Tadeusz Pawluk
Forma zawarcia małżeństwa w
świetle nowego Kodeksu Prawa
Kanonicznego
Prawo Kanoniczne : kwartalnik prawno-historyczny 27/1-2, 41-71
1984
P raw o K an on iczn e 27(1984) nr 1—2
K S. T A D E U SZ PA W L U K
FO R M A ZA W A R C IA M A ŁŻ E Ń ST W A
W ŚW IETLE NOW EGO K O D E K SU P R A W A K A N O N IC ZN EG O T r e ś ć : W stęp. — 1. F orm a zw yczajn a. — 2. F orm a n ad zw yczajn a. —• 3. Inne k w e stie szczeg ó ło w e d otyczące k an on iczn ej form y zaw arcia m a ł żeń stw a. — Z akończenie. — A r g u m e n t u m .
W stęp
Z goda m ałżeń sk a, aby m o g ła być p rz y c z y n ą sp raw czą m a łż e ń stw a (zob. k a n . 1057), m u si n ie ty lk o od p o w iad ać w ym o g o m p r a w a n a tu ra ln e g o , ale ta k ż e b yć w y ra ż o n a w sposób p rz e p isa n y p r a w em p o zy ty w n y m . S tą d m ó w im y o p u b liczn ej bądź — m a ją c na u w ad ze p ra w o K ościoła •— k a n o n ic zn ej fo rm ie za w a rc ia m a łż e ń stw a (kan. 1108— 1123).
Z p u n k tu w id zen ia p ra w a n a tu ra ln e g o n ie je st p o trz e b n a ż a d n a p u b liczn a fo rm a z a w ie ra n ia m a łż e ń stw a . W y starczy , że s tr o n y w y ra ż ą zgodę n a n ie o d w o ła ln ą w sp ó ln o tę życia, w za je m n ie siebie p rz e k a z u jąc i p rz y jm u ją c w celu u sta n o w ie n ia m ałżeń stw a. J e d n a k ż e m ałżeń stw o je st in s ty tu c ją re a liz u ją c ą dobro nie ty lk o p ry w a tn e , ale i p u bliczne. M ałżeństw o i rodzinę łączą ze s p o łe czeń stw em ż y w o tn e i o rg an icz n e w ięzi. S tw ó rca u sta n o w ił z w ią zek m a łż e ń sk i p o czątk iem i p o d sta w ą społeczności lu d zk iej, a r o dzina je st .„pierwszą i ży w o tn ą k o m ó rk ą sp o łeczeń stw a” 1. In te re s zatem zaró w n o społeczeństw a, ja k i sa m y c h now ożeńców dom aga się, ab y m ałż eń stw o było otoczone o p iek ą p ra w n ą , k tó ra zab ez p ie cza łab y je p rzed n a d u ż y c ia m i i w y p aczen iam i o raz g w a ra n to w a ła b y w łaściw e fu n k c jo n o w a n ie ta k w ażn ej in s ty tu c ji. P r z e ja w em tępo ro d z a ju op iek i je st u s ta n o w ie n ie p rzez K ościół k a n o n i cznej fo rm y z a w a rc ia m ałże ń stw a.
K ościół od p o czątk u d o m ag ał się od now ożeńców , aby m a łż e ń stw o z a w ie ra li p u b liczn ie i łączyli je z b ło g o sław ień stw em k a p ła n a 2. M im o to z^oda m ałż e ń sk a w y ra ż o n a bez żad n ej fo rm y p u b liczn ej w y sta rc z a ła do w ażności z w iązk u m ałżeńskiego. D o piero S obór T ry d e n c k i, w y d a ją c sły n n y D e k re t T a m e tsi, p o s ta 1 Sob. W at. II, D ek ret A p o s to l ic a m a c tu o s i t a t e m o a p o sto lstw ie ś w ie ckich, n. 11.
2 n.. 2, C. X X X , q. 5 (papież H orm isdas): „N ullus fid e lis, cu iu scu m ą u e c^n^itionis sit, r ccn lte n u p tias fa cia t, sed b en ed ictio n e accep ta a sa- cerd ote p u b lice nu b at in D om in o”. — Zob. c. 3—6, C. X X X , q. 5.
42 Ks. T. Paw luk [2] now ił, że w ażn e są ty lk o te m a łż e ń stw a , k tó re zo stały z a w a rte w obec w łasn eg o proboszcza i p rz y n a jm n ie j dw óch ś w ia d k ó w 3. P rz e p is te n je d n a k początkow o m iał o bow iązyw ać ty lk o w ty c h p a ra fia c h , w k tó ry c h go ogłoszono. P o n a d to w n ie k tó ry c h k r a ja c h n a p o d sta w ie o gólnej d y sp e n sy S to licy A p o sto lsk iej fo rm a try d e n c k a z a w ie ra n ia m a łż e ń stw nie o b o w ią z y w a ła 4. Ś ciślejsze p rz e strz e g an ie k an o n ic z n e j fo rm y z a w a rc ia m a łe ż ń stw a w całym K ościele ła c iń sk im w p ro w a d z iła K o n g re g a c ja S oboru D e k retem
N e te m e re z d n ia 2 sie rp n ia 1907 r . 5, u su w a ją c p rz y ty m w iele
n iejasn o ści, ja k ie to w a rz y sz y ły sto so w an iu try d e n c k ie g o D e k re tu T a m e ts is. A le i D e k re t N e tem ere zezw alał n a te re n ie ce sa rs tw a niem ieckiego n a p ew n e o d stę p stw a po m y śli K o n sty tu c ji
P rovida P iu sa X z d n ia 18 sty czn ia 1906 r . 7; u z n a w a ł bow iem
m a łż e ń stw a m ieszan e, z a w ie ra n e bez zach o w an ia fo rm y k a n o n ic z n ej, za w ażne. D opiero K o d ek s P ra w a K an o n iczn eg o z 1917 r. zap ro w a d ził w cały m K ościele d la m a łż e ń stw czysto k ato lic k ic h i m ieszan y ch tę sam ą fo rm ę za w a rc ia m a łż e ń stw a 8. P rz e p isy tego K o d e k su d o tyczące fo rm y z a w a rc ia m a łż e ń stw a zo stały nieco zm o d y fik o w a n e n a jp ie rw przez P iu sa X I I 9, a n a stę p n ie przez p raw o p osoborow e 10.
N o w y K o d ek s P ra w a K anonicznego, p ro m u lg o w a n y B u llą Sacrae
disciplinae leges J a n a P a w ła II z d n ia 25 sty czn ia 1983 r .11,
p rz e ją ł isto tn e p rz e p isy d o tyczące fo rm y z a w a rc ia m a łż e ń stw a z K o d ek su B e n e d y k ta XV. W iele je d n a k p rzep isó w zm odyfikow ał, a n a w e t w p ro w a d z ił p rz e p isy całkow icie now e. T e m o d y fik a c je i zm ian y u z a sa d n ia ją p o d jęcie n in ie jsz e j pracy.
3 Sess. X X IV , с. 1 de ref. m a t r i m .
4 B en ed y k t X IV , D ecla ra tio M a trim o n ia , 4 X I 1741. F onte s V, n. 3527.
5 F on tes VI, n. 4340.
6 Zob. T. G r o m n i c k i , F o rm a z a w i e r a n i a z a r ę c z y n i m a ł ż e ń s t w w e d ł u g D e k r e t u „Ne t e m e r e ” z dn ia 2 sierpn ia 1907 r. z u w z g l ę d n i e n i e m p r a w a austria ck ieg o , n ie m ie c k i e g o i r o s y js k i e g o , K rak ów 1910; W. A b r a h a m , F o rm a z a w a r c i a z a r ę c z y n i m a ł ż e ń s t w a w n a j n o w s z y m u s t a w o d a w s t w i e k o ś c i e ln y m , L w ó w 19132.
7 Fonte s III, n. 670; S. Congr. C oncilii, 1 II 1908, ad IV. F onte s VI, n. 4344.
8 Zob. CICB, kan. 1094—1103. — Skrót CIC B u ży w a n y w p rzyp isach oznacza K od ek s P raw a K an on iczn ego (C o d e x Iu r is Canonici) p rom u lgo w a n y przez B en ed y k ta X V B u llą P r o v i d e n t i s s i m a M a t e r Ecclesia z d nia 27 V 1917 r.
9 U ch y lo n y został p rzepis za w a rty w d ru giej części paragrafu d ru gie go kan. 1099. A A S 4)0 (1948) 305.
10 P rzede w szy stk im za istn ia ła m ożliw ość d eleg o w a n ia diakona jako św ia d k a k w a lifik o w a n eg o do a sy sto w a n ia przy ślu b ie oraz zm o d y fik o w a no p rzep isy r eg u lu ją ce za w iera n ie m a łżeń stw m ieszan ych .
[3] Forma zawarcia m ałżeństwa 43 1. Forma zwyczajna
Z w y czajn a fo rm a k a n o n iczn a za w a rc ia m a łż e ń stw a polega na w y ra ż e n iu zgody m a łżeń sk iej w obec św ia d k a k w alifik o w an eg o , zw anego też urzęd o w y m , i d w óch św iad k ó w zw y k ły ch . F o rm a ta w p rz y p a d k a c h zw y c z a jn y c h o b o w iązu je k a to lik ó w pod s a n k c ją n iew ażn o ści m ałż eń stw a .
a. K w a lifik o w a n y św ia d e k ślu b u
K w a lifik o w a n y m św ia d k ie m z a w a rc ia m a łż e ń stw a je st m ie jsc o w y o rd y n a riu s z lu b proboszcz b ąd ź d e leg o w an y p rzez k tó reg o ś z nich k a p ła n lu b d ia k o n (kan. 1108 § 1). Z aró w n o o rd y n a riu sz m iejscow y, ja k i proboszcz w ażn ie a sy stu je p rz y z a w ie ra n iu m a ł żeń stw a z chw ilą o b jęcia sw ojego u rz ę d u zgodnie z p rzep isem p ra w a .
