Transgresywne utwory keloweju w Gumienicach (południowe obrzeżenie mezozoiczne Gór Swiętokrzyskich)

A C 'T A

GE O L O G I e A P OL O

iN

I C A

Vol. XIX, No. 1 Warszawa 1969

MALGOiRZATA SIEMIĄT.KOWSKA

TransgresyUJne utUJory keloweju UJ Gumienicach

(południoUJe obrzeżenie mezozoiczne Gór Swiętokrz!}skich)

TBE TRANSGRESSIVE CALLOViAN DEPOSITS AT GUMIE NICE, SOUTBERN MESOZOIC MARGIN OF TBE BOLY CROSS MTS.

STRESZOZENLE: W pr,acy przedstawiono ilitologię i warunki sedymentacji transgre- sywny.ch utworów jury środkowej ow okolicach Gumienic napołudniow~ obrlZeżeniu

Gór SWiętokrzylSldch. Na podstawie zna1ezionej fauny. analizy li'tologi,cznej oraz ana- logii z .innymi profilami pOłudniowego obrzeżenia Gór Swiętokrzysldch ustalono pozycję str,aty,graficzną rozważanych osadów jako dolny kelowej (poziOm Siga:1oceras

ca11oviense).

WSTĘP

,

W ,okolicach

wsi

Gumienic,e,

leżącej około

8 ikmna

północ

.od Chmiel- nika (fig. 1),

występuje

pas

wy~hodni

jury

środkowej stanowiący pół­

nocne

skrzydło

'synkliny maleszowskiej (vide Czamocki HJ3'2). W

obrębie

tego pasa znaleziono nie' opisan,e

doty~hczas

osady,

za1wierające

m. m.

faunę amonitową.

J'edynymi 2!nanymi osadami, jury

środkowej

z tego

,obszaru były

utwory pias2!Czysto-orgamodetrytyczne oraz

przykrywające

je margle

i

wapienie gezowa"te" przy czym w sprawie pozycji str.atyg,raficzh.ej utwo- rów

organod.ętrytycznych 'panowały' rozbieżne

opi!nie

\(1Lewiński

19l2, Czarnocki . 1932, p.eszat 1964), a wnioski

dotyczące

wieku

i

g.enezy tych ...()sadów nie

były wystarczająoo

udokumentowane.

Szczegółowa

analiza wymienionych osadów oraz za wartej w nich

fauny

<l.rr1OIl

itmvejp<>:z;wala tla

, d~ładniej.sze" ,spręGyz,<>wanię Więku '.'

ty<:h

osadów:or· az na

wyciągnięcie

wniosków natury sedymentolQgiczno-facjal-

nej.

186 MAŁGORZATA SIEMIĄTKOWSKA.

fi 3km L..-.-..J

Irig. ¹

Schematyczna mapa geologiczn·a rejonu Maleszowej i Gumi-enic (w oparciu o mapy . Peszata 1964, fig. 1--<2 oraz inne dane)

l 'paleozoik, 2 trias, 3 jura środkowa, 4 jura górna, 5 kreda, 6 trzeciorzęd

Geological sketch map of the region (lf Ma1eszowa and Gumieni-ce (based on maps -by Peszat 1964, ·figs. 1-2)

1 Palaeozooc, Z Triassic, 3 Middle Jurassie, 4 Upper Jurassie, :; Cretaceous, II TerUlllry

OP1S PROFILÓW

R.oipatrywane

niżej

profile

(A,.

B,

C)

.osadów jury

środkowej

oko- lic Gumienic 'zestawione

są

na figurze 2.

Profil A usytuowany j, est na

północnym'

stoku wzgórza.

leżącego

w

odległości około

'5, 00 m na wschód od Gumienk.

Na iłach kajpru leży tutaj około 5-metrowej miąższości pakiet utworów okru- ohowo-wapiennych. N'aj;ndższe partie stanowi'ą ·ci-enkoławkowe piaskowce wapniste z dużą domieszką materiału żwirowego (zespół la na fig. 2A). W skład tych pias- kowców wchodzą w przeważającej ilości ziarna kwarcu frakCji psamitowej -i szczą­

tk,i organiczne '(trochity liliowców, koke jeŹQWCÓW, mszywioły); spoiwo utworzone jest z substancji marglistej zanieczyszczonej limonitem. Materiał żwirowy, tWQrzący około jednej trzeciej objętości skały, reprezentowany jest przez' kwarc żyłowy

(mleczny, szary i różOwy), demne skały krzemionkowe, czerwone piaskowce kwar- cyty-czne, kruche piaskowce kwarcowe oraz przezotocza.ki pstrych dłów.

