Cyfrowe mode|e zmian środowiska w p|anowaniu

Witold Warcholik Malgorzata Dygoń

M. Kistowski, B. Korwel-Lejkowska (red.), Waloryza(ja śtodowiska pr4łodnic2e8o w planowaniu przenrzennym. 2007,

@ańsk - WaBzawa. s' 287-296.

Cyfrowe mode|e zmian środowiska w ^p|anowaniu

wybranych form zagospodarowania przestrzennego po|skiej i s|owackiej części Beskidu Niskiego

Wprowadzenie

Cyfrowe bazy danych oraz budowane na ich podstawie modele zmian środowiska stwarzają szeroki wachlarz zastosowań w zakresie planowania przestrzennego. _Na|eży jednak nadmienić' że w przypadku tego typu prac prowadzonych w Karpatach, ana|izy

bazujące

na

metodo|ogii

z

zakresu Geograficznych Systemów Informacyjnych wciąŹ stanowiq wąską grupę opracowań

w

stosunku

do

prac'

w

których autorzy W sposób tradycyjny dokonują zestawień

i

naktadania materiałów kaftograficznych. Jednym

z

gtównych problemów dotyczących zmian

w

krajobrazie wywotanych dziata|nością człowieka jest' obok ich rejestracji na tle faz osadniczych i granic zasiedlenia, określe- nie sposobu i tempa

ekploatacji

środowiska przez rózne grupy kulturowe. Umiejsco- wienie terenu tego typu badań w obszarze o porównywa|nych naturalnych uwarunko- waniach środowiska,

a

rozgraniczonych umownymi granicami ad ministracyjnym

i,

do których zalicza się m. in. granica państwowa, umoż|iwia uchwycenie róźnic w kierunku

itempie

antropopresji. Za istotny element cyfrowego modelu potencjalnych uwarun- kowań zmian środowiska

w

po|skich istowackich z|ewniach zachodniej części Beskidu Niskiego

w XX wieku

na|eży uznać

zmiany

|esistości

(ryc.])' odmienne

tendencje

w

zmianach lesistości badanych obszarów, sposobach gospodarowania zasobami |eś- nymi, a takze różnice udziałów terenów o silnych i słabych związkach użytkowania zie.

mi z

elementami środowiska abiotycznego

w

badanym przekroju czasowym, mogq sugerować iŹ p|anowanie kierunków zagospodarowania przestrzennego tych terenów może

się ńżnić.

Nasuwa

się też

^pytanie,

czy owo

p|anowanie rozwoju zgodnego z uwarunkowaniami środowiska po obu stronach granicy polsko

-

słowackiej powinno byŹ inne, skoro granica państwowa jest tworem sztucznym? Ana|izy, których wyniki zawarto poniżej, zmierza|y do sprecyzowania czasookresów i przestrzennych charakte- rystyk głównych przeobrażeń krajobrazu i wpływu cztowieka na procesy morfogenety.

czne.

To

wtaśnie rejestracja zaistniatych

w

przesztości prawidtowości

w

^re|acjach

człowiek

-

środowisko umoż|iwi w przyszłości prawidłowe użytkowanie zasobów przy- rody

i

prognozowanie środowiskowych skutków antropopresji.

Wito|d Warcho|ik, Matgorzata Dygoń

Material źródtowy i postępowanie badawcze ^{', lr!.}

^1.:

Ęgenerowane

cyfrowe po|igony badawcze obejmowały góme odcinki zlewni rzek zachodniej części Beskidu Niskiego: Białej Dunajcowej. Ropy

i

^Regetówki

^_

dopływu Zdyni

w

obszarze Polski oraz

Sveżowki'

Kamenca (1)

-

dopływu Sveżovki

i

Kamenca (2)

-

^{dopływu Top|i}

^w

obszarze Słowacji, stanowi4c regu|ame rastry

o

powierzchni 50 km. w przypadku z|ewni Białej Dunajcowej i Kamencal oraz o powierzchni 20 km.

