• Nie Znaleziono Wyników

Glückauf, Jg. 69, No. 33

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2022

Share "Glückauf, Jg. 69, No. 33"

Copied!
24
0
0

Pełen tekst

(1)

G L Ü C K A U F

B e r g - u n d H ü t t e n m ä n n i s c h e Z e i t s c h r i f t

N r . 3 3 1 9 . A u g u s t 1 9 3 3 6 9 . J a h r g .

ln D e u ts c h l a n d s in d P f e i l r a d m o t o r e n e r s t m a l i g im Z u s a m m e n h a n g m it S t a n g e n - u n d K e tt e n s e h r ä m - m a s c h i n e n v e r w e n d e t w o r d e n ( A b b . 4 ) , I h r b e ­ s te c h e n d s t e s .Merkmal is t d ie v e r b l ü f f e n d e E i n f a c h h e i t V o r t e il h a f t f ü r d ie V e r w e n d u n g in S c h r ä m m a s c h in e n w i r k t f e r n e r d e r U m s ta n d , d a ß sich im P f e i l r a d m o i o r e in e g r o ß e K r a f t a u f k le in e m K a u m z u s a m m e n d r ä n g t D a z u k o m m t d ie k r ä f t i g e B a u a r t u n d d ie M ö g li c h k e it, in b e l ie b i g e r S c h r ä g l a g e zu a r b e i t e n . A n g e s i c h t s a l le r

A bb. 1 . P feilra d m o io r v o n Su lliv a n .

A n w e n d u n g s g e b i e t d e r P f e i l z a h n - u n d d e r G e r a d z a h n m o t o r e n i m B e r g b a u .

V o n B e r g a s s e s s o r D r . - I n g . A . H a a r m a n n , D u i s b u r g .

G e s e l l s c h a f t g e l i e f e r t e M o t o r e n t s p r i c h t in se in er W i r k u n g e in e m p f e il v e r z a h n t e n M o t o r ; d ie R o t o re n s i n d n i c h t m i t e i n e r P fe il-, s o n d e r n m i t e i n e r S t u f e n ­ v e r z a h n u n g v e r s e h e n ( A b b . 2 ) . E in e w e i t e r e a m e r i ­ k a n i s c h e F o r m d e s Z a h n r a d m o t o r s w i r d v o n d e r D e n v e r R o c k D rill M a n u f a c t u r i n g C o m p , in V e r b i n ­ d u n g m i t ein em k le in e n S c h r a p p e r h a s p e l h e r g e s t e l l t ( A b b . 3 ) . E s h a n d e l t sich h ie rb e i u m e i n e n G e r a d - z a h n m o t o r , d e r m i t s e h r h o h e n Z ä h n e n u n d h o h e r

D re h z a h l b is zu 13,5 P S e n t w i c k e l t

l n A m e r ik a h a b e n d ie se M o t o r e n f ü r d e n A n tr ie b vo n S c h r ä m m a s c h i n e n v e r h ä l t n i s m ä ß i g g e r i n g e Be­

d e u t u n g e r l a n g t , w e il d i e m e is te n a m e r ik a n is c h e n E n t w i c k l u n g u n d V e r b r e i t u n g d e r Z a h n r a d ­

m o t o r e n .

Z a h n r a d m o t o r e n f ü r P r e ß l u f t b e t r i e b sin d in D e u t s c h l a n d z u e r s t d u r c h d ie e n g l is c h e n S p iro - M o t o r e n b e k a n n t g e w o r d e n , die d e m A n tr ie b von S ta n g e n - u n d K e tt e n s c h rä m m a s c h i n e n d i e n t e n u n d im B e r g b a u w e g e n i h r e r vie lse itig e n V o r z ü g e s o f o r t a u ß e r o r d e n t l i c h e B e a c h tu n g f a n d e n . D ie E r f i n d u n g d e s P f e i l r a d m o t o r s ist a m e rik a n i s c h e n U r s p r u n g s . Die e r s t e n P a t e n t e g in g e n a u f d e n N a m e n D e v e n t e r u n d k o n n t e n e r s t n u t z b a r g e m a c h t w e r d e n , n a c h d e m die M a s c h i n e n f a b r i k e n m it n e u z e itlic h e n P r ä z i s i o n s ­ m a s c h i n e n in d e r L a g e w a r e n , d ie e r f o r d e r l i c h e G e ­ n a u i g k e i t in d e r B e a r b e i t u n g a l l e r T e i le zu erz ie le n , ln A m e r ik a s e l b s t w e r d e n d e r a r t i g e M o t o r e n h e u t e v o r ­ w i e g e n d v o n z w e i F i r m e n , d e r S u lliv a n M a c h i n e r y C o m p , u n d d e r J e f f r e y M a n u f a c t u r i n g C o m p ., h e r ­ g e s te l lt. Die e r s t e b a u t ein e n P f e i l r a d m o t o r , d e s s e n R o t o r e n a u s ein em m i t t i e r n T eil m i t G e r a d v e r z a h n u n g u n d zwei se itlic h e n T e i le n m i t S p i r a l v e r z a h n u n g z u ­ s a m m e n g e s e t z t sin d (A b b . 1 ) . D e r v o n d e r z w e ite n

Abb. 3. Geradz&hnmptor von Denver.

d i e s e r V o rte ile g in g e n die d e u t s c h e n H e r s t e l l e r von S c h r ä m m a s c h in e n a u s n a h m s l o s z u r V e r w e n d u n g von P f e i l r a d m o t o r e n ü b e r .

S c h r ä m m a s c h in e n e l e k tr is c h a n g e t r i e b e n w e r d e n . S e h r v e r b r e i t e t s in d d ie P r e ß l u f t - Z a h n r a d m o t o r e n in E n g ­ la n d , w o die F i r m a M a v o r & C o u l s o n ihre G r o ß ­ s c h r ä m m a s c h i n e n m i t P f e i l r a d m o t o r e n v e rsie h t. Auf d e n B a u von P f e ü r a d m o t o r e n h a b e n sich b e s o n d e r s die S t e n n a r d - W e r k e in W a k e f i e l d e in g e s t e llt , die d ie se M o t o r e n f ü r die v e r s c h ie d e n s te n Z w ecke liefern.

A b b . 2 . S t u f e n z a h n m o t o r v o n j e f f r e v ,

(2)

D a c s n a h e lag, d e n P f e i l r a d m o t o r a u c h f ü r a n d e r e B e r g w e r k s t n a s c h in e n n u t z b a r zu m a ch e n , f a n d e r w e i t e r h i n bei P u m p e n f ü r W a s s e r h a l t u n g s z w e c k e V e r w e n d u n g . D iese la s s e n sich le icht b e f ö r d e r n , b e ­ n ö tig e n w e n i g R a u m u n d w e g e n ih res r u h i g e n L a u fe s k e in e b e s o n d e r n F u n d a m e n t e . Die B e d ie n u n g ist e i n ­ fac h, u n d d e r M o t o r k a n n u n m i t t e l b a r m it ein e r K r e is e lp u m p e g e k u p p e l t w e r d e n , die o h n e S aug- und D r u c k v e n tile a r b e i t e t u n d d a h e r w e n i g e m p fin d lic h ist.

A b b . 4. G e t r i e b e u m s t e u e r b a r e r 5 0 - P S - P f e i l r a d m o t o r f ü r K e t t e n s c h r ä m r n a s c h i n e g r o ß e r L e i s t u n g .

Abb. 5 v e r a n s c h a u lic h t d e n R a u m b e d a r f e i n e r P f e il­

r a d p u m p e im Vergleich zu d e m e i n e r D u p l e x - P u m p e v o n g le ic h e r L eistung.

F e r n e r w u r d e n die se in e rz e it a u f g e k o m m e n e n B e r g e s t o p f m a s c h i n e n m it P f e i l r a d m o t o r e n a u s ­ g e r ü s t e t , d e r e n A u fb a u d e m d e r S c h r ä m m a s c h i n e n ­ m o t o r e n e n t s p ra c h . W i e d ie se w a r e n sie n u r d a d u r c h u m s t e u e r b a r , d a ß ü b e r ein S ch ieberitzel d e r D r e h ­ sinn d e r a n g e t r i e b e n e n H a u p t w e l l e g e ä n d e r t w e r d e n k o n n te .

G r ö ß e r e V e r b re i t u n g fa n d e n d a n n die P fe ilr a d - in o t o r e n beim A n tr ie b v o n G u r t b a n d f ö r d e r e r n , k le in e rn K r a t z b ä n d e r n u n d P l a t t e n b ä n d e r n . E n d lic h w u r d e n S e ilb a h n a n t r ie b e , G r u b e n v e n t i l a t o r e n , B l a s ­ v e rs a tz m a s c h in e n , S c h r a p p e r h a s p e l u n d F ö r d e r h a s p e l m it P f e i l r a d m o t o r e n b e trie b e n , u n d z w a r so w o h l die

A b b . 5 . G r ö ß e n v e r g l e i c h z w i s c h e n D u p l e x - K o l b e n p u m p e u n d Z a h n r a d - K r e i s e l p u m p e ( g e s t r i c h e l t ) .

k le inen, b e w e g lic h e n S c h le p p e r h a s p e l a l s auch die g r o ß e m F ö r d e r h a s p e l f ü r B l i n d s c h a c h t f ö r d e r u n g . Die le tzte V e r w e n d u n g w a r e r s t m öglich, n a c h d e m m a n die u r s p r ü n g l i c h n u r in einem D r e h s in n a r b e ite n d e n P f e i l r a d m o t o r e n u m s t e u e r b a r g e s t a l t e t h a tte , u n t e r V erzich t a u f ein W e c h s e lg e tr ie b e , d a s f ü r eine am Seil h ä n g e n d e L a st nicht b e t r i e b s s i c h e r g e w e s e n w ä r e .

Die H a s p e l m o t o r e n w e c h se ln ihren D r e h s i n n d u r c h V e r ä n d e r u n g d e r L u ft z u f ü h ru n g .