Piasrkowce wapniste przechodzą ku górze w piaszczysto-żwirowy wapień orga- nodetrytyczny (zespół lb na fig. 2A), w którym poj.awiająsię liCzne połamane trochity

TRANSGRESYWNEUTWORY KELOWEJU W GUMIENICAcH

A

B

2

p.,.;-::;-.<,--:-+--* - - - --/t!~~~~

1a

1e

1b

1a /

ł:::'-:=f::!~S~/ / /

/ /

/ /

I I

/

/ I / /

/ / / / / / I

I

/ / /

./ / I

Fig. '2

r

167

c

1

Szczegółowe profile litologiczne ^I(A, B, C) keloweju w Gumienicach (numery przy pron'lach oznaczają zespoł~ warstw ·om6wione w tekście; T k iły ikajpru) Detailed Uthological profiles (A, B, C) of the CallOV'ian at Gumienice '(num,bers at the

. proliles :i:'efer to the sets of layers described in the

text;

T k Keuper clays)

liliowców (pl. l, fig. 1), kolce jeżow-ców, mszywdoły, fragmenty gruboskorupowych małż6w i brachiopodów. Znaczną część skały tworzą nadal składniki terrygeniczne (żiarna kwarcu, otoczaki' piaskowców .i ił6w). Ponadto, w wapienia,ch tych spotyka

się cZęstosinugi i strzępy ,ciemnych iłowców.

Ku stropowi ilość materiału terrygeni'cmego znacznie ^się zmniejsza i ^skała przybiera charakter wapienia krynoidowo-mszywi,oło~ego o spoiwie ma:rglistym (ze-

spół lc na fig. 2A) . .

168 ^{MAŁGORZAT A} SIEMIĄTKOWSKA

Wyższy zespół Od na fig. ^{2A) stanowią} piaszc;:zyste margle, które ^zawierają

niewielką ilość {)kruch6w {)l"Iganicznych.

Nad utworami organodetrytycznymi. J.eżą zielonkawo-szare margle z belemni- tami d wapienie ,g.ezowalte ż knarnieniami (zespoły 2 oraz 3 na fig. 2A). Na podstawie obserwacji zwietrzeliny można sądzić, że między serią okrueh<lw<l-wapienną a margLi-

sto-wapienną istnieje stopniowe przejście.

,siedząc wzdłuż bi,egu wychodnie rozpatrywany oh zespołów obserwuje się ku zachodowi, w kierunku wsi Gumieni,ce, redukcję miąższości wapieni oraz duży wzrost ilości związków żelaza, tworzących miejscami główny składnik spodwa materiału okruchowego (pl. I, fig. 2 i 3). :Ziarna kwarcu i bardzo liczne .szczątki organiczne

są tutaj często pokryte powłoczką ziemistego. syderytu d impregnowane lim<lnitem.

Profil B widoczny jest w studni wykonanej w Gumienicach, w jed- nym z gospodarstw w

środku

wsi,

około

100 m na

!południe

od

'głównej

drogi.

Na iłach kajpru leży tutaj zlepieniec miąższości oQkoł{) 30 cm, o spoiwie mar-

glisto-żelazistym, utworzony z licznych, ciasno upakowanych otoczaków o średnicy

6-15 cm (warstwa 1 na fig. 2B), wśród których można wyróżnłć:

nieregularne "buły" ziemistego syderytu,

wapienie ma*glisto-piaszczyste

Ż

ooidam,i

żelazistymi,

nieregularnymi skupie- mami limonitu ora~iz materiałem .organodetrytycznym (pl. II, fi,g. 2), ..

wapienie pias~czyste ze szczątkami organkznymi (trochity liliowców, k{)lce je-

żowców, mszywiołył:, .

konkrecje zbudowane z limonitu o strukturze kolomorficzn,ej, z rozsLanymi

młędzy poszczególnymi ^zespołami lamin okruchami wapieni i ooidami żelazistymi,

fragmenty zlepieńca {) spoiwde piaszczysto-wapnisto-żelazistym, z otocźalkami czerwonych iłów .kajpru .oraz sŻaryCh wapieni margli:sty,chzaw.ierających meliczny detrytus Ol'gani'czny, ooidy żelaziS'te d ziarna kwarcu (.pl. FI; fig. 3), .

fragmenty .stromatolitów kiJku· generacji .(pl. II, fig. 1) oraz onkolitów silnie przesyeonych związkami żelaza.