B isk u p d ie c e z ja ln y o b e jm u je sw ój u rz ą d z chw ilą k a n o n ic z n e go objęcia diecezji. P o leg a ono n a o k azan iu osobiście lu b przez p ełn o m o cn ik a pism a ap o sto lsk ieg o k o leg iu m k o n su lto ró w w ob ec ności k a n c le rz a k u rii, k tó r y f a k t te n zap ro to k o łu je , a g d y b y ch o dziło o d iecezję n o w o e ry g o w a n ą — n a o d czy tan iu tego pism a w kościele k a te d ra ln y m w obec d u c h o w ie ń stw a i zeb ran eg o lu d u o raz z a p ro to k o ło w a n iu tego fa k tu p rzez k a p ła n a n a jsta rsz e g o spośród o b e c n y c h (kan. 382 § 3). A d m in is tra to r d ie c e z jaln y n a to m iast, k tó ry tym czasow o rz ą d z i d iecezją sede vacante, o b ejm u je sw ój u rz ą d z ch w ilą w y b ra n ia go p rzez k o le g iu m k o n su lto ró w lu b p rzez k a p itu łę k a te d ra ln ą i złożeniu p rzep isan eg o w y z n a n ia w ia ry (kan. 427 § 2).
Proboszcz o b e jm u je sw ój u rz ą d p oprzez k an o n iczn e objęcie p o w ierzo n ej m u p a ra fii, d o k o n a n e w obecności i pod p rz e w o d n ic tw e m o rd y n a riu s z a m iejscow ego lu b d e leg o w an eg o p rz e z e ń k a p ła n a, zgodnie z p ra w e m p a rty k u la rn y m lu b zw y czajem p ra w n y m . O d p o w ie d n ia d y sp e n sa o rd y n a riu sz a m iejscow ego, za k o m u n ik o w a n a p a ra fii, z a stę p u je k a n o n ic z n e objęcie p a ra fii (kan. 527 § 2).
N a ró w n i z proboszczem n a le ż y tra k to w a ć a d m in is tra to ra p a ra fia ln e g o , k tó re g o m ia n u je b isk u p d ie c e z jaln y w ra zie zaw ak o - w a n ia p a ra f ii lu b n iem o żn o ści s p ra w o w a n ia u rz ę d u p rzez p ro b o szcza (kan. 539, 540 § 1), a ta k ż e k a p ła n a , k tó re m u p o w ierzo n e zostało d u sz p a ste rstw o w p a ra fii ty m czaso w ej (quasi-paroecia), po m y śli k a n . 516 §1.
P rz e d z a m ia n o w a n iem a d m in is tr a to ra p a ra fia ln e g o , ja k ró w n ież w ra z ie nieobecności proboszcza, z a rząd p a ra f ią p rz e jm u je w ik a riu sz p a ra fia ln y , a g d y b y ich było k ilk u — n a js ta rs z y z n ic h pod w zg lęd em n o m in acji. G d y b y p a ra fia n ie m ia ła w ik a riu sz a , w te d y do czasu z a m ia n o w a n ia a d m in is tra to ra p a ra fia ln e g o p a ra fią r z ą
44 Ks. T. Pawluk [4] dzi k a p ła n o k reślo n y w p ra w ie p a rty k u la rn y m (zota. k an . 541 § 1, 549).
G d y b y p o słu g a p a s te rs k a p a ra fii zo stała p o w ierzo n a s o lid a rn ie k ilk u k a p ła n o m po m y śli k a n . 517 § 1, w ład za a sy sto w a n ia p rz y m ałż e ń stw ie p rz y słu g iw a ła b y w sz y stk im ty m k a p łan o m ; w ład zę tę je d n a k p o w in n i o n i w y k o n y w a ć pod k ie ru n k ie m m o d e ra to ra (kan. 543 § 1). T ylko m o d e ra to r o b e jm u je p a ra fię po m y śli kan. 527 § 2; pozostali k a p ła n i o b e jm u ją u rz ą d z ch w ilą złożenia w y z n an ia w ia ry (kan. 542 n. 3).
b. W a r u n k i w a ż n e j a s y ste n c ji ś w ia d k a k w a lifik o w a n e g o
1° M iejscow y o rd y n a riu sz lu b proboszcz, czy też d eleg o w an y przez je d n e g o z n ic h k a p ła n lu b d iak o n , w ażn ie a sy stu je przy z a w ie ra n iu m a łż e ń stw a , jeśli jego obecność je st czynna. C zynna obecność św ia d k a k w a lifik o w a n e g o p rz y ślu b ie p olega n a p y ta n iu s tro n o zgodę m a łż e ń sk ą i p rz y ję c iu jej w im ie n iu K ościoła (kan.
1108 § 2)
2° O rd y n a riu sz i proboszcz w aż n ie a s y s tu ją p rz y ślu b ie n a m ocy sw ego u rz ę d u ty lk o n a w ła sn y m te re n ie , tzn. o rd y n a riu sz n a te re n ie całej diecezji, proboszcz zaś ty lk o w g ra n ic a c h sw o je j p a ra fii. J e d e n i d ru g i w ażn ie a s y s tu je p rzy ślu b ie n ie t y l ko sw oich p o d w ład n y ch , ale ta k ż e w sz y stk ic h p rz e b y w a ją cy c h na sw oim te re n ie , b y le b y p rz y n a jm n ie j je d n a ze stro n b y ła o b rz ą d k u łaciń sk ieg o (kan. 1109). P rz e to o rd y n a riu sz m iejsco w y i p r o boszcz n iew aż n ie a s y s tu ją p rz y ślu b ie h a obcym te ry to riu m , choć b y chodziło o w ła sn y c h d iece zjan czy p a ra fia n ; w ta k ic h p rz y p a d k a c h do w a ż n e j a sy ste n c ji p o trz e b n a je st d ele g a c ja u d zielona przez m iejscow ego proboszcza lu b o rd y n a riu sz a . N iew ażn a też b y ła b y a sy sten cja, g d y b y ż a d n a ze stro n n ie n a le ż a ła do o b rz ą d k u łacińskiego.
O rd y n a riu sz p e rs o n a ln y i proboszcz p e rso n a ln y (zob. k an. 294) w aż n ie a s y s tu ją p rz y ślu b ie n a m ocy sw ego u rzęd u , jeśli p rz y n a j m n ie j je d n a ze s tro n je st p o d w ła d n a w g ra n ic a c h ich w ład zy (kan. 1110).
3° M iejscow y o rd y n a riu sz lu b proboszcz w ażn ie a sy stu je p rzy ślubie, jeśli n ie zo stała m u w y m ie rz o n a lu b stw ie rd z o n a w y ro k ie m sąd u lu b d e k re te m przełożonego k a ra e k sk o m u n ik i b^dź in te rd y k tu , bąd ź też su sp e n sy od u rz ę d u (kan. 1109). E k sk o m u n ik a, in te rd y k t i susp en sa, jeśli w iążą jak o k a r y latae se n te n tia e i nie zo stały stw ie rd z o n e w y ro k ie m lu b d e k re te m , n ie u n ie w a ż n ia ją a s y s te n cji p rz y ślubie, a ty lk o czynią ją n iegodziw ą (zob. k a n . 1331— 1333).
4° M iejscow y o rd y n a riu sz i proboszcz w ażn ie a sy stu ją p rz y z a w ie ra n iu m ałż e ń stw a , dopóki p e łn ią sw ój u rząd . B isk u p d iece z ja ln y tra c i sw ój u rz ą d w diecezji n a s k u te k zrzeczenia się p rz y
[5] Forma zawarcia m ałżeństw a 45 jęteg o p rz ez pap ieża, p rz e n ie sie n ia do in n e j d ie c e z ji12 o raz p o z b aw ien ia go diecezji (kan. 416). Z ch w ilą za w a k o w a n ia sto licy b isk u p ie j tra c i sw ą w ład zę zw y c z a jn ą w ik a riu sz g e n e ra ln y i w i k a riu sz b isk u p i (kan. 418 § 2 n. 1), ch y b a że u rz ą d te n p e łn ił b i sk u p pom ocniczy (kan. 409 § 2). Od ch w ili w a k a n su , aż do w y b o ru a d m in is tra to ra diecezji, zarząd d iecezją s p ra w u je b isk u p po m o c niczy, a g d y b y by ło ich k ilk u ■— n a js ta rs z y pro m o cją. G d y b y w diecezji n ie było b isk u p a pom ocniczego, zarząd d iecezją n ale ż y do k o le g iu m k o n su łto ró w , ch y b a że S tolica A p o sto lsk a in aczej p o sta n o w iła (kan. 4 1 9 )13. A d m in is tra to r d ie c e z jaln y tra c i sw ój u rz ą d z c h w ilą objęcia diecezji p rzez now ego b isk u p a d ie c e z ja l nego (kan. 430).
P roboszcz n a to m ia st tr a c i sw ój u rz ą d n a m ocy d e k re tu b is k u pa d iecezjaln eg o u su w a ją c e g o go z u rz ę d u p roboszczow skiego lu b przenoszącego go do in n e j p a ra fii, a ta k ż e n a sk u te k zrzeczenia się p rz y ję te g o p rzez b isk u p a. G d y b y u rz ą d proboszczow ski był n a d a n y n a czas o k reślo n y , proboszcz tra c i go po u p ły w ie tego
czasu (kan. 538 § 1).
P a ra f ia p o w ierzo n a po m y śli k a n . 517 § 1 zespołow i k a p ła n ó w nie w a k u je , je śli je d en z n ic h u tra c ił u rz ą d ; w te d y w ła d zę p r o boszczow ską p e łn ią p o zo stali k a p ła n i. G d y b y z a b ra k ło m o d e ra to ra , fu n k c je jego, do czasu z a m ia n o w a n ia now ego przez b isk u p a , p e łn i n a js ta rs z y pod w zg lęd em n o m in a c ji k a p ła n zespołu (kan. 544).
M ów iąc o w a ru n k a c h w a ż n e j a sy ste n c ji św ia d k a k w a lifik o w a n e go p rz y ślu b ie n a le ż y p am iętać, że w ra zie b łę d u pow szechnego, za ró w n o fak ty czn e g o , ja k i p ra w n e g o , a ta k ż e w p rz y p a d k u u z a s a d n io n e j w ą tp liw o śc i p ra w n e j lu b fa k ty c z n e j, K ościół u z u p e łn ia ju ry sd y k c ję (kan. 1 4 4 )14.
c. D elegacja do a systo w a n ia p rzy ślubie
D eleg acji czyli u p o w a ż n ie n ia do a sy sto w a n ia p rz y z a w ie ra n iu m a łż e ń stw a m oże u dzielić m iejsco w y o rd y n a riu sz lu b proboszcz w g ra n ic a c h sw ojego te ry to riu m , ja k długo p e łn i w ażn ie sw ój u rz ą d (kan. 1111 §1). D eleg acja ta je st p o trz e b n a , a b y k a p ła n lu b diak o n , k tó ry m w ła d z a a sy sto w a n ia p rz y ślu b ie n ie p rz y słu g u je z u rz ę d u , m ógł w ażn ie pobłogosław ić zw iązek m a łż e ń sk i n a te re n ie d e legującego.