K u rz e r w ä h n t sei noch die B e n u tz u n g von D r u c k ­ l u f t - Z a h n r a d m o t o r e n ü b e r t a g e in f e u e rg e fä h r l i c h e n R ä u m e n , w o sie b e isp ie lsw e is e in B e n z o l fa b rik e n R ü h r w e r k e b e tre ib e n . A u ß e r d e m h a t die E i s e n b a h n ­ v e r w a l t u n g vielfach ih re D r e h s c h e ib e n m it Z a h n r a d ­ m o t o r e n w e g e n d e r e n b e s o n d e r e r B e tr ie b s s ic h e r h e it a u s g e r ü s t e t . Die A n t r i e b s l u f t w i r d d e m P r e ß l u f t ­

b e h ä l t e r d e r L o k o m o t i v e e n t n o m m e n . A u ch H e b e z e u g e v e r s i e h t m a n u n t e r b e s o n d e r n V e r h ä l t n i s s e n m it Z a h n r a d m o t o r e n , d e r e n F e i n f ü h l i g k e i t g e r ü h m t w ir d . In d e r M a r i n e b e w ä h r e n sie sic h z u r B e w e g u n g v o n A n k e r ­ w i n d e n s o w i e in U n t e r s e e b o o t e n f ü r v e r ­ s c h i e d e n e Z w e c k e . D ie S c h l a g w e t t e r s i c h e r h e i t h a t d e n Z a h n r a d m o t o r e n a u c h E i n g a n g in d e n K a l i b e r g b a u v e r s c h a f ft , w o in d e n le tzten J a h r e n u m f a n g r e i c h e Ö l b o h r u n g e n v o r g e ­ n o m m e n w o r d e n sin d.

D a s A n w e n d u n g s g e b i e t d e r Z a h n r a d m o t o r e n ist a lso g r o ß , u n d d a m i t sind die A n f o r d e r u n g e n v ie lse itig u n d w e c h s e l n d g e w o r d e n . M a n k a n n h e u t e die A b ­ a r t e n d e r P fe ilr a d - u n d G e r a d z a h n m o t o r e n s o w ie die n ic h t u m s t e u e r b a r e n u n d die u m s t e u e r b a r e n A u s ­ f ü h r u n g e n u n te r s c h e i d e n .

V e r g l e i c h d e r P f e i l r a d - u n d G e r a d z a h n - m o t o r e n .

Im F a c h s c h r if ttu m ist ü b e r die E n t w i c k l u n g d e r M o t o r e n ö f t e r b e r ic h te t w o r d e n 1, w o b e i sich die V e r ­ f a s s e r e n t w e d e r f ü r P f e ilr a d - o d e r f ü r G e r a d z a h n ­ m o t o r e n ein setzen . In e in e r u m f a s s e n d e n A r b e it h a t sich b e s o n d e r s S a u e r m a n n n 3 m it den v e r s c h ie d e n e n a u f d em M a r k t e befindliche n M o t o r a r t e n b e s c h ä f t i g t u n d e i n g e h e n d e U n t e r s u c h u n g e n ü b e r d e r e n L u f t ­ v e r b r a u c h a n g e s te llt.

L u ftverb ra u ch .

D e r L u f t v e r b r a u c h w a r lä n g e r e Zeit h in d u r c h d a s am m e is te n b e a c h t e te M e r k m a l d e s Z a h n r a d m o t o r s , u n d d e r S tr e it d e r M e i n u n g e n g i n g d a r u m , w e lc h e d e r b e id e n M o t o r a r t e n in d ie s e r B e z ie h u n g g ü n s t i g e r e E r g e b n i s s e zeitigte. W e n n m a n h i e r ü b e r eine E n t ­ s c h e id u n g tr e f f e n will, s o m u ß m a n sich R e c h e n s c h a f t g e b e n ü b e r die v e rs c h ie d e n e n U m s tä n d e , die d e n L u f t ­ v e r b r a u c h d e r Z a h n r a d m o t o r e n b e e in flu s s e n .

In e r s t e r Linie s p ie lt h i e r w o h l die G e n a u i g k e i t d e r W e r k s t a t t a u s f ü h r u n g eine Rolle, d e n n d e r e n F o r t s c h r i t t h a t ü b e r h a u p t e r s t d e n B a u v o n w i r t s c h a f t l i c h a r b e i t e n d e n Z a h n r a d m o t o r e n e r m ö g l i c h t . Z u r F e r t i g u n g d e r L ä u f e r u n d d e r sie u m s c h l i e ß e n d e n G e ­ h ä u s e g e h ö r t eine a u ß e r g e w ö h n l i c h s o r g f ä l t i g e A rb e it, die eine la n g e E r f a h r u n g d e r B a u f i r m e n v o r ­ a u s s e tz t. W e n n g u t e E r g e b n i s s e n ic h t n u r an e in ig e n M u s t e r s tü c k e n , s o n d e r n in l a u f e n d e r H e r s t e l l u n g e r ­ zielt w e r d e n so llen , ist eine l a n g j ä h r i g e Ü b u n g vom le ite n d e n I n g e n ie u r bis z u m le tzten M a n n e r f o r d e r ­ lich. H i e r h a t t e n b e i s p ie ls w e is e die F ir m e n , die R o t a ti o n s - K o m p r e s s o r e n h e r s te llt e n , v o n v o r n h e r e i n einen g e w is s e n V o r s p r u n g . D ie M e ß v e r f a h r e n u n d die

1 Gr a h n : Die Förderung mit dem Schlepperhaspel, Bergbau 1923, S. 365; S t r ö d t e r : Pfeilrad- und Stirnradmotoren für Preßluftantrieb, Bergbau 1928, S. 540; D ü s t e r l o h : Pfeilrad- und Stirnradmotoren für Preßluftantrieb, Bergbau 192S, S. 5S7; S t r ö d t e r : Pfeilrad- und Stimrad- motoren, Bergbau 1928, S. 675.

• S a u e r m a n n : Versuche an Druckluft-Zahnradraotoren für den Bergbau, Olückauf 1931, S. 785.

(3)

M e ß w e r k z e u g e b e r u h e n a u f l a n g e r E r p r o b u n g , e b e n s o die W a h l d e r L a g e r u n d d e r zu lä ssig e n o d e r n o t ­ w e n d ig e n T o l e r a n z e n .

D iese s in d b e s o n d e r s w ic h tig f ü r d e n L u f t ­ v e r b r a u c h . Ein s e h r w ir ts c h a f tlic h a r b e i t e n d e r Z a h n ­ r a d m o t o r m it g e r i n g s t e n T o l e r a n z e n v e r d a n k t seinen n ie d ri g e n P r e ß l u f t v e r b r a u c h vie lfach n u r d e m L eicht­

sinn d e s E r b a u e r s , d e n n m a n d a r f m it d e m Spiel zw is ch e n d e n L ä u f e r n u n t e r e i n a n d e r so w ie zw ischen d e n L ä u f e r n u n d d em G e h ä u s e n ic h t bis an die G r e n z e d e s M ö g li c h e n g e h e n , s o n d e r n m u ß a u f den V ersch leiß d e r L a g e r R ü c k sic h t n e h m e n , w e n n die M o t o r e n a u ß e r einem g u t e n L u f t v e r b r a u c h auch eine h in r e i c h e n d e L e b e n s d a u e r h ab e n so llen . H ie r k a n n allein die E r f a h r u n g en tsch e id en .

F ü r d e n L u ft v e r b r a u c h ist w e it e r h in die G r ö ß e d e s M o t o r s m a ß g e b e n d . W i e a u s d em T u r b i n e n b a u b e k a n n t ist, a r b e ite n k le in ere M a s c h in e n m it v e r ­ h ä l t n i s m ä ß i g g r o ß e m S p a ltv e r lu s te n , w ä h r e n d g r ö ß e r e M a sc h in e n in f o lg e g e r i n g e r e r S p a ltv e r l u s t e e inen g e ­ r i n g e m sp e z ifisc h e n L u f t v e r b r a u c h haben.

Die A b m e s s u n g e n d e r L ä u f e r sin d in s o f e r n w ichtig, als la n g e R o t o r e n bei P f e i l v e r z a h n u n g eine v e r h ä l t n i s m ä ß i g g u te A b d ic h t u n g nach d e n S t i r n ­ se ite n hin e r g e b e n , w ä h r e n d k ü r z e r e R o t o r e n in d ie se r B e z ie h u n g u n g ü n s t i g e r sin d . D e r D u r c h m e s s e r d e r R o t o r e n s p ie lt eine R olle im H in b lic k a u f die a u f ­ tr e t e n d e n U m f a n g s g e s c h w i n d i g k e i t e n d e r V e r z a h n u n g . D a r a u s e r g i b t sich auc h, d a ß die D re h z a h l d e r R o t o re n v o n B e d e u t u n g ist. Sie k a n n m it R ü c k sic h t a u f die e r ­ f o r d e r l ic h e B e tr ie b s s ic h e rh e it nicht belieb ig g e s t e i g e r t w e r d e n .

D e r V o lls t ä n d ig k e it h a l b e r sei schließlich d a r a u f h i n g e w i e s e n , d a ß auc h d e r bei d e r P r ü f u n g v o r ­ h a n d e n e L u ft d ru c k d e n sp e zifisc h en L u f t v e r b r a u c h b e ­ e i n f l u ß t. In d ie s e r B e z ie h u n g m u ß m a n v o r a u s s e tz e n , d a ß die V erg le ich e bei g le ich e m L u f t d r u c k v o r ­ g e n o m m e n w e r d e n . W e i t e r h i n ist die g le ic h e B e­

la s t u n g z u g r u n d e zu legen. In w ie w e it eine w e c h s e l n d e B e la s tu n g bei d e r e n d g ü l t i g e n B e u r t e i l u n g d e s L u f t­

v e r b r a u c h e s ins G e w ic h t fällt, soll w e it e r u n te n e r ­ l ä u t e r t w e r d e n .