Omawiane otocżaki są powle'czone różnej ,grubości polewą limonitową (por. pl.

II, fig. 3), w której miej's,cami dobrze widoczne są struktury kolomorf.iczne. Na powierzchniach polew przytwierdzone są ,często ,serpu1e. Niektóre otoczaki obrośnięte są fragmentarycznie "powłokami" typu onkołitowego,· również bog'atyrni w związki żelaza.

Wśród opisanyoh otoczaków tkwią w żlepieńcu nieliczn'e, skorodowane' i po-

łamane muszle amonitów i małżów oraz rostra belemnitów. Muszle 'Otoczone są po- lewą żelaZistą d wypełnione ,piaszczystym wapieniem marglistym zawierającym oaidy żelaziste. Ze znalezionej fauny .oznaczono: ^Cucullaea sp.~ Chlamys sp., MacrocephaU- tes (Kamptokepha~ites)· sp:, Choffatia sp. div., Hibolites hastatus {Blainv.).

Bezpośrednio nad zlepieńcem leżą, znane, już z poprzedniego profilu, zielon-.

kawo-szare margle z ,uczną ,fauną :belemnitów, a wyżej wapienie gezowate zkrze-.

mieniami (zespoły 2 oraz 3 na fig. 2B) i nielicznymi odciskami muszli am{)mt6w z rodzajów Hecticoceras i Pseudoperisphinctes .

. Pr'ofil C usytuowany. jest

wzdłuż

przekopu drogi

w

Gumienicach,

w

.odległości około

100 m na zachód od pr.ofilu poprzedniego.

TRANSGRESYWNE UTWORY KELOWEJ:U W GUMIENICACH

Na iłach kajpru leżą tutaj brązowo-czerwone wapienie piaszczyste skośnie

warstwQwane, miąższości ()~oło 1;5 m (zesp6ł l .na fig. 2C). Wapienie te Vi niższych

partiach zawierają nieregularne skupienia j, oSmugi czerwonych ił6w <lraz dużą ilośĆ"

piasku kwar~oweg{). Ku g6rże pOjawia się w nich coraz liczniejszy drobny detrytus organiczny a1Il,alogiezny jak W poprzedmch 'profilach <>raz nietegularne wtrącenia żółtyC'h margli z ooidami żelazistymi. Nad wapieniami piaszczystymi, ,podQbnie jak wpoprzednkh profillach, leżą zielonkaw<l-szare margle d wapienie gezowate (respoły

2 oraz 3 na fig. 2C).

CHARAKTERYSTYKA !ŚRODOWISKA SEDYMENTACJI

.

^Rozważane

,osady jury

środk.owej

Oumilenic

^leżą

transgresyWlllie na

lądowych,

pstrych

iłach

kajpru

i rep'rezentują najn~ze

.ogniwo morskie- g, o cyklu sedymentacyjneg.o; Margle

i

wapienie , gewwate z

'krzemieniami~

przykrywające

osady transgresywne

i.wykształoone

niemal

identyc~ni!e

na

całym

terenie

południowego ,obrzeżenia,

'Gór

~ŚwiętokrzySlkich,

stano-

wią niewątpliwie kontynuację

tego samego cyklu.

Występujący

w

r()Zważanych

osadach transgresywnych

.materiał

okruchowy

jes~2)nacznie zrÓżniąo.wany pod względem składu

petrogra- ficznego,

wielkości

frakcji

i

pochodzenia.

Skład ' petr.ągraficmy materiału

terrygenicmeg.o

wchodżącego­

vi skład z~połówla~ld

z profilu

A

przypomina

skład żwirowców

liaso- wych ' z zachc;xIni.eg.o

.obrzeżenia

Gór

Świętokrzyskich.

W rejonie Gumienk osadów liasu , b. rak,(vilcle

foig. 21) i

znane

są

Qne na

,południowych

stokach Gór

Swiętokrzyskich

tylko ,z lkiJiku

wierceń (iPawłQwska 1916:2).' .Strzępy

ciemnych

ił.owców, występujące

miejscami w waJpieniach . .organodetry- tycznych w proofilu

A,

na podstawie anal.ogii z , obszararirlJ

sąsiednimi

(np ..

Wolą

MOl'awicka - vide

ISiemią1:ikowska 1'96-7,

; Szulczewski

1.9'6i7;) , mogą odpowiadać

tylko

iłowcom

batonu.