D e leg acja do a sy sto w a n ia p rz y ślubie m oże b yć ogólna (dele-12 B isk u p d ie c e z ja ln y przed k an on iczn ym o b jęciem n o w ej d iecezji, od c h w ili otrzym an ia w ia d o m o ści o p rzen iesien iu , jest ad m in istratorem d ie cezji a qua (kan. 418 § 2 n. 1).
13 K o n feren cja B isk u p ó w m oże p ostan ow ić, że zad an ia k o leg iu m k on - su lto ró w b ęd zie sp ełn ia ć k a p itu ła k ated raln a (kan. 502 § 3).
14 Zob. J. R z e p a , B łą d p o w s z e c h n y a a s y s t e n c j a ś w i a d k a u r z ę d o w e g o p r z y ślubie , P olon ia Sacra 9 (1957) nr 2 —3, s. 321—383.
46 Ks. T. Paw luk [6]
g a t i o g e n e r a l i s ) lu b szczególna (d e l e g a t i o s p e c i a l i s ) . P ierw sza (ad u n i v e r s i t a t e r a c a s u u m ) u p o w ażn ia k a p ła n a lu b d ia k o n a do a sy sto w a n ia p rz y z a w ie ra n iu w sz y stk ic h m a łż e ń stw , ja k ie m o g ą zdarzyć się w d a n e j p a ra fii, d ru g a zaś (a d a ctu m ) — ty lk o do a sy sto w an ia p rz y z a w ie ra n iu m a łż e ń stw o k reślan y ch . J e d n a i d ru g a dlo swiej w ażności w y m a g a p e w n y c h w a ru n k ó w (zob. kam. 1111 § 2).
1° D eleg acja do a sy sto w a n ia p rz y ślu b ie m u si być u d zielo n a w y ra ź n ie (e x p r e s s s e d a r i d e b e t ) . D latego n ie w a ż n e je st u d zielen ie deleigaicjii w sposób dom niem am y. N a w e t obecność proboszcza, k tó ry n ie sp rzeciw ia się, w idząc, że d u c h o w n y nie u p o w ażn io n y p rz y g o to w u je się do c e le b ro w a n ia litu rg ic zn eg o o b rz ę d u ślu b u , nie oznacza u d z ie le n ia d eleg acji. D e leg a cja m u si b yć w y ra ż o n a z e w n ę trz n ie , a w ięc słow am i lu b n a piśm ie. G d y b y chodziło o d eleg ację ogólną — ta m usi być zaw sze u d zielo n a n a piśm ie ( s c r i p t o e s t c o n - c e d e n d a ) . D uchow ny, k tó ry o zn ajm ia proboszczow i, że do a sy sto w a n ia p r z y ślu b ie zo stał d ele g o w a n y przez o rd y n a riu sz a m ie jsc o w ego, pow ińiem to u d o w o d n ić (zob. k an . 131 § 3).
2° D eleg acja m u si być u d zielo n a o k reślo n y m osobom ( d e t e r m i - n a t i s p e r s o n i s d a r i d e b e t ) , a w ięc o k re ślo n e m u k a p ła n o w i lu b d ia k o n o w i (kan. 1111). K a p ła n lu b d ia k o n je st o k reślo n y , jeżeli p o d a je się jego im ię i nazw isko, e w e n tu a ln ie u rz ą d , k tó r y go je d n o zn ac zn ie id e n ty fik u je . N iew ażn a je st d eleg acja u d zielo n a w sposób n ie uściślony, np. je d n e m u z k a p ła n ó w , k tó rz y p rz y ja d ą za stąp ić w d u sz p a ste rstw ie proboiszcza, albo k a p ła n o w i, k tó reg o o b io rą sobie now ożeńcy, czy te ż k a p łan o w i; k tó reg o p rzełożony z a k o n n y p rze zn acz y w d a n y m d n iu do o d p ra w ie n ia M szy św. w d a n y m k ościele 15.
M ożliw ości u d z ie le n ia d e leg acji do a sy sto w a n ia p rz y ślu b ie d ia k o n o w i nie p rz e w id y w a ł K o d ek s P ra w a K anonicznego z 1917 r. A le ju ż posoborow e p ra w o p o w szechne zezw alało n a d ele g o w an ie do te j czynności p ra w n e j d ia k o n a ta k stałeg o , ja k i p rz y g o to w u ją cego się do k a p ła ń s tw a 16.
3° D eleg acja szczególna m u si dotyczyć m a łż e ń stw a o k re ślo n e go ( a d d e t e r m i n a t u m m a t r i m o n i u m d a n d a e st). M ałżeństw o o k re śla się przez p o d a n ie1 im io n i n a z w isk now ożeńców , e w e n tu a ln ie przez p o d an ie o d p o w ied n ich p o zy cji w księdze zapow iedzi bąd ź g o dziny
15 Kom . Interpret., 20 V 1923. A A S 16 (1924) 115.
16 Sob. W at. II, K onst. dogm . L u m e n g e n t i u m o K o śc ie le , n. 29; P a w e ł VI, M otu proprio S a c r u m D ia co n a tu s O r d in e m , 18 VI 1967, n. 22. A A S 59 (1967) 697; O dpow iedź Pap. K o m isji In terp reta cji D ek retó w Sob. W at. II z 26 III 1968: A A S 60 (1968) 363, oraz z 4 IV 1969: A A S 61 (1969) 348. — K o n feren cja E piskopatu P o lsk i w dniu 11 III 1973 r. za leciła , aby diakonom w P o lsc e n ie u d zielać d eleg a cji do a sy sto w a n ia przy za w iera n iu m ałżeń stw . Z a lecen ie to n a leży r.ozumieć jako zw y k łą d y rek ty w ę, a n ie u sta w ę u n iezd a ln ia ją cą diakona do a sy sto w a n ia przy ślubie.
[7] Forma zawarcia m ałżeństwa 47 i m ie jsc a ślubu. N ie w aż n a b y ła b y d e leg acja, g d y b y do ty czy ła m a ł żeństw , ja k ie m a ją być z a w ie ra n e w d a n y m m iesiącu, ch y b a że b y ła b y u d zielo n a przez o rd y n a riu sz a m iejsco w eg o lu b proboszcza n a piśm ie n a w zó r d ele g a c ji ogólnej.
Z alecen iem p ra w a jest, ab y d e le g u ją c y p rzed u d zielen iem d e le g acji szczególnej za tro szczy ł się o to w szystko, co zgodnie z p r a w em je s t p o trz e b n e do stw ie rd z e n ia s ta n u w olnego now ożeńców (kan. 1113). C hodzi o b a d a n ie p rz e d ślu b n e rua-rzeczonych i z ap o w ie dzi. S p e łn ie n ie pow yższego zalecen ia n ie 1 je st w y m a g a n e do w a ż n o ści d eleg acji, je d n a k ż e p o w ażn ie o bciąża d eleg u jąceg o ze w zg lęd u ma. pow agę sp raw y . N ic n ie stoi n a przeszkodzie, a b y d e le g u ją c y w razie p o trz e b y zlecił d eleg o w a n e m u sp e łn ie n ie o k reślo n y ch c z y n ności w ch o d zący ch w z a k re s b a d a n ia p rzed ślu b n eg o .
W ed łu g K o d ek su P ra w a K anonicznego z 1917 r. deleg ację o g ó l n ą do a sy sto w a n ia p rz y z a w ie ra n iu m a łż e ń stw a m ógł o trzy m ać ty lk o w ik a riu sz w sp ó łp ra c o w n ik 17. Z czasem n a ró w n i z w ik a r iu szem w sp ó łp ra c o w n ik ie m tra k to w a n o d ia k o n a , jeżeli urzędow o został zw ią z a n y z d a n ą p a ra fią n a sposób s t a ł y 18. O becnie ta k ą d eleg ację m oże1 o trzy m ać k a ż d y k a p ła n lu b d iak o n (zob. kan. 1111 § 1). D eleg acji ogólnej do a sy sto w a n ia p rz y ślu b ie z zasad y u d z ie la o rd y n a riu sz m iejscow y, k ie d y m ia n u je k a p ła n a w ik a riu sz e m w sp ó łp rac o w n ik iem o k re ślo n ej p a ra fii. W ik a riu sz w sp ó łp ra c o w n ik z ra c ji sw ego u rz ę d u nie p o sia d a w ła d z y a sy sto w a n ia p rz y ś lu bie 19. O gólną d ele g a c ję do asy sto w a n ia p rz y ślu b ie o rd y n a riu sz m iejsco w y w ra z ie p o trz e b y m ó g łb y w y sta w ić ta k ż e 1 in n e m u k a płan o w i, np. re k to ro w i kościoła lu b k a p ła n o w i czasow o z a s tę p u ją cem u proboszcza. T a k ie j delegacji, zaró w n o w ik a riu sz o w i w sp ó ł p raco w n ik o w i, ja k i in n e m u k a p ła n o w i lu b d iakonow i, m oże u d z ie lić proboszcz. P roboszcz n ajczęściej je st zm uszo n y do u d z ielen ia d e le g a c ji ogólniej in n e m u k a p ła n o w i w czasie sw ej niezdolności do p ra c y lu b z p o w odu opuszczenia p a ra fii n a czas dłuższy; m oże też udzielić d ele g a c ji o g ó ln ej k a p ła n o w i, k tó r y m u sta le p om aga w d u sz p a ste rstw ie p a ra fia ln y m .
P rz e d w ejściem w życie n o w eg o K o d e k su P ra w a K anonicznego nie było w ięk sze j p o trz e b y u d z ie la n ia d ele g a c ji ogólnej do a s y sto w a n ia p rz y ślu b ie ze w zg lęd u n a u rz ą d w ik a riu sz a zastęp cy i w ik a riu sz a pom ocnika, z k tó ry m b y ła zw iązan a zw y czajn a w ład za a sy sto w an ia 20. O becnie p raw o k an o n iczn e n ie p rz e w id u je tego r o d z a ju w ik a riu sz y , s tą d konieczność u d z ie la n ia d eleg acji ogólnej
do a sy sto w a n ia p rzy ślu b ie zachodzi częściej. 17 CICB, kan. 1096 § 1.
