae potestatis, η. 1, §§ 1—5 (PPK, t. X, z. 1, im. 18135—18140).

я Tamże, η. 2, δ 1 (jw., η. 18142).

29 K onstytucja Apostolska Romano Pontifici eligendo (1975 r.), ηη. 14 i 16, W ikariusza M iasta nazyw a w prost „wikariuszem generalnym diecezji rzym skiej” (PPK, t. V III, z. 1, nn. 14478—14480).

*® W ikariuszowi generalnem u w innych diecezjach przysługuje na mocy urzędu tylko władza wykonawcza (kan. 479, § 1).

** Par. E. S z t a f r o w s k i , Współpracownicy biskupa diecezjalnego

36 ks. E. Sztafrowski [10]

łatw ia wszystkie spraw y zw yczajne, przedstaw iając Kolegium K a r­ dynalskiem u jedynie to, co należałoby przedstaw ić Ojcu Ś w ięte­ m u 32.

G dyby podczas opróżnienia Stolicy Apostolskiej nastąpiła śm ierć w ikariusza generalnego diecezji rzym skiej (W ikariusza Miasta), w ładzę przejm uje praw nie ustanow iony jego Zastępca. Posiada o n w szystkie upraw nienia oraz władze, jak ie przysługiw ałyby W i­ kariuszow i Miasta. Jeśliby zaś nie było Zastępcy albo sam m iał przeszkodę, w tedy u rząd w ikariusza przejm uje Biskup Pomocniczy, pierw szy spośród m ianow anych n a to stan o w isk o 33.

Chociaż władza W ikariusza M iasta rozciąga się' w zasadzie na całe tery to riu m diecezji rzym skiej, jednak w dalszym ciągu zacho­ w ano dwa w yjątki od tej zasady. M ianowicie w granicach diecezji rzym skiej zachow ują — każdy w e w łasnym zakresie — sw oją n ie ­ zależną jurysdykcję:

1° K a rd y n ał A rchiprezbiter B azyliki W atykańskiej, zgodnie z daw nym i przepisam i i zachow ującym i rów nież obecnie swoją moc konstytucjam i· w spom nianej bazyliki 34.

2° W ikariusz G eneralny m ianow any dla P aństw a W atykańskiego. T akże w odniesieniu do tego u rzęd u zachow ały moc daw ne prze­ pisy 3î. Do tej sp raw y później pow rócim y.

K a rd y n ała W ikariusza M iasta w spom aga Zastępca, któ rem u p rzy­ sługu je ty tu ł arcybiskupa. P osiada on w ładzę zwyczajną zastęp­ czą w całej' diecezji i w W ikariacie M iasta, w określonych jed nak granicach. W sposób szczególny jest odpow iedzialny za k oordyna­ cję działalności C entrów pasterzow ania, Urzędów oraz przestrze­ ganie postanow ień R egulam inu W ikariatu. J a k już było pow iedzia­ n e p rzejm uje upraw nienia W ikariusza M iasta gdy ten m a prze­ szkodę oraz w przypadku opróżnienia tego urzędu. Jego fun kcja n ie w ygasa podczas opróżnienia Stolicy A p o sto lsk iej3®. W ypada zauważyć, że nowe przepisy dokładniej określiły pozycję praw n ą Zastępcy W ikariusza, w stosunku do poprzednich postanow ień w tej m aterii.

B iskupi Pomocniczy posiadają w ładzę w ikariuszy biskupich i w y pełniają swoją p asterską posługę w określonej części (regionie) diecezji, ew entualnie w określonym zakresie działalności p a s te r­ skiej, bądź w K u rii diecezjalnej (W ikariacie M iasta) — pod

kie-** K onstytucja Apostolska, n. 14 (PPK, t. VIII, z. 1, n. 14478). ** Tamże, n. 16 (jw., n. 14480).

u Chodzi o bulle Benedykta XIV A d honorandum oraz Capita Con­ stitutionum Sacrosanctae Besilicae Principis Apostolorum — odnowione

autorytetem P i u s a X I 5 lutego 1938 r. « AAS 21 (1929) 309—311.

36 Konstytucja Apostolska Vicariae potestatis, η. 2, § 4 (PPK, t. X,

rów nictw em Zastępcy K ardy nała W ikariusza — zgodnie z u sta ­ leniem dokonanym pnzez W ikariusza M iasta 37.