Wiek

skał,

z któryc'h . zbudowane

są

.otoczaki ' w

zlepieńcu

z pIlofilu.

B,

jest nieCo dmly,

niż materiału

terrygeniczneg.o ·

wchodzącego

w

skład

serii organodetrytycznej. Na podstawie

poróWnań

i obszarami

sąsiednimi (Siemiątkowska 1'96-7,

Szulczewski

_{. .} 1'96¹7) można prZypuszczać, że buły

sy- derytowe, koolkrecje

żelaziste,

,onkolity istr, omatolity

pochodzą

z .osadów

batońskich.

bUle

skały tworzące

otocza'ki!

w zlępieńcu

nie

są

znane ani.

z okolic Gumienic,ani tez z" innych reJonów

'południowego oIbrzeże:n.ia

Gór

Swiętokrzy$:ich.

Pil:iszczyste wapienie . margliste z ooidami!

żelazistymi wypełniając.e

muszle amonitów 1

małżów,

ftagmenty

zlepieńca zawierają­

ce elementy wieku kajiproweg.o (czerwIOne

iły)

.ora'z

otoc~.f!p'i~szCzystych

wapieni organooetrytycznych

są porostałokią

osadów'

r021wijających się·

lokalnie na

początku

zalewu monskiego, . ... . .', . . ' . . . . . . . ..

Obecność

womawianym

z1epieńcuskorooowanych

ipolamimycli .

mUSizll amOnitów

i małżów -wyp~ionych materiałem

i!nn.ym, niZ spoiw()

zl.epieńca,

ora' z

występowanie

obtoczOnych f.ragmentów nieco starszych.

170 MAŁG01łzATA SIEMIĄTKOWSKA·

:Zlepieńców

wskazuje,

^że

niektóre elementy

^wchodzące

w

skład zlepieńca

.są r,edep~Qwane

w

,obręhie tego samegQ zbiornika. Mała miąższość zle-

pieńca, duża średnica

otoczalków,

mała ilość

spoiwa oraz

.obecność powłok ż'elazistych i

.onkolitowych na

Qtoc'żakachsugerują

j,egQ powstanie w

śro­

.dowiSku baJl1dzo

:płytkim,

w strefie

działania

silnegQ ruchu w;ody wymia-

tającego

drobniejszy

materiał,

a

ilwnc,entrującego

i

utrzymującego w ciąg­

~łym

ruchu

większe

okruchy.

Przedstawione

powyżej

cechy

pozostałych

osadów fransgresywnych

wskazują

na podobne, bardzo

płytkomorskie

, warunki ich

sedymentacj~,

co potwierdza

I~inję

C. Peszata (l9l6l4i). W

środowisku

tym,

związanym

nie- ·

wątpliwie

'z

transgresją morską, dochodziło

do rozmywania utworów ba- tonu, liasu, a

być może· również

retyku i

najWy'ższych

ogniw kajpru.

HóŻltlorodn<>ść wykształcenia

litolQgiczriego omawianych utworów transgresyW!Ilych oraz

różna

ich

miąższość świadczą

Q warunkach sedy- mentacji zmiennych na

niewiełkic'h

przestrzeniach. Wa, runiki te dopro-

wadziły

do utw.orzenia

się

w niektórych miejscach .osadów klastyczno-wa- piennych stosunkQwo

dużej miąższości

(profile

A,

i

C),

a w ilch bliskim

:sąsied22tWie

do rozmycia :osad6w

powstałych

na

począ1Jku

transgresji

i

utworzenia

łącZlIlie

z

materiałem

starszym cienkiej warstwy

zlepieńca

I(profi!l

B) .

. Stopniowe

pogłębianie

m.orza, zmniejszenie deniwelacji dna, odda- lenie linii brzeg.owej i

stąd osłabienie dopływu materiału

terrygeniczne-

;godopl'Owadziło

do wyrównania warunków sedymentacji na

całym

ob- ,gzarze, a w efekcie do o,sadzenia

się

margli i wapieni geZJowatych z

fauną

.

,gł.ow.onogów.

.

POZYCJA STRATYGR.NFIIOZNA

\Pozycja stratygraficzna .opisanych z profilu A utworów organode- trytycznych nie Jest

w świetle

dotychczasowej literatury precyzyjnie ustal'ona. P.odobne osady,organ:odetrytyc.2iue z .okolic Brudzowa (por. fig. 1) J.