18 O dpow iedź Pap. K o m isji In terp reta cji D ek retó w Sob. W at. II, 19 VII 1970. A A S 62 (1970) 571.
19 Kom . Interpret., 31 I 1942. A A S 34 (1942) 50. 20 CICB, kan. 474, 475 § 2.
48 Ks. T. Pawluk [8] W ik ariu sz w sp ó łp ra c o w n ik z zasad y o trz y m u je ogólną deleg ację do a sy sto w a n ia p r z y ślu b ie n a czas p e łn ie n ia sw ego u rz ę d u w d a n ej p a ra fii. In n i k a p ła n i, ab y n ie było ża d n y c h w ątp liw o ści, p o w in n i o trz y m ać ta k ą d ele g a c ję n a czas d o k ła d n ie o k reślo n y , np. n a czas ch o ro b y lu b n ieobecności proboszcza, do czasu o d w o ła n ia itp.
K a p ła n lu b d ia k o n , k tó ry o trz y m a ł d eleg ację do a sy sto w an ia p rz y ślubie, p o siad a ta k ż e w ładzę, bez k tó re j n ie m ó g łb y w y k o n ać te j d ele g a c ji (zob. k an . 138). M oże w ięc d y sp en so w ać od p rz e szkód m a łż e ń sk ic h w ta k im sam y m z a k re sie i pod ty m i sam y m i w a ru n k a m i co proboszcz (zob. k an. 1079 § 2, 1080 § 1). D eleg o w an y ogó ln ie zaciąga obow iązek stw ie rd z e n ia osobiście, zgodnie z p rz e p isam i p ra w a , s ta n u w olnego n arzeczo n y ch , chy b a że d ele g u ją c y obow iązek te n zlecił in n e m u d u ch o w n em u .
N o w y K o d ek s P ra w a K an o n iczn eg o p rz e w id u je szczególny r o d zaj d e le g a c ji do a sy sto w a n ia p rz y z a w ie ra n iu m a łż e ń stw a . Z p o w o d u b ra k u k a p ła n ó w i d iak o n ó w b isk u p d ie c e z jaln y m oże d e le gow ać do a sy sto w a n ia p rzy ślu b ie k w a lifik o w a n e g o św ia d k a św iec kiego. P rz e d u d zie len iem ta k ie j d e leg acji b isk u p p o w in ien uzyskać w te j s p ra w ie p o z y ty w n ą op in ię K o n fe re n c ji B isk u p ó w oraz ze zw olenie S to licy A p o sto lsk iej (kan. 1112 § 1). Ś w ieck i św iad ek k w a lifik o w a n y m a by ć osobą godną, z d a tn ą do p rz e p ro w a d z e n ia fo r m a c ji n a rz ec zo n y c h i o d p o w ied n ią do o d p ra w ie n ia w sposób w ła ściw y litu rg ii m a łż e ń s tw a (kan. 112 § 2).
T a szczególna fo rm a d ele g a c ji do a sy sto w a n ia p rz y z a w ie ra n iu m a łż e ń stw m oże m ieć m iejsce ty lk o n a te re n a c h szczególnych, gdzie je st n ie d o sta te c z n a liczba d u c h o w n y ch oraz tam , gdzie r z a d ko d o ciera d u ch o w n y . O tę fo rm ę z a w ie ra n ia m a łż e ń stw n ie k tó rz y b is k u p i p ro sili już w cześniej, p ro p o n u jąc, ab y zastą p iła o na form ę n a d z w y c z ajn ą z a w a rc ia m a łż e ń stw a , sto so w an ą w ra z ie n ieo b ec ności k a p ła n a lu b d ia k o n a. K o n g re g a c ja S a k ra m e n tó w w in s tru k c ji z d n ia 7 g ru d n ia 1971 r. pouczyła, że sto so w an ej d o tąd n a d z w y c z ajn ej fo rm y z a w a rc ia m a łż e ń stw a n ie m ożna zlik w id o w ać, p o n iew aż w y ch o d zi ona n ap rz e c iw słu szn y m p ra w o m n arzeczo n y ch z n a jd u ją c y c h się w szczególnych sy tu a c ja c h . Z ezw oliła je d n a k b i sk u p o m n a p o w o ły w a n ie osób św ieck ich do a sy sto w a n ia p rz y z a w ie ra n iu m a łż e ń stw w e d łu g fo rm y n a d z w y c z ajn e j, p o zo staw iając n arz eczo n y m m ożność z a w a rc ia m a łż e ń stw a w obecności d o w o ln y ch św iad k ó w zw y k ły ch . O soba św ieck a nie m o g ła b yć u w a ż a n a za kan o n iczn eg o św iad k a k w a lifik o w an e g o , w yposażonego w a u to r y te t K ościoła 21. W p ra k ty c e b isk u p i p o su n ęli się d a le j; m a ją c p o zy ty w n ą op in ię K o n fe re n c ji B isk u p ó w u z y sk iw a li zezw olenie S to licy A p o sto lsk iej n a p o w ierz an ie osobie św ieck iej fu n k c ji k w a lifik o w a
21 P o s o b o r o w e p r a w o d a w s t w o kościeln e, w yd . E. S z t a f r o w s k i , t. VI, z. 1, s. 361—367.
[9] Forma zawarcia m ałżeństw a 49 nego św ia d k a ślu b u w ściślejszym zn aczen iu 22. D latego p rzep is kam. 1112 n ie je st c ałk o w ic ie n o w y , lecz n a w ią z u je do is tn ie ją c e j już p ra k ty k i.
N ow e p ra w o m a łż e ń sk ie n ie o k re śla w y ra ź n ie p o zy cji p ra w n e j św ieckiego św ia d k a k w a lifik o w an e g o . W iadom o je d n a k , że jego obecność p rz y ślu b ie nie je st f a k u lta ty w n a tam , gdzie został on u sta n o w io n y zgodnie z p ra w e m . O b o w iązk iem jego je st p rz y g o to w a n ie n a rz eczo n y ch do ślu b u , s tw ie rd z e n ie s ta n u w olnego, p rz e w o d n iczen ie o b rzęd o m litu rg ic z n y m za w a rc ia m a łż e ń stw a o raz o d n o to w a n ie z a w a rte g o m a łż e ń stw a w k sięg ac h p a ra fia ln y c h . N ie m oże on n a to m ia st d y sp en so w ać od przeszk ó d m ałżeń sk ich , p o n ie w aż n ie p rz y słu g u je m u m ia n o m in is te r sacer (zob. k a n . 1079 § 2). J e g o szczegółow e p ra w a i o b o w ią zk i b liżej o k re śla dndułt S to licy A p o sto lsk iej o raz a k t d eleg acji i in s tru k c ja b isk u p a d ie c e z jal nego.
P ra w o żąda, a b y b isk u p d ie c e z jaln y fu n k c ję św ieckiego św ia d k a k w a lifik o w a n e g o p o w ie rzał osobie go d n ej, z d a tn e j d o p rz e p ro w ad zen ia fo rm a c ji n arze czo n y ch i o d p o w ied n iej do o d p ra w ie n ia litu rg ii s a k ra m e n tu m a łż e ń stw a . W ym ogom ty m — ja k w y n ik a z w sp o m n ia n e j in s tru k c ji K o n g re g a c ji S a k ra m e n tó w ■—■ m ogą o d p o w iad ać a lu m n i sem in a rió w d u ch o w n y ch , k atech eci, członkow ie A k c ji K a to lic k ie j i in n e osoby, k tó re cieszą się pow szech n y m u zn an iem .
P rz e p is o m ożliw ości p o w o ły w a n ia św ieckiego św ia d k a k w a lifi k o w a n eg o do a sy sto w a n ia p rz y ślu b ie w p ro w ad zo n o d o now ego K o d ek su P ra w a K an o n iczn eg o p rzed e w sz y stk im d lateg o , iż n a d zw y czajn a fo rm a za w a rc ia m a łż e ń stw a n ie zaw sze je st w sta n ie zadow olić w ie rn y c h . W ie rn i są sk ło n n i u w ażać za w ażn e ty lk o to m ałżeństw t), k tó re zostało z a w a rte w obec k an o n iczn eg o św iad k a u rzę d o w eg o i p rz y zac h o w a n iu obrzędów litu rg iczn y ch . Z resztą o m ożliw ości z a w ie ra n ia m a łż e ń stw a w e d łu g fo rm y n a d z w y c z ajn e j w ie rn i na ogół m ało w iedzą. U w zględniono i te n fa k t, iż m a łż e ń stw a z a w ie ra n e w e d łu g fo rm y n a d z w y c z a jn e j n ie rzad k o w y m y
k a ją się spod k o n tro li K ościoła.
D eleg o w an ie osoby św ieck iej do a sy sto w a n ia p rz y z a w ie ra n iu m a łż e ń stw w c h a ra k te rz e k an o n iczn eg o św ia d k a k w a lifik o w an eg o p o zo sta je w zgodzie z p rzep ise m k an . 129 § 2, k tó ry p rz e w id u je w sp ó łd z ia ła n ie osób św ieckich w w y k o n y w a n iu w ła d z y rz ą d zen ia p a ste rsk ie g o w p rz y p a d k a c h o k re ślo n y c h przez p raw o . N ie s p rz e ciw ia się ono p rzep iso w i k a n . 274, k tó r y stan o w i, że ty lk o d u c h o w n i m ogą sp raw o w a ć u rz ę d y w y m a g a ją c e w ła d z y św ięceń i k o ście ln ej w ła d z y rz ą d z e n ia (zob. k a n . 129 § 1). U rzędow e a s y s to w a n ie p rz y ślu b ie n ie w y m a g a w ła d z y św ięcej ze sw ej isto ty , po n iew aż sz a fa rz a m i s a k ra m e n tu m a łż e ń stw a są sam i now ożeńcy;
22 Zob. Co m m u n ic a t io n e s 10 (1978) 92.
50 Ks. T. Paw luk [10] n ie je st też w y k o n y w a n ie m ju ry s d y k c ji k o ścieln ej w ścisłym z n a czeniu, p o n iew aż k an o n iczn ą fo rm ę z a w a rc ia m a łż e ń stw a w p ro w a d zo n e p rzed e w szy stk im w celu z lik w id o w a n ia m a łż e ń stw t a j nych. J e ś li w ra z ie b ra k u k a p ła n a i diiakoina m a łż eń stw o m oże być z a w a rte w obec sam y ch ty lk o d w ó ch św iad k ó w zw y k ły ch , to ty m b a rd z ie j w ta k ie j s y tu a c ji m oże być z a w a rte w obec k a n o n i cznie delegow anego św ieckiego św iad k a k w alifik o w a n e g o i dw óch św iad k ó w zw ykłych.
