B. Dembek
"Perspectives on Reality: readings in
Methaphysics from Classical
Philosophy to Existentialism", New
York, Chicago, Burlington 1966 :
[recenzja]
Studia Philosophiae Christianae 8/2, 161-163
a s p e k t d a n y c h z m y s ło w y c h tr a k tu j e się ja k o s u b ie k ty w n y 37. T o w ła ś n ie ro sz c z e n ie z n a la z ło w y ra z w n a z w ie „ re a liz m b e z p o ś re d n i k ry ty c z n y “, a w e d łu g w p ro w a d z o n y c h u ś c iśle ń te rm in o lo g ic z n y c h — „ p re z e n ta c jo - n iz m k ry ty c z n y “ . P re z e n ta c jo n iz m in te g ra ln y re la ty w is ty c z n y m a ró w n ie ż p o d s ta w ę d o tego, a b y m ó g ł by ć n a z w a n y re a liz m e m k ry ty c z n y m . W p ra w d z ie ja k o ś c io w y a s p e k t d a n y c h z m y s ło w y c h tr a k tu j e ja k o c e c h y rzeczy, z a z n a c z a je d n a k , iż są to cech y n ie a b s o lu tn e , j a k się p o to c z n ie m n ie m a , le c z ce c h y re la ty w n e .
N ie m o ż n a c a łk o w ic ie o d m ó w ić p o d s ta w do m ia n a re a liz m u k r y ty c z n e g o n a w e t p re z e n ta c jo n iz m o w i in te g r a ln e m u n a tu r a ln e m u (abso- lu ty s ty c z n e m u ). T e n k ie r u n e k je s t ró w n ie ż p o p a rty a r g u m e n ta m i. N ie m a w ię c m ie js c a d la n a z w y „ re a liz m n a iw n y “ , c h y b a że b ę d z ie m y ta k n a z y w a ć re a liz m zd ro w e g o ro z s ą d k u — n ie d la te g o , b y b y ł fa łsz y w y — lecz d la te g o , że p o s ia d a ją c p o c z u c ie rz e c z y w is to śc i i k o n ta k tu z n ią , w to k u teg o p o c z u c ia n ie u ś w ia d a m ia m y so b ie je g o p o d sta w .
P e r s p e c tiv e s o n R e a lity . R e a d in g s in M e ta p h y s ic s fr o m C la ssica l P h i lo s o p h y to E x is te n tia lis m , u n d e r G e n e ra l E d ito rs h ip o f J e s s e A. M a n n , G e o rg e to w n U n iv e rs ity , G e r a l d F. K r e y c h e , D e P a u l U n iv e r s ity ; N. Y o rk , C hicago, B u rlin g to n , 1966, H a rc o u rt, B ra c e a n d
W o rld , In c. s. 683.
D zieło to je s t je d n ą z tr z e c h a n to lo g ii te k s tó w filo zo ficzn y ch w y d a n y c h ja k o „ T h e H a r b r a c e S e rie s in P h ilo s o p h y “. R e d a k to ra m i te j se rii s ą J e s s e A. M a n n z G e o rg e to w n U n iv e rs ity i G e ra ld F. K re y c h e z D e P a u l U n iv e rs ity . S k ła d a ją się n a n ią n a s tę p u ją c e p o z y c je : P e r s p e c ti ves o n R e a lity (o m a w ia n e o b ecn ie ), R e fle c tio n s o n M a n i A p p ro a c h e s to M o ra lity . Z a m ie rz e n ie m re d a k to ró w je s t p r z e d s ta w ie n ie p o d s ta w o w y ch , k la sy c z n y c h , te k s tó w m e ta fiz y k i, filo zo fii c z ło w ie k a i e ty k i w t a k im w y b o rz e , k tó r y b y u m o ż liw ił s tu d iu ją c y m filo zo fię u c h w y c e n ie ca łe j zło żo n o ści p ro b le m a ty k i i ro z w ią z a ń o ra z z ro z u m ie n ie pom ocy, j a k ą s łu ż y filo z o fia w s ło w n y m fo r m u ło w a n iu p r a w d o b ja w io n y c h i ic h r e i n te r p r e t a c ji cią g le n a n o w o p o trz e b n e j. T a k ie p o tr a k to w a n ie k la sy c z n y c h te k s tó w je s t w y ra z e m p lu r a lis ty c z n e j p o sta w y , do ja k ie j z a c h ę c a ł m y ś li c ie li k a to lic k ic h S o b ó r W a ty k a ń s k i II. I n te n c ję a u to r ó w w y ra z ił w p rz e d m o w ie J o h n W rig h t, ó w czesn y b is k u p P itts b u r g h a : „K o śció ł o c z e k u je od w sz y s tk ic h b e z w y ją tk u filo zo fó w — choć w ró ż n y m s to p n iu i choć ró żn eg o sp o d z ie w a ją c się p o ż y tk u — n ie ty lk o pom o cy
37 p rz y s w o is ty m w sz a k ż e ro z u m ie n iu p o d m io tu .