Lewilński

(1912), na podstawie nielicznej fauny belemnitów

i małżów, :zaliczył

dQ keloweju. J.Cza-rnOClki

(1,g3l2~ uważał

natomiast,

że

"piaskowce wapniste" z Gumierik, j'ako

leżące pod iIlileWą1lpliwie

kelowejskimi marg-

lami,

mogą należeć

do batonu. C. Peszat 1(1' 964) zalicza utworyorganode- trytyczne z Gumienic do keloweju,

opierając si;ę

m.in. na

podobieństwie

ich do piaskowców z BrudZJowa.

Fauna z ni,e znanej dotychczas warstwy

zlepieńca

,(profil

B), zwła,..

szcza

.obecność

,amooitów zrodZJajów Macrocephalites iChoffatia, przema- wia za zaliczeniem tegQ osadu do dolnego keloweju. Zbyt

:mała ilość

i zły

stan zachówania

skamiieniałości

nie

pozwalają

jednak

określić

w spo-

sób

bezpośredni

poziomuamQnitowego.

TRANSGRESYWNĘ VTW:PRY KELOWĘJU W "GUMIENICACH 171

Okres powstania osadów 0krtlchowo-wapiennyCh ,

(zespoły

i w ,

pt~

filach

A

ora'z

C),

jakkolwiek nie znalezioOnoO w nich fauny .o znaczeniu przewodnim, powmno

się również wiązać

z d.olnym keloOwejem, gdy:t wszystJkie trzy typy

rozważanych

osadów

,tworzyły się niewątpliwie­

wczasie tej samej transgresji.

Obecność materiału pochodzącegoO

'z utwo- rów liasowych i

batońskich

w wapieniach .organodetrytycznych

również:

dowodzi.,

że

wapienie te

osadziły się

w tralkcie transgresji

po-;batońskiej.,

Z drugiej strony oStatni fakt wSkazuje,

że

brak starszych , od keloOweju ,osa- dów

środkoOwojurajskkh

w rejonie Gumienic ,nie jest

^wywołany

jedynie- wyprasowaniem tektonicznYm, jak

sądził J,

Czarnocki

i(Hl!3ⁱ

2).

, ' Warstwa

zl~ieńca

z profilu B, 'ze

względu

na

obecność

w niej rede-,

, ponoOwej fauny (amonity,

^małże)

i redeponowanego

^materLału

dolnokelo-

wejskiego, odpovviada zapewne

najwyższym

partiom utworóW organod,e- trytycznych i wapieni! piaszczystych z

pozostałych

dwóch profilów.

ObserwacJe przeproWadzone na innych obszarach

południowego

ob-

rzeżenia

GÓr

Swiętokrzysk:ich pozwalają dokładniej sprecyzować

wiek omawianej transgresji dolnokelowejskiej. Szczególnie

ważny

profil jury'

środkowej odsłania się

w Woli!

MorawiClkiejCSiemiąt!kowska

1967; Szul-, czewski 1'967, 1'968),

odległej

o

około

12 km na NIW

od

Gumienic (opor.

fig.

li).

W

obrębie

widocmych tu osadów

zaznaczają się

dwie transgresje morskie rozdzielone okresem regresji. ,

Pierwsza transgresja

zaznaczyła' się

powstaniem cienkiej warstwy zle:pienca podstawowego

leżąceg.o

na pstrych

iłach

kajpru, a

następnie

wa,rstwy wapioer;tia

!kryn.oidoWoo-mszywiołowegoz

onk6li'tami i stromatoli- tarni.

K.ontynuacją

teg.o cyklu sedymentacyjnego jest 6-metrowy kom- pleks ciemnych Howców. Wymienione

wyżej

osady zaUcza

się

umownie- do batonu górnego (brak f, awnyprzewodniej). "

Na Howcachspoczywa, ,oddziel.ony

,od

nich

ostrą .granicą, wapień,

marglisty (warstwa 5 w profilu Woli Morawickiej -

Sie.miątkowska

1967),.

miążsZ!OlŚCi około

1'5 cm,

zawierający

lkzne

huły ż,elaziste

ora'z

faunę,

m.in.

amonity.

