Marcin Bukowski
Odbudowa katedry wrocławskiej
Ochrona Zabytków 1/1, 31-36c o n s tr u is it l ’a n n e x e , la r em ise e t les é c u r ie s , u n e te rr a sse à a m p h ité â tr e d e v a n t le p a la is et u n e fe rm e h o lla n d a is e , — on d e s s in a le p a r c à l ’a n g la is e et on y p la ç a q u a n tité d e s ta tu e s e t de p ie rr es c o m m é m o r a tiv e s . V ers 1823, on é le v a d es m a i so n s e m p ire p o u r les c o n c ie r g e s. D e 1834 à 1838, on orn a la fa ç a d e d u p a la is de s c u lp tu r e s, o n é r ig e a la s ta tu e e m p ir e d e N a th a lie S a n g u s z k o d a n s le p a r c , on c o n s tr u is it le p o n t e t la p o r te m a u r e sq u e , a in si q u e le te m p le d o r iq u e et l’a q u e d u c s u iv a n t le p r o je t d e lie n ri M a rco n i. V ers la fin d u X lX -e s., le p a la is c o m m en ça à to m b e r en ru in es. D é v a s t é e t p i l lé p a r les A llem a n d e , en 1944, il fu t o c c u p é l ’a n n é e s u iv a n te et d e v in t la r é s id e n c e d ’é t é d u P r é sid e n t d e la R é p u b liq u e. Les tr a v a u x de c o n se r v a tio n o n t a ssu r é, d a n s le u r p r e m iè re é ta p e , le p a la is c o n tr e u n e r u in e p lu s g ra n d e . O n f i t d e n o u v e a u x to its, on m it d e s v itre s a u x fe n ê tr e s e t l ’o n c o m b la les f o s s é s d e tire u r s d a n s le p arc. D a n s la se c o n d e é ta p e , on r e s ta u r a les in té r ie u r s , on n e t t o y a , e n tr e a u tr es, la fr is e en s tu c de 1808, q u i r e p r é s e n te les fê te s d e D y o n y s o s , on f i x a la p o ly c h r o m ie —• n o u v e lle m e n t d é c o u v e r te , d e 1840— 45, d es c h a m b r e s „ é tr u s q u e s “. P o u r d éco rer e t m e u b ler l ’in té r ie u r o n o b tin t d es m e u b le s e m p ir e e t d ’a u tr e s o b je ts h is to r iq u e s du te m p s o ù le p a la is fu t c o n str u it. D a n s le s a lo n d e m i-o u v e r t d u c ô té d e la ter ra sse o n a d é c o u v e r t et r esta u ré a u p la f o n d la p o ly c h r o m ie d e B ren n e, d e 1780. Les t r a v a u x d é c o n s e r v a tio n o n t é g a le m e n t e n g lo b é les a n n e x e s e t le p a rc. 11 fa u t e n c o re r es ta u re r les s c u lp tu r e s d e d é c o r a tio n e t les m o n u m e n ts a r c h ite c to - n iq u e s d u p a rc. U n e tâ c h e s p é c ia le c ’e s t la m ise en ord re e t la r ec o n s tr u c tio n du p a r c à l’a n g la is e , u n d es p lu s p r é c ie u x d e P o lo g n e .
ODBUDOWA KATEDRY WROCŁAWSKIEJ
M A R C I N B U K O W S K I
G dy jcsienią 1946 r. p rzy stąp ion o do pierw szego etapu robót zabezpieczających w K atedrze W rocław skiej zniszczenie sam ej budow li, a w ięc poza urządzeniem w ew nętrznym , z którego pozo sta ły jed y n ie resztki ołtarzy bocznych, am bony, ep itafiów i frag m enty rzeźb, określano n a 70%.
I rzeczyw iście stra ty sięgają takich rozm iarów , że łatw iej po dać, co się jeszcze zachowało, niż w ym ienić zniszczenia.