Z u s a m m e n g e f a ß t k a n n m a n s a g e n , d a ß sich ein e i n w a n d f r e i e r V ergle ich z w ische n ein em P f e i l r a d m o t o r u n d einem G e r a d z a h n m o t o r n u r d a n n d u r c h f ü h r e n lä ß t, w e n n n ac h g le ic h e n T o l e r a n z g r u n d s ä t z e n g e b a u t e M o t o r e n d e r s e l b e n W e r k s t a t t m it e i n a n d e r v e rglichen w e r d e n , u n d z w a r M o t o r e n g le ic h e r G r ö ß e n o r d n u n g u n d m it ü b e r e i n s t i m m e n d e m V e r h ä l tn is v o n L änge u n d D u r c h m e s s e r d e r R o t o re n . D e r V ergle ich m u ß bei g le ic h e r D r e h z a h l u n d bei g le ic h e m L u f t v e r b r a u c h u n t e r s te t i g e r B e l a s t u n g a n g e s t e l l t w e r d e n . D a r a u s f o lg t, d a ß n u r eine F ir m a , die sich m it d e m Bau s o w o h l von P f e i l r a d m o t o r e n als a u c h vo n G e r a d z a h n - m o t o r e n b e f a ß t, h ie r ein w irk lic h z u t r e f f e n d e s U rteil zu f ä ll e n v e rm a g . D e r a r t i g e V e rsu c h e sind z. B. von d e r D e m a g in D u i s b u r g an einem 1 0 - P S -M o t o r d u r c h ­ g e f ü h r t w o r d e n . Sie fielen z u g u n s t e n d e s P f e i l r a d ­ m o t o r s a u s u n d s ti m m te n m it d e n F e s t s t e l l u n g e n S a u e r m a n n s ü b e r e in , w o n a c h d e r t h e o r e t i s c h e Luft- v c r b r a u c h e ines Z a h n r a d m o t o r s bei V o llf ü llu n g 33,75 m 3 a n g e s a u g t e r L u ft j e PS u n d h b e t r ä g t un d d ie s e r t h e o r e t i s c h e L u f t v e r b ra u c h d e r V o lld r u c k ­ m o t o r e n von d e n m e is te n P f e i l r a d m o t o r e n u n t e r ­ s c h rit te n w ir d , so d a ß m a n bei d e m P f e i l r a d m o t o r u n b e d i n g t v o n e i n e r n u t z b r i n g e n d e n E x p a n s i o n s p r e c h e n k a n n .

Die P r a x i s z e ig t nun, d a ß f ü r die B e u rt e il u n g eines Z a h n r a d m o t o r s d e r L u f t v e r b r a u c h k e i n e s w e g s allein a u s s c h l a g g e b e n d ist, s o n d e rn d a ß v e r s c h ie d e n e s o n s t i g e E ig e n s c h a f te n die E i g n u n g d e r M o t o r e n f ü r ih re b e s o n d e r n Zw ecke b e s tim m e n . Z u n ä c h s t sei hie r a u f d a s A n z u g s m o m e n t e i n g e g a n g e n .

A n zu g sm o m e n t u n d A r b e its w e ise .

In w e it e n K re ise n ist noch u n b e k a n n t , w ie d a s A n z u g s m o m e n t z u s ta n d e k o m m t u n d w a r u m ein P f e i l ­ r a d m o t o r bei g e r i n g e r D r e h z a h l ein h ö h e r e s D r e h ­ m o m e n t e n tw i c k e lt als bei g r o ß e r D r e h z a h l. Die e r s te n P f e i l r a d m o t o r e n h a t t e n kein b e s o n d e r s g ü n s t i g e s A n z u g s m o m e n t , w a s d a h e r rü h r te , d a ß bei n i e d r i g e r D r e h z a h l ein g e w i s s e s Ü b e r s tr ö m e n vo n P r e ß l u f t z w ische n den Z a h n f la n k e n h in d u r c h s t a t t f a n d . D iese ü b e r s t r ö m e n d e P r e ß l u f t k o n n t e bei d e n a l te r n B a u ­ a r te n a n d e n S tir n f lä c h e n e n t w e ic h e n , w o d u r c h die B ild u n g e ines g e n ü g e n d e n L u f t d r u c k s zw is ch e n den Z a h n f la n k e n v e r h i n d e r t w u r d e . E r s t bei h ö h e r e r D r e h ­ zahl t r a t e n die V e r lu ste d u r c h d a s A b s t r ö m e n d e r P r e ß l u f t in d e n U n d ic h t ig k e i te n zu rü c k , u n d d e r M o t o r en tw i c k e lte se ine v o lle L eistu n g . W e n n a lso ein P f e i l ­ r a d m o t o r ein g u t e s A n z u g s m o m e n t a u f w e i s e n soll, so m ü s s e n die S tir n f lä c h e n g u t a b g e d ic h te t sein, u n d die z w ische n d e n Z a h n f la n k e n nach d e r S tirn s e ite d u r c h ­ s tr ö m e n d e L uft d a r f nicht in d en A u s p u f f k a n a l e n t ­ w eichen. Die Lage d e r A u s p u f f li n ie ist d a h e r e b e n f a lls vo n W i c h tig k e it. Die n eu z eitlic h en P f e i l r a d m o t o r e n e r f ü lle n d ie se b e id e n F o r d e r u n g e n u n d h a b e n auch bei g e r i n g e r D r e h z a h l e in e n v e r h ä l t n i s m ä ß i g dic h ten A b ­ sc h lu ß .

Vom L a m e l l e n m o t o r h e r ist b e k a n n t, d a ß m a n e inen kle in en Ü b e r s t r ö m k a n a l a n o r d n e t , d e r die v e r ­ s c h ie d e n e n Zellen d e s M o t o r s m i t e i n a n d e r v e r b in d e t u n d s o m i t bei n ie d r i g e r D re h z a h l die Z ellen m it d e m v o lle n A d m is s io n s d r u c k f üllt. Die Zellen d e s L a m e lle n m o to r s e r w e i te r n sich in d e m sic h e l fö rm ig e n R a u m ü b e r d e m R o t o r u n d e r m ö g l ic h e n e in e e x p a n ­ d i e re n d e A u s n u t z u n g d e r P r e ß l u f t . Bei n i e d r i g e r D r e h ­ za hl a r b e ite n sie m it V o lld r u c k , w ä h r e n d bei h o h e r D r e h z a h l die B e d e u t u n g d e s k le in en Ü b e r s t r ö m k a n a l s z u r ü c k tri tt u n d d e r M o t o r s e l b s t t ä t i g zu r E x p a n s i o n s ­ a r b e it ü b e r g e h t. G a n z äh n lic h sind die V e r h ä l tn is s e beim P f e i l r a d m o t o r . Die T a s c h e n d e r P fe ilz ä h n e e r ­ w e i t e r n sich bei d e r D r e h u n g d e r L ä u f e r u n d b e w ir k e n die e x p a n d i e r e n d e A u s n u t z u n g d e r P r e ß l u f t . Dem Ü b e r s tr ö m k a n a l im L a m e l l e n m o t o r e n t s p r i c h t die e r ­ w ä h n t e D u r c h s t r ö m u n g s l i n i e im T e i lk re is d e r V e r­

z a h n u n g , s o d a ß sich bei n i e d r i g e r D re h z a h l die d u rc h die P fe ilz ä h n e g e b i ld e t e n T a s c h e n m it d e m v o lle n A d m is s io n s d r u c k a u f f ü lle n . Ist d e r M o t o r f ü r e inen F ü l l u n g s g r a d von 5 0 % b e r e c h n e t, a l s o f ü r einen m it tle rn A rb e its d r u c k v o n b e i s p ie ls w e is e 2 a t bei v o lle r D re h z a h l, so w i r d sich bei n i e d r i g e r D r e h z a h l in f o lg e de s Ü b e r s t r ö m e n s d e r P r e ß l u f t d e r m it tle re A r b e its ­ d r u c k a u f d e n v o lle n v e r f ü g b a r e n L e i tu n g s d r u c k e r ­ h ö h e n u n d d e r M o t o r ein h ö h e r e s D r e h m o m e n t e n t ­ w icke ln als bei v o l l e r D re h z a h l. Ein E x p a n s i o n s ­ m o t o r ist d e m n a c h von v o r n h e r e in ü b e r b e m e s s e n , d a m i t e r auch bei d e r sich s p ä t e r e i n s t e l l e n d e n g e ­ r in g e n F ü l l u n g noch die e r f o r d e r l ic h e L e i s tu n g h e r ­ g ib t, u n d m a n k a n n s a g e n , d a ß hin sich tlich d e r Z u g ­ k r a f t bei n ie d r i g e r D r e h z a h l ein 2 0 - P S - P f e i l r a d m o t o r e t w a e in em 3 0 - P S - G e r a d z a h n m o t o r e n t s p r i c h t.

A us d ie s e r E i g e n s c h a f t e in e s rich tig g e b a u t e n

P f e i l r a d m o t o r s e r g i b t sich u m g e k e h r t seine »weiche«

(4)

A rb e its w e is e . E r ist in s o f e r n ela stisc h , als e r bei s i n k e n d e r D re h z a h l eine h ö h e r e D u r c h z u g s k r a f t e n t ­ w ick e lt. E s lie g t n a h e , e in e n V ergle ich m it E l e k t r o ­ m o t o r e n a n z u s te lle n , in d e m m a n a u f die U n te r s c h ie d e z w is ch e n d e n e in fa c h e n W i r b e l s t r o m l ä u f e r n m it K u rz ­ s c h l u ß a n k e r u n d d e n D o p p e l n u t m o t o r e n h in w eist. Die D o p p e l n u t - o d e r g a r D r e i f a c h n u t a n k e r h ab e n eine w e ic h e r e A rb e its w e is e u n d ziehen bei s te ig e n d e r L ast s t ä r k e r d u r c h a l s die e in fa c h e n W i r b e l s t r o m l ä u f e r mit K u r z s c h l u ß a n k e r, die v e r h ä l t n i s m ä ß i g h a r t a rb e ite n u n d bei s t e i g e n d e r L ast f r ü h ihr K ip p m o m e n t e r ­ r eic h en . M a n k ö n n t e a l s o e t w a s a g e n , d a ß die G e r a d - z a h n m o t o r e n d e n e in fa c h e n W i r b e l s t r o m l ä u f e r n e n t ­ s p r e c h e n , w ä h r e n d die P f e i l r a d m o t o r e n d e n D o p p e l ­ nut- o d e r D r e if a c h n u t m o t o r e n ä h n e ln .