W poprzedni,ej pracy au-tol'ika

'CSiemiątkowska

1'967), na podstawie- znanego jej wówczas

żespołu

amonitów,

żdefiniowała

wiek wapienia mar- glistego z

fauną

jako poziom Macrocephalites macrocephalus dolnego ke- loweju. 'Znalezione, w

następnych

latach przez

^autorkę

am.onity

^{pozwoliły ,'}

zmienić pogląd

na

:pozycję stratygraficzną rozważanego

osadu, o czym wzmianka' znajIduje

^się

w pracach 'M.iSzulczewskiego (1967, 1968). Obec-

ność

amonita Sigaloceras calloviense (Sow.) wskazuje na górny 'Poziom dolnego keloweju {poziom Sigaloceras calloviense). Brak jest natomiast form typowych dla poziomu

niższego; wyjątkiem

jest tu Macrocephalites- (Dolikephalites) of. typicus (Blaike), któr,ego stan zachowania nie ,zezwala jedna1k na bezsporne .oznaczenie;

Brak jest zatem w profi'lu Woli Morawickiej poziomu Macrocephali-

tes inacrocephalus, co wraz z transgr, esyw.nym charakterem wapienia

ffioaT-

172 MAŁGORZATA SIEMIĄTKOWSKA

glistego

Z

fauną '~Szulczewski 196'7, 1'968) dowOdzi istnjeniaczasowej re:-

gresjimor.za.środikowojurajskiego przypadającej ńa najniżSzy

kelowej

i

prawdopodobnie

IIl:ajwyżBzy

baton. PoOlliOWIlyzalew morza

nastąpi~

w dobie Sigaloceras cal1ovtense,

pozostawiając

po sobi'e transgresywne utwory zarówno w Woli Morawiekiej, jak i w

rozwa'żanychprofilach

" Gumlenic.

Margle

i

wapienie gerowate z

zespołów

2

i

3 w protilach GumieniC {fig.

2i) należy, lIla

podstawie ich

położenia

ponad osadami

dolno~elowejs­

kimi oraz

podobieństwa

z utworami

wyższego

ikelQweju

całego południ!o­

wego

obr2'Jeżenia

Gór

Swiętolkrzyskich

(n!P. \Wola Morawicika),

,zaliczyć

do kelmveju

śJ:lodikowego

i

częściowo

górnego.

Hozwa'źane odsłonięcia

w Guttlienicach

rozsrerzają

obraz

śr.odowiska

:sedymentacji

~ow6jurajskiej

w pohidniowym

obrzeŻiEWu

Gór

Święto­

krzyskich

i wskazują

na istnienie dwóch

^odrębnych

transgresji:

ba toń­

,skiej, której osady w Gumienicach

^wstały

callkowicie mtiszczone, oraz ke- lowejskiej; której

,róŻńorooIie

osady

rozpoczynają długotrwały

cykl sedy- mentacji górnojurajskiej.

Zakład Geologii Dynamiczne;

UniweTsytetu WaTszawskiego WaTszawa 22, Al. ZwiTki i WigUTY 93

Warszawa, w marcu 1968 r.

'LITERATURA CyroWANA

CZARNOOKoI J. 1932. Spr,awozdaniez badań geologicinych prowadzonyoh w północ­

nej części arkusza Pińczów i zaChodniej części arkusza staszów, w okolicach Pierzchnicy, Chmielnika, Piotrkowie i Włoszcwwic (Compte-rendu des recher- C'hes gOOlogiques failtes (pOUi" 'les feui:lles iPiń~zów et 8tasz6w}. - Pos. P.I.G.

i(C.-R 8eanc. Sery. GeoL Pol.;), llr ~3. Warszawa,.'

LEwIŃSlKI J. 1912. utwory jurajskJ.e na zachodnim zboczu Gór Świętokrzyskieh (Les depots jurassilques du versant occidentale de lMontagne de Święty Krzyż). - Spraw. Tow. Nauk. 'Warsz. (C.-R. 6eanc. 80ć. Sc. V:arsovde),

t.

5, z. 8. Warszawa.

PA W1.JOIWSKA K. 1962. Retyk 1 :lia's południowego obrzeżenia Gór Świętokrzyskkh

I(The . Rha,etian and .the· Lias .of. the southern periphery of the Święty Krzyż ilVlounltains). - K,warta'hiiik GeoL, ,t. 6, z. '3. WarsZlawa.

PESZAT C. 1964. Litologia jura'iskiCih skał węglanowych między Tokarnią a Chmiei- niIciem (The 'lithology 'Of the Jurassie ,carbonate rocks, southe,astern margin ·of the Holy Cross Mts., Poland). - Acta Geol. Pol., vol. 14, no. 1. WarsZlawa.

SIElVIIĄTK:OWSKA .'M. 1967. Nowe odsłonięcie ;k,ontaktu kajpru i doggeru w Woli Morawi'Ckiej l(iN,ew exposures of the Keuper-Dogger ,contact at Wola Mora-.

wicka). -Prżegląd Geol., nr '2. War·szawa.