Je st charakterystyczne, że K onstytucja P aw ła VI Vicariae po­

testatis odw ołuje się w tym m iejscu do m otu proprio Ecclesiae S a n c ta e 38, pom ijając m ilczeniem m otu proprio Romanae Urbis,

gdzie — o czym już powiedziano w poprzednim punkcie — jest mowa o podziale diecezji rzym skiej n a pięć okręgów (regionów), z których pierw szy otrzym yw ał pod specjalną opiekę Zastępca K ard y n ała W ikariusza M iasta, pozostałe zaś pow inny być podzie­ lone przez K ard y n ała W ikariusza Biskupom P om ocniczym 39.

B iskupi Pomocniczy mogą otrzym ać od W ikariusza M iasta — za zezwoleniem P ąpieża — także inne upraw nienia. K onstytucja Apo­ stolska Vicariae potestatis zachow ała moc p raw ną postanow ienia n. III, 5 m otu proprio Romanae Urbis (1966 r.). Zgodnie z nim Bi­ skupi Pomocniczy posiadają — udzieloną im n a sposób stały przez Papieża — władzę delegowaną, upow ażniającą ich w odniesieniu do całego tery to riu m diecezji do szafow ania sakram entów i sa- kram entaliów , jak również asystow ania p rzy zaw ieraniu m ałżeństw , m im o postanow ienia k an. 1098, § 1 (KPK 1917 r.) 40.

W yliczone wyżej u praw n ien ia i obowiązki zachow ują B iskupi Pomocniczy rów nież w czasie opróżnienia urzędu W ikariusza M ia­ sta, aż do m om entu objęcia w ładzy przez nowom ianowanego W i­ kariusza 41.

B iskupi Pomocniczy, razem z K ardy nałem W ikariuszem M iasta i jego Zastępcą, tw orzą diecezjalną R adę Biskupią, której prze­ wodniczącym jest sam W ikariusz. K a rd y n ał W ikariusz M iasta po­ w inien zasięgać opinii i zdania rów nież pozostałych organów do­ radczych diecezji:

1° R ady K apłańskiej; 2° R ady D uszpasterskiej;

3° R ady Proboszczów P refektów 42.

Pierw sze dwie ra d y istnieją w każdej diecezji na podstaw ie p ra ­ wa pow szechnego 43, trzecia je st właściwością diecezji rzym skiej. Zgodnie z a rt. 134 I Synodu Rzym skiego p arafie diecezji łączą się w okręgi, zw ane p refek turam i, z któ ry ch każda obejm uje kilka

87 Tamże, n. 2, § 5 (jw., n. 18145) i Regulam in W ikariatu, ant. 5. 88 Motu proprio Ecclesiae Sanctae, I, η. 14, § 2. W tym punkcie dokum ent papieski podaje ogólne zasady dotyczące władzy w ikariusza biskupiego (PPK, r. I, z. 1, n. 74).

89 Motu proprio Romanae Urbis, n. III, '1—3.

40 W nowym Kodeksie jest to kan. 1111, który zezwala na ogólną de­ legację, w przeciwieństwie do kan. 1096 § 1 Kodeksu z 1917 r.

41 K onstytucja Apostolska Vicariae potestatis, η. 2, § 4 (jw., η. 18144).

42 Por. tamże, n. 2, § 3 (jw., n. 18147).

48 Por. kan. 495—501. Rada K apłańska jest obowiązkowa. O Radzie Duszpasterskiej (zalecanej) por. kan. 511—514.

■38 ks. E. Sztafrowski [12]

(plures) parafii. Na czele p re fe k tu ry stoi proboszcz, k tó ry n az y ­ w a się prefektem , m ianow any przez K ard yn ała W ikariusza na okres trzech lat. O trzym uje on upraw nienia przyznane przez K o­ deks dziek anom 44. P refek ci tw orzą Radę, k tó rej przew odniczy K am erling, w ybierany n a trzy la ta spośród członków Rady. W y­ m aga zatw ierdzenia K ard y n ała W ikariusza M iasta. W ten sam sposób jest w ybierany S ek retarz Rady. D ziałanie tego o rganu po­ w inno być uzgodnione z działaniem pozostałych instytucji, w tym rów nież R ady K apłańskiej i D uszpasterskiej.