D iese E i g e n s c h a f t ist vo n b e s o n d e r m W e r t bei B l in d s c h a c h t h a s p e ln . Im A u g e n b lic k d e s A n fa h re n s a r b e i t e n die P f e i l r a d m o t o r e n m it V o lld ru c k u n d e n t ­ w ic k e ln ein a u ß e r o r d e n t l i c h h o h e s A n z u g s m o m e n t , bei g e s t e i g e r t e r F a h r t d a g e g e n s c h a lte n sie sich g e w i s s e r ­ m a ß e n s e l b s t t ä t i g a u f E x p a n s i o n s a r b e i t um u n d v e r ­ r i n g e r n d a m i t d e n spe zifisc hen L u f t v e r b ra u c h . D iese T ä t i g k e i t d e r U m s c h a l t u n g a u f E x p a n s i o n s a r b e i t w i r d bei h o c h w e r t i g e n F ö r d e r m a s c h i n e n von d e m g e w i s s e n ­ h a f t e n F ö r d e r m a s c h i n e n f ü h r e r mit H ilf e d e r S te u e ­ r u n g b e w i r k t ; bei B lin d sc h a c h t h a s p e ln ist w e g e n d e r K ü rz e d e r Züge u n d w e g e n d e r u n g e s c h u l t e n B e d ie ­ n u n g eine d e r a r t i g e U m s c h a l t u n g n ic h t ü b lic h . H i e r lie g t a lso d e r u n t e r ä n d e r n V o rz ü g e n w ic h t ig e Vorteil d e r P f e i l r a d m o t o r e n f ü r die B l i n d s c h a c h t f ö r d e r u n g u n d d e r G r u n d f ü r die P r e ß l u f t e r s p a r n i s . Ein V e r­

g le ich z w ische n K o lb e n h a s n e ln u n d P f e i l r a d h a s p e l n d a r f d a h e r nicht in d e r W e is e g e z o g e n w e r d e n , d a ß m a n die P r e ß l u f t v e r b r a u c h s z a h l e n j e P S m it e in a n d e r ve rg le ic h t, s o n d e r n es m ü s s e n M e s s u n g e n ü b e r die g a n z e L än g e eines F ö r d e r z u g e s o d e r b e s s e r noch ü b e r die D a u e r e i n e r lä n g e r n B e tr ie b s z e it a n g e s t e l l t w e r d e n , w e n n m a n w irk lic h e i n w a n d f r e ie E r g e b n i s s e erz ie le n w ill. Bei B e rü c k s ic h tig u n g d e r s e lb s t t ä t i g e n U m s c h a l t u n g d e s P f e i l r a d m o t o r s a u f E x p a n s i o n s ­ a r b e i t w ir d d ie s e r h in sichtlich d e s L u f t v e r b r a u c h e s s te ts g ü n s t i g g e g e n ü b e r e in em K o lb e n h a s p e l m it g le ic h e m A n z u g s m o m e n t a b s c h n e id e n .

U m ste u e rb a rk e it.

V o n B e d e u t u n g f ü r die B e u rt e il u n g d e r Z a h n r a d ­ m o t o r e n ist f e r n e r die U m s te u e r b a r k e i t. Die e r s te n P f e i l r a d m o t o r e n lie ß en sich nicht u m s t e u e r n ; so llte d e r D r e h s in n an d e r K r a f t a b g e b e n d e n W e lle g e ä n d e r t w e r d e n , so w a r die Z w is c h e n s c h a ltu n g e ines W e n d e g e t r i e b e s e r f o r d e r l ic h , d a s j e d o c h m a n c h e rle i N a c h te i le hat. E in e t w a s s c h w a c h e r P u n k t ist s c h o n die B e f e s t i g u n g d e s S c h ie b e ritz e ls a u f d e r W e l l e , die sich nicht m it S p a n n u n g s v e r b i n d u n g h e r s t e i l e n lä ß t.

Die m it m e h r e r e n N u te n v e r s e h e n e n W e l l e n , w e lc h e die S ch ie b eritz el tr a g e n , m ü s s e n s e h r s o r g f ä l t i g g e ­ f e r t i g t u n d g e h ä r t e t sein. I m m e rh in w i r d ein g e w i s s e r V erschleiß nicht au s b le ib e n , w a s f ü r d e n r u h i g e n L auf u n d die L e b e n s d a u e r d e s W e n d e g e t r i e b e s u n g ü n s t i g ist. E in w e i t e r e r N ac h teil b e s t e h t d a r in , d a ß die B e d i e n u n g ein es d e r a r t i g e n W e n d e g e t r i e b e s e in ig e S c h u l u n g v o r a u s s e t z t , u n d e s ist n ic h t g a n z e in fa ch , d e m u n g e ü b t e n B e r g m a n n b e iz u b rin g e n , d a ß e r d a s W e n d e g e t r i e b e v o r s ic h t ig zu s c h a lt e n h a t, w e n n e r Z a h n b r ü c h e v e rm e id e n will. N e u e B a u a r te n v e r h ü te n ziem lich z u v e r lä s s ig , d a ß g le ic h z e itig V o r w ä r t s g a n g u n d R ü c k w ä r t s g a n g in E in g r if f g e b r a c h t w e r d e n .

M a n h a t die v e r s c h ie d e n s te n E in r i c h t u n g e n u n d Z a h n ­ f o r m e n e r d a c h t, u m eine E i n s c h a l t u n g d e r Z ä h n e im R u h e z u s t a n d zu e rm ö g l ic h e n , j e d o c h n ic h t im m e r e r ­ fo lg re ic h . Im a l lg e m e in e n m u ß b eim E in s c h a lt e n e in e s d e r R ä d e r in B e w e g u n g sein u n d d e r B e d i e n u n g s ­ m a n n ein g e w is s e s »G efühl« f ü r seine M a s c h in e h a b e n . D ies es G e f ü h l g e h t in d e s s e n bei e r m ü d e t e n B e r g l e u te n u n d bei v e r l a n g t e n S p itz e n le is tu n g e n s e h r h ä u f i g v e r ­ lo r e n , so d a ß G e tr ie b e b r ü c h e die F o lg e sin d. Ein g r o ß e r N ac h teil d e s W e n d e g e t r i e b e s ist a u c h d e r U m s ta n d , d a ß beim U m s c h a tt e n die L ast v o r ü b e r ­ g e h e n d v o n d e r A n t r i e b s k r a f t g e t r e n n t w ir d . Bei s c h w e b e n d e n L a ste n , a lso bei B l in d s c h a c h t f ö r d e r u n g , ist die V e r w e n d u n g e in e s W e n d e g e t r i e b e s d a h e r u n ­ z u lässig , u n d b e v o r d e r P f e i l r a d m o t o r zu m A n trie b v o n B l in d s c h a c h t h a s p e ln g e e i g n e t w u r d e , m u ß t e die F r a g e d e r L u f t u m s t e u e r b a r k e i t g e l ö s t sein. M a n h a t die s a u f v e r s c h ie d e n e W e i s e e r r e ic h t, je d o c h w ü r d e eine k ritisc h e B e le u c h tu n g d e r e inze lnen M ö g lic h k e ite n ü b e r d e n R a h m e n d e s v o r lie g e n d e n A u f s a tz e s h i n a u s ­ g e h e n . Die S c h w ie r ig k e it l i e g t ' s t e t s in d e r B e s e i tig u n g ein e r a u f d e r G e g e n s e i t e d e r R o t o re n a u f tr e t e n d e n K o m p r e s s i o n s w i r k u n g , w o r a u f die v e rs c h ie d e n s te n M a ß n a h m e n hin zielen ( g e te ilte G e h ä u s e , d r e h b a r e Bü c h sen , E n t l ü f t u n g s s c h i e b e r , E n t lü f tu n g s v e n tile ) . B e w ä h r t h ab e n sich s e l b s t t ä t i g e E n t l ü f t u n g s v e n t i l e . N a c h d e m d ie s e L ö s u n g f ü r B l in d s c h a c h t h a s p e l g e ­ lu n g e n w a r , h a t m a n l u f t u m s t e u e r b a r e M o t o r e n a u c h f ü r F ö r d e r b ä n d e r e i n g e f ü h r t , w eil sie d en V o rte il bieten, d a ß m a n o h n e Z w i s c h e n p a u s e v om V o r w ä r t s - a u f d e n R ü c k w ä r t s g a n g s c h a lte n u n d b e is p ie ls w e is e ü b e r l a s t e t e G u r t b a n d f ö r d e r e r , die s te h e n g e b lie b e n sind, d u r c h k u r z e s H in - u n d H e r s c h a l t e n w ie d e r flo tt- tnachen k an n . W e r t v o l l ist in je d e m F alle an d e n l u f t ­ u m s t e u e r b a r e n M o to r e n , d a ß eine T r e n n u n g d e r K r a f t von d e r L a s t n ic h t zu e r f o l g e n b r a u c h t. Ein D u r c h ­ g e h e n d e r R o t o r e n s e lb s t bei f e s ts itz e n d e m R e g le r w i r d h i e r d u r c h m it S ic h e rh e it v e r m ie d e n .