w s ta w ia n iu p y ta ń , lecz ta k ż e po m o cy w sło w n y m fo rm u ło w an iu odpo
w ied zi, ja k ie d a ł D u ch Ś w ię ty “ (s. IX ).
R e d a k to rz y b liżej o k re ś lili sw o je sta n o w isk o p isz ą c : „ P o s ta w a p lu r a lis ty c z n a p o tw ie rd z o n a p rz e z S o b ó r s ta ła się w o s ta tn ic h la ta c h d o m in u ją c a w w ie lu k a to lic k ic h k o le g ia c h i u n iw e rs y te ta c h w S ta n a c h Z je d n o czo n y ch . Z n a c z e n ie a g g io r n a m e n to w filo zo fii o k a z a ło się w tym , że p lu r a liz m filo zo ficzn y in ic jo w a n y p rz e z n ie k tó ry c h , te r a z je s t p o le
c a n y w s z y s tk im “ (s. X I).
J a k k o lw ie k sz e ro k i je s t p lu r a liz m p ro p o n o w a n y p rz e z re d a k to ró w , je d n a k p rz y z n a ją oni, iż w w y b o rz e te k s tó w o g ra n ic z a ją się do p rz e d s ta w ie n ia ty c h k ie ru n k ó w , k tó r e ic h z d a n ie m s ą ży w e i z n a jd u ją o d d ź w ię k w sp o łe c z e ń stw ie a m e ry k a ń s k im . D lateg o d o c e n ia ją c w a rto ś ć h is to ry c z n ą ta k ic h tr a d y c ji ja k k a r te z ja ń s k i ra c jo n a liz m , czy u ty lita - ry z m , je d n a k ty c h w ła ś n ie tr a d y c ji w a n to lo g i n ie u w z g lę d n ili, p o n ie w a ż o b ecn ie, w e d łu g ich m n ie m a n ia , n ie m a ją b e z p o śre d n ie g o z n a c z e
n ia w a m e r y k a ń s k im ży ciu filo zo ficzn y m .