D iecezjalna Rada Biskupia, n a zebraniach odbyw anych w o k re­ ślonych term inach, rozw aża problem y ogólne i lokalne diecezji, opracow uje program y duszpasterskie, analizuje i zatw ierdza p lan pracy przygotow any i przedstaw iony przez centra duszpasterskie i U rz ę d y 45.

Rada K apłańska, R ada D uszpasterska, a także R ada Proboszczów P refek tów , posiadają w łasną organizację oraz w łasne norm y, za­ wsze jednak są ukierunkow ane na osiągnięcie ogólnego celu dusz­ pasterskiego diecezji4e.

W ikariat Miasta, czyli Rzym ska K u ria Diecezjalna, pod kierow ­ nictw em K ardynała W ikariusza i Rady Biskupiej jest organem , k tó ry m a n a uw adze rozwój i właściw ą organizację życia duszpa­ sterskiego diecezji rzym skiej 47

Ogólny p la n działalności duszpasterskiej obejm ujący sw ym za­ sięgiem całą diecezję w ym aga zatw ierdzenia papieskiego. Ponadto K a rd y n ał W ikariusz M iasta n a tem at życia i działania p a ste r­ skiego w diecezji pow inien inform ow ać Papieża w ustalonych te r ­ m inach, jak rów nież gdy to będzie konieczne. Zawsze też obow ią­ zuje podstaw ow a zasada, że nie wolno przedsiębrać w ażniejszych aktó w bez wcześniejszego uzgodnienia spraw y z P a p ie ż e m 48.

C. S t r u k t u r a W i k a r i a t u M i a s t a

W ikariat M iasta sk ład a się z S ek re ta riatu G eneralnego, Cen­ tró w Duszpasterskich, U rzędów i Trybunałów . T rzeba w tym m iejscu podać kilka słów w yjaśnienia na tem at term inologii. K on­ sty tu cja Apostolska Vicariae potestatis używ a ogólnego term in u „officium ”, któ ry w języku praw niczym oznacza na pierw szym m iejscu „urząd”. K iedy jedn ak m am y n a uwadze sp raw y pow

ie-44 Por. kan. 555 Kodeksu Jan a P aw ła II. K onstytucja Apostolska od­ w ołuje slię tylko do dekretu soborowego Christus Dominus, η. 27 i m o­ tu proprio Ecclesiae Sanctae, I, n. 16.

45 Regulam in W ikariatu, art. 14. 44 Tamże, a rt. 7.

47 Tamże, art. 8.

48 Por. K onstytucja Apostolska Vicariae potestatis, η. 2, §§ 1—U , passim (PPK, t. X, ł 1, nn. 18142—18150). »

rżane tym organom , to bardziej adekw atnym odpow iednikiem w języku polskim w ydaje się term in „re fe ra t” lub „w ydział”. Do­ tyczy to zwłaszcza tych „urzędów ”, który m powierzono spraw y

zw iązane bezpośrednio z duszpasterstw em . Co więcej, w tym osta­ tn im w ypadku K onstytucja Apostolska w prow adziła term inologię pomocniczą, zamieszczoną w naw iasie, stosując zam iast słow a „ u rz ą d ” — „centrum ”. R egulam in W ikariatu w spom nianą wyżej term inologię „pomocniczą” uczynił w łasną i mówi w prost o „Cen·» tra c h D uszpasterskich” zachow ując term in „urząd” tylko w odnie­ sien iu do organów o charakterze adm inistracyjnym .

S e k re ta ria t G eneralny jest organem , k tó ry k ieru je całą działal­ nością duszpasterską i adm inistracyjną. Przew odniczy m u p ra ła t S ek retarz, zależny bezpośrednio od Zastępcy K ard yn ała W ikariu ­ sza M iasta, a m ianow any przez Papieża. Z ałatw ia spraw y zw iąza­ n e z K an celarią K u rii i z czynnościam i adm inistracyjnym i, jak rów nież spraw y ogólne dotyczące szafarzy, inform acji i do ku m en ta­ c ji, odpow iedniej koordynacji posług, ogólnie pojętej konsultacji

praw nej, uzgodnienia działalności poszczególnych urzędów , ze szczególnym zw róceniem uw agi na stałą form ację duszpasterską duchow ieństw a, zakonników , zakonnic i osób świeckich, zaangażo­ w an y ch w działalności duszpasterskiej oraz form ację nauczycieli i katechetów . Ponadto pod jego nadzorem działają następ ujące urzędy: adm inistracyjny, praw n y i tech n ic zn y 49.