d|a

cferech

pozostałych, wyżej wymienionych z|ewni. |stotnym kryterium doboru ra.

stńw

byto ich bezpośrednie są5iedztwo

w

^parach

w

przyb|iżeniu na |inii granicy pań- stwowej oraz ta sama powierzchnia w obrębie zestawionych par. Przekroj czasowy ana|iz obejmował |ata 1933-1

975'

a jego wybór

w

dużej mierze podyktowany

był

faktem najwyraŹn iejszych

w tym

okresie kontrastÓW przemian spoteczno.gospodarczych po obu stronach granicy państwowej oraz dostępnością archiwa|nych źródeł kartograficz- nych, na podstawie których wygenerowano cyfrowe bazy danych. Wybrane

do

ana|iz arkusze po|skich map topograficznych w skali 1:25000

w

układzie W|6 z aktualizacją treści dla roku 1933 oraz arkusze map w tej samej skali w uk,ladzie 1942 z aktualizacją na

l975

rok zawierały treści dotyczące północnych skrawków obszaru Słowacji. Wyge.

nerowane bazy danych charakteryzowały parametry: po|igony Biata Dunajcowa

iKa- menecl -

rozdzie|czość

2,1 m,

przy

polu

podstawowym

4,5

m,,

a

po|igony: Ropa, Sverzovka' Regetówka

i

Kamenec2

_

rozdzie|czośĆ

l m i

pole podstawowe

l'l

^m,.

Ryc.

l.

^{Mode| ClS} naturalnych

i

antropogenicznych uwarunkowań morfodynamiki z wy.

szczegó|nieniem funkcji ana|itycznych 615: przek|asyfikowania obiektów (rec/ass), ana|izy sąsiedztwa iodIeglości (distance) oraz naktadania obiektów przestrzennych (crosstab)

Fig.

l.

^{GIS model} of natural and anthropogenic conditions for relief dynamics

Cyfrowe mode|e zmian środowiska w p|anowaniu wybranych form.'. 289

crosstab a and b, rcclaii

r\-.rlr/lr('li: \ ll - '-:'a

I-śsis(ośćl9JJ (JhrruokowrDi,po(€ncja|$cl9JJ LldziJ} terenó\Y \\ kIasilch potcncialrri ch u$ltru,rko$a,i ilrodelo!a|r! rreib) i doiLil$\

rurat(1ralu &) \or\1w l9li rolu

Lc!iność (m3Pa B) n ^(in,nr) n,7,r.'.n.

@ orunt\ rdlc\rtif llqiruDlos!ni! pol.n.i!lnc nr),lrlu$!ria r/crb! i,.lo"!.,\\

ma'crialu do Loq! (mipa ( ₎ E'hb. moLl.,trrrn.

I il|nilrIo$1nĆ |n'n.llNLll jc

- ^{\ lr(} dro!.i,s\rilLJ

Ryc.

2'

Porównanie potencjalnych uwarunkowań modelowania rzeŹby i dostawy materiału do koryt (uwarunkowania natura|ne' |esistość) w

l933

^roku w po|skich i stowackich zle.

wniach zachodniej części Beskidu Niskiego

Fig. 2. Comparison of the potential conditioning for slope modelling and sediment delive- ry to river channels (natural controls, forest area) in 1933 in Polish and Slovak catch- ments, western part of the Beskid N iski Mts

NiektÓre cechy środowiska przyrodniczego badanych obszarów zostały zestawione z wybranymi klasyfikacjami stosowanymi w planowaniu form zagospodarowan ia tere-

nu

(tab.

l). są

to jedynie

te

cechy, które zostaty uwzg|ędnione

w

zastosowanym tu modelu cyfrowym.