Pozostały m u ry m agistralne, osłabione 2-ma w yrw am i w ścia nie południow ej n aw y głów nej. Jedna z nich wynosi 9, dru g a 14 m etrów , zaś obydw ie id ą od gzym su głównego w dół, aż po dacii n aw y bocznej. M ury wież zachodnich w zasadzie zachow ały się, w y k azu ją c silne szczerby w w ieży północnej. U trzy m ały się nie m al w szystkie łuk i przyporow e od północy i p arę łuków p o łu d niow ych.
Stosunkow o najm niej u cierp ia ła w schodnia stron a kościoła: m ałe prezbiterium oraz kaplice św iętej Elżbiety i Książęca. Zbie
giem okoliczności w n ętrza ich nieuszkodzone. S klepienia n aw bocz nych, podobnie ja k i luk i przyporow e uległy znacznie większem u zniszczeniu od południa, aniżeli od północy. N ad p rezb iteriu m nie m a sklepień, n ad n a w ą głów ną pozostało jedno przęsło barokowe. Zarów no m u ry ja k i sklepienia pozostałe uległy bard zo silnemu zarysow aniu. P oza szczerbam i w naw ie głów nej oraz tru d n ą do obliczenia ilością pom niejszych uszkodzeń i odkształceń — pożar
i w strząsy spow odow ały m niej lub w ięcej znaczne osłabienie m urów nośnych
i łuków przyporow ych. C h arak tery sty czn e u szkodzenia w y k a z u ją k a m ienne filary n aw y głów nej. Sposób równom iernego ścięcia ich od dołu, przy rów noczesnym dobrym sta nie kam iennej posadzki kościoła, potw ierdza p rzy puszczenie, że głów ną p rzy czyną ta k znacznego znisz czenia K ated ry W rocław skiej b ył w ybuch złożonych tam w naw ie głów nej m a teriałów łatw opalnych. P ia skowiec u ży ty do budow y filarów w y k azu je pęknięcia i łuszczenie się, dowodzące przejścia przez bardzo wy-
R y e . П . W r o c ła w — k a te d r a , w n ę tr z e soką tem peraturę. Poza tym n a w y g łó w n e j p o z n is z c z e n iu w o je n n y m reSztki sklepień i m urów ,
( f o l . W r o c ł a w s k a D y r e k c j a O d b u d o w y ) . & prze(Je w szystkim w nętrze
. i najbliższe otoczenie K ate d ry p o k ry te było w arstw ą rum ow iska, szczątków kam iennych i drew nianych, b lach y m iedzianej, beczek z benzyny i tym podob nych pozostałości. W ew n ątrz b u d y n k u w arstw a rum ow iska docho
dziła do 3 m etrów .
-Pierw szym zadaniem , ułatw ionym przeiz możliwość użycia niew y kw alifiko w any ch robotników było odgruzow anie kościoła, z dokładnym przesianiem rum ow iska, celem odłożenia i zabezpie czenia fragm entów rzeźbiarskich, k am ieniarskich i gotyckich ce
gieł. R oboty te ukończono zim ą ro ku 1946.
D alszy program robót za bezpieczających i konserw a torskich poszedł w k ie ru n k u uzup ełnien ia i w zm ocnienia pozostałych m urów , przygoto w an ia budow li do przyjęcia ciężaru d ach u i sklepień oraz założenia d ach u z pokryciem . W tym celu należało przede w szystkim w ypełnić 2 w ielkie w y rw y ściany południow ej przez w ym u ro w an ie k ilk u fi
larów m iędzyokiennych z o b ra m ieniam i kam iennym i w zglę dnie pro filo w an ej cegły. N a stępnie trzeba było po prze- sklepieniu uzupełnić ściany i gzyms, — w końcu łuki p rz y porowe. Z dniem 1 m arca br. ukończono m u ry naw y głów nej i łu k i przyporow e po łud niowe, w toku jest czyszczenie
R y c. 14. W r o c ła w — k a te d r a , z a m u r o w a n ie m n ie js z e j w y r w y w śc ia n ie p o łu d n io w e j ( f o t. W r o c ł a w s k a D y r e k c j a
O d b u d o w y ) .