C entra (referaty) D uszpasterskie, których p racę ko ordynuje p ra ­ łat Sekretarz, studiują (analizują) potrzeb y diecezji rzym skiej, pro­ ponują in icjatyw y duszpasterskie i po uzyskaniu zatw ierdzenia czuw ają n ad właściw ym ich wykonaniem . Dla podjęcia studium potrzeb religijnych M iasta, zw iązanych z różnym i grupam i tw o­ rzącym i w spólnotę kościelną (biskupi, kapłani, zakonnicy i świeccy) m ogą okazać się pomocne K om isje pow ołane dek retem K ard yn ała W ikariusza M iasta. C entra m ają także obowiązek przygotow ać da­ ne, sform ułow ać propozycje, gdy chodzi o przygotow anie ogólnego p lan u duszpasterskiego diecezji, zgodnie ze w skazaniam i R ady Bi­ sk u p iej 5°.

Urzędy, z któ ry ch każdy m a swojego D yrektora, troszczą się w sposób szczególny o przygotow anie aktów praw nych, adm ini­ stra c y jn y c h i technicznych. T ry b u n ały zaś, zgodnie z ich specy­ ficznym ch arakterem , k ieru ją się w łasnym i przepisam i p r a w a 81. Rada K urialna, obejm ująca Zastępcę W ikariusza M iasta, B isku­ pów Pomocniczych, S ek retarza G eneralnego, S ekretarzy C entrów D uszpasterskich, D yrektorów U rzędów i W ikariuszy sądow ych T rybunałów , stanow i organ koordynujący działalność W ik ariatu J13] Kuria Diecezjalna Biskupa Rzymskiego 39

4· Regulamin Wikariatu, art. U.

50 Tamże, a rt. 12.

40 ks. E. Sztafrowski [14] M iasta i czuw ający n ad w ykonaniem duszpasterskiego p lanu die­ cezjalnego. Zw ołuje ją i przewodniczy jej K ard ynał W ikariusz, a w razie przeszkody, jego Zastępca, przynajm niej raz na k w a r­ tał. Wszyscy m ają obowiązek uczestniczyć w tym spotkaniu i*.

D. P e r s o n e l W i k a r i a t u

Tej spraw ie R egulam in W ikariatu M iasta poświęca sporo m iejsca w yliczając dokładnie im iennie, bądź ogólnie, osoiby zatrudnione w W ikariacie M iasta z zastosow aniem podziału n a urzędników w yż­ szych i niższych 53. W śród pierw szych rozróżnia urzędników I i II klasy, n atom iast w śród niższych urzędników I i II stopnia. Do urzędników wyższych R egulam in zalicza:

— W W ikariacie Miasta: S ek re ta rzy trzech C entró w D uszpaster­ ski, D yrektora U rzędu d/s personalnych i W ikariusza dla Z akon­ ników , D yrektora U rzędu A dm inistracyjnego oraz O ficjała T ry b u ­ n ału Diecezjalnego; wszyscy należą do II klasy.

— W „Papieskim Dziele zachow ania W iary i wznoszenia w Rzy­ m ie now ych św iątyń” : S ekretarza {II klasy), któ ry ponadto k ie ru je urzędem technicznym W ikariatu.

-— W T rybunale R egionalnym (i A p elacy jn ym )54: O ficjała (I k la ­ sy), W iceoficjałów i sędziów (II klasy).

Do g rupy urzędników niższych I stopnia R egulam in zalicza: — W W ikariacie: K anclerza K urii, D yrektorów Urzędów d/s m ałżeńskich, Środków Społecznego P rzekazu, A rchiw um H istory­ cznego, D yrektora U rzędu Praw nego... W iceoficjała T ry b u n ału Die­ cezjalnego.

— W T rybunale Regionalnym (i Apelacyjnym ): Obrońców w ę­ d a , P rom otora Spraw iedliw ości i K anclerza.