Wyniki

Wysokości bezwzg|ędne terenu

we

Wsfystkich badanych po|igonach mieszczą się w podobnych przedziatach' dzięki czemu można zastosować dla nich to samo wydzie.

lenie pięter klimatycznych

i

biok|imatycznych. Wedtug różnych autorÓw (Hess ^1965, Koztowska-Szczęsna 19BB, Starke|

l972,

Wrzosek

l97l)

granica przydatności d|a odmiennych

form

zagospodarowan

ia

przebiega

na

wysokości

700_800 m

^n'p.m.

obszary położone poniżej moŹna wykorzystywać d|a rolnictwa, osadnictwa z funkcją rolniczą oraz róŹnych form turystyki, rekreacji i działa|ności uzdrowiskowej. Natomiast powyżej dominować powinny lasy, turystyka oraz funkcja wodochronna.

,lh*

t!$a 1|nl.os an ! ńłurn]|ć n]ode|(j*}ńjl rZ.lb!. ^(il]ilt]J

El bdnl/o nrl). rtr\js",Yilrs^) O nrb.

', !1. "sril r - ^ilr i.!lr\,ir. r ,\L.L(\\rillc I \ihc nrrxi.lD\ilrL-

290 Wito|d Warcho|ik' Ma'lgorzata Dygoń

Zarówno

po

po|skiej jak

i

słowackiej stronie badanego terenu dominują nachy|e- nia stoków w przedziale

l0-]

5., co umożIiwia wykorzystanie ich jako grunty orne, a|e w więkzości z wytączeniem mechanizacji (tab. ] ), ^a takźe daje moż|iwości zainwesto.

Wania turystycznego, budowy dróg równo|egłych do stoku |ub prowadzonych zakosa-

mi

i nie|icznej zabudowy. Tereny

o

nachyleniach do 20" zajmują

w

parach po|igonów bardzo zb|iżone wartości ⁽⁷ 3_860/o w zlewniach Ropa, Sverzovka, Regetowka

i

Kame- nec2:

44 i

50% w zlewniach Biała D.

i

Kamenecl), co daje dość zróżnicowane moż|i- wości racjona|nej gospodarki na tych obszarach. Według k|asyfikacji zawartych w tabe-

li l

wartości

te

pozwa|ają na planowanie

łąk,

intensywnego uŹytkowania ro|niczego

z

uzyciem mechanizacji' inwestycji turystycznych oraz prowadzenia dróg

i

osadnictwa na terenach

o

wartościach nachyleń

0-10.'

Jest równieŹ dopuszczalna budowa dróg pieszych

i

równolegtych

do stoków

bądŹ ewentualnie pojedynczych Wolno stojących budynków na stokach o nachyleniu powyżej l5"; wskazane jest natomiast występowa.

nie

|asów pełni4cych funkcje wodochronne, glebochronne

i

stwarzające wa|ory tury.

styczne.

Mozaikowy

^u kład

ekpozycji

badanych po|igonów

nie

stwarza szczegó|nie dogodnych warunków d|a żadnego rodzaju zagospodarowania.

Uzyskane w pierwszej fazie analiz GIS (Kozak 2005, Pietrzak 2002, Troll 2000, War- cho|ik 2005) bazy danych obrazują ro|ę czynników naturalnych w zmianach środowiska geograficznego w Beskidzie Niskim, m.in. wptyw wysokości n'p.m'' nachylenia, ekpozy- cji istref buforowych odległości od cieków na zmiany mońo|ogii stoków

iobieg

materii

w

zlewni.

W

zlewniach polskich

i

stowackich

w

analizowanym przedziale czasowym 1933_1975 odsetki obszaróW o si|nym, umiarkowanym |ub słabym wpływie czynników natura|nych (udziały terenów o si|nych, umiarkowanych i słabych uwarunkowaniach na- turalnych modelowania rzeźby

i

dostawy materiatu do koryt) byty porównywa|ne.

