Chciałaby dusza do raju

Przykładowy arkusz egzaminacyjny ^nr 4

przeczytaj uważnie

teksĘ iwykonaj

7,adaniaumieszczone pod

nimi.

Zadanie |.

|erzy Bra\czyk

Chciałaby ^{dusza do} raju

Było to miejsce szczęśliwości, pełne niewyobrażalnych rozkoszy, skąd nasi przodkowie musieli odejść; wielu wierry,

i" po śmierci

znajdzie się

w

raju, miejscu szczęŚliwoŚciwtecznej.

To

dwa rożneraje, choć szczęśliwoś ^c je zb\iżado siebie, ^a intuicyjnie ^też skłonni jesteŚmy jakoŚ je łączYc, co psychológowie łatwo mogą wltłumaczyć. Powszechna przenośnia każe nam rajem nazYwac róŻne

poa.ręań

^{stany radości} izadowolenia, różne ziemskie miejsca, ^z których ^jesteŚmy lub moglibYŚmY byćradzi. Rajemnaz}.wano też jeszczenie tak dawno górne miejsca w teatrze,które do dziŚ czasem

nurwun" ,i

parorlyzem, sŁowęm

wziętym z

francuskiego,

a

którego

odpowiedniki w

różnych językach nazywająwłaśnie ^to, co u nas jest naz)nvane i dziś słowem ^raj,

"Kiedy jeździmy'po

Polsce,

możemy natknąć się na różne Raje _

_można

_byłoby

_sądzlc, że w tak

n**unyrń

miejscowościach albo dobrze ^się

ludziom

żyło, albo

miało

się tak ŻYĆ zgodnte

z

życzeniamL nazwodawcow. )ak poszukać w przeszłości, okaże się, ^że wieie z dzisiejszYch Rajów ,roŚiło nazwę piekło,od _dawneg

o

sŁowa piekło (przedtem pkieł), oznaczająceeo smołę. Potomkowie smolarzy próbowali radykalną zmianąnaz\Ąry odwrócić skojarzenia i los.

Bo raj to

nallepsz.,

.o *oł.

^być.

Już

^przed wieloma stuleciami

odnotowlłvano

_Porównanie

jak

w

raju, od'diwna

^znamy przenośnię

iaj

na ziemi, Pierwsza polska drukowana ^ksiąŻka, zbiór modlitw Biernata z Lublina, miała

tltuł,,Raj

duszny" (chodziło ^o duszę rzecz ^jasna, nie o dusznoŚc).

Wprawdzie niektórzy teologowie rezer\Mowali nazwę

raj

dla miejsca, gdzie dusze sPrawiedliwYch

,rluuiąna

^Sąd ostatóczny,

ń

od dawna naszaświadomoś c językowaŁączy zrajem

ażtrzywsPaniale i powiizane

ze sobą odniesienia: dawną niepowrotną szczęś|iwość; szczęŚliwoŚĆ spodziewaną Po

góarry* życillipięknej

^{śmierci (wszyscy tam chcą} się znaIeźć, ale nie wszyscy się znajdą: chciałabY

Źrrro

do raju, ile'grze'chy ^nie puszczajq); iwreszcre także (to głównie dla niedowiarków) ^{te roŻne} doczesne najv,ryższe stany szczęśliwości, które oby trafiały ^się nam jak najczęŚciej.

Do prawdŹiwego ralu prowad ^zą rajskie wrota,w raju ^{są rajskie} ptaki t rajskie jabłonie,I wiedzie się tam iajskie życił.

Ale na

razie to

i

niektóre ziemskie ptaki możemy nazwaĆ rajskimi, we własnYm ogro6Źre zbierać rajskie

jabłuszkaiod

czasu do czasu korzystaĆ z rajskiego Życia.