In d ie s e r B e z i e h u n g bieten nun die G e r a d z a h n - m o t o r e n d e n g r o ß e n V o rte il v o r d e n g e t r i e b e u m s t e u e r ­ b a r e n P f e i l r a d m o t o r e n , d a ß sie sich in e i n f a c h e r W e i s e d u r c h V e r t a u s c h u n g d e r L u f t w e g e u m s t e u e r n la s s e n .

L eb e n sd a u e r u nd P reis.

Die H a l t b a r k e i t d e r R o t o r e n ist n a tü rl ic h e b e n s o w ic h tig f ü r die B e u r t e il u n g d e r B a u a r t wie die b e ­ re it s e r ö r t e r t e n P u n k te . H i e r sind die M e in u n g e n g e ­ teilt. Die H e r s t e l l e r d e r G e r a d z a h n m o t o r e n n e h m e n f ü r sich in A n s p r u c h , d a ß ih re R o t o r e n g e h ä r t e t u n d g e s c h liffe n w e r d e n k ö n n e n , w a s bei P f e i l z a h n r o t o r e n nicht m ö g li c h ist. D a f ü r m u ß m a n d ie se n a b e r z u ­ g u t e h a lte n , d a ß ih re Z ä h n e eine lä n g e r e E i n g r i f f s ­ d a u e r h a b e n , w o d u r c h ein s e h r r u h i g e r G a n g e r z ielt w i r d . D a s F e h le n j e g lic h e r W ä r m e b e h a n d l u n g ist sic h erlic h als ein V o rte il a n z u s p r e c h e n , w e il in die H e r s t e l l u n g kein n e u e r U n s i c h e r h e i t s f a k t o r h i n e i n ­ g e t r a g e n w i r d ; es ist d a h e r g ü n s t i g , d a ß die la n g e E in g r i f f s d a u e r u n d d e r r u h ig e G a n g d e r P f e i l z ä h n e eine W ä r m e b e h a n d l u n g ü b e r f l ü s s i g m a c h e n .

Bei d e r g e g e n w ä r t i g e n W i r t s c h a f t s l a g e ist n ic h t

zule tz t auch d e r P r e is d e r M o to r e n f ü r die B e u r t e i l u n g

m a ß g e b e n d . E ine m it E x p a n s i o n a r b e i t e n d e D a m p f ­

m a sc h in e h a t e in e n l ä n g e r n Z y lin d e r als eine m it V o l l ­

d r u c k a r b e ite n d e K o lb e n m a s c h in e von g le ic h e m D u r c h ­

m e s s e r u n d g le ic h e r L e i s tu n g ( A b b . 6 ). H i e r a u s e r ­

g e b e n sich ein h ö h e r e s G e w ic h t u n d ein h ö h e r e r P re is.

(5)

A b b . 8. L u f t u m s t e u e r b a r e r 2 , 5 - P S - Q e r a d z a h n m o t o r f ü r L i l i p u t - B a n d ,

A n g e n o m m e n , d e r A n s c h a f f u n g s p r e i s e in e s 30- P S - G e r a d z a h n m o t o r s b e t r ä g t 2 0 0 0 J6 u n d d e r ein es g le ich s t a r k e n P f e i l r a d i n o t o r s 3 0 0 0 J t , so d a ß ein P re i s u n t e r s c h i e d v o n 1 0 0 0 J\b b e s te h t . D e r A n ­ s c h a f f u n g s p r e i s b e l a s t e t die B e tr ie b s k o s te n m it 8 o/o f ü r V e rz in su n g , 20 o/o f ü r A b s c h r e i b u n g u n d 7 o/o f ü r I n s t a n d h a l t u n g , z u s a m m e n a l s o m it 3 5 o/o j ä h r ­ lich. D a n n e r g e b e n sich f ü r d e n U n t e r s c h i e d im A n s c h a f f u n g s p r e i s 35 o/0 vo n 10 0 0 M 3 5 0 M im J a h r o d e r rd. 1,20 M j e T a g . R e c h n e t m a n d ie sen W e r t b e t r a g in P r e ß l u f t m e n g e u m , so ist d e r z u ­ lä ssig e L u f t m e h r v e r b r a u c h d e s b i l l i g e m M o t o r s 1 20 bei e in em P r e ß l u f t p r e i s von 0,3 P f. j e m 3 ~ - y

- 4 0 0 m 3 je T a g .

E in 3 0 - P S - P f e i l r a d m o t o r h a t einen L u ft v e r ­ b r a u c h v o n e t w a 0,6 m 3 je P S u n d min , also 18 m 3, o d e r 1 0 8 0 m 3/ h . D ie L u ft e r s p a r n i s g e g e n ü b e r d e m G e r a d z a h n m o t o r b e t r a g e 10 o/o, a lso rd. 10 0 m 3/ h . D a s w ü r d e b e d e u te n , d a ß bei v i e r s t ü n d i g e r Lauf-

Abb. 9. Nicht um steuerbarer 80-PS-Pfeilradmotor für Schrapperhaspel mit stark wechselnder Beanspruchung.

E n t s p r e c h e n d sind d ie V e r h ä l tn is s e bei den Z a h n r a d ­ m o t o r e n . D e r m it E x p a n s i o n a r b e ite n d e P f e i l r a d m o t o r m u ß n o t w e n d i g e r w e i s e g r ö ß e r , s c h w e r e r u n d d a m it t e u r e r a u s fa lle n als ein n ac h d e n s e lb e n G r u n d s ä t z e n

L r

A b b . 6. D i a g r a m m e u n d z u g e h ö r i g e M a s c h i n e n g r ö ß e n e i n e r V o l l d r u c k m a s c h i n e ( o b e n ) u n d e i n e r E x p a n s i o n s ­

m a s c h i n e ( u n t e n ) v o n g l e i c h e r S t ä r k e .

g e b a u t e r V o l l d r u c k m o t o r (A bb. 7). U m e inen A n h a l t s ­ p u n k t ü b e r d e n E in f lu ß d e s P r e i s e s zu g e b e n , k ö n n te m a n f o l g e n d e B e r e c h n u n g a n s tellen .

zeit eine E r s p a r n i s vo n 4 0 0 m 3 e r z i e l t w ir d u n d s o ­ m it f ü r b eide M o t o r a r t e n G le ic h h e it d e r K o ste n b e ­ ste h t. Bei k ü r z e r e r L au fze it w i r d d e r G e r a d z a h n m o t o r w ir t s c h a f t l i c h e r sein, w ä h r e n d bei l ä n g e r e r Laufze it d e r P f e i l r a d m o t o r d e n V o rz u g v e r d ie n t.

M a n k a n n die R e c h n u n g a u c h u m g e k e h r t an- ste lle n , in d e m m a n vo n d e r b e a b s ic h tig te n Laufze it d e r M o t o r e n a u s g e h t u n d e t w a w ie f o l g t re c h n e t.

Ein 3 0 - P S - P f e i l r a d m o f o r h a b e einen L u ft v e r b r a u c h von 0 , 6 - 3 0 - 1 8 m 3/ m i n o d e r 1080 m 3/h. Die L aufze it b e t r a g e 10 h / T a g , d e r tä g lic h e L u f t v e r b ra u c h a lso 10800 m 3. D ie K o s te n d e r P r e ß l u f t b elau fen sich d a n n tä g lic h a u f 0,3 • 10800 = 3240 P f. = rd . 32 M . W e n n n u n f ü r e in e n g le ic h s t a r k e n G e r a d z a h n m o t o r ein um 10 o/o h ö h e r e r L u f t v e r b r a u c h v o m L ie fe rw e r k a n ­ g e g e b e n w i r d , so w ü r d e d a s f ü r d e n V e r b r a u c h e r eine tä g lic h e M e h r a u s g a b e vo n 3 M o d e r von 900 M im J a h r b e d e u te n . F ü r d e n P f e i l r a d m o t o r w i r d m a n a lso vom S t a n d p u n k t d e r D r u c k lu f tk o s te n a u s u n ­ b e d i n g t e inen u m 900 J\b h ö h e r n A n s c h a f f u n g s p r e i s a n l e g e n k ö n n e n , w eil d ie s e r M e h r p r e i s in s p ä te s t e n s e in e m J a h r e w i e d e r a u s g e g li c h e n ist.

W a h l d e s M o t o r s .

Die E n ts c h e i d u n g ü b e r die W a h l d e s M o t o r s m u ß m a n also nach d e n v e r s c h ie d e n s te n G e s i c h ts p u n k t e n u n d u n t e r B e r ü c k s ic h tig u n g d e r e r w ä h n t e n E i g e n ­ s c h a f te n tr e f f e n . K lein ere M o t o r e n (A bb. 8) k ö n n en

A b b . 7. G r ö ß e n v e r g l e i c h z w i s c h e n G e r a d z a h n m o t o r ( l i n k s ) u n d P f e i l r a d m o t o r ( r e c h t s ) v o n g l e i c h e r N e n n l e i s t u n g .

g e r a d v e r z a h n t w e r d e n , w e il d e r U n t e r s c h i e d im s p e z i­

fischen L u f t v e r b r a u c h z w is c h e n d e m G e r a d z a h n - u n d

d e m P f e i l r a d m o t o r in fo lg e d e r S p a l t v e r l u s t e a n sich

g e r i n g ist. A u ß e r d e m ist d e r z a h le n m ä ß i g e L u f t ­

v e r b r a u c h n i e d r i g u n d s p ie lt d a h e r im G r u b e n h a u s h a l t

keine e r h e b lic h e Rolle.