Przeprowadzona

w

ko|ejnym etapie prac analiza krzyżowa powyższych cyfrowych

baz

danych

o

uwarunkowaniach natura|nych

z

bazami danych

o

lesistości

w

^] 933

i

l 975 roku miata na ce|u okreś|enie, w jakim stopniu wptyw gospodarowania zasoba-

mi

|eśnymi stabi|izował

|ub modyfikował

stwierdzone natura|ne uwarunkowania mode|owania rzeźby

i

dostawy materiału do koryt. W pewnym uproszczeniu przyjęto bowiem' iż najmniejsze natężenie procesów stokowych ma miejsce na 8runtach ^za|e- sionych (Słupik

]986' Gil

1986)'

W

przypadku pary po|igonów Biała Dunajcowa

i

Kamenecl ,

w

pierwszym z wy- mienionych poligonów

w

]

933

roku uwzg|ędnienie użytkowania ziemi nie wpłynęto na zmianę udziału terenów

o

si|nych uwarunkowaniach mode|owania rzeźby, zazna- czyt się jednak spadek udziatu terenów

o

stabych uwarunkowaniach mode|owania (ryc. 2). W zlewni Kamencal uwzg|ędnienie niskiej |esistości

w

^'| 933 roku wptynęło na zwiękzenie odsetka terenów o si|nych uwarunkowaniach mode|owania rzeźby i dosta- wy materiału do koryt. odnotowano tu również zmniejszenie udziatu obszarów w kla- sie słabych uwarunkowań modelowania.

W

pozostałych parach poligonów uwzględ.

nienie silnej presji ro|nej

w 1933

roku spowodowało

zwiękzenie

odsetka terenów o si|nych uwarunkowaniach modelowania rzeźby oraf spadek udziału terenów o uwa- runkowaniach stabych, W porównaniu z analogiczną k|asyfikacją uwzg|ędniając4 tylko uwarunkowania natura|ne

i

ty|ko

w

z|ewni Sverzovki

czynnik

użytkowania ziemi

w

1933 roku nie wpłynął na rozkład potencja|nych uwarunkowań modelowania rzeźby

i

dostawv materiału

do

^korvt.

Cyfrowe mode|e zmian środowiska w planowaniu wybranych form'.. 291

W zlewni Bia,lej, w wyniku postępującej sukcesji wtórnej odnotowano W

l975

roku dwukrotnie niższe odsetki terenóW o silnych potencjalnych uwarunkowaniach modeIo- Wania rzeŹby i dostawy materiału

do

kory{ niż

w

roku 1933 (ryc. 3). Tereny

w

k|asie zmian z uwarunkowań siInych na umiarkowane zajęły 9o/o powierzchni poIigonu i pra- wie 8% w klasie zmian z uwarunkowań umiarkowanych na słabe. odpowiednio, odse- tki w tych kIasach dla poligonu Kamenecl były trzykrotnie niższe. Podobne dyspropo- rcje odnotowano

w

dwÓch pozostałych parach poligonów (ryc.

4). W

k|asie zmian uwarunkowań

z

silnych

na

umiarkowane, odsetki

w

z|ewni Ropy były czterokrotnie wyzsze niŻ w zlewni Sverzovki, a w z|ewni Regetówki dwukrotnie wyższe niż w zlewni Kamenca2'

W

^{przypadku k|asy}

zmian z

uwarunkowań umiarkowanych

na

słabe,

w

z|ewni Ropy ich udziały były aż dziewięciokrotn ie wyższe niż

w

zlewni Sverzovki, a w zlewni Regetówki ponad dwukrotnie' Udziat terenów

w

klasach zmian potencjal- nych uwarunkowań mode|owania rzeźby

i

dostawy materiału

do

koryt słabych na umiarkowane

i

umiarkowanych na silne był

w

poligonach polskich znikomy

iw

żad- nym

z

przypadków

nie

pYzekroczył

0'3%. W

zlewniach słowackich udziały

te

by,|, znacfqco więlsze, lecz tylko

w

przypadku zIewni Sverzovki osiqgnęły poziom zbliżon, do zmian na wvższe stoDnie uwarunkowań.