A

media i reklamY będą

kom.rcyjnie

wskazl.wać

na

rożne miejsca w kraju

i

na Świecie jako raje: a to

dla

narciarzY,

a io dla wędkarzy,a to w ogóle dla turystów Ale nasze przewrotne przysłowie, do dziŚ powtarzane, wskazuje Żd.o1^/oro"rądkowo ^na pewien lekko kpiarski pesymizm: baju, baju

-

będziesz w raju.

Zadaniel.l.

^(0-1)

Nadaj

arĘkułowi Ętuł,

^który

^będzie

wyr ażałj ego sens ^b ez ażycia metafory.

Zadanie

^1.2.

(0-2)

a)

ZapiszĘtlł

^{dzieła, zktórego}

pochodzi poniższy

^{cytat otaz}

imię

i nazwisko ^jego autora.

,,Bo słuchaj clę ^t zważcie u siebie, Ze według bożego rozkazu,.

Kto

nie dotknął ziemi nI razLL,

Ten nigdy nie może być w niebie".

42 o Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne sp. z o.o.

Ządanie

1.3.

(o*l)

Nazwa miejscowo ści Piekło

pochodzi od A.

ukształtowania terenu.

B,

nazvły potomków właścicieli.

C. wspólnego przydomka mieszkańców.

D.

zajęcia wykonl.wan ego przez mieszkańców.

Zadaniel.4.

(0-1)

Co w sensie

metaforycznym

oznacza słowo raj?

Zad,anie 1.5. (0-1)

Zacytuj zdanie, które może być uzasadnieniem

tezy:ladzie

pragną raju.

Zadatie

1.6. (0-2)

a)

W zdaniu:

_,,[...]

media i reklamy

będą

komercyjnie

wskazywać

na

tóżne miejsca w

kraju

i na Świecie jako raje: a to

dla

natciatzy, a to dla wędkarzy, a to w ogóle dla turystów" a jest A. partykułą.

B. wykrzyknikiem.

C. przedrostkiem oznaczającym zaprzeczenie.

D. spójnikiem w zdaniu złożonym współrzędnie.

b) Wyjaśnii, jaką funkcję

pełni

a w

Ęmzdaniu.

Zadanie

1.7. (0*2}

a)

W|jaśnij

sens powiedzeniaz baju, baju

-

będziesz w raju.

b) \{

jakim

celu autor umieszcza to powiedzenie na końcu tekstu?

O Copyright byWydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne sp. z o.o. 43

Przykładowy arkusz egzamin acyjny nr 4

Zadanie 2.

Piotr Sztompka

osobowość nowoczesna

_ Będąc - jak wszYstko w sPołeczeństwie - wltwo ^rem dziaŁających ludzi, no\^/oczesność, gdy staje się dominująca, mocno ukształtowanaizakorzeniona, wywiera na nich zwrotny\Ą"ływ.Najmocniejszym Przejawem tego wPłi,'wu jest kształtowanie osobowości, wytwarzanie się swoistego

Ępu

^człowieka

nowoczesnego, [...]

Badania Porównawcze mające ujawniĆ speclńkę osobowości nowoczesnej _[..

.]

podjął w latach siedemdziesiątych amerykański psycholog społecz.ry

Alex

Inkeles.

wyszedi z

założenia,

że

na osobowoŚĆ

ludzi ŻllącYch w

społeczeńsiwió not,oczesnym wpływają

w istotny sposób

cztery

czYnnlPi'

urbanizacja1, industrializacja2,_

ruchliwość społeczna otaz masowa

komunikacja i kultura,

W

rezultacie badań empirycznych prowadzory.h _w wielu krajach Inkeles opisał syndrom ,,osobowoŚci nowoczesnej'l model teoretyczny,ktory

z

różnymprzybIiże:niem realizuje się w róznych sPołeczeństwach nowoczesnych. Obejmuje

on

dziewięć 'rysów

osobowościowych.

ró

pierwŚze, potrzebę nowych doświadczeń, otwartość na innow acje

i

zmianę. _I. . .]