R y c. 15. W r o c ła w — k a te d r a , łu k i p r z y p o r o w e od p o łu d n ia w tr a k c ie robót
i licow anie ścian. Roboty kam ieniarskie, idąc rów nolegle z m u ra r skim i, d a ją w łaściw y efek t bez konieczności u ciek an ia się do nie bezpiecznych prow izoriów .
Części sta re j k am ien iark i w róciły już i w racają n a daw ne miejsce, b ra k u ją c e d o ra b ia się w edług poprzednich wzorów. T ak uzupełniono kam ienne łęki, gzym sy, służki z konsolam i i k w iato nam i oraz zw orniki i klucze n aw południow ych. W dalszym ciągu b ad a się i uzu p ełn ia k a m ienne filary n aw y głów
nej. '
Do robót m u rarsk ich u ży w a się dotychczas sta rej cegły o w y m iarach 9 X 13 X 27 cm, w y b ran ej z rum ow iska k atedralnego i sąsiednich ruin. Cegła ta, po starciu pow ierzchni o 2—3 m ilim etrów , daje w rezultacie b arw ę żyw ą, lecz nie k rzyczącą i w y k a zuje dostateczną p rz y czepność. D ośw iadczenia w K atedrze i sąsiednim Kościele N. M. P an n y na P iask u po zw alają m nie mać, że ten sposób jest w naszych w aru n k ach najw łaściw szy, oczywiście o ile bez szkody d la innych budow li da się uzyskać odpow iednią ilość cegły gotyckiej.
Prócz w spom nianej zależności od robót kam ieniarskich, d ru gim probieniem było odp ow ied nie w ykonanie w cegle obram ow a nia 3-ch okien p rezbiterium . Konieczność w y ko nan ia pełnego w ałk a na 2-ch żłobkach p rz y b ra k u stary ch profilow anych cegieł b y ła początkow o ham ulcem . Mimo stosow ania ostrych narzędzi i staran n e j obróbki, cegły k ru sz y ły się i pękały. Jednakow oż okazało się, że po w y m u ro w an iu pełnych ościeży okiennych i do k ła d n y m spojeniu w a rstw ceglanych, w ycięcie tego sam ego p ro
R y c . 16. W r o c ła w — k a te d r a , o d tw o r z e n ie p r o filu w a łk a c e g la n e g o w a r k a d z ie ( f o l .
filu nie p rzed staw iało pow ażniejszych trudności. S p raw a dachu naw y głów nej została ro zw iązana przez zam ontow anie lekkiej, ekonom icznej k o n stru k cji stalow ej, obliczonej prócz norm alnych wymogów n a obciążenie d ach ó w k ą rzy m sk ą (mnich i m niszka) i drew niane krokw ie z łatam i. W ięźba ta, spoczyw ająca na m urach naw y głów nej, jest zarazem rodzajem zakotw ienia tych m urów .
D rugi k w a rta ł 1948 r. pow inien w m yśl program u przynieść dokończenie robót m u rarsk ich i k am ien iarsk ich w naw ie głów nej, pokrycie dachu. Równocześnie są ju ż w pełnym xoku
przygoto-R y c . 17. W r o c ła w — k a te d r a , z n is z c z e n ie d o ln y c h p a r tii fila r ó w n a w y g łó w n e j ( f o t . W r o c ł a w s k a D y r e k c j a O d
b u d o w y ) .
w unia do odbudow y w iełkiego o k n a w prezbiterium , o k am ien nym , bogatym laskow aniu z tró jró żow y m m asw erkiem .