(6)

N a c h d e r A r b e i t s a u f g a b e sind M o t o r e n m i t g le ic h ­ m ä ß i g e r u n d m it w e c h s e l n d e r L a st zu u n te rs c h e id e n . Die e r s te n k ö n n e n als G e r a d z a h n m o t o r e n a u s g e f ü h r t sein, die z w e ite n d a g e g e n w e r d e n w e g e n d e r w e ic h e m A r b e its w e is e u n d w e g e n d e r b e s o n d e r n ’V o r z ü g e h in ­ sichtlich d e r U m s t e l l u n g a u f E x p a n s i o n s a r b e i t z w e c k ­ m ä ß i g als P f e i l r a d m o t o r e n g e w ä h l t , so z. B. S c h r a p p e r - h a s p e l - M o t o r e u (A bb. 9), w eil hier beim E in g r e if e n d e s S c h r a p p e r s in d a s H a u f w e r k h o h e Z u g b e a n s p r u ­ c h u n g e n a u f t r e t e n u n d g r o ß e zus ä tz lic h e D r e h m o m e n t e v o r t e i l h a f t sin d . E b e n s o v e r w e n d e t m a n fü r B lin d ­ s c h a c h th a s p e l v o r t e i l h a f t P f e i l r a d m o t o r e n w e g e n d e r g ü n s t i g e n A n f a h r e ig e n s c h a f te n u n d d e s g e r in g e n sp e z ifisc h e n L u f t v e r b r a u c h s bei h ö h e r e r D re h z a h l.

Die F r a g e d e r U m s t e u e r b a r k e i t s p ie lt in s o f e rn eine Rolle, als m a n f ü r M o to r e n , die h ä u f i g u m -

A b b . 10. N i c h t u m s t e u e r b a r e r 1 6 - P S - P f e i l r a d m o t o r f ü r K r e i s e l p u m p e ( D a u e r b e t r i e b ) .

g e s t e u e r t w e r d e n m ü s s e n , z w e c k m ä ß ig G e r a d z a h n ­ m o t o r e n w ä h l t , w e n n m a n n ic h t d e n E in s a tz e in e s lu f t u m s t e u e r b a r e n P f e i l r a d m o t o r s z u g e s te h e n will, w a s d o p p e l t e V o rt e il e bietet.

Endlich ist die A r b e i t s d a u e r d e r B e r g w e r k s ­ m a sc h in e n vo n g e w i s s e r B e d e u t u n g . M a n k a n n s a g e n , d a ß n u r v o r ü b e r g e h e n d b e n u t z te M a s c h in e n , w ie S c h l e p p e r h a s p e l o d e r k u rz e K r a t z b ä n d e r im B e rg e d a m m , w e g e n ih r e r u n v o l l k o m m e n e n A u s n u t ­ z u n g b e s s e r m it G e r a d z a h n m o t o r e n a u s z u r ü s t e n sin d, w ä h r e n d M a s c h in e n f ü r D a u e rl e i s t u n g , b e i s p ie ls w e is e s t ä n d i g la u f e n d e P u m p e n (A bb. 1 0 ) , K ra tz b ä n d e r , P l a t t e n b ä n d e r u n d G u r t b a n d f ö r d e r e r g r o ß e r L eistung, b e s s e r m it P f e i l r a d m o t o r e n v e r s e h e n w e r d e n .

In je d e m F alle w ir d d e r B e r g m a n n d e m L u f t ­ v e r b r a u c h , d e r b i s h e r bei v e rg le ic h e n d e n B e t r a c h ­ tu n g e n die H a u p t r o l l e g e s p i e l t hat, e r s t in z w e ite r Linie B e a c h tu n g sc h e n k e n . A u s s c h l a g g e b e n d ist eine a n d e r e E ig e n s c h a f t, die B e tr ie b s s ic h e rh e it.

Z u s a m m e n f a s s u n g .

N ac h k u r z e r D a r s t e l l u n g d e r E i n f ü h r u n g von Z a h n r a d m o t o r e n in d e n he im isc h e n B e r g b a u un d A u f z ä h l u n g d e r v e rs c h ie d e n e n A n w e n d u n g s g e b i e t e w e r d e n die w ic h t ig s te n E i g e n s c h a f t e n d e r P f e i l z a h n ­ m o t o r e n u n d G e r a d z a h n m o t o r e n e r ö r t e r t . F ü r die Be­

u r t e i l u n g im p ra k ti s c h e n B e tr ie b e ist n ic h t allein d e r L u f t v e r b r a u c h m a ß g e b e n d , s o n d e r n a u c h eine A n za h l a n d e r e r E ig e n s c h a f te n , w ie z. B. d a s A n z u g s m o m e n t , die W e i c h h e it d e s G a n g e s , die U m s t e u e r b a r k e i t u n d d e r P re is. Bei d e r W a h l d e s M o t o r s s in d d e m ­ e n t s p r e c h e n d zu b e r ü c k s ic h t ig e n die G r ö ß e n o r d n u n g , A r t d e r B e la s tu n g , N o t w e n d i g k e i t d e r U m s t e u e r u n g u n d die je w e ili g e Laufzeit. Im V o r d e r g r u n d d e r v e r ­ s c h ie d e n e n G e s i c h t s p u n k t e s t e h t f ü r d e n B e r g b a u die B e trie b s s ic h e rh e it.

Z ü n d u n g s ä m t l i c h e r S p r e n g s c h ü s s e v o n e i n e r S t e l l e d e r G r u b e .

V o n O b e r i n g e n i e u r D r . - I n g . K. J e r i c h o , A h l e n ( W e s t f . ) .

( S c h lu ß .) E r s t e A n w e n d u n g d e s Z ü n d v e r f a h r e n s

u n d d i e d a b e i e r z i e l t e n E r g e b n i s s e . Die Zeche W e s t f a l e n in A hlen g e h ö r t zu d e n in g r o ß e r T e u f e b a u e n d e n ö s tl ic h e n S c h a c h ta n la g e n d e s R u h rb e z ir k s , d e n e n die A u f s i c h t s b e h ö r d e se it d e r S c h l a g w e t t e r e x p l o s i o n a u f d e r Zeche R a d b o d f ü r die S c h ie ß a r b e it die b e s o n d e r s sc h w e re A u f l a g e g e m a c h t h a t, d a ß im N e b e n g e s t e in d e r K ohle n u r a u f d e r am s c h w ä c h s t e n b e l e g te n S chic ht, a l s o d e r N a c h ts c h ic h t, u n d in d e r K o h le ü b e r h a u p t n ic h t g e s c h o s s e n w e r d e n d a r f . Im A pril 1932 ist h ie r d a s n e u e Z e n t r a l z ü n d ­ v e r f a h r e n zu m e r s t e n M a le e r p r o b t w o r d e n . M a n ließ sich d a b e i v o n d e m G e d a n k e n leiten, d a ß d ie se A r t d e r S c h u ß z ü n d u n g bei B e w ä h r u n g g e e i g n e t sein m ü s s e , B e f r e iu n g v o n d e n g e n a n n t e n V o rs c h r ift e n zu e r r e ic h e n , die d e n B e tr ie b n ic ht n u r a u ß e r o r d e n t l i c h h e m m e n , s o n d e r n a u c h in w i r t s c h a f tlic h e r F lin sic ht r e c h t u n g ü n s t i g b e e in f lu s s e n . W i e s e h r eine B e s c h r ä n ­ k u n g d e r S c h ie ß a r b e it a u f die N a c h ts c h ic h t d e n A b ­ l a u f n e u z e itlic h e r G e w in n u n g s t e c h n ik lä h m t, g e h t am b e s t e n a u s d e m H in w e is h e r v o r , d a ß die V e r h ie b ­ g e s c h w i n d i g k e i t im A b b a u d u r c h d e n v o n d e r S c h ie ß ­ a r b e i t a b h ä n g i g e n A b b a u s t r e c k e n v o r tr ie b b e s tim m t

w ird . Je nach d e r F lö z m ä c h t ig k e i t u n d d e r B e s c h a f f e n ­ h e it d e s N e b e n g e s t e in s l ä ß t sich d ie se r , z u m al w e n n g r o ß e S tre c k e n q u e r s c h n i tte e r f o r d e r l i c h sind, n ic ht a n n ä h e r n d a u f d a s M a ß d e s m ö g li c h e n A b b a u ­ f o r t s c h r i t t e s b r in g e n . D ies b e d e u te t, d a volle B e le g u n g n ic h t m ö g lich ist, eine s c h le c h te A u s n u t z u n g d e r B e tr ie b s p u n k te u n d d e n V erzicht a u f w e i t e s t g e h e n d e B e t r i e b s z u s a m m e n f a s s u n g m it ih r e n g r o ß e n V o rte ile n in w ir ts c h a f tlic h e r u n d s ic h e r h e i tiic h e r H in s ic h t. Die w ir ts c h a f tlic h e n V o rz ü g e d e r K o h l e n g e w i n n u n g d u r c h S c h ie ß a r b e it g e g e n ü b e r d e r G e w i n n u n g von H a n d b e d ü r f e n k e i n e r n ä h e r n B e g r ü n d u n g .

D ie e r s te n V e rsu c h e m it d e r Z e n t r a l z ü n d a n l a g e

sin d in e i n e r B a u a b t e i l u n g m it B l i n d o rt v e r s a t z v o r ­

g e n o m m e n w o r d e n , die e in e n z w e if lü g e li g e n F lö z -

b e trie b m it s tr e i c h e n d e m R u t s c h e n s t r e b b a u u m f a ß t e .

Bei e i n e r F lö z m ä c h t ig k e i t v o n 0 , S - 0 , 9 m b e t r u g die

H ö h e d e r S tr e b e n 1 2 0 - 1 4 0 m. Die B l i n d ö r t e r w u r d e n

in A b s tä n d e n v o n j e 1 2 m im H a n g e n d e n nach-

g e s c h o s s e n u n d , n a c h d e m sie eine L än g e von 30 m

e r r e i c h t h a t te n , a b g e s e tz t. E in e im V e r s a tz a u s g e s p a r t e

W e t t e r r ö s c h e v e r m i t t e l t e e in e g u t e B e w e t t e r u n g .