SZiULCZEWSKI M. 19,67. struktury stromatolitowe wtransgresywnych utwor·ach środkowej jury w Woli lVIcirawickiej, południowe abrzeżenie

Gór

Świętokrzy-

TRANSGRESYWNE UTWORY KELOWE.TU W· GUMIENICACH 173

slcich (Stromatolitie structures wHhin Middle Jurassic transgressive deposits at Wola Morawicka, southern margins of the Holy Cross Mountains, Central . Poland). - ·Rocz. iP.T. Geol. (Aim. Soc. Geol. Pol.), t. -37, z. 4. LKrak6w.

1968. str{)matollty jurajskie W Polsce {Jurassic stromatolites ·of Poland). - Acta Geol. Pol., vol. 18, U{). 1. Warszawa.

SUMMARY

ABSTRACT: The transgressive deposits of the Middle Jurasslc from the vicin.ity of Gumienlce ID the southern Mesozoic margin of the Holy Cross Mts. (Central Poland) are dese:ribed, . and the age of the transgression in· thds region is established 'as the Sigal'oceras callovlense time

. of the Lower CalJ.ovian.

From the yicinityof Gumieni'ce (fig. 1) dn the southern lMesozoic margin of the Holy Cross IMts.(Central Poland) three profiles !have been described .of v:arious Middle Jurassie transgressive dePosits (fig. 2) resting over the Upper Keuper red':'

·-coloured clays.

In proflile A these deIloSits are developed as a .5 m complex ofolastic-calca-

Teous-organod~trital deposits (sets la-Id in fi·g. 2A). At the bOttom part these de- posits -contain abundant terrigenous material with .graveland sand ·components (pI. I, :fig. 1); up in the profile they gradually pass into the ·organodetritalNmestones (pI. I,

:f·igs. 2 and .3). .

In profile B they are developed as ·a30 ·cm J.a:Yer:of conglomerate (I. in fig. 28) with mal"l1y-ferru~nous matrix, in which are inserted dosely packed pebbles of vari{)us deposits (pI. 11, 'figs. i-3), La. stromatolites, oldercong~omerates ·and'lime- stones bearing ferruginous. ooids. Diversified fossils, i.a. corroded ammanHe shells of the .genera Macr{)cephalites and Choffatia, pelecypods and~lemnites have also been found in thecongiomerate.

,_ -In pr·ofile C they are developed as a set of red, cross-bedded sandyorgano- detritall'imestones .(1 in fig. 2C).

'In

an

the three profiles the above discussed deposits are overlaid 'by marls and ·gaizy limestones wdth'a cephalopod fauna of the !Middle CaHovian(2, 3 in fig. 2).

On analogies with the neighbouring -areas it may be. determined that the terrigenous material in the discussed transgressive deposit!! -comes fr·om the Batho-

'nian (stromatolite pebbles in the -Coon-glomerate, profile B), . the iIJiassic, possibly also

fI'lO;m the Rhaetic and the uppermost parts ·of the Keuper, all). .of whic'h' were destroyed 'before :the ~ansgression or during dts adtion.

Redeposition.of the substratal material took place in a stormy, shallow-water envir<lTIment, -locally ·situarted above the waV'e base, simultaneously with a calca·re.ou:s-

-or~anodetr,jtal sedimentation. Thus, hes'ides the older depoSits, fragments of paene-

·contemporaneous deposits formed ·at the lbeginning .of the tranSgressi-on are to be :found in the conglomerate ,layer (1 in the profile B; cf. pI. 11, fig. 3).

The diversified development of the discussed depOsits, observableaJ.ong a very

;short distance, depended on -the oscillating ·character of the transgression and on a slowly progressing and ununiform subsidence ·of the sea bottom. The gradual.

deepening of the sea ·and the unification ·of sed'imentary ·conditi<ms hadcbnsequentlY

174. ^{c. ,}MALGORZATA SIEMI1\TKOWSIC'A ':;"'.,:

led to ;j;Ihe depoSition of mar Is and ·gmzy.littiestones With a ;cephaJopod.fauna of the Middle Callovian. " . ' .. "'.'" ,: ',.. : .,:., """::.,,.,',.,: ^:j'

The stratigraphic position of, the :discussed transgressive deposi:tS"lbils' so far been vati'oUsly interpreted

I(ef.