D alszym etapem , w tym ro k u zapew n e ostatnim , będzie pokrycie dachem i re k o n stru k cja sklepień w południow ej naw ie bocznej oraz n ak ry cie łu kó w p rzy p o ro w y ch kam iennym i obdasz- nicam i. W ieże zachodnie dotychczas o trz y m a ły nowe schody we w nętrzne o raz niskie hełm y ja k o p ie rw sz ą część odbudow y.
R easum ując w y n ik i w sp ó łp racy reso rtó w K u ltu ry i S ztuki z O dbudow ą należy podkreślić, że obecnie w ychodzim y dopiero z okresu zabezpieczenia K atedry.
K onserw ator i architek t, przechod ząc obok zniszczonych i oderw anych fragm entów a rc h ite k tu ry i rzeźby, może jedy n ie baczyć b y nie niszczały dalej.
W w ielu w y p ad k ach w idzim y też pow ierzchow ność i nieszcze- rość przedw ojennej konserw acji zab y tk ów w rocław skich. Lecz problem y te, jako też niektóre błędne w nioski konserw atorów niem ieckich, w ym ag ają osobnych rozw ażań i opracow ania.
Roboty k o n serw a torskie w K atedrze, podobnie ja k w ięk szość obiektów z a b y t kow ych W rocław ia przeprow adza W roc ław ska D y rek cja O d budow y w ścisłym po rozum ieniu z K onser w atorem W ojew ódz kim.
W ykonanie i m on taż dach u K ated ry o ra z Kościoła N. M. P a n n y n a P iask u w y konuje firm a „Mosto- w agon“ w Chorzowie. Roboty główne, m u rarsk ie i ciesielskie — firm a W ładysław P a t kowski, roboty k am ie niarskie — F ilia P a ń stw ow ej P racow ni K on serw acji Rzeźby.
La C a th é d r a le de W r o c ł a w a é t é d é tr u ite d a n s les p r o p o r tio n s de 70%. S e u ls so n t d e m e u r é s les m u rs p r in c ip a u x a v e c 2 én o r m e s b r è ch es, le s m u rs des to u r s de l ’o u e st é g a le m e n t é b r é c h é s e t u n e p a r tie d es a rcs b o u ta n ts . L e p e tit c h o e u r et la g r a n d e c h a p e lle d e l ’e s t s o n t là : L es v o û te s o n t é té en p a r tie c o n s e r v é e s d a n s la p a r tie n ord . L a se c o u s s e a a f f a ib li to u s le s m u rs d e s u p p o r t, n o ta m m e n t à l ’in té r ieu r d e l ’é g lis e p a r s u ite d e l ’e x p lo s io n d e m a té r ia u x in fla m m a b le s . A p rè s a v o ir e n le v é les d é c o m b r es, en 1946, on e n tr e p r it d e r e n fo r c e r et d e c o m p lé te r les m u rs, les a rcs b o u ta n ts et le s c o r n ic h e s en c o n se r v a n t le s p r o fils d e b r iq u e . O n a c o m p lé té en m ê m e te m p s les fr a g m e n ts d e p ierre. O n se sert, p o u r la r ec o n s tr u c tio n , de la v ie ille b r iq u e g o th iq u e d es ru in es. O n a m o n té la to itu r e, d ’u n e c o n str u c tio n lé g è r e en a c ie r, a v e c d e s la tte s d e b o is. O n a d o n n é a u x to u r s d es to its b a s p r o v is o ir e s et d es e s c a lie r s . A u co u r s d e c e t t e a n n é e o n v a r e c o u v r ir le toit. L es tr a v a u x so n t d ir ig é s p a r la D ir e c tio n d e R e c o n s tr u c tio n d e W r o c ła w et le c o n s e r v a te u r d e la v o ïe v o d ie .
R y c . 18. W r o cła w — k a te d r a , o d b u d o w a w ię ź b y d a c h o w e j ( fo t. W r o c ł a w s k a D y r e k c j a O d b u