Z n a jąc genezę p rz e p isu k an. 1112 n ale ż y pow iedzieć, że p rz e pis te n m oże m ieć zasto so w an ie ty lk o w re g io n a c h i s y tu a c ja c h szczególnych, k ie d y zachodzi n ie chw ilow y, lecz s ta ły b ra k k a p łan ó w i d iakonów . D latego n ie u z a sa d n io n a b y ła b y p ro śb a b isk u p a die cezjaln eg o o zezw olenie n a k o rz y sta n ie z tego p rz e p isu dla sam ej w y g o d y proboszczów , choćby o b arczo n y ch liczn y m i o b o w iąz k a m i d u sz p a ste rsk im i. J e s t rzeczą w ielce stosow ną, aśby p rz y z a w ie ra n iu m ałż e ń stw a , ze w zg lęd u n a jego sa k ra m e n ta ln o ść i s k u t ki, asy sto w a ł k a p ła n lu b d iak o n w y p o sażo n y w a u to ry te t K ościoła n ie ty lk q n a m ocy m isji, a le i w ła d z y św ięceń.
d. S u b d e le g o w a n ie w ła d z y a systo w a n ia p rzy ślubie
M iejscow y o rd y n a riu sz i proboszcz, ja k ró w n ież ci, k tó ry m p rz y słu g u je w ład za proboszczow ska, d ele g u ją c k a p ła n a lu b d ia k o n a do asy sto w a n ia p rz y z a w ie ra n iu o kreślonego m a łż e ń stw a , m ogą go ró w n ież u p o w a żn ić do su b d e le g o w a n ia in n eg o k a p ła n a czy d ia k o n a do tejż e1 a sy ste n c ji. S u b d e le g a c ja bez u p o w ażn ie n ia d e le g u jącego je st n ie w a ż n a (zob. k a n . 137 § 3).
Ci je d n a k , k tó rz y u z y sk a li d ele g a c ję og ó ln ą do a sy sto w a n ia p rz y z a w ie ra n iu m a łż e ń stw , m ogą u z y sk a n ą w ładzę, n a w e t bez u p o w a ż n ie n ia d eleg u jąceg o , su b d eleg o w ać in n y m , ale ty lk o w o d n ie sie n iu do m a łż e ń stw o k re ślo n y ch , a n ie ogólnie (zob. k a n . 137 § 3). D latego w ik a riu sz w sp ó łp rac o w n ik , czy też in n y k a p ła n z a s tę p u ją c y lu b w sp o m a g a ją c y proboszcza, jeśli o trz y m a ł od m ie j scow ego o rd y n a riu sz a lu b proboszcza ogólną d eleg ację do a sy sto w a n ia p rz y ślu b ach , m oże u stn ie lu b p isem n ie u p o w ażn ić o k re ślonego k a p ła n a lu b d iak o n a do asy sto w a n ia p rz y z a w ie ra n iu w d a n e j p a ra fii o k reślonego m a łż e ń stw a .
W ładzy su b d e le g o w a n e j nie m ożna p o n o w n ie su b delegow ać, czyli p rzek a zać k o le jn e j osobie, c h y b a że d e le g u ją c y u p o w a ż n ił do tego (zob. k an . 137 § 4). P roboszcz opuszczający czasow o p a ra fię m ó g ł b y p rze b y w a ją ce g o w p a ra fii k a p ła n a lu b d ia k o n a u p o w ażn ić n ie ty lk o do' osobistego a sy sto w a n ia p rz y ślu b ie o k reślo n y m , ale t a k że — g d y b y u w a ż a ł to z jak ieg o ś p o w odu za konieczn e — do s u b d e le g o w an ia do te j czynności innego d u ch o w n eg o z p ra w e m k o le j n e j su b d eleg acji. D latego m ó w im y o d e le g acji szczególnej z p r a w em su b d eleg o w an ia n a w e t podw ójnego. W ik a riu sz w sp ó łp ra c o w
[11] Forma zawarcia m ałżeństw a 51 n ik , k tó ry od o rd y n a riu sz a m iejscow ego u z y sk a ł ogólną d eleg ację do a sy sto w a n ia p rz y ślu b ach , m oże n a te j p o d sta w ie su b d e leg o w a ć do asy sto w a n ia p rz y ślu b ie o k re ślo n y m , n ie m oże n a to m ia st u p o w ażn ić su b d eleg o w an eg o do k o le jn eg o p rz e k a z a n ia w ła d z y su b d e- leg o w an ej; proboszcz je d n a k tak ieg o w ik a riu s z a m ó g łb y u p o w ażn ić do su b d e le g o w a n ia z p ra w e m k o le jn e j su b d eleg acji.
e. Z w y k li św ia d k o w ie ślub u
Do w ażn eg o za w a rc ia m ałż e ń stw a , oprócz św iaclka k w a lifik o w a nego, p o trz e b a d w ó ch św ia d k ó w zw y k ły c h (kan. 1108 § 1).
Ś w ia d k ie m z w y k ły m m oże być k ażdy, k to je st zd o ln y stw ie rd z ić za w a rc ie m a łż e ń stw a i d ać o ty m w ia ry g o d n e św iadectw o. D la tego n ie m oże n im b yć osoba ch o ra um ysłow o, n ie w id o m a i g łu ch oniem a, śpiąca lu b p ija n a do u tr a ty p rzy to m n o ści w ch w ili ślubu. W p raw d zie p ra w o n ie pozw ala, a b y w c h a ra k te rz e św iad k ó w w y stę p o w a ły osoby, k tó re n ie u k o ń c z y ły c z te rn a steg o ro k u życia (zob. k a n . 1550 § 1), je d n a k ż e z ak az te n n ie m a c h a ra k te ru b e z w zględnego. B y ło b y je d n a k rzeczą n iesto so w n ą d o puszczanie do w y stę p o w a n ia w c h a ra k te rz e św ia d k a za w a rc ia m a łż e ń stw a osoby, k tó ra tego w ie k u n ie osiągnęła.
Ś w iad k o w ie z w y k li nie m uszą by ć w y ra ź n ie p o w o łan i przez stro n y . Może ich w yznaczyć k a p ła n , k tó r y będzie asy sto w ał p rzy ślubie. Ś w iad k o w ie ci m uszą być o becni fizycznie w m ie jsc u i cza sie ślu b u o raz m ieć zdolność zao b serw o w an ia i zro zu m ien ia tego, co się dzieje p rz y o łta rz u ślu b n y m . M uszą też znać now ożeńców , gdyż w p rz e c iw n y m razie n ie m o g lib y zaśw iadczyć o m a łż e ń stw ie z a w a rty m p rzez d a n e osoby.
K o d ek s P ra w a K an o n iczn eg o z 1917 r. żąd ał, a b y p rz y z a w ie ra n iu m a łż e ń stw a było p rz y n a jm n ie j d w óch św iad k ó w z w y k ły c h s3. N ow y K o d e k s sta n o w i, że m a ich być (tylko) dw óch.
P e rs o n a lia św ia d k ó w m uszą b yć o d n o to w an e w akcie ślu b u . Oni też a k t te n p o d p isu ją.
W n ieb ezp iecze ń stw ie śm ierc i św ia d e k k w a lifik o w a n y , n a p o d sta w ie p rz y słu g u ją c e j m u w ła d z y d y sp e n so w a n ia od fo rm y k a n o n ic z n e j (zob. k an , 1079 § 1— 2), m oże pobłogosław ić zw iązek m a ł żeński w obecności ty lk o jed n eg o św ia d k a zw ykłego, a n a w e t — g d y b y zaszła p o trz e b a — bez św iad k ó w zw ykłych. .
f. W a r u n k i g o d ziw e j a sy ste n c ji św ia d k a k w a lifik o w a n e g o
1° Ś w ia d e k k w a lifik o w a n y n ieg o d ziw ie a sy stu je p rz y z a w ie ra n iu m ałżeń stw a, jeśli nie zo stał s tw ie rd z o n y s ta n w o ln y stro n z g o d nie z p rz e p isa m i p ra w a (zob. k an . 1114). O dnosi się to zarów no
52 Ks. T. Pawluk [12] do proboszcza, ja k i do d u ch o w n eg o a sy stu jąceg o n a p o d staw ie d ele g a c ji ogólnej. N ie p o w in n i o n i ró w n ież w y sta w ia ć d eleg ac ji szczególnej do a sy sto w a n ia p rz y ślubie, je śli nie p rzep ro w ad zo n o lu b n ie p rz e w id z ia n o sposobu p rz e p ro w a d ze n ia k an o n iczn eg o b a d a n ia p rz ed ślu b n eg o (kan. 1113). S ta n w o ln y stro n stw ie rd z a się p o p rzez b a d a n ie p rz e d ślu b n e n arze czo n y ch i w yg ło szen ie za p o w ie dzi p rz e d ślu b n y c h . O d u sz p a ste rsk ic h czy n n o ściach p rz e d ślu b n y c h d e c y d u je K o n fe re n c ja B isk u p ó w (kan. 1067).
W n ie b e zp ieczeń stw ie śm ierci, jeśli n ie m ogą b yć z e b ra n e in n e śro d k i dow odow e, w y sta rc z a o św ia d czen ie stro n , że są ochrzczo ne i n ie są zw iązan e ż a d n ą p rzeszkodą. O św iadczenie to w razie p o trz e b y m oże być zaprzysiężone. Sam o o św iad czen ie s tro n nie w y sta rc z a , jeśli is tn ie ją po szlak i p rzeciw n e (kan. 1068).