Do g rup y urzędników niższych II stopnia R egulam in zalicza: — W W ikariacie: adeptów S ek retariatu , adeptów adm inistracji, adeptów technicznych, obrońcę węzła, prom otora spraw iedliw ości i kanclerza try b u n ału diecezjalnego.

— W T rybunale Regionalnym (i Apelacyjnym ): w icekanclerzy, .archiw istów i apeptów adm inistracji.

Do grupy urzędników niższych III stopnia Regulam in zalicza: — W W ikariacie: pisarzy,

— W T rybunale regionalnym (i Apelacyjnym ): p is a rz y 55 P ra ła t S ekretarz G eneralny, S ek retarze C entrów D uszpasterskich,

62 Tamże, art. 17—a 9.

53 Te spraw y są przedstawione w specjalnym tytule (HI): ii perso­

nale.

54 Ten Trybunał został ustanowiony dopiero w 1987 roku przez Jan a Paw ła II, stąd nie wspomina o nim Regulamin. Wydaje się jednak, że należy go traktow ać na rów ni z Trybunałem Regionalnym.

Cis] Kuria Diecezjalna Biskupa Rzymskiego 41

•Dyrektorzy urzędów d/s personalnych i adm inistracyjnych oraz O ficjał T ry b u n ału diecezjalnego o trzym u ją nom inację od Papieża, n a w niosek K ard y n ała W ikariusza; Oficjał T ry b u n ału regionalne­ go jest m ianow any przez Papieża, n a wniosek K onferencji B isku­ piej regionu L a c ju m 5®.

Oficjał (w ikariusz sądow y) 57, w ioeoficjałowie (w ikariusze sądowi pomocniczy), sędziowie, obrońcy węzła i prom otor spraw iedliw o­ ści są m ianow ani przez Papieża na ściśle określony czas, na w nio­ sek K ard y n ała W ikariusza, po w ysłuchaniu zebrania biskupów regionu L acjum 58.

W iceoficjałowie, sędziowie, obrońcy węzła i prom otorzy s p ra ­ wiedliwości try b u n ałó w otrzy m u ją nom inację na pięciolecie od K ardynała W ikariusza na mocy papieskiej delegacji. Pozostali u rzęd­ nicy są m ianow ani przez K ard yn ała W ikariusza, po w ysłuchaniu zdania Zastępcy W ikariusza i R ady B iskupiej oraz po uzyskaniu wcześniejszej ap ro b aty papieskiej 59.

R egulam in W ik ariatu M iasta zaw iera także norm y p rocedu ral­ ne 6n oraz om awia w osobnym punkcie szczegółowe obowiązki u rz ę d n ik ó w 61. Ogólnie zostały już one w skazane w poprzednich punktach, zwłaszcza gdy była m owa o stru k tu rze W ikariatu.

E. K o m p e t e n c j e p o s z c z e g ó l n y c h o r g a n ó w Om aw iając głównie s tru k tu rę W ikariatu M iasta wskazano ogól­ n ie rów nież ich kom petencje. W tym m iejscu R egulam in ukazuje bardziej szczegółowo zadania i kom petencje C entrów D uszpa­ sterskich, Urzędów i T rybunałów .

D uszpasterskie C entrum (referat) ew angelizacji i katechizacji czu­ wa n ad w ypełnianiem posługi słowa w odniesieniu do chrześci­ jańskiej wspólnoty, zwłaszcza przez przepow iadanie i katechezę w p arafiach oraz w rodzinach, a także w odniesieniu do uczniów szkół pcdstaw ow ych i średnich, zarów no stopnia niższego jak i wyższego. U trzym uje i wspom aga szkoły katolickie, aby w sposób w łaściw y osiągały własne cele. Pobudza ekum enizm i zajm uje się głoszeniem w iary niechrześcijanom oraz niew ierzącym .

86 Regulam in używa term inu Conferenza Episcopale del Lazio. Mając na uwadze nowy Kodeks należałoby raczej użyć słowa conventus — zebranie, co czyni m.p. Sollicita cura; por. nota 58.

57 Regulam in używa słowa „oficjał”, nowy Kodeks z reguły używa term inu vicarius iudicialis — w ikariusz sądowy.

58 Motu proprio Sollicita cura Jan a Paw ła II z 1987 r., с): AAS 80 (1988) 123. Użyto tu ta j słowa coetus, a nie conferentia, dostosowując się w ten sposób do terminologii nowego Kodeksu.