Drugi

rYs osobowoŚciovry to ŚwiadomoŚć wielości opinii i podąaó\,Ąr, gotowość

rłlpowiadania

się i uzasadniania własnYch opinii, arównocześnie tolerancja ala opinii

-oa-lńnych,

a nawet znajdowanie satysfakcji w takiej róznorodności. _{]est to} osobowościotł1, efekt kulturowego na.isku na racjónahość, któraznaturYrzeczYsPrzeciwiasięemocjonalnemuczytradycjonalnemujogmatyzmowi, llrymagając

obiekĘwnej

debatY

i

konfrontacji argumentów,

a nie

starcia postaw. Tizecia cecha osobowości no\^/oczesnej to _{[..,]_} ProsPektYwna3 orientacja wobec czasu, ,ogrrirkoruna

na

przyszłości raczej

niż

PrzeszŁoŚcioraz PodkreŚlająca ^cnotę punktualności. Cecha czwarta to poczucie mocypodmiotowej, to znaczY Przekonanie, ^ze vłYzwaniai Problemy zarówno ^osobiste, jak i qpołec

,n" por*olą

się rozwiązac Pod warunkiem Podjęcia w pojedynkę lub wspólnie odpowiednich _dziaŁań. podmiotowa, aktl-wna Postawa doĘczY vuryzwań ze stronY Świata natury, co l*ryraża się w idei ,,podboju" czy oparro*ania

pr zyr o dy, ale także problemów ekonomicz ny ch b ądź ^p olitycznyctr _J . . . ; ^.

PiąĘ

rYs osobowoŚci nowoczesnej _to antyclpowanien przyszłychvlyóarzeńi _{planowani e} przyszĘch działań, a więc zaangaŻowanie

wyobraźniw

celu odpowiednlego ustawienia się wobec przyszŁości, I

"] ^Cecha

^szósta,

^blisko

^związana

z

poprzednią,

rv istocie

stanowiąca

warunek

konieczny

anĘcYPowania i

Planowania,

to

zaufanie

do porządku

społec znego,

wiara w

prawidłowośJ, Przewidl'walnoŚĆ ⁱ kalkulowalność5 życia społecznego dŹiękl istnieniu stiłych i egzekwclwalnych zasad obrotu gosPodarczego, polityki państwowej,

atań..g,.ri _-o.ulnych i oLyrr$*yrh

ksztaitujących codzienne dziaĘaniaoblłvateli. Siódmyrys osobowościowyto poczucie ,,sprawiedli wościrozdzielczej,,,

cĄi

uznanie nierównego rozdziału dóbr,

wartości

przywileiów,

o ileiylko

nie jest

to

arbitralne,

a

regulowane

wraźnymi

^zasadami,

w

szczególnoś

ci'zasadą merltońatyc

rnąź d,o^ugającą się nierównego vurynagradzania nierównych zasług. Po ósme, człowiek

rro*o.r.r.ry -

w ujęciu Inkelesa

-

PrzYwiązuje wielką wagę do edukacji, treningu, samodoskonalenia się. po dziewiąte wreszcie ^_ człowiek nowoczesnl szanuje godnoŚĆ innych, nawet

łch ^o

^{niższej od} niego pozycji społecznej czy podlegĘch jego władzy. _|. ..l

Inkeles twierdzi, Że Pomiędzy wyrożnionymi cechami osobowości istnieją wzajemne związl<t, co czYni z nich sYndrom właŚnie, a nie tylko luźną listę. To nie tylko warunkl społecreństwa no\^/oczes- nego kształtująkaŻdąztYchcech osobowościowych z osobna, ale kazda , r"Ćh,raz jużukształtowana, wspomaga czy wzmacnia inne _[...].

1^urbanizacja- p.r.-iuny społeczno-ekonomiczne prowadzącedo rozwoju miast.

2 industrializacja - uprzemysłowienie; szybki rozwój prr.-yrł,r.

3 prospektywny - robiony lub projektowany _z myśią o przyizłości.

a antyclpowanie - przewidyłvanie.