D ie s e r B e trieb, in d e m tä g lic h 20 B l i n d ö r t e r u n d

(7)

4 A b b a u s t r e c k e n , in s g e s a m t a l s o 24 S c h ie ß ö rt e r m it je 5 S c h ü s s e n zu b e d ie n e n w a r e n un d in d e m die G e ­ w i n n u n g in ein em h ö c h s t n a c h te ilig e n A b h ä n g i g k e i t s ­ v e r h ä ltn is z u r S c h ie ß a r b e it s ta n d , w a r f ü r d e n V ersuch b e s o n d e r s g e e ig n e t. Abb. 14 v e r a n s c h a u lic h t die G e ­ s a m t a n o r d n u n g d e r V e r s u c h s a n la g e . D e r W a h l ­ s c h a lt e r ist in e in e r n a h e beim H a u p t f ö r d e r s c h a c h t im E i n z ie h s t r o m g e l e g e n e n K a m m e r u n t e r g e b r a c h t ,

A b b . 14 . G e s a m t a n o r d n u n g d e r Z e n t r a l z ü n d a n l a g e i m F l ö z K, R e v i e r 4 7 .

d e r e n b e s o n d e r e r S ic h e r h e its v e r s c h lu ß U n b e f u g te n d e n Z u tr itt v e r w e h r t u n d S c h u tz g e g e n m u tw il lig e Z e r s t ö r u n g e n bietet. F ü r die A n la g e d e r K a m m e r in d e r N ä h e d e s S c h a c h te s u n t e r t a g e w a r e n b e t r i e b s ­ te ch n is ch e G r ü n d e , a u f die noch z u r ü c k z u k o m m e n ist, u n d die h o h e n K o ste n e in e s rd . 1 1 0 0 m la n g e n S c h a c h tk a b e ls a u s s c h l a g g e b e n d . Die g e w ä h l t e Lage b ie te t die M ö g lic h k e it, nach u n d nach sä m tlic h e in d e n v e r s c h ie d e n e n H i m m e l s r i c h t u n g e n g e l e g e n e n B a u ­ a b t e i l u n g e n a n die Z ü n d e i n r i c h t u n g a n z u s c h lie ß e n .

--- 1

k u p p e l t e m a n die S c h ie ß le itu n g e n ( N r . 1, Abb. 1 5 ) u n t e r V e r w e n d u n g d e r Z w is c h e n k le m m e n s tü c k e an, u n d z w a r a n j e d e s K abe l die S c h ie ß le i tu n g e n vo n drei Ö r t e r n , a l s o ein e r G r u p p e (A bb. 1 6 ). Je d e G r u p p e e n t s p r a c h d e m n a c h n u r einem d e r 24 a m F o r t - u n d W a h l s c h a l t e r v o r g e s e h e n e n S ch ie ß ö rte r. D a d u r c h w a r es o h n e be trie b lic h e n N a c h te il m ö g lich , die Z ahl d e r Kabel f ü r je d e n A b b a u flü g e l a u f vier zu b e s c h r ä n k e n

u n d die f ü r d e n B e tr ie b im m e r h i n s c h w i e r i g e V e r l e ­ g u n g e in e s b e s o n - d e r n K a b e ls f ü r j e ­ d e s S c h i e ß o r t , also v o n i n s g e s a m t 12 f ü r je d e n A b b a u ­ flügel, zu v e r m e i ­ den. M it d e m F o r t ­ s c h r e i t e n d e s A b ­ b a u s u n d V orrücke n d e r W e t t e r r ö s c h e u m d e n g e n a n n t e n A b s c h n i t t w u r d e n die S tre c k e n k a b e l u m ein e n t s p r e c h e n d e s S tück v e r l ä n g e r t u n d die a u f z u ro l l e n d e n G u m m ik a b e l a u s d e r a b z u w e r fe n d e n in die neu a u s g e s p a r t e W e t t e r r ö s c h e v e rle g t. Z u d e r V e r l e g u n g d e r S tre c k e n k a b e l sei noch b e m e rk t, d a ß m a n eine G e s a m t l ä n g e n z u g a b e von 10 o/o in g le ic h ­ m ä ß i g a u f die G e s a m t l ä n g e v e r te ilte n D u r c h h a n g ­ s c hleife n w ä h l t e , u m eine w e i t g e h e n d e N a c h g ie b ig k e it bei A u s w i r k u n g e n von G e b ir g s d r u c k in den S trecken zu g e w ä h r l e i s t e n .

Z u n ä c h s t w u r d e m it d e r Z e n t r a l z ü n d a n l a g e n u r in einem A b b a u f lü g e l g e s c h o s s e n , u n d z w a r a m E n d e d e r N ac h tsc h ic h t, n a c h d e m die m it d e m R u t s c h e n ­ u m l e g e n u n d A b b a u s t r e c k e n v o r tr ie b b e s c h ä fti g te B e­

le g s c h a ft a u s g e f a h r e n w a r . Die A r b e it d e s L ad e n s u n d B e se tz e n s h a t t e d e r S c h ie ß b e r e c h tig te so r e c h tz e itig zu b e g in n e n , d a ß sie bis zu d e m f ü r d ie e r s t e n V e r­

su c h e f r ü h e r g e l e g t e n S ch ic h ten d e b e e n d e t w a r . Als b e s o n d e r e S i c h e r u n g s m a ß n a h m e s p e r r t e m a n , s o b a ld d e r le tzte M a n n die B a u a b t e i l u n g v e r la s s e n h a t te , die K o p fs tre c k e u n m i t t e l b a r am S ta p e l d u r c h ein g r o ß e s

A b b . 15 . K a b e l d e r Z e n t r a l z ü n d a n l a g e .

V om W a h l s c h a l t e r a u s lä u f t d a s Kabel N r. 6 (A bb. 1 5 ) d u r c h die ö s tlic h e R i c h ts tre c k e zu m F ö r d e r ­ s ta p e l d e r A b te ilu n g , in d ie sem a u f w ä r t s zu m F l ö z u n d zu d e m d o r t a m A b z w e i g d e r b e i d e n K o h l e n a b f u h r ­ s tr e c k e n g le ic h f a l ls in e i n e r k le in en , u n t e r s ic h e rm V e r ­ s c h lu ß g e h a l t e n e n K a m m e r e i n g e b a u t e n F o r t s c h a l t e r . In d e m s e l b e n R a u m , d e r m it d e n e i n f a c h s t e n M itte ln u n d in b e s c h e i d e n s t e r G r ö ß e h e r g e s t e l l t w u r d e , f a n d au c h d e r S i c h e r u n g s t r e n n s c h a l t e r A u f s t e l l u n g . Z u r V e r ­ b i n d u n g d e s F o r t s c h a l t e r s m it d e n S c h ie ß le i tu n g e n d e r Ö r t e r w u r d e n d u r c h die A b b a u s t re c k e n , w ie Abb. 14 zeig t, j e v ie r b e w e h r t e Kabel ( N r . 5, Abb. 1 5 ) bis zu r W e t t e r r ö s c h e g e f ü h r t , d o r t G u m m i k a b e l ( N r . 3, Abb. 1 5 ) , die im b e e n g te n A b b a u r a u m le ic h te r zu h a n d h a b e n u n d g e g e n S te in fa ll v e r h ä l t n i s m ä ß i g u n ­ em p fi n d lic h sin d , a n g e s c h lo s s e n u n d d u r c h die W e t t e r ­ r ö s c h e zu d e m A b z w e i g d e r B l i n d ö r t e r v e r le g t. H ie r

yarn Fortscfta/fer

-o o o o - ö

72 -00-0-0-0

f f

- o o o o - b 7 0

O-CVOÖ-i ff

-o-oo-o-o 3 ^

0-0-0-03) 7

oö-o-o-d 6 ^ s

—O-O-O-O-i f f ^

I

-O-O-O-O-i ff

— o-o-o-o-i

3

O-O-O-O-i f

ff/fe ö e / Ate ff

A b b . 16. S c h e m a d e r S c h u ß s c h a l t u n g .

(8)

Schild ab, d a s f a s t d e n g a n z e n S tre c k e n q u e r s c h n i tt a u s f ü ll te u n d die A u fs c h r i f t t r u g : »V orsicht! L e b e n s ­ g e f a h r , es brennt«. W ä h r e n d d e r A u s f a h r t d e r B e le g ­ s c h a f t b e g a b sich d e r S c h i e ß f a h r h a u e r z u m F o r t ­ s c h a lt e r , w o e r s e lb s t f ü r die A b s p e r r u n g d e r K o h le n ­ a b f u h r s t r e c k e zu s o r g e n h a tte , p r ü f t e ain Z ü n d e r m e ß - b r e t t die L e i tu n g e n a u f ih r e n W i d e r s t a n d u n d setzte d a n n , w e n n a lle s in O r d n u n g b e f u n d e n w o r d e n w a r , d e n S i c h e r u n g s t r e n n s c h a l t e r ein. A n s c h l ie ß e n d e rte ilte e r d u r c h F e r n s p r e c h e r A u f t r a g zum A b tu n d e r S c h ü sse an e in e n d e n W a h l s c h a l t e r b e d ie n e n d e n ä n d e r n S c h ie ß b e r e c h tig te n , d e r d a n n die Z ü n d u n g in d e r b e ­ sc h r ie b e n e n W e is e d u r c h f ü h r t e u n d die B e e n d i g u n g s e in e r A r b e it e b e n f a lls f e r n m ü n d lic h d e m bei d e m F o r t s c h a l t e r v e r b li e b e n e n S c h ie ß b e r e c h tig te n a nz eigte.

H ie r b e i b o t sich a u c h die M ö g lic h k e it, s o f o r t N a c h ­ r ic h t ü b e r g e g e b e n e n f a l l s beiin A b tu n d e r S chüsse b e o b a c h t e te U n r e g e l m ä ß i g k e i t e n zu m S c h a c h t g e ­ l a n g e n zu la ssen . D e r A b te i lu n g s s c h ie ß m e is t e r h atte, n a c h d e m die S c h ü sse g e z ü n d e t w a r e n , die S c h ie ß ­ ö r t e r zu b e f a h re n , a u f S c h la g w e tte r a b z u le u c h te n u n d nach s e i n e r A u s f a h r t, die zeitlich d e r A n f a h r t d e r M o r g e n s c h i c h t v o r a u s g in g , B e rich t ü b e r d e n B e fu n d zu e r s t a t t e n .