59 Regulam in W ikariatu, art. 18.

80 Regulamin poświęca tej spraw ie osobny ty tu ł (IV), zaw ierający art. 20—24.

42 ks. E. Sztafrowski [16]

D uszpasterskie C entrum sp raw k u ltu i uświęcenia zajm uje się i odpow iednio prow adzi: a) działalność obejm ującą liturg ię i sa k ra ­ m enty, śpiew liturgiczny, a tak że zw iązaną z utrzym aniem budo­ w li sakraln ych ; b) form ację osób do podjęcia p raw n ie ustanow io­ n y ch posług; c) stałe poczynania dotyczące duchowości chrześci­ jańskiej (ćwiczenia duchowne, spotkania domowe, pielgrzym ki r e ­ ligijne itp.).

D uszpasterskie C entrum ożyw iania wspólnoty chrześcijańskiej i działalności społeezno-charytatyw nej pobudza i koordynuje dzia­ łalność duszpasterską w w ym iarze tery to rialn y m (diecezji, p re fek ­ tu r , parafii), w odniesieniu do określonych grup, czy zjaw isk (a w ięc rodzina, k u ltu ra, środki społecznego przekazu, widowiska, czas wolny), w zakresie działalności stow arzyszeń la ik a tu (bractw , zw iązków itp.), jak rów nież w odniesieniu do dzieł diecezjalnych. C e n tru m pobudza także i koordynuje działalność pasterską, obej­

m ującą chorych (w szpitalach, dom ach opieki ...), osoby starsze, cho­ re psychicznie, niepełnospraw ne itp.

U rząd (referat) d/s osób fizycznych i praw nych załatw ia s p ra ­ w y osób oraz in sty tu cji kapłańskich, osób i in sty tucji życia ko n­ sekrow anego, a także osób i in sty tu cji zrzeszających w iernych

świeckich.

U rzędy (referaty): adm inistracyjny, p ra w n y д techniczny zajm u­ ją się spraw am i adm inistracyjnym i, gospodarczym i, p raw ny m i i technicznym i w takim zakresie, w jakim wym aga tego działal­ ność duszpasterska. Z ich pomocy korzysta „Papieskie Dzieło za­ chow an ia W iary i wznoszenia w Rzymie now ych św iątyń ”, k tó re

jak o insty tu cja praw na zachow uje swój odrębny c h a ra k te r oraz osobowość praw ną, zgodnie z postanow ieniam i zaw artym i w do­ kum encie erekcyjnym **.

P rzypom nijm y w tym m iejscu, że Leon X III pow ołał w dniu 25 listopada 1902 ro k u specjalny u rz ąd ochrony w iary. Z reorgani­ zował go i poszerzył zakres jego kom petencji P ius X I Pism em A postolskim (motu proprio) In allocutione, z dnia 5 sierp nia 1930 ro k u **. Do tego w łaśnie dokum entu odw ołuje się K onstytucja Apostolska Vicariae potestatis stw ierdzając, że zaw arte w nim po­ stanow ienia zachow ały moc praw ną.

Zgodnie z powyższym dokum entem papieskim „Papieskie Dzie­ ło zachow ania w iary i w znoszenia w Rzymie now ych św iąty ń ” ob ejm uje dwie sekcje. P ierw sza zajm uje się spraw am i rozwoju i ochrony w iary, drugiej zaś została powierzona spraw a erekcji now ych parafii w diecezji rzym skiej, a w zw iązku z tym w zno­

** K onstytucja Apostolska Vicariae potestatis, m. 10 (PPK, t. X, z. 1, η. 18162).

[17] Kuria Diecezjalna Biskupa Rzymskiego 43 szenia także now ych kościołów parafialnych. W dniu 4 grudnia

1930 roku „Dzieło” uzyskało cyw ilną osobowość praw ną.