2° Ś w ia d e k k w a lifik o w a n y , m a ją c y asy sto w ać p rz y ślu b ie n a p o d sta w ie d e leg acji ogólnej, p o w in ie n n a asy ste n c ję — o ile to je st m ożliw e — u z y sk ać zgodę proboszcza (kan. 1114). C hodzi tu o p o d k re ślen ie, że za w łaściw e p rz y g o to w a n ie stro n do ślu b u i za p rz e p ro w a d ze n ie k a n o n ic z n y c h czynności p rz e d ślu b n y c h o d p o w iad a p rz e d e w sz y stk im proboszcz. D latego w ik a riu sz w sp ó łp ra c o w n ik m a ją c y a sy sto w ać p rz y ślubie, a ty m b a rd z ie j in n y św ia d e k k w a lifik o w a n y d ele g o w a n y ogólnie, p o w in ie n m ieć pew ność, że p r o boszcz zg adza się n a p o b ło g o sław ien ie d an eg o zw iązk u m a łż e ń skiego. N ie je st n a to m ia s t p o trz e b n a zgoda proboszcza, je śli je st o n n ieo b ec n y w p a ra fii b ą d ź je st n iez d o ln y do w y k o n y w a n ia sw o ich czynności; w ta k im p rz y p a d k u p e łn ą odpow iedzialność za p rz e p ro w a d z e n ie k an o n ic z n y c h czynności p rz e d ślu b n y c h ponosi d e le g o w an y św ia d ek k w a lifik o w a n y .
3° M ałżeństw o p o w in n o by ć z a w ie ra n e w p a ra fii, w k tó r e j je d n a ze s tro n p o siad a p o b y t s ta ły lu b ty m czaso w y , albo p r z y n a j m n ie j m iesięczny. T ylko tu łacze, k tó rz y nie p o sia d a ją n ig d zie p o b y tu a n i stałego, an i tym czasow ego, a n i te ż m iesięcznego, m o gą zaw ierać m ałżeń stw o w p a ra fii sw ego a k tu a ln e g o p o b y tu (kan. 1115).
N o w e p ra w o m a łż e ń sk ie n ie p rz y z n a je p ie rw s z e ń s tw a p rz y a s y s to w a n iu p rz y ślu b ie proboszczow i n arze czo n ej, ja k to czy n ił K o d ek s P r a w a K a n o n iczn eg o z 1917 r. 24 T a k ie p ie rw sz e ń stw o p r z y z n aw ało te ż p ra w o p a r t y k u l a r n e 25.
N ależy zauw ażyć, że n o w y K o d e k s P ra w a K an o n iczn eg o nieco m o d y fik u je sposób n a b y w a n ia p o b y tu . P o b y t s ta ły (d o m ic iliu m ) n a b y w a się p rzez zam ieszk an ie z z a m ia re m p rz e b y w a n ia w d a n e j p a ra fii, o ile nic n ie przeszkodzi, n a stałe, albo p rze z fa k ty c z n e za m ieszk an ie p ięc io le tn ie (kan. 102 § 1). P o b y t ty m czaso w y
(ąuasi-24 C ICB, kan. 1097 § 2.
25 I n s tr u k c j a E p is k o p a t u P o l s k i o k a n o n i c z n y m b a d a n iu n a r z e c z o n y c h
[13] Forma zawarcia m ałżeństw a 53
-d o m icilin m ) n a to m ia st n a b y w a się przez zam ieszk an ie w d a n e j
p a ra fii z z a m ia re m p rz e b y w a n ia w n ie j p rz y n a jm n ie j trz y m iesiące alb o p rzez fa k ty c z n e zam ieszk an ie trz y m ie sięczn e (kan. 102 § 2). P o b y t m iesięczn y n a b y w a się nie- p rze z z a m ia r p o b y tu lecz p o b y t fa k ty c z n y . C zas n ależ y liczyć w e d łu g k a le n d a rz a (zob. k an . 202 §2). P ierw szeg o d n ia p o b y tu n ie w licza się, p o n iew aż n ie ro z p o czyna się on z p o czątk iem d n ia; p rz eto ro k lu b m iesiąc k ończy się po u p ły w ie d n ia o te j sa m e j liczbie, a jeśli m iesiąc ta k ie g o d n ia n ie m a —■ po u p ły w ie o sta tn ie g o d n ia m ie siąca (kan. 203).
4° G d y b y s tro n y p ra g n ę ły zaw rzeć m ałżeń stw o w p a ra fii, w k tó re j nie1 m a ją p o b y tu a n i stałeg o , an i tym czasow ego, a n i n a w e t m ie sięcznego, proboszcz te j p a ra f ii p o w in ie n zażądać od n arzeczo n y ch tzw . licencji, w y sta w io n e j przez w łasn eg o o rd y n a riu sz a lu b p ro boszcza stro n (kan. 1115).
L icen c ja je s t n ie ty lk o zezw oleniem na zaw a rc ie m a łż e ń stw a w obcej p a ra fii, ale ta k ż e stw ie rd z e n ie m , że s tro n y n ie są z w ią zane ża d n y m i p rzesz k o d am i m ałżeń sk im i. S tą d proboszcz w y s ta w ia ją c y licen cję p o w in ie n p rzep ro w ad zić b a d a n ie p rz e d ślu b n e n a rzeczo n y ch o raz zatroszczyć się o w y g ło szen ie zapow iedzi p rz e d ślu b n y c h zgodnie z p ra w e m p a r ty k u la rn y m . G d y b y p o w ażn a p r z y czyna z w o ln iła proboszcza obcej p a ra fii od ż ą d a n ia od p rz y b y ły c h s tro n licen cji w łasn eg o proboszcza lu b o rd y n a riu sz a , ten że p r o boszcz p o w in ien sam p rz e p ro w a d zić b a d a n ie p rz e d ślu b n e i z a tro szczyć się o w y g ło szen ie zapow iedzi lu b d y sp en sę od nich.
2. Forma nadzwyczajna
N a d z w y c z ajn a fo rm a z a w a rc ia m a łż e ń stw a p olega n a w y ra ż e n iu zgody m a łż e ń sk ie j w p rz e w id z ia n y ch p ra w e m p rz y p a d k a c h w obec sam y c h ty lk o św iad k ó w zw y k ły ch .
O gólnym w a ru n k ie m sto so w a n ia n a d z w y c z ajn e j fo rm y za w a rc ia m a łż e ń stw a je st a k tu a ln y b ra k św ia d k a k w a lifik o w an eg o , tzn. n ie m ożna do niego u d a ć się a n i go sp ro w ad zić bez w ie lk ie j n ie d o g o d ności. Je śli ta k a s y tu a c ja z a istn ie je w sp o m n ia n ą fo rm ę m o ż n a z a stosow ać w d w ó ch p rz y p a d k a c h :
1) w n ie b ezp ieczeń stw ie śm ierc i oraz
2) poza niebezspieczeństw em śm ierci, jeśli ro z tro p n ie p rz e w id u je się, że w sp o m n ia n a s y tu a c ja p o trw a przez m iesiąc (kan. 1116 § !)•
B ra k św ia d k a k w a lifik o w a n e g o to jego nieobecność w sensie f i zycznym lu b m o ra ln y m . D lateg o fo rm ę n a d z w y c z ajn ą m ożna z a sto sow ać ■—■ jeśli zachodzą p ra w e m p rz e w id z ia n e p rz y p a d k i — nie ty lk o w te d y , g d y go n ie m a fa k ty c z n ie , a le ta k ż e w te d y , g d y jest on fa k ty c z n ie obecny, lecz n a s k u te k w ie lk ie j niedo g o d n o ści nie m oże a sy sto w ać p rz y ślubie.
54 Ks. T. Pawluk [14] zw y czajn y ch , ab y ud ać się do św iad k a k w a lifik o w a n e g o lu b go w ezw ać do siebie. N iem ożność u d a n ia się do teg o św iad k a lu b w ez w a n ia go do siebie nie m u si być p ow szechna; w y starczy , że w y n ik a ona z osobistego p o łożenia now ożeńców . N ie m ożna je d n a k m ów ić o niem ożliw ości a sy sto w a n ia św iad k a k w a lifik o w an eg o , je śli s tro n y w p ra w d z ie n ie m ogą u d ać się do w łasn eg o proboszcza bąd ź go sp ro w ad zić do siebie, ale bez w ięk szej tru d n o śc i m ogą ud ać się do proboszcza sąsied n ieg o 26.
P rzez n ieb ezp ieczeń stw o śm ierci (m o rtis p e ricu lu m ) n a leży ro z u m ieć z aistn ie n ie ta k ie j sy tu a c ji, że ro z tro p n ie p rz e w id u je się, iż śm ierć je d n e j ze stro n m oże n astąp ić, ale nie m usi. T ak ą sy tu a c ję stw a rz a np. ciężka choroba, o czekiw anie n a .pow ażną o p e rację le k a rsk ą , z n a jd o w a n ie się w k rę g u d z ia ła ń w o jen n y ch , w y d an ie w y ro k u śm ierci itp.
S tro n y ro z tro p n ie p rz e w id u ją , że św iad k a k w a lifik o w a n e g o n ie m ożna będzie w ezw ać lu b u d ać się do n ieg o p rzez m iesiąc, jeśli w te j sp ra w ie u ro b ili sobie pew ność m o ra ln ą n a p o d staw ie fa k tu no torycznego albo d o sta te c z n y c h a rg u m e n tó w , ja k ic h dostarczyło u p rz e d n ie dochodzenie 27. M iesiąc n ieobecności św iad k a k w a lifik o w an eg o liczy się od ch w ili, g d y w szystko zostało p rz y g o to w an e do ślubu, a nie od ch w ili zro d zen ia się z a m ia ru za w a rc ia m ałżeń stw a.
N ow e p ra w o m a łż e ń sk ie nie o k re śla w y ra ź n ie , w obec ilu św ia d k ów zw y k ły c h m a b yć z a w a rte m a łżeń stw o w ra z ie zasto so w an ia fo rm y n ad z w y c z ajn e j, a ty lk o ogólnie stw ierd za: coram solis te-
stib u s. M ożna je d n a k ła tw o dom yśleć się, że m a ich być dw óch.
D ow odzi tego p rzep is k an . 1108 § 1 re g u lu ją c y fo rm ę zw y czajn ą zaw a rc ia m a łżeń stw a: coram d uobus te stib u s; w łączności z ty m p rzep isem p o zo staje p rzep is k an. 1116 § 1, o czym zresztą jest w z m ia n k a w p rz ep isie k a n . 1108 § 1.