Die Z e n t r a l z ü n d a n l a g e h a t bei d e n V e r s u c h e n , die s p ä t e r a u c h a u f d e n z w e ite n A b b a u f lü g e l a u s g e d e h n t w u r d e n , e r w a r t u n g s g e m ä ß g e a r b e ite t. T r o t z d e r v e r ­ s c h ie d e n a r tig e n , n a c h d e r S c h ild e r u n g vielleicht als u m s t ä n d li c h e r s c h e in e n d e n A r b e i t s v o r g ä n g e zeigte sich -sofort eine w illk o m m e n e V e r e i n f a c h u n g g e g e n ­ ü b e r d e m üblic hen V e r f a h r e n , bei d e m O r t f ü r O r t w ä h r e n d d e r g a n z e n N a c h ts c h ic h t m it je w e ils b e ­ s o n d e r e r A b s p e r r u n g a b g e s c h o s s e n w u r d e . Die d e n k ­ b a r ein fa c h e B e d ie n u n g d e r E in r ic h t u n g

w u r d e vo n d e n S c h ie ß b e r e c h tig te n in k ü r z e s t e r Z e it e r le r n t . A u f G r u n d d e r V e r ­ s u c h s e r g e b n i s s e e rte ilte die A u f s i c h t s ­ b e h ö r d e die G e n e h m i g u n g zum Schießen w ä h r e n d d e s S c h ic h tw e c h se ls . M a n v e r ­ f u h r d abe i in d e r g le ic h e n W e is e , u n d z w a r e r f o l g t e die Z ü n d u n g d e r S c h ü s s e zu B e ­ g in n d e r S e ilfa h rt, a lso d e m Z e i tp u n k t, an d e m sich die a u s f a h r e n d e B e le g s c h a ft b e ­ r e it s a m S c h a c h t u n t e r t a g e , die e i n f a h r e n d e B e le g s c h a ft d a g e g e n noch a m S c h a c h t ü b e r ­ t a g e b e fa n d . Die z e itw e ise bei B e le g u n g von vier D ritte ln , d. h. m it A b lö s u n g d e r K a m e r a d s c h a f t e n v o r O r t an zw ei A b b a u ­ s tr e c k e n v o r tr ie b e n a n w e s e n d e M a n n s c h a f t w u r d e w ä h r e n d d e s A b tu n s d e r S c h ü s s e bis zu m F o r t s c h a l t e r z u r ü c k g e z o g e n . Da d a s eig e n tlic h e Z ü n d e n d e r S c h ü s s e n u r 2 - 3 m in in A n s p r u c h n a h m , blieb w ä h r e n d d e r S e i l f a h r t u n d d e r W e g z e ite n d e m S c h i e ß f a h r h a u e r noch a u s re ic h e n d Zeit, d ie S c h ie ß ö r t e r zu b e f a h r e n u n d e r ­ f o rd e r l ic h e n f a lls d e n Z u t r i t t d e r B e le g ­ s c h a f t z u m R e v ie r zu v e r h in d e rn .

A uch bei d ie se n S c h ie ß v e r s u c h e n w ä h r e n d d e s S c h ic h tw e c h s e ls h a b e n sich w e d e r an d e r Z e n t r a l z ü n d a n l a g e noch bei d e r R e g l u n g d e r S c h ie ß a r b e it M ä n g e l g e ­

ze igt. D ie M ö g lic h k e it, n ic h t n u r w ä h r e n d d e r N a c h t ­ s c h ich t, s o n d e r n a u c h w ä h r e n d d e s S c h ic h tw e c h s e ls , a lso u n t e r U m s t ä n d e n m e h r m a l s an einem T a g e an e in e m O r t zu sc h ieß e n , ließ eine s t ä r k e r e B e le g u n g u n d eine B e s c h l e u n ig u n g d e s V e r h ie b e s zu. S o m it w a r

d a s d e r Z e n t r a l z ü n d a n l a g e z u n ä c h s t g e s te c k te Ziel e rr e ic h t.

W e i t e r v e r w e n d u n g d e r Z ü n d a n l a g e . N a c h V e rh ie b d e s R e v ie rs w u r d e die A n la g e in einen n eu v o r g e r i c h t e t e n z w e if lü g e li g e n A b b a u b e tr ie b m it d e n s e lb e n B e t r i e b s b e d i n g u n g e n ü b e r n o m m e n , w o sie h e u t e n o ch o h n e b e m e r k e n s w e r t e Ä n d e ru n g e n h in sic h tlic h A n o r d n u n g o d e r A r b e i t s r e g l u n g in A n ­ w e n d u n g s te h t. Abb. 17 z e ig t den h e u t ig e n S t a n d u n d g le ic h z e i tig einen w e i t e r n z w e if lü g e li g e n R u t s c h e n ­ s tr e b b a u m it H a n d v e r s a t z , d e s s e n vier O rt b e t r i e b e in z w isch e n e b e n f a lls an die Z e n t r a l z ü n d a n l a g e a n ­ g e s c h lo s s e n w o r d e n sind. V e r a n l a s s u n g d a z u g a b w i e d e r u m d e r U m s t a n d , d a ß a u c h h ie r d e r A b b a u ­ s tr e c k e n v o r tr ie b bei B e s c h r ä n k u n g d e r S c h ie ß a r b e it a u f die N a c h ts c h ic h t d e m m ö g lic h e n A b b a u f o r t s c h r i t t n ic h t a n g e p a ß t w e r d e n k o n n te u n d d a ß die E r l a u b n is zu m S ch ie ß en w ä h r e n d d e s S c h ic h tw e c h s e ls n u r bei V e r w e n d u n g d e r Z e n t r a l z ü n d a n l a g e zu e r la n g e n w a r .

D a d a s e r s t e R e vie r n u r 8 S c h ie ß ö r t e r d e s F o r t ­ s c h a l t e r s in A n s p r u c h n a h m , k o n n t e m a n die vier Ö r t e r d e s w e i t e r n R e v ie re s b e q u e m d u r c h ein s t a r k e s G u m m i k a b e l (N r . 4, Abb. 15) a n s c h lie ß e n . D ie s e s lä u ft, w ie a u s Abb. 17 h e r v o r g e h t , v om F o r t ­ s c h a lt e r a u s z u rü c k z u r R i c h ts tre c k c u n d d a n n d u r c h d en s ü d lic h e n Q u e r s c h l a g zu d e m B e r g e s t a p e l d e s z w e ite n R e vie rs, w o je zw ei z w e i a d r i g e Kabel f ü r die b eiden K o p f s tr e c k e n u n d K o h le n a b f u h r s t re c k e n (S o h le n s tre c k e n ) a b z w e ig e n . A u ch in d ie s e s K abe l ist v o r E i n tr itt in die B a u a b t e ilu n g , n ä m lic h in d e r Z u ­ g a n g s s t r e c k e zu d e m B e r g e s ta p e l a u f d e r u n t e r n

S ohle, ein S i c h e r u n g s t r e n n s c h a l t e r u n t e r V e r s c h l u ß e i n g e b a u t, d e r n u r d e m S c h ie ß b e r e c h tig te n d ie se s R e v ie rs z u g ä n g lic h is t u n d z u r b e s o n d e r n S i c h e ru n g d e r w ä h r e n d d e s L a d e n s u n d B e se tz e n s d e r S c h ü s s e a n w e s e n d e n B e le g s c h a f t d ie n t. D a d ie s e r a c h tp o li g e

• S c M / _ ! Z f/c /d sfr 7 0 3 5 -m -

ö .

, j ’-

111

- Zfabe/ A/r 6 J

i i - . i . / i / _

sj'j r J - hbh/sc/7a/ter

(?ranc/r//s

O

P ro ///d Zfer. f/. Präa/de/7/

SV5-/T7-S.

/V

Sfa,

4 /fabe/A/rS

for/scba/Zer C__

¡Sfape/2

v/fabe/A/rd

Prof/7d flev. 5 ! F/Z

A b b . 17 . A n o r d n u n g e i n e r Z e n t r a l z ü n d a n l a g e i n d e n R e v i e r e n 4 4 u n d 5 1 .

Cytaty

Powiązane dokumenty

bindungslasche d. Die B etätigung der Schraube und damit das V erspannen der R utschenstöße erfolgt mit Hilfe der M utter h, die in einer A ussparung des Auges

Das freie Ende des A uslegerförderers hängt an einem Seilzug, der über eine Rolle läuft, die am freien Ende eines auf dem Z w ischenförderer schw enkbaren, als

lich durch Leistungssteigerung gedeckt werden sollten, ln Wirklichkeit liegen jedoch die Verhältnisse meistens insofern anders, als eine Verminderung der

Diese G egenüberstellung der verschiedenen Zwecke, für die sich das Verlangen nach der Beurteilung von Ab- siebungs- und Sichtungsvorgängen einstellt, läßt aber

steht. Deren Poren sind im Vergleich zu denen von Sand und Sandstein nur klein. Das verhältnismäßig dickflüssige Öl wird daher in ihnen festgehalten und fließt

Verkehrswirtschaftliche Aufgaben im weitern Sinne galt es aber auch für den Bergbau selbst zu lösen. Mit der zunehmenden Förderung dehnte sich das Gebiet, in dem

Je größer die Strebfördermenge ist, desto mehr rückt der Anfangspunkt der Kurven nach rechts zu einer großem Streblänge hin, weil alle Anfangspunkte.. A

hängigkeit von der Streblänge einwandfrei ermittelt werden können, und anschließend auf diejenigen, deren kostenmäßiger Einfluß sich nur unvollständig oder