T rz y T rybunały, działające przy W ikariacie M iasta, k ie ru ją się w łasnym praw em , w zależności jednak od W ikariusza M iasta. P od­ czas nieobecności W ikariusza, a także w tedy, gdy jest on prze- szkodzony lu b jego u rząd został opróżniony, przysługującą m u w ła­

dzę w odniesieniu do T rybunałó w przejm uje jego Zastępca. T rybun ały sk ład ają się z w ikariuszy sądow ych (oficjałów), ich zastępców , odpow iedniej liczby sędziów, obrońców węzła, prom o­ to ra spraw iedliw ości, kierow nika K ancelarii oraz notariuszy. T ry ­ b u n a ł diecezjalny posiada jurysdyk cję w odniesieniu do w szyst­ kich spraw , k tó re mogą być rozstrzygane n a forum kościelnym , z w yjątk iem sp raw dotyczących niew ażności m ałżeństw a. We wspom ­ nian y ch spraw ach stanow i on jednocześnie try b u n a ł d ru giej in stan ­ c ji dla diecezji podm iejskich oraz pozostałych diecezji Lacjum . Posiada on u praw n ien ia także w odniesieniu do sp raw kanoniza- cyjnych. P o nadto rozp atru je sp raw y dyspensy od m ałżeństw a n ie­ dopełnionego, rozw iązania m ałżeństw a n a mocy przyw ileju w iary o ra z sp ra w y zw iązane z prośbą o dyspensę od obowiązków w y ­

pływ ających z przyjętych św ięceń M.

T ry b u n ał R egionalny L acjum ro zp atru je i rozstrzyga spraw y nieważności m ałżeństw a całego regionu Lacjum . K ard y n ał W ika­ riusz M iasta może w poszczególnych w ypadkach upoważnić O ficja­ ła T ry b u n ału Regionalnego, ażelby rozpatrzył spraw ę i w ydał w y­ ro k z zastosow aniem reguł obow iązujących w w ypadkach w y ję­ ty ch 65.

T ry b u n a ł A pelacyjny ro z p atru je w drugiej in stancji spraw y, któ ­ re zostały rozstrzygnięte w pierw szej instancji: a) przez T ry b u ­ n a ł R egionalny L acjum w spraw ach o nieważność m ałżeństw a; b) przez try b u n a ły regionalne w N eapolu i K agliari (Sardynia) w spraw ach o nieważność m ałżeństw a: c) przez Rzym ski T ry b u ­ n a ł diecezjalny lub pozostałych diecezji Regionu Lacjum w innych spraw ach 6e.

3. W i k a r i u s z G e n e r a l n y P a ń s t w a W y t y k a ń s k i e g o P aństw o W atykańskie (Città del Vaticano) pow stało w w yniku układów laterań sk ich zaw artych pom iędzy Stolicą Apostolską i W łocham i w 1929 roku. Zakończona w ten sposób została nie­ zręczna sytuacja jaka pow stała w 1870 ro k u na sku tek zajęcia R zym u przez wojska G aribaldiego, co położyło k re s P ań stw u Ko­

M K onstytucja Apostolska Vicariae potestatis, nn. 5—20 (PPK, t. X z. 1, nn. 18156—18174).

“ Tamże, nn. 21—23 (jw., nn. 18175—18177); Motu proprio Sollicita

cura Ja n a Paw ła II, z dn. 26 X II 1987 r.: AAS 80 (1988) 123.

44 les. E. Sztafrowski _[18] ścielnem u. Papież ogłosił się w ięźniem W atykanu ®7. W spom niane u k ład y pow ołały do życia niew ielkie państw o (44 ha), k tó re jed ­ n ak zagw arantow ało niezależność i suw erenność Stolicy Apostol­ skiej, konieczną do w ykonyw ania przez B iskupa Rzym u najw yż­ szej w ładzy n a d całym Kościołem ®8.

T en niew ielki skraw ek ziem i leży n a terenie diecezji rzy m ­ skiej. Poniew aż jednak został podniesiony do ran g i suw erennego państw a, stąd w ypadało dać tem u w yraz także w zakresie ju ry s­ dykcji kościelnej. Uczynił to P ius X I K onstytucją Apostolską

E x L ateranensi z dnia 30 m aja 1929 roku 6®. P aw eł VI, dokonując

w 1977 roku reorganizacji W ik ariatu M iasta zachował w pełni moc obow iązującą w spom nianej K onstytucji Apostolskiej Piusa X I.

Zarząd P aństw em W atykańskim w zakresie sp raw religijny ch jest pow ierzony specjalnem u W ikariuszow i G eneralnem u, k tó ry o trzym u je od P apieża w szystkie u praw nien ia potrzebne do zarzą­ dzania tym terytoriu m . Jego w ładza rozciąga się rów nież na ro ­ dziny zakonne. U rząd fen nie w ygasa z chw ilą opróżnienia Stolicy Apostolskiej.