Lewil~s:k,i 1912, Czarrioclci 1932, Peszat i964)f On the basis CIf the ammonites MacrocephaZites and:ChOjfClitia, 4lS well

as

:orianalogies with the neighQourlng areas (cf. Siemil:ltkowska 1967, Szulczewski 1967) the ·age ,of these deposits,and ,consequently thea,ge ciJ. the transgression in this region may be reliably determined as the Sigaloceras canovi~l}.!l,elt~~e .Qf the U>wer can~

. .

The presenee of fragments of Bathonian marine deposits w'lrthin the Lower Callovian sedimen.ts as well ,as ,the -tr·ansgressive character of the llatter s.how the existence of ^~wo Middle Jurass:i,c transgressions ,(during the Bathonianand during the.Lower Cahlovian) tn the discussed area of the Holy Cross iMts.

Laboratory of Dynamic Geology of the Warsaw. University Warszawa 22, A~. Zwirki i Wigury 93

Warsaw;l\:faich 1968 .. , .... '.':.

" , ; ). '-.•• >"

'''' , .. :

. .

^:

.l .. ^{-.. L ~: •}

.'i" :,'J ,~ln:.; .. 'r··:· :; ...

~ "; :'.::- ;. ,: (" .:~ :'J 1-.-- :-,.;;

,",",

,"

;;.r )" . ..

-. / . ;'!.: "~-' ..

," ~, .. ~ .:;' ..

" . .';,:-. , ... .;., ... :

";., ;, ",,." "", i">:.: :

Obrazy mikraskbpoW'e

,osa(i'6~

doin::&k"elh#ejsk1rlh'

;t~rofiiu

A

'i~l:ls.jednicl{odSi~ili~C

. . . .' " ; : . ' .,.' " ':>W a'l:iMienicach" .'. ."" "

;..;" ,;~":." ·~i.;"·""·!""·· "IJ::':~".:~:.;,," 'Jr.',

Microscopic view of the Lower Cal10vian depositsfrom ,pr.Clfile A .at Gumienice 1 - Piaszczysto-zwirowy wapieil organodetrytyczny; Widoczne Uczne trochity;1i1iow-

c6w 'i i-nny .. detrytus organiczny. X 7

Gravel.., sandy, organodetri:tal lime,stone,' shoWing ·abundant trOch'ites arid 'other

organic debris . X 7

2 - Wapien orga:nodetryty,czny ⁰ spoiWie 'zelazi:stym; wid@cine kolee jezowc6w, ko- . lonie mszywi'o16w :i ifragmenty skorup malZ6w X 4

Organodetrital limestone with ferruginous matrix, ,shoWingechinoid prickles, bryozoans and crushed' valves ·af pelecypOds.· X 4 3 -,- Wapien ,organ,odetrytyczny ⁰ .spO'iwiezelazistym; wddoczne koloniemszywdo16w

oraz fr,agmenty skorup 'ostryg,' X 4

Organodetrital limestone with ferruginous matrix, showing bryozoans and frag-

ments of oyster v:a:lves , , ,', . X 4

ACTA GEOLOGICA POLONICA, VOL. XIX M. iilIEMIĄTKOWSKA, PL. t

"ACTA GEOLOOICA POLONICA, VOL. XIX M. SIEMIĄTKOWSKA, PL. II

,.

TRANSGRESYWJ:'"E UTWORY KELOWE.JU W GUMIENICACH 175

Materiał wchodzący w skład zlePieńca. dola:iokelowejskiego z profilu B w Gumienkach· Material al the Lower Callovian oon~onierate from profile Bat Gumienice 1 - Fl'8,gment ,stromatolitu .obróconego z pierw.otnego pOłożenia iobrośmętego 'po-

nown,ie pokrywą str·omatolitową w.n.

Fr~ent .ot astromatolite ·overturned and encrusted by a younger str.oma-

toliti·ccoaIt nat. size

2 - Obraz mikroskopowy otoczaka wapienia marglisto-piaszczystego ze szczątkami

organicznymi i skupieniami l!imonitu X 4

Microscopic vi-ew ·of oB. pebble

ot

the marl-sandy l~eston·e with ·organic debriś

and limonite aggregates X .4

3 - Niec.o' obtocz.ony fragment ^będą-cy sam zlepień,cem zbudowanym z .otoczaków

wapieni marglistych iczerwony<:h iłów w.n.

Slightly rounded pebble of the older con,glomer.aie oomposed 01 pelbbles

ot

marly .limestones and .ofred claystones nato size