Ryc.

3'

Porównanie potencjalnych uwarunkowań modelowania rzeźby i dostawy materiału

do

koryt (uwarunkowania natura|ne, Iesistość)

w

^']

975

roku

w

polskich

i

słowackich zIewniach zachodniej części Beskidu Niskiego

Fig. 3. Comparison of the potential for slope modelling and sediment delivery

to

river channels (natural controls, forest area)

in

1975 in Polish and Slovak catchments. wes- tern Dart of the Beskid N iski Mts

,,t"ari,a r;ls ,t B il(oSsl'l^.and{l-rcclass

ti$rrunlowani!n.ltur.t|nr' Losijlośćl9'5 L$a.unkoń!niapolen(jalocl975

ildz'a1 tcfcnos s l,lrsÓ.h B)lcnciahlch u$arunLo\tili trr(\lel'|\ anił r/cih\ jd1)\lrs) flrerirhr ^(lo lor!l * l9lirolil

iti;

^{\|.'b!. tr ndt0$Jil( '.Irlś}

lr$unrnlosIń n!r!.illnr t!odc|(^\at|.'.'b) (ńaPi

^ )

E bJrJ/. \l.Llr. ' ,!l.l!,sJL . - ^\|ilh. nuL.rx\JnLJ I ilrirrlNr.! r!'dcl(,u.il,ic I\il,r. tutr[]r\\J uc

| .'isość ( nipa l]]:

D (]rlłl\ ij.^ ..l{l.

l $a unIo\r.uir lrorercjr nr n()dc]lŃ!l)|! rl..ih} ^j Jo\LN\\

mxl(!ahrdo lora r (mrt. ( r:

:nJl). b'lJlo\Jil,(

. !il|i.|\.\J l.lń(ł.L1\\l rlr .\i|n. nl\]ć]ilrJ l].

292 Wito|d Warcholik, Małgorzata Dygoń

Tabela | . Przydatność niektórych cech środowiska d|a form zagospodarowania (wybrane kryteria) Table

l.

Usefulness of certain features of natural environment for land use (selected criteria)

Cechy środo-

wiska Słowacja

grunty ome w dnach dolin oraz turystyka i użytki zie|one na zboczach do|in i stokach

|asy, turystyka i ochona wód oraz narcia6two

osied|a z funkcją rolniczą

ewentuaIna hodow|a zwierząt, funkcje ne, las

rolnictwo

turystyka i rekreacja. funkcje uzdrowiskowe turystyka

intensywne użykowanie 8runtów omych grunty ome

|asy. łąki: niewskazane jako grunty ome ne zalesienie

grunty ome (z uiciem

grunty ome (orka konna)

|as' ochrona wód łąki kośne

warunli korzystne dla retencji wodnej osadnictwo, pod warunkiem zaopatrzenia w wodę. moż|iwość prowadzenia dróg

osadnictwo rozproszone lub zwarte.

nie za|eca się prowadfenia komunikacji po stokach rozczłonkowanych

niewskazana IokaIizacja więkzych osiedIi:

e do stoku dowolna zabudowa

zabudowa z ograniczeniem d|ugości budynków

zabudowa do sDadku

j.w.. wo|no stojące sanatoria. obiekty sportowe

ko munikacja

komunikacja

-

dro8i gruntowe do pó|

q)

]

'o o

=

|lt

!

do wys. 750 m n.p.m.

(piętro umiarkowanie ciepłe) pow. wys.750 m n.p.m.

(piętro umiarkowanie chtodne) do 700 (800) m n.p.m pow. 700 (800)

m

n.p.m.

L. Starkel ⁽ 1972) do 800 m n.p.m.

do 750 m. n.p.m. (bioklimat umiarkowanie bodŹcowy )

pow. 750 m n.p.m (bioklimat silnie bodźcowy) E. Cit.