A n to lo g ia p o p rz e d z o n a je s t W stę p e m O g ó ln y m (1—31), k tó ry n a p is a li J e s s e A. M a n n i G e ra ld F. K re y c h e . A u to rz y o m ó w ili n a jp ie r w n o m in a ln ą d e fin ic ję filo zo fii i je j g łó w n y c h d ziałó w , n a s tę p n ie d o k o n a li h is to ry c z n e g o p rz e g lą d u z a g a d n ie ń filo zo ficzn y ch d la u z a s a d n ie n ia d o k o n a n e g o p rz e z n ic h w y b o ru te k s tó w i d la u s y tu o w a n ia w y b ra n y c h te k s tó w w h is to ry c z n y m k o n te k ś c ie . W trz e c ie j części W stę p u o m ó w ili m e ta fiz y k ę i je j k lu c z o w e z a g a d n ie n ia . W reszcie s c h a r a k te ry z o w a li dziś ż y w o tn e tr a d y c je filozoficzne. Z aliczy li do n ich tr a d y c ję a ry s to te lo w s k o - -to m isty c z n ą , tr a d y c ję h e g e lia ń s k o -m a rk s is to w s k ą , tr a d y c ję p ra g m a ty c z - n o -n a tu ra lis ty c z n ą , tr a d y c ję a n a lity c z n o -p o z y ty w is ty c z n ą o ra z tr a d y c ję e g z y ste n c ja listy c z n o -fe n o m e n o lo g ic z n ą . O d p o w ie d n io do p ię c iu w y m ie n io n y c h tr a d y c ji a n to lo g ia z o sta ła p o d z ie lo n a n a p ięć d ziałó w . K a ż d y z n ic h z o sta ł p o p rz e d z o n y w s tę p e m u ła tw ia ją c y m z ro z u m ie n ie p o ru s z a n e j w te k s ta c h p ro b le m a ty k i i je j h is to ry c z n e u w a ru n k o w a n ia . T e k sty p o szczeg ó ln y ch a u to r ó w p o p rz e d z o n e zo sta ły k r ó tk ą n o tk ą b io g ra fic z n ą 0 d a n y m filozofie. D y d a k ty c z n ie c ie k a w e i w a ż n e s ą p y ta n ia do d y s k u s ji u m ieszczo n e Po k a ż d y m fr a g m e n c ie o ra z te m a ty do d y sk u s ji 1 p ra c s e m in a ry jn y c h p o d a n e n a k o ń c u k ażd eg o d ziału . L e k tu r ę s t u d e n to m u ła t w i a ją p o n a d to k ró tk ie s ło w n ik i te r m in ó w w ła śc iw y c h d la d a n e j tr a d y c ji filo zo ficzn ej u m ieszczo n e ta k ż e po k a ż d y m d z ia le te k stó w .
D z ia ł I — M yśl k la s y c z n a i c h rz e ś c ija ń s k a — z a w ie ra te k s ty P la to n a , A ry sto te le s a , A u g u s ty n a i T o m a sz a ; o p ra c o w a ł G eo rg e F. M cL ean O.M.I. z T h e C a th o lic U n iv e rs ity of A m erica.
D ział II — M y śl d ia le k ty c z n a — z a w ie ra te k s ty K a n ta , H eg la, E n g elsa i M a rk s a ; o p ra c o w a ł T h o m a s N. M u n so n S. J. z L o y o la U n iv e r sity , C hicago.
D ział J I I — A m e ry k a ń s k a m y ś l p r a g m a ty c z n o - n a tu ra lis ty c z n a — z a w ie ra te k s ty J a m e s a , P e ir c e 'a i D e w e y a ; o p ra c o w a ł R o b e rt J. R o th S.J. z F o r d h a m U n iv e rs ity .
D ział IV — M y śl a n a lity c z n o -p o z y ty w is ty c z n a — z a w ie ra te k s ty H u m e ‘a, R u sse lla , C a rn a p a , T a rsk ie g o i A y e ra ; o p ra c o w a ł J e r z y A. W o j c ie c h o w sk i z U n iv e rs ity of O tta w a .
D ział V — M yśl e g z y s te n c ja listy c z n o -fe n o m e n o lo g ic z n a — z a w ie ra te k s ty H e id e g g e ra , S a r te ‘a, T illic h a , M a rc e la , B ie rd ia je w a i B u b e ra ; o p ra c o w a ła H e le n J a m e s J o h n S.N .D. z T r in ity C ollege, W a sh in g to n .