5 kalkulowainość - możliwość obliczenia.

6 merlĄokratYcznY wykształcone i kompetentne.- charakterystyczny _dia merylokr acji, czylisystemu, w którtm rr-ładzę sprawują osoby

O Copyright _by Wydawnictlva Szkolne i Pedagogiczne _{sp. z o.o.}

Sformułuj PYtanie, na które można odpowiedzieć, cytując

pierwsze

zdanietekstu.

Zadanie 2.2.

(O-t)

Na Podstawie drugiego akaPitu

wymień

cztery

czynniki

wpĘwające, zdaniem

Alexa

Inkelesa, na osobowość człowieka.

Zadanie2.3. (0-2)

a)

które

z podanych _cech

charakteryzująstyl

_tekstu

piotra sztompki? zaznaczuk

_lub

_NIE.

b) Uzupełn

ij

zdanie nazwąwłaściwego stylu funkcj onalnego.

Tekst został napisany stylem

Zadanie2.4. (0-3)

Zredaglj

plan tekstu

Piotra Sztompki.

Nagromadzenie terminolo gii naukowej.

Dominacj a zdań wielokrotnie zlożonych.

Dbałość o precyzję i jednoznac znoścwypowiedzi.

Odwołlwanie

się do codziennych _dośw iadczeńodbiorcy.

Wykorzystywanie kolokw ializmow i p oto cznej frazeolo gii.

O Copyright _by Wydawnictwa Szko|ne i Pedagogiczne _{sp. z o.o.}

Przykładowy arkusz egzaminacyjny nr 4

Zadanie2.5. (0-2)

Na podstawie całego tekstu połącz podane pojęcia w

odpowiednie

pary.

Uzupełnij

tabelę.

A.

dogmat

B. punktualność C. cecha

D.zaufanie

1.

cnota

2.

porządek

3.

tradycja

4.

osobowość

5.

syndrom

Zadanie 2.6. (0-1)

Zdaniem Piotra Sztompki

_,,aktywna

postawa doĘczy

wyzwań

ze strony świata natury,

co vryraża się w

idei

<podboju> czy

opanowaniaprzyrody". Podaj

przyl<ład bohatera literackiego, które go p ostęp owanie p otwie r dza tę tezę. ^IJ zasadnij swój wyb ór.

Zadanie 3.

Wybierz jeden temat i napisz wypracowanie.

Temat

l.

CzYm dla człowieka może być

małżeństwo?

Rozważ problem i uzasadnij swoje zdanie, odwołując się do fragmentu Nie-Boskiej komedii Zygmlnta Krasińskiego oraz

wybranych

tekstówkultury.

Twoja

pracapowinna liczyćco najmniej

250 słów.

Zygmunt

Krasiński

Nie-Boska komedia

KsIĄDZ

ślub daje

Pamiętajcie na to.

-

Wstaje

Para - ^Mqz

ściska rękq żony

i

oddaje

jq

krewnemu

-

^{wszyscy wychodzq}

-

on sam zostaje w kościele.

IMĄŻ]

ZstąPiłem do ziemskich Ślubów; bomznalazł tę, o której marzyłem- przeklęstwo mojej głowie, jeśli ją kiedy kochać przestanę.

-

Komnata Pełna ^{osób * bal}

-

^muzyka

-

^świece

- rrr*y. _-

Pąnna

Młoda

walcuje i po kilku okręgach łaje, przypądkiem napotyka męża w tłumie i głowę opiera na jego ramieniu.

PAN MŁODY

|akŻeŚ mi Piękna w osłabieniu swoim

- ^w

nieładzie kwiaty i perły na włosach twoich

*

_{płoniesz ze}

wstydu

i

znużenia

-

^{o, wiecznie, wiecznie} będziesz pieśnią moją.

-

A B C

D

O Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne sp. z o.o.