L. Starkel (r e6e)

L. Starkel (r 972, r 99O)

A.Szponar (2003)

komunikac.ja

-

powadzenie dńg zakosami

Cyfrowe mode|e zmian środowiska w planowaniu wybranych form... 293

Elspo- zyqe

Cz. Cuzik.

l. LraDlnsKl (1e84)

E, SE, S. SW. W sadownictwo

.:!

.9

E. Kidoń (2003) powyżej 40oń powierzchni Ieśnej

wgystkie badane poligony poIskie i słowackie

.

działalność uzdrowiskowa. turystyka' rekreacja

9b udział powierzchni ^leśnej

dwukrotny przyrost

- funkcje ochronne iuzdrowiskowe turystyka

nrefnaczny przyrosl

- funkcje ochronne iuzdrowiskowe turystyl(a

wskaźnik rozwinięcia |esistośCi Larnbora

znaczny wzost w badanym okresie

- funkcje wodo- chronne, ochrona lasu

nreznaczny wzrost w badanym okresie

- ^{funkcje wodo-}

chronne

zmiany w ujęciu wertyka|nym

500/0 przyrost w przedziale 675-775 m n.p.m.

-

utrzymanie takiego stanu. racjonalna gospodarka leśna

l3olo przyrost w przedriale

500-650 m n.p.m.

- gosPodarka leśna

L. Kulig i in.

(r 95e)

o/o |asów powyżej 650 m n.p.m. (800 m na stokach S)

dwukrotny przyrost

-

przyrost rzędu 4-1o/o - 1.w.

współczynnik rozwinięcia granicy ro|no.|eśnej (horyzontalne zmiany jej przebiegu)

dwukrotny spadek (rosnąca zwartość powienchni leśnej)

- j.w.. funkcje wodo- iglebochronne

niewielkie wahania

E

REGETÓwKA

9l,t ^.r l -lt _'1 4'0

il ź,

Ż

ł

Q

t

.

J

N

pg 9P2PaŁ|2992Ęg g p p: ! p p:i I

^F

' 11l- , , 1ż,. i s źt '

^,

'E ł'ź ę'ł 2p

^,,ł

Ę .E l.9 :p :Ś l: ; l-9 :.ś :Ś

^;2ł

i;EEĘEłłĘ ^i*E Ęł;:łi ;iĘ ^E:Ęt*E

KAMENEC 2

ol{

i

1.1 1,9 _1.]

SVERZOVKA KAMENEC I

Ryc.

4'

Porównanie procentowych udziałów terenów w k|asach zmian potencja|nych uwa.

runkowań mode|owania rzeŹby

i

^{dostawy materiatu}

^do

^koryt

^w

^{latach '| 933-] 975}

w zlewniach oolskich i słowackich

Fig. 4. Percentage of classes of the potential for slope modelling and sediment delivery to river channels

in

1933 and |975 in Polish and Slovak catchments

294 Wito|d Warcholik, Małgorzata Dygoń

Wnioski

Reasumując, obraz potencjalnych natura|nych uwarunkowań mode|owania rzeźby i dostawy materiatu do koryt w zachodniej części Beskidu Niskiego, nie będących wy- padkową działa|ności cztowieka' charakteryzowały niewielkie różnice

w

badanych pa- rach po|igonów po|skich i słowackich. W znacznym stopniu jednak uwarunkowania te modyfikowane były zmianami |esistości

w

obszarach rozgraniczonych umowną |inią

granicy państwa, gdzie

stwierdzono

wyraźne, bo

przekraczające

307o,

różnice w udziatach terenów z przyrostem powierzchni leśnej w latach ^'1 933-1975 oraz istotne różnice w wertyka|nym przebiegu granicy rolno-|eśnej (Warcho|ik 2005)' DyspropoĘe pozostają w ścisłym związku z przeprowadzoną po stronie po|skiej akcjq wysied|eńczą ludności temkowskiej ,,Wisla''

w

^.l

947

roku.