N a d zieło to z w ra c a m u w a g ę d la te g o zw łaszcza, że je s t d o b ry m p rz y k ła d e m w ła śc iw e j m e to d y n a u c z a n ia filo zo fii — n a u c z a n ia , w k tó ry m s tu d e n tó w w p ro w a d z a się w m o ż liw ie sz e ro k i k o n ta k t z filo z o fią w je j w a ż n y c h o s ią g n ię c ia c h ; in a c z e j — n a u c z a n ia filo zo fii i filo z o fo w a n ia , a n ie, ja k to często b y w a , m ó w ie n ia „sw o im i sło w a m i“ o filozofii, k tó r e m u z p o w o d u o d e rw a n ia od o ry g in a ln y c h te k s tó w g ro zi sp ły c e n ie i je d n o s tro n n o ś ć . Z n a n e są p ró b y sto s o w a n ia w P o ls c e te j m eto d y . Z n a k o m ity m je j p rz y k ła d e m b y ły n a p rz y k ła d K . A jd u k ie w ic z a w y p isy filo zo ficzn e p t. „ G łó w n e k ie r u n k i filo z o fii“. U k a z a ły się o n e je d n a k w 1923 r. i od d a w n a są w y c z e rp a n e , a n o w e ich w y d a n ie — s y g n a liz o w a n e p rz e z teg o ż a u to r a w „ Z a g a d n ie n ia c h i k ie r u n k a c h filo zo fii“ (W -w a, 1949, s. 5) — n ie doszło do sk u tk u . W a ż n y m w o s ta tn ic h la ta c h p rz y k ła d e m s to s o w a n ia te j m e to d y je s t ta k ż e s e r ia „ W y b ra n e te k s ty z h is to rii filo z o fii“ w y d a w a n a p rz e z P W N od 1959 r. T rz e b a je d n a k p o w ied zie ć, iż cią g le p o z o sta je w p o ls k im p iś m ie n n ic tw ie p e w n a d o tk liw a lu k a . B r a k m ia n o w ic ie w y p isó w d o b rz e o p ra c o w a n y c h z p u n k tu w id z e n ia p o trz e b n a u c z a n ia filo zo fii c h rz e ś c ija ń s k ie j, a w ię c w y p isó w , k tó r e b y p o k a z y w a ły (p o d o b n ie j a k to czy n i o m a w ia n a a n to lo g ia ) n a r a s ta n ie te j p ro b le m a ty k i filo zo ficzn ej, w k tó r e j k rę g u o b ra c a się, czy te ż z k tó r ą m u si p o d e jm o w a ć o b e c n ie d y sk u s ję , m y ś lic ie l p ra g n ą c y b a d a ć ta k ż e z a g a d n ie n ia , ja k ie s ta w ia m u w ia r a c h rz e ś c ija ń s k a , k tó r y — p o w ie d z m y — chce „ filo zo fo w ać w w ie rz e “ . N ie w y s ta r c z ą tu — choć są b a rd z o p o trz e b n e i p o ży te c z n e — teg o ro d z a ju w y b o ry te k s tó w , ja k im i n a p rz y k ła d je s t ilu s tr o w a n a „ H is to ria F ilo zo fii C h rz e ś c ija ń s k ie j“ (Ph. B o h n e r, E. G ilson, W -w a, 1962). Z a c h ę c e n i p rz y k ła d e m p ię k n e j z esp o ło w ej p ra c y , ja k i d a li n a m k o le d z y z z a O cean u , m oże p o d e jm ie m y i u n a s p o d o b n e za d a n ie . J e ś li ch o d zi o tłu m a c z e n ia , to g r u n t z o sta ł ju ż w z n a c z n e j m ie rz e p rz y g o to w a n y p rz e z B ib lio te k ę K la s y k ó w F ilo zo fii PW N , w k tó r e j to se rii u k a z a ła się w k o ń c u 1970 r. ju ż s e tn a p o zy cja . P o n a d to w w ie lu in n y c h w y d a w n ic tw a c h zn a le ź ć m o ż n a ró ż n e w a ż n e filo zo ficzn ie te k s ty w d o b ry m tłu m a c z e n iu n a p o lski.