] :

}

,

,'fj:"HT ^{- -}

^{tak gorąco}

PANMŁODY

';!ńKr:'zczew

taniec, a jatu staĆ będę

i

patrzećna cię,

jakem

nierazw myśli patrzałna sunących

PANNA MŁODA

Pojdę, jeśli chcesz, ale

już

sił prawienie mam.

-

PAN MŁODY

Proszę cię, moje kochanie,

-

Taniec i muzyka.

t",]

*

Pokój sYPialnY

-

lamPa nocna stoi ną stole i blisko oświeca Męża śpiqcego obok Zony. ^_

MĄż

przez sen

Skądżeprzybryasz,nie

widziana, nie słyszana od dawna dwie fale białe

-

pokój świątobliwy na śkroniach twoich się w tobie.

przebudza _się

Gdzieżjestem! _-

ha,przy

żonie

-

^{to moja żona.}

-

wpatruje się w Zonę

Sądziłem, Że to

Ę

^{jesteŚ marzeniem} moim, a otożpo długiej przerwiewróciło ono i różnym jest od ciebie.

- Ę

dobra i miła, ale tamta... _t...]

Salon

-

^{dwie Świece na} fortePianie

-

^kolebka

z

uśpionym dzieckiem w kqcie ^_

Mqż

rozciqgnięty na krześle, z twarzq ukrytq w dłoniąch - ^{Żona przy}

firtepianie.

żoNł

Byłam u Ojca Beniamina, obiecał mi się napojutrze,

- MĄŻ

Dziękuję _ci.

ZoNA

Posłałam do cukiernika, ŻebYkilka tort1 przysposobił, boś podobno duzo gości sprosił

na

chrzciny

-

^wiesz

-

takie czokoladowe2,

z

cyfrąlerzego Śtanisława.

-

MĄŻ

Dziękuję ci.

ZoNA

Bogu dzięki, Że juŻ

raz

się odbędzie ten obrządek

-

^że

^orcio

nasz zupełnie chrześcijaninem _się :talie_-

!o

^choĆ juŻ chrzczony zwody, zdawałómi się zawsze,że mu nie dostaje czegoś. ^_

idzie do kolebki

ŚPrj, moje dziecię

-

czY jużsię tobie coś śni,

że

ztzuciłeśkołderkę

-

^{ot, tak}

-

^{terazleż tak. _}

orcio

mi dzisiaj niespokojny

-

^{mój maleńki}

- ^mój

śIiczny,śpij.

-

i ńrr'"

i'ii

_{- ńir';} t".ta*, Kalka z francuskiego, w którym ten rzeczownik jest rodzaju żeńskiego.

2 czokoladowe - czekoladowe, z francuskie gó le chocolat.

- jak woda płynie, tak

płpą

twoje stopy,

-

^wszystko,

^com

^marzyŁ i kochał, zerŻło

@ Copyright byWydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne _{sp. z o.o.}

Przykładowy arkusz egzaminacyjny nr 4

MĄZ

na stronie

Parno

-

^duszno

-butza

^{się gotuje}

-

rychłoż tam ozwie ^się piorun, a tu pęknie serce moje?

- zoNA

wraca, siada do fortepianu, gra ⁱ

przerywl,

znowLl grać zaczyna i przestaje znowu

Dzisiaj, wczoraj ach! mój ty Boże, i przez cały Ędzień, ^t już od trzech tygodni, od miesiąca słowa nie rzekłeś do mnie

-

^{i wszyscy, których widzę, mówią} mi, że źIev,ryglądam.

-

M4Ż

ną stronie

Nadeszła godzina nic jej nie odwlecze.

-

głośno

Zdaje mi się owszem, że dobrze wyglądasz.

ZoNA

Tobie wszystko jedno, bo już nie patrzysz na mnie, odwracasz się, kiedy wchodzę,

i

zakt:prasz oczy, kiedy siedzę blisko.

-Wczoraj

^{byłam u}

spowiedziiprzypominałam

sobie wszystkie grzechy

-

^{a nie} mogłam nic znaleźc takiego, co by cię obrazić mogło.