J e s t rzeczą oczyw istą, że n a rz e czen i k o rz y sta ją c z n a d z w y c z aj n e j fo rm y z a w a rc ia m a łż e ń stw a m uszą w y raz ić p ra w d z iw ą zgodę m ałż e ń sk ą i być w o ln i od przeszk ó d m ałżeń sk ich . P ra w d o p o d o b n ie n ie m uszą zdaw ać sobie sp ra w y , że w diainej ch w ili p rz y s łu g u je im p ra w o z a w a rc ia m a łż e ń stw a w e d łu g fo rm y n a d z w y czajn ej; w y sta rc z y , że p ra g n ą zaw rzeć p ra w d z iw e m ałże ń stw o 2S.
M ałżeństw o z a w a rte w e d łu g fo rm y n a d z w y c z ajn e j n ie w y m ag a później żad n y ch u z u p e łn ie ń ze s tro n y św ia d k a k w alifik o w an e g o , n a w e t g d y b y on n iesp o d z ie w a n ie zja w ił się p rz ed u p ły w e m m ie siąca.
C hociaż s tro n y w niebezipieczeństw ie śm ierci i w ra z ie p rz e w id y w a n ia , że św ia d k a k w a lifik o w a n e g o n ie będzie przez m iesiąc, 26 Zob. Kom . Interpret., 10 III 1928. A A S 20 (1928) 120; 25 V II 1931. A A S 23 (1931) 338; 3 V 1945. A A S 37 (1945) 149.
27 Kom . In terpret., 10 X I 1925. A A S 17 (1925) 583.
28 Ś w ia d czy ło b y o tym w y ra żen ie kan. 1116 § 1: ... qu i i n t e n d u n t v e
[15] Forma zawarcia m ałżeństwa 55 m ogą w ażn ie i g odziw ie z aw rzeć m ałżeń stw o w obec sam y ch ty lk o św iad k ó w zw y k ły ch , to je d n a k p ra w o zaleca, ab y p rz y ta k im za w ie ra n iu m a łż e ń stw a b y ł o b ecny k a p ła n lu b d iak o n p rzy g o d n y , jeśli je s t w p obliżu i m oże p rz y b y ć (kan. 1116 § 2). T a k i k a p ła n lu b d iak o n n ie ty lk o będzie p rz e w o d n icz y ł litu rg ii s a k ra m e n tu m a łż e ń stw a , ale ta k ż e p rz e p ro w a d zi b a d a n ie p rz e d ślu b n e , a w r a zie p o trz e b y u d z ieli d y sp e n sy od przeszk ó d m ałż e ń sk ic h po m y śli k an . 1079 § 2 i 1080 § 1. W n ieb e zp iecz eń stw ie śm ierci, g d y b y n ie było d w ó ch św iad k ó w zw y k ły ch , k a p ła n lu b d iak o n p rz y g o d n y m ó g łb y n a p o d staw ie p rz y słu g u ją c e j m u w ła d z y d y sp en so w an ia od z a c h o w an ia fo rm y k an o n ic z n e j (zob. k a n . 1079 § 2) zezw olić, aby z a w a rc ie m a łż e ń stw a odbyło się np. w obecności ty lk o jednego św iad k a zw y k łeg o , a n a w e t bez św iadków ; w ty m d ru g im p r z y p a d k u je d y n y m św ia d k ie m b y łb y o n sam .
W p rz y p a d k a c h , k ie d y w olno zastosow ać n a d z w y c z ajn ą fo rm ę za w a rc ia m a łż e ń stw a , s tro n y m ogą w aż n ie zaw rzeć m ałż eń stw o nie ty lk o w obec sam y ch dw óch św iad k ó w zw y k ły ch , ale ta k ż e w u rz ę dzie s ta n u c y w iln eg o zgodnie z p rz e p isa m i p ra w a cyw ilnego lub w7obec ducho w n eg o n iek ato lick ie g o ; w a ru n k ie m w ażności m a łż e ń stw a z a w ieran eg o w ta k ic h p rz y p a d k a c h je st zaw sze obecność d w ó ch św iad k ó w zw y k ły ch , b r a k przeszk ó d ro z ry w a ją c y c h oraz za m ia r za w a rc ia w ta k ic h p rz y p a d k a c h p raw d ziw eg o m ałżeń stw a. D latego ty ch , k tó rz y p rz y je ż d ż a ją do k r a ju z regionów , n a k tó ry c h nie m a n o rm a ln ie ro z w in ię te j k a to lic k ie j o rg a n iz a c ji d u sz p a ste rsk ie j, i chcą zaw rzeć m a łżeń stw o k ato lick ie, trz e b a p y ta ć czy n ie z a w a rli m a łż e ń stw a z in n ą osobą w u rzęd zie s ta n u cyw ilnego lu b w obec duchow nego' n ie k ato lick ieg o . W razie w ątpliw ości, czy m ałżeń stw o z a w a rte z in n ą osobą w e d łu g fo rm y n a d z w y c z ajn e j je st w ażne, sp ra w ę trz e b a sk iero w ać do sąd u biskupiego.
3. Inne kw estie szczegółow e dotyczące kanonicznej formy zawarcia m ałżeństw a
N ow y K o d ek s P ra w a K anonicznego w ro zd z iale z a ty tu ło w a n y m
De fo rm a celeb ra tio n is m a tr im o n ii za w iera p rzep isy re g u lu ją c e
n ie ty lk o z w y c z a jn ą i n a d z w y c z ajn ą fo rm ę za w a rc ia m ałż e ń stw a , ale ta k ż e cały sz ereg k w e stii szczegółow ych z w iązan y ch z tą f o r m ą. O ty c h to k w e stia c h g łó w n ie będzie m ow a niżej.
a. O soby zo b o w ią za n e do zach o w a n ia fo r m y ka n o n ic zn e j
K an o n icz n a fo rm a za w arcia m a łż e ń stw a obow iązuje, j-sśli m a ł żeństw o z a w ie ra ją stro n y , z k tó ry c h p rz y n a jm n ie j je d n a jest ochrzczona w K ościele k a to lic k im lu b zo stała do niego p rz y ję ta i n ie w y stą p iła z niego fo rm a ln y m ak te m . W y ją tk ie m od te j z a sa d y je st przepiis k a n . 1127 § 1— 2 (kan. 1117).
56 Ks. T. Pawluk [16] A w ięc do zach o w an ia k a n o n ic z n e j fo rm y z a w a rc ia m a łż e ń stw a n ie są zobow iązani: 1) ochrzczeni poza K ościołem k ato lick im , k tó rz y p ó źn iej n ie zo stali p rz y ję c i do p e łn e j z n im jedności, jeśli z a w ie ra ją m ałżeń stw o z n ie k a to lik a m i; 2) ochrzczeni w K ościele k a to lic k im lu b p rz y ję c i do p e łn e j z n im jedności, je śli p ó źn iej od niego o d stą p ili fo rm a ln y m ak tem . P o n a d to fo rm a k an o n iczn a je st w y m a g a n a ty lk o do godziw ości, jeśli stro n a k a to lic k a z a w ie ra m a ł żeństw o ze stro n ą n ie k a to lic k ą , należą cą do o b rz ą d k u w sc h o d n ie go; w ta k im p rz y p a d k u b o w iem do w ażności m a łż e ń stw a w y s ta r czy u d z ia ł św ięteg o m in is tra (kan. 1127 § 1).
W y stąp ien ie z K ościoła fo rm a ln y m a k te m (actu fo rm a li) m a m iejsce w ted y , g d y o chrzczony w K ościele k a to lic k im lu b p rz y ję ty do niego sk ła d a n a rę c e w łasn eg o proboszcza lu b o rd y n a r iu sza m iejscow ego p ise m n e o św iad czen ie o w y stą p ie n iu z K ościoła kato lick ieg o . N a ró w n i z o św iadczeniem p isem n y m p raw d o p o d o b n ie n ależy tra k to w a ć o św iad czen ie złożone w obec proboszcza lu b o r d y n a riu sz a i dw óch św iad k ó w , u rzędow o zap ro to k o ło w an e. J e s t rz e czą o b o jętn ą, czy w y s tę p u ją c y z K ościoła z a p isu je się do in n e j społeczności re lig ijn e j, czy też p ra g n ie pozostać bez ż a d n e j relig ii. N ie fo rm aln e w y stą p ie n ie z K ościoła, choćby b y ło p u b liczn e lu b n o to ry czn e, n ie z w a ln ia od zach o w an ia k a n o n ic z n e j fo rm y z a w a r cia m a łż e ń stw a (zob. k a n . 1071 § 1 n. 4).
D ecyzję o fo rm a ln y m w y stą p ie n iu z K ościoła k a to lick ieg o sam o d zieln ie m oże p o d jąć osoba p ełn o le tn ia , tzn. k tó ra u k o ń czy ła o siem n aście la t życia (zob. k an . 97 § 1, 98 § 1). O soba n ie p e łn o le tn ia ,
jeżeli p o sia d a u ż y w a n ie ro zu m u , m oże ta k ą decy zję p o d jąć ty lk o za zgodą sw oich rodziców lu b o p iek u n ó w (zob. k a n . 98 § 2).
29 D o dnia 1 I 1949 r. do zach ow an ia k a n o n iczn ej fo rm y zaw arcia m a łżeń stw a n ie b y ły zo b o w ią za n e osoby zrodzone przez rod ziców n ie k a to lick ich , od stęp có w od w ia ry k a to lick iej lu b w m a łżeń stw ie m iesza nym , ch ociażb y w K o ściele k a to lick im z o sta ły ochrzczone, je ś li od w ie ku d ziecięcego b y ły w y ch o w a n e poza K o ścio łem bądź w sch iźm ie, h e rezji lu b p o g a ń stw ie, b ąd ź jako b ezw y zn a n io w e. — Zob. CIC B, kan. 1099 § 2; P i u s X II, M o t u p r o p r io z 1 I 1948. A A S 40 (1948) 305.