Znaczące różnice dotyczące |esistości

i

przebiegu umownej granicy ro|no

-

^|eśnej

na obszarze po|skiej i słowackiej części Beskidu Niskiego związane są nie tyle z obecnym ich stanem, ale z okresem drugiej potowy XX wieku' w którym uwypuk|iły się wyraźne

ńżnice

w sposobach gospodarowania w zlewniach po obu stronach granicy państwo- wej.

W

okresie

tym w

badanych zlewniach słowackich

nie

zanotowano znaczących procentowych zmian udziatu powierzchni |eśnej, wartości wskaźnika rozwinięcia lesi- stości Lambora (Lambor

l965)'

a także zmian przebiegu granicy rolno.|eśnej w ujęciu wertykalnym; tymczasem

w

z|ewniach polskich

były one

bardzo

duże.

Dotyczy to przede wszystkim dwukrotnego wzrostu udziatu lasów w całkowitej powierzchni zlew- ni,

z najwiękzymi

przyrostami powyżej

650 m

n.p.m.' prawie dwukrotnego wzrostu wartości wskaźnika Lambora

oraz

rosnącej zwartości powierzchni leśnej. stwarza to szczegó|nie korzystne warunki

dla

funkcji wodochronnej

i

g|ebochronnej lasów, ale również ochrony lasów

jako takich i

racjonalnego

nimi

gospodarowania; ponadto

sprzyja rozwojowi turystyki,

^rekreacji

i

dziata|ności uzdrowiskowej. Na|eży więc

dołozyć starań, aby utrzymać te korzystne kierunki i tempo zmian.

cranica

^{państwowa między Po|ską}

a

Stowacją jest tworem sztucznym,

a

różnice w środowisku przyrodniczym po obydwu jej stronach są niewie|kie. Ana|iza wybranych cech środowiska geograficznego badanych poligonów

i

^ich zestawienie

z

kryteriami stosowanymi

w

racjonalnym p|anowaniu przestrzennym wykazała,

że

różnice wyni.

kające z potożenia po dwóch stronach granicy po|sko.słowackiej są na ty|e mate, iż nie powinny pociągać za sobą odmiennych form działalności cztowieka.

Zastosowany cyfrowy mode| środowiska przyrodniczego pozwa|a na szczegółową charakterystykę środowiska, stanowiącego podstawę gospodarki cztowieka. Zaletą tego typu mode|i jest ponadto moź|iwość wprowadzenia

do

baz danych również szerokiej grupy innych cech środowiska geograficznego, ktÓrych charakterystyka powinna być uwzg|ędniona w planowaniu poszczegó|nych form dziatalności gospodarczej cztowieka.

Literatura

Gil E.' l986, Ro|a użytkowania ziemi w przebiegu spływu powierzchniowego i sptukiwania na stokach fliszowych. Przegl. Geogr., 58, 1-2, s. 5'l-65.

GiI E., Starke| L., l969, Zasady oceny środowiska geograficznego d|a potrzeb ro|nictwa w Karpa.

tach F|iszowych, Mat. z seminarium Regiona|. Przyr.

-

g|ebozn.. PTG|eb., Poznań, Wyd.

Warszawa, s. 203-213.

Cyfrowe mode|e zmian środowiska w p|anowaniu wybranych form... 29>

Cuzik C.' Crabiński T.. 1984. Typo|ogia gospodarstw sadowniczych w regionie karpackim, Prob|e.

my Za8ospodarowania Ziem Córskich, nr 25' s. ] 67-l85.

Hess M.. ^.|965' Piętra k|imatyczne w po|skich Karpatach Zachodnich, Zesz. Nauk. UJ, Prace Ge- ogr., KrakóW 2. l

l.

Kidoń E.. 2003, Zasady kztałtowania uzdrowisk Beskidu Sądeckiego w świetle idei zrównoważo.

nego rozwoju, praca doktoBka, archiwum Zakł. Gosp. Turyst. iUzdr', |GiGĘ UJ' Kraków.