-

MĄŻ

Nie obraziłaś mnie.

ZoNA

MójBoże -

^{mój Boże!}

ł'dĄŻ

Czuję, ze powinienem cię kochać.

- zoNA

Dobiłeś mnie tym jednym:

,,powinienem':

- ^{Ach! lepiej}

^wstań

^{i powiedz} -

^,,nie

kocham" -

przynajmniej już będę wiedziała wszystko

-

^wszystko.

-

Temat 2.

Zintetpretuj

podany utwór. Postaw tezę

interpretacyjną

i ją uzasadnij. Twoja praca

powinna liczyćco

najmniej 250 słów.

Kazimier z Przerwa ^- Tetmaj er

prometeusz

Ogniu, ty, co tam w ziemi wnętrznościach głęboko wresu, huczy sz i p otr ząsasz kamienną opoką:

Ę

potęgo straszliwa, wstań, rwij ziemi łono, z rozdartych jej wnętrzności ruń lawą czerwoną, tocz

odmęĘ

płomienne1 na skorup ę ziemną,

i wszystko, wszystko, wszystko niech ginie wraz ze mną!

48 O Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne sp. z o.o.

Y

ie

tamz dołu, tam z daleka płynąludzkie ^jęki, ryczącej ak wezbranych oceanów

waĘ'!

Biada! Biada!.

..

Gdzież nie ma nieszczęścia i męki?

Kędyż3 nie dostąpiŁo ^zŁo?

Z

jahejże strony nie wydziera ^się w niebo głos bólu szalony?

Biada! Biada!.. ^.

Otom

^jaw gryząc},rrn łańcuchu, ja, głodny i spragniony, bez woli, bez ruchu,

zposzarpanymprzez ^sępa bokiem ⁱ wątrobą, trawiony ^naj straszni ^{ejszą ze} wszystkich chorobą:

rczpacząbeznadziejną- -

^{ja, co mym}

^widokiem

gwiazdy straszę na niebie świecące wysokiem, ja,nędzarz, od którego nawet huragany uciekają, na Kaukaz kiedy się zapędzą;

ja, wszystkim okropnościom na pastwę wydany;

j", juk słońce światłością, otoczony nędzą:

otom jest cierpień ludzkich wcielonl,łrn obrazem...

Biadal Biada!... O matko-rodzicielko, ziemio,

wzbldźte

ognie, te żary, co w t\ĄTĄn wnętrzu drzemią, niech runą

- - i

uczynią cię wodą

i

gŁazem!. ^{. .}

}ak

Ęgrys,

^{co ukryry} w nadwodnej

komyszf,

czyhając na gazele, krwią i mordem dyszy ^: tak nieszczęście na

lldzi

czyha niestrudzenie

wiecznie, wszędzie

- -

^ptzemocne tak chcePtzeznaczeflIe.

Dziś, gdy wiem, co jest cała, straszna niemoc woli, gdykażdy atom ciała i ducha mię boli,

od wieków na tej skale cierpiący samotnie,

współczuję ^dziś z człowiekiem, ^o! lepiejs stokrotnie,

niiemwspółczuł,

gdym ogień z.nieba dlań wykradał

-

i gdybym dziś wszechmocą Przeznaczenia władał, ze wszystki

ch

szczęść najvłyższe rzuciłbym ludzkości, nicestwiąc6

jąi

grzebiąc na wieki ^w nicości!

' odmęty płomienne - ^{iu, lu*u.}

'wĄ

^{(daw.) - fale.}

'kędy ^(daw.)

-

^gdzie,

u kómysze ^(reg,)

-

zaroślaznajdujące ^{się na} terenie podmoĘm,

5lepiej - ^{tu: bardziej.}

6 nicestwić

-

unicestwiać.

:.. ^..

i'

na

@ Copyright byWydawnictwa Szkolne ⁱ Pedagogiczne sp, z o.o. 49