30 K a to licy różn ych ob rząd k ów ob ow iązan i b y li z r eg u ły zaw ierać m a łżeń stw o w obrządku i w ob ec proboszcza m ężczy zn y (CICB, kan. 1097 § 2). W ed łu g w sch o d n ieg o p raw a m a łżeń sk ieg o m a łżeń stw o tak ich k a to lik ó w m ogło być za w a rte w obrządku i w ob ec p roboszcza n a rze czonej, jeśli m ężczyzn a p o sia d a ją cy p ob yt sta ły lu b ty m cza so w y w r e gio n ie w sch o d n im god ził się n a to (kan. 88 § 3). Ł acin n iczk a, jeśli za w ie r a ła m a łżeń stw o w obrządku w sch od n im , do k tórego n a le ż a ł n a rze czony, ob ow iązan a b yła do za ch o w a n ia fo rm y p raw n ej p rzep isan ej przez K od ek s (CICB, kan. 1099 § 1 n. 3); a w ię c n u p tu rien ci w in n i b y li w y razić zgodę m ałżeń sk ą w ob ec proboszcza obrządku w sch o d n ieg o i dw óch św ia d k ó w zw yk łych . N ie w y sta r c z a ła sam a p r a e s e n tia p a ro c h i lu b sa-
cer d o t a li s ben edictio, co n iek tóre K o ścio ły w sch o d n ie —■ przed w ejściem w ży cie M otu proprio C r e b r a e a ll a ta e s u n t P i u s a X II —■ p rzew id y w a ły. — Zob. Kom . Interpret., 29 IV 1940. A A S 32 (1940) 212; 8 V II 1948. A A S 40 (1948) 386.
{17] Forma zawarcia m ałżeństwa 57 K odeks P ra w a K an o n iczn eg o z 1917 r. nieco inaczej re g u lo w a ł obow iązek z a ch o w an ia k a n o n ic z n e j fo rm y z a w a rc ia m a łż e ń stw a . W ed łu g tegoż K o d e k su do zach o w an ia te j fo rm y b y li zob o w iąza ni: 1) w szyscy ochrzczen i w K ościele k a to lic k im 29 o raz n a w ró c e n i do niego, chociażb y p ó źn iej o d p a d li od niego; 2) k a to lic y o b rz ą d k ó w w sch o d n ich , je śli z a w ie ra li m ałż eń stw o z łacinniikam i 30. K a n o n iczn a fo rm a za w a rc ia m a łż e ń stw a n ie o b o w ią zy w ała n ie k a to lików , k tó rz y p rz y ję li c h rz e st poza K ościołem k a to lic k im i n i gdy, n a w e t chw ilow o do niego n ie należeli, jeśli z a w ie ra li z w ią zek m ałż e ń sk i m ięd zy sobą lu b z in n y m i n ie k a to lik a m i, k tó rz y ró w n ież n ig d y do K ościoła k ato lick ie g o n ie należeli.
A w ięc n o w y K o d e k s P ra w a K an o n ic zn eg o .ograniczył zasięg cibo- w iązy w aln o ści k a n o n ic z n e j fo rm y z a w a rc ia m a łż e ń stw a p rzez to, że zw o ln ił od n ie j ty c h w szy stk ich , k tó rz y fo rm a ln y m a k te m o d s tą p ili od p e łn e j jedności z K ościołem k ato lic k im . To o g ra n ic z e n ie je st p o d y k to w a n e z je d n e j s tro n y d u ch em e k u m en iczn y m i to le ra n c y jn y m , z d ru g ie j zaś — tro sk ą , a b y n ie p ow iększać liczby m a łż e ń stw n iew ażn y ch .
Z asięg obow iązyw alnośoi k a n o n ic z n e j fo rm y z a w a rc ia m a łż e ń stw a zo stał o g ran iczo n y ró w n ież przez to, że m ałżeń stw o m ie szan e, jeśli s tro n a n ie k a to lic k a n a le ż y do o b rz ą d k u w schodniego, po w in n o b yć z a w ie ra n e w e d łu g fo rm y k a n o n ic z n e j pod sa n k c ją ty lk o niegodziw ości, a n ie w ażności a k tu p ra w n e g o . P o n a d to o r d y n a riu sz m iejsca zam ie sz k an ia s tro n y k a to lic k ie j, po p o ro z u m ie n iu się z o rd y n a riu sz e m m iejsca, gdzie ślu b m a b yć z a w a rty , m oże w poszczególnych p rz y p a d k a c h k a ż d e m ałżeń stw o m ieszan e d y sp e n so w ać od z a c h o w a n ia te j fo rm y , k a n o n iz u ją c k aż d ą in n ą f o r m ę p u b liczn ą, n ie w y łą c z a ją c fo rm y c y w iln e j, zg o d n ie z w y ty c z n y m i K o n fe re n c ji E p isk o p a tu (zob. k an . 1127 § 2). K o n fe re n c ja E p i sk o p a tu P olski, jeśli zach o w an ie fo rm y k an o n ic z n e j p rz y za w ie ra n iu m a łż e ń stw a m ieszan eg o je st niem ożliw e, p re fe r u je z a w a rc ie tego m a łż e ń stw a w e w spólnocie re lig ijn e j s tro n y n ie k a to lic k ie j, zezw ala je d n a k n arz e c zo n y m n a w y b ó r fo rm y c y w iln e j31.
N o w y K o d ek s P ra w a K an o n iczn eg o n ie p o w ta rz a w y ra ź n ie d o ty ch cza so w ej zasad y , że k a to lic y o b rz ą d k ó w w sch o d n ich , jeśli z a w ie ra ją m ałżeń stw o z ła c in n ik a m i, są zo b o w iązan i do z a c h o w a n ia fo rm y k a n o n ic z n e j. M ogłoby to w y n ik a ć z o gólnej zasad y z a w a r te j w p rz e p isie k a n . 1117 32.
31 Zob. W s k a z a n ia E p is k o p a t u P o ls k i w s p r a w i e r e a l iz a c j i M.P. P a w ł a
V I „ M a t r im o n ia m i x t a ”, 1 IV 1971. W arm . W iad. D iec. 29 (1974) 72.
32 K an. 1117: „S tatu ta su p eriu s form a serv a n d a est, si sa ltem alteru tra pars...” — N ie m a n a to m ia st w n o w y m p ra w ie m o w y o tym , że m a ł ż eń stw o k a to lik ó w różn ych ob rząd k ów m a być za w iera n e w obrządku m ężczyzny. D la teg o w y d a je się, że ta k ie m a łżeń stw o m oże być zaw arte w obrządku jed n ej ze stron, w ed łu g ich w y b o ru (zob. kan. 1109).
58 Ks. T. Pawluk [18] b. M iejsce zaw arcia m a łże ń stw a
M ałżeństw o pom iędzy k a to lik a m i oraz pom iędzy stro n ą k a to lic k ą i n ie k a to lic k ą , je d n a k ż e ochrzczoną, p ow inno być z a w ie ran e w kościele p a ra fia ln y m . N a za w ie ra n ie ta k ic h m a łż e ń stw w in n y m kościele lu b o ra to riu m p o trz e b n e je st zezw olenie o rd y n a riu sz a m iejscow ego łu b m iejscow ego proboszcza (kan. 1118 § 1).
P rz e z kościół p a ra f ia ln y n a le ż y rozum ieć nie ty lk o kościół m a c ierzy sty p a ra fii, ale ta k ż e kościoły filialn e, zw an e d o ja z d o w y m i, w k tó ry c h proboszcz re a liz u je p a ra fia ln y p ro g ra m d u s z p a s te r ski. P o z a p a ra fia łn e kościoły lu b k a p lic e to n p . kościół zak o n n y , k o ściół g a rn izo n o w y , k a p lic a zak o n n a, k a p lic a s e m in a ry jn a itp. M iej scow y o rd y n a riu sz lu b proboszcz, u d z ie la ją c re k to ro w i kościoła ta k ogólnej, ja k i szczególnej d eleg acji do a sy sto w a n ia p rz y z a w ie ra n iu m ałżeń stw , m oże jed n o cześn ie zezw olić, a b y m a łż e ń stw a b y ły z a w ie ra n e w kościele re k to ra ln y m (zob. k an . 558, 560).
N a z aw arcie m a łż e ń stw a w in n y m o d p o w ied n im m iejscu , a wietc poza kościołem i poza k ap licą , p o trz e b n e je st zezw olenie1 o r d y n a riu sz a m iejscow ego (kan. 1118 § 2); zezw olenie proboszcza nie w y starcza. Z azw y czaj chodzi o zezw olenie n a za w arcie m a łż e ń stw a w dom u p ry w a tn y m lu b w m iejscu m a ją c y m szczególne znaczenie dla now ożeńców . M iejsce nie je st o d p o w ied n ie, jeśli nie m ożna w n im w y tw o rz y ć a tm o sfe ry re lig ijn e j albo z a w ie ra n ie w nim ś lu b u sp o w o d o w ało b y zgo rszen ie lu b zd ziw ienie w iern y ch .
M ałżeństw o p om iędzy stro n ą k a to lic k ą i stro n ą nie ochrzczoną m oże być z a w ie ra n e zaró w n o w kościele, ja k i w in n y m o d p o w ied n im m iejscu (kan. 1118 § 3). D e c y d u je o ty m ro z tro p n ie sam p ro boszcz, zw ra c a jąc u w ag ę nia okoliczności i b io rąc pod uwaigę ży czenie stro n . P roboszcz p o w in ien pam iętać, że niedopuszczenie t a k ic h stro n do kościoła m oże być n ie k ie d y p o czy tan e za p rz e ja w d y sk ry m in a c ji.
c. Czas za w a rcia m a łże ń stw a
K o d ek s P ra w a K an o n iczn eg o z 1917 r. w p ra w d z ie nie u zn a w a ł d a w n e j p rzeszk o d y w z b ra n ia ją c e j czasu zakazan eg o (im p e d im e n tu m
te m p o ris clausi), jed n a k ż e n a w ią z u ją c do p o sta n o w ie ń S oboru
T ry d en ck ieg o 33 z a b ra n ia ł u ro c z y sty c h ślubów w tzw . czasie z a k a z a n y m (te m p o re fe ria to seu clauso). U ro czy ste b ło g o sław ien ie m a ł żeń stw n ie m ogło odbyć się od p ie rw szej n ied zieli A d w e n tu aż do Bożego N aro d z e n ia w łączn ie i od Ś ro d y P o p ielco w ej aż do N iedzieli W ielk an o c n ej w łącznie. O rd y n a riu sz e m iejsco w i m ogli zezw olić na u ro czy ste b ło g o sław ien ie m ałż eń stw , jeśli zachodziła słu szn a p rz y