Kozak J., 2005, Zmiany powierzchni lasów w Karpatach Po|skich na t|e innych gór śWiata, Wyd.

UJ, Kraków'

Kozłowska.Szczęsna T. l988. K|imat PoIski a zdrowie cztowieka, [wl Przemiany środowiska geo- graficznego Po|ski. osso|ineum, Wrocław, s. l85_202.

KuIig i in., l959, Zasady ustalania granic między uźytkami ro|nymi i leśnymi w dzie|nicach gór.

skich, Zeszyty Problemowe PN.R., t. I9, s. 4-36.

LamborJ.. l965, Podstawy i zasady gospodarki wodnej. Wyd. Komunikacji iĘcfności, Warszawa' Pietrzak

M',

2002, Geomońo|ogiczne skutki zmian użytkowania ziemi na Pogórzu Wiśnickim,

Przemiany środowiska na Pogórzu Karpackim, tom 2, ICi6P UJ, Kraków.

Słupik J.'

l986'

ocena metod badań roli użytkowania ziemi w przebiegu spływu wody i erozji gleb w Karpatach. Przegl. Geogr.. 58. 1-2,

s.4148.

Starke| L'

iin.

l969. Analiza i ocena środowiska geograficznego powiatu ropczyckiego (d|a po.

trzeb pfanowania regionalnego), Dok. 6eogr.. 2.213. s. 1-129.

starkel L., l972, charakterystyka rzeźby Karpat po|skich ijej znaczenie d|a gospodarki ludzkiej.

Prob|' Zagosp' Ziem 6órskich, nr l0. s. 75-l 50'

Starke| L.. l990. Zróżnicowanie przestrzenne środowrska Karpat i potrzeby zmiany w użytkowa.

niu ziemi, Prob|. Zagosp. Ziem Górskich, KZZG PAN, nr 30, s. l l_25.

Szponar A.. 2003, Fizjografia urbanistyczna. Wyd. Nauk. PWN, Warszawa.

TrolI M., 2000, Związek użytkowania ziemi z warunkami środowiska przyrodniczego w Beskidach Zachodnich, maszynopis pracy doktorskiej, lGiCP UJ. Kraków.

Warcholik W, 2005, Rejestracja różnic w przebiegu granicy ro|no.leśnej w Beskidzie Niskim na obszarze Polski i Stowacji (1933-1975) z wykorzystaniem CIS, Problemy Zagospodarowania Ziem Cóskich PAN. z.

5l.

s. 59_69'

Wrzosek A..

l97l,

Zagadnienie uźytkowania przestrzeni kraju w okresie perspektywicznym, _[w:]

Prob|emy gospodarowania przestrzenią, Biu|. KPZK PAN, z. 66, Wa6uawa. s. l 5-l 7'

Digital models of environmental changes in the planning of selected forms of human's activities in the Polish and Slovakian Beskid Niski Mountains

Sumary

Cross analysis of the digital databases on natural controls against data on forest area from year 1933 and 1975 allowed to determine the impact of forest management on stabilisation or modification of natural conditions for slope modelling and sediment delivery to river channels.

The working assumption has been that the intensity of slope processes is the lowest on forested

land. lt has been found that in the headwaters of the Polish catchments in the western part of the Beskid Niski Mts. (Biata Dunajcowa, Ropa) the percentage of terrain with high potential for slope dynamics decreased by half between 1933 and 1975 due to progressive secondary succession. The generated databases as well as the developed model of environmental change

Wito|d Warcho|ik' Małgorzata Dygoń

can be utilised in spatial management plans for Beskid Niski communes. ln particular it has to be considered whether land management policies on both sides of the Polish-Slovakian border should be the same. The differing tendencies in forestation change and forest use in the study area. as well as differences in the relations between land use and abiotic factors, suggest differ- ent policies for the optimal land use in the area under consideration.