Kościół św. A nny w P aństw ie W atykańskim został podniesiony do godności kościoła p arafialnego dla m ieszkańców W atykanu. W złączonych z nim budynkach znalazły pomieszczenie dw a u rz ę ­ dy: K u ria W ikariusza G eneralnego oraz u rząd parafialn y . Spod w ładzy w ikariusza jest w y jęta bazylika św. P iotra w raz z K a p itu ­ łą oraz S em inarium Etiopskie, k tó re podlega K ongregacji Kościo­ łów Wschodnich. W ładza W ikariusza G eneralnego rozciąga się ró ­ w nież na:

1° P ałac L aterański,

2° Dom P apieski w raz z przyległym ogrodem w Castel Gandolfo. S p raw y sądow e zostały na nowo uregulow ane przez m otu p ro ­ p rio Ja n a P aw ła II Quo civium z dnia 21 listopada 1987 ro k u 70. Z a­ łatw ia je specjalny try b u n a ł kościelny pierw szej instancji, złożo­ n y z w ikariusza sądowego (oficjała), sędziów, prom otora sp raw ie­ dliwości, obrońcy węzła i notariusza — m ianow anych przez P a ­ pieża na okres pięciu lat.

87 Od 1870 do 1929 r. trzech kolejnych następców Piusa IX (Leon X III, Pius X i Benedykt XV) podtrzym ywało jego nieprzejednane stanow i­ sko, uważając się za więźniów pałacu watykańskiego. Dopiero kard. R atti, kltóry przybrał im ię PŁusa X I, po w ybraniu go papieżem (12 II 1922 r.) zerwał z tym stanem rzeczy, udzielając swojego pierwszego błogosławieństwa na zewnątrz bazyliki św. Piotra, symbolizując w ten sposób zmianę w dotychczasowym stanowisku papieży. Doprowa­ dził też do zawarcia układu z rządem włoskim (P. Poupard, W atykan, W arszawa 1979, s. 25).

88 Por. E. S z t a f r o w s k i , dz. cyt., a. 26 n. M AAS 21 (1929) 309—311.

{19] Kuria Diecezjalna Biskupa Rzymskiego 45 Z a k o ń c z e n i e

Dokonane w tym arty k u le om ówienie K u rii Diecezjalnej Bisktipa

R zym skiego przypom niało n ajpierw , że każdorazow y N astępca P io­

tr a jest nie tylko P asterzem Kościoła Powszechnego, lecz także P asterzem Kościoła partykularnego. S tą d potrzebuje pomocy ta ­ kiej in sty tu c ji jaką spotykam y w każdej diecezji. Ma ona jednak specyficzny charakter, co w yraża także nazw a: W ikariat Miasta.

P rzybliżenie s tru k tu ry osobow o-organizacyjnej K u rii D iecezjal­ nej Papieża, może następnie posłużyć jako pew ien wzór dla p a ­ sterzy pozostałych Kościołów p arty k u larn y ch . W ydaje się, że już te dwa pow ody w ystarczająco w skazują n a użyteczność tego o p ra­ cow ania i zam ieszczenia go w „P raw ie K anonicznym ”.

De Curia Dioecesana Romani Pontificis

In prim a p a rte huius articuli auctor de genesi huius institutionis seu de aspectu historico tractat, scilicet: 1. De institutione Vicaxdatus Urbis, 2. De prdma reorganizatione V icaria tus, 3. De V icariatu in luce statutorum P rim ae Synodi Romanae (1960). 4. De prim a renovatione conciliari Vicaria tus (1966).

In p a rte secunda de hodierna stru c tu ra e t com petentia Vicariatus sermo est. Hac m m ateria fontes iuridici im prim is haec sunt: Consti­ tu tio Apostolica Pp. P auli VI Vicariae potestatis (1977), Regolamento dei V icariato di Roma (1983) et m otu proprio Pp loannis Pauli II

Sollicita cura (1987). En quaestiones in hac p arte propositae: 1. N or­

m ae generales renovationis. 2. G eneralis ordinatio dioecesis. 3. Personae in V icariatu. 4. Com petentiae singulorum dicasteriorum .