Halbersztadt, Jerzy
"Faschismusforschung. Positionen,
Probleme, Polemik", red. D. Eichholtz,
K. Gossweiler, Berlin 1980 : [recenzja]
Przegląd Historyczny 71/3, 653
1980
Artykuł umieszczony jest w kolekcji cyfrowej bazhum.muzhp.pl,
gromadzącej zawartość polskich czasopism humanistycznych
i społecznych, tworzonej przez Muzeum Historii Polski w Warszawie
w ramach prac podejmowanych na rzecz zapewnienia otwartego,
powszechnego i trwałego dostępu do polskiego dorobku naukowego
i kulturalnego.
Artykuł został opracowany do udostępnienia w Internecie dzięki
wsparciu Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego w ramach
dofinansowania działalności upowszechniającej naukę.
Z A P I S K I 658
. Oryginalność i naukow a wartość wniosków, do jakich dochodzi autor, nie po
m niejsza a powiększa żal, że nie objął on badaniam i i innych nurtów politycznych
II Rzeczypospolitej, w tym przede wszystkim ludowców i konserw atystów . :
. - T. N.
Faschismusforschung. Positionen, Probleme, Polemik, red. D.
E i c h h o l t z , K. G o s s w e i l e r , Akadem ie-Verlag, Berlin 1980, s. 459. Omawiana praca zbiorowa jest istotnym wydarzeniem w historiografii NRD. Siedemnaście zaw artych w niej studiów stanow i bowiem podsumowanie dotych czasowego dorobku prowadzonych w tym k raju badań nad faszyzmem. Ich przed miotem jest głównie narodowy socjalizm i III Rzesza. Innym ruchom i państwom faszystowskim poświęcono stosunkowo niewiele miejsca. K onstrukcja pracy, oparta na podziale problemowym, zwięzłe ujęcia i w yraźne form ułowanie tez ułatw iają zapoznanie się ze stanow iskiem historyków NRD w w ielu spraw ach ważnych dla zinterpretow ania społecznej i ideologicznej treści omawianego zjawiska. Prace K. D r o b i s c h a o systemie terroru, K. P ä t z o l d a o polityce antyżydowskiej III Rzeszy oraz J. P e t z o 1 d a o narodzinach ideologii nazistowskiej wyróżniają się obszerną i ciekawą bazą źródłową. Poszczególne studia w większości nie za w ierają nowych hipotez, stanow ią natom iast dobre wprowadzenie do literatu ry przedmiotu, na którą się powołują. M ankam entem tej ostatniej w ydaje się ogra niczenie nieomal wyłącznie do prac niemieckojęzycznych. Nie zostały uwzględnio ne polskie monografie, których jest już niemało. W yraźne luki są widoczne także w w ykorzystaniu badań radzieckich, np. A. S. В ł a n к a i A. A. G a ł k i n a. Ten ostatni opracował m.in. problem stosunków między faszyzmem a klasą robotniczą ([w:]„Germanskij faszizm”, Moskwa 1967). W ykorzystanie tego m ateriału pozwo liłoby znacznie wzbogacić treść studium na ten sam tem at, zamieszczonego w om a w ianym dziele. Podobnie rzecz się ma w przypadku innych kwestii. Wiele z nich
zostało już tak lub inaczej opracowanych w różnych ośrodkach naukow ych na świecie, które zajm ują się badaniam i porównawczymi nad faszyzmem, jako zja wiskiem uniw ersalnym . D. E i c h h o l t z i K. G o s s w e i l e r konstatują we wprowadzeniu, że zawartość przygotowanego przez nich tom u ujaw nia pewne luki i kwestie nierozstrzygnięte w dotychczasowych badaniach naukowców NRD. Zaliczają do nich studia nad faszystowskim i rucham i i reżim am i w różnych k ra jach oraz próby typologii d y k tatu r faszystowskich. W ydaje się, że trzeba by zwrócić uwagę także na problem y k u ltu ry i niektóre aspekty systemów politycz nych, a zwłaszcza funkcjonow anie partii faszystowskiej, a p aratu propagandy oraz rolę armii. W łaśnie na ujaw nieniu problemów dyskusyjnych i dotąd niedostrze ganych polega w artość takich przeglądowych w ydawnictw, jak om aw iana tu praca. Wypada w tym m iejscu dodać, że polscy historycy nie zdobyli się, jak dotąd, na dokonanie takiego podsum owania własnych badań nad faszyzmem i systemami «dyktatorskimi.
J. H.
Gdynia 1939. Relacje uczestników walk lądowych, wstęp, wybór,
kom entarze Wacław T y m , A ndrzej R z e p n i e w s k i , W ydawnictwo M orskie, G dańsk 1979, s. 678 + 7 map na wkładce.
Tom niniejszy stanow i kontynuację dwu zbiorów relacji i wspomnień doty czących obrony W ybrzeża w r. 1939 („W esterplatte”, oprać. Zb. F l i s o w s k i , ■wyd. VIII, W arszawa 1978; „O statnia reduta. Spraw ozdania z w alk